Μίκης Θεοδωράκης

.

Ο Μίκης Θεοδωράκης

Ο Μίκης (Μιχαήλ) Θεοδωράκης (Χίος, 29 Ιουλίου 1925 - 2 Σεπτεμβρίου 2021) ήταν Έλληνας συνθέτης, στιχουργός, διευθυντής ορχήστρας και πολιτικός, κρητικής και μικρασιάτικης καταγωγής.[19] Θεωρούταν ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες μουσικοσυνθέτες. Ως πολιτικός υπήρξε υπουργός και τέσσερις φορές εκλεγμένος βουλευτής του ελληνικού κοινοβουλίου με το Κ.Κ.Ε[20] και την Ν.Δ,[21] ενώ παράλληλα ήταν ακτιβιστής τιμημένος με το Βραβείο Ειρήνης Λένιν το 1983.[22]

Είχε ασχοληθεί με όλα τα είδη της μουσικής, ενώ είχε συνθέσει τον ίσως πιο αναγνωρίσιμο ελληνικό ρυθμό διεθνώς, το συρτάκι "Ζορμπάς" (1964), βασισμένο σε παραδοσιακή κρητική μουσική. Επίσης είχε ασχοληθεί με την κλασική μουσική γράφοντας συμφωνίες, ορατόρια, μπαλέτα, όπερες και μουσική δωματίου.

Συνθέσεις του έχουν ερμηνευτεί από καλλιτέχνες παγκοσμίου φήμης, όπως οι Beatles, η Σίρλεϊ Μπάσεϊ, η Τζόαν Μπαέζ και η Εντίθ Πιάφ, ενώ έχει γράψει μουσική για γνωστές ταινίες όπως: Φαίδρα (1962), Αλέξης Ζορμπάς (1964), Ζ (1969) και Σέρπικο (1973). Το 1970, για τη μουσική στη ταινία Ζ, του απονεμήθηκε το βραβείο BAFTA για πρωτότυπη μουσική, ενώ ήταν υποψήφιος στην ίδια κατηγορία του 1974, για την ταινία State of Siege,[23] και το 1975, για την ταινία Serpico.[24] Επίσης ήταν υποψήφιος για Γκράμι το 1966 και το 1975 για το μουσικό θέμα των ταινιών Ζορμπάς και Serpico αντίστοιχα.[25]

Το πιο σημαντικό του έργο θεωρείται η μελοποιημένη ποίηση, χρησιμοποιώντας ως στίχους ποιήματα βραβευμένων ποιητών ελληνικής και ξένης καταγωγής, όπως οι Γιάννης Ρίτσος (Βραβείο Ειρήνης Λένιν 1976), Γιώργος Σεφέρης (Νόμπελ 1963), Πάμπλο Νερούδα (Νόμπελ 1971), Οδυσσέας Ελύτης (Νόμπελ 1979).

Το 2000 προτάθηκε για βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.[26]

Απεβίωσε στις 2 Σεπτεμβρίου 2021 σε ηλικία 96 ετών.

Πρώτα χρόνια

Ο Μίκης Θεοδωράκης γεννήθηκε στις 29 Ιουλίου 1925 στη Χίο.[27] Η καταγωγή του πατέρα του, Γιώργη Θεοδωράκη, Μπιζανομάχου,[28] ήταν από τον Γαλατά Χανίων και της μητέρας του, Ασπασίας Πουλάκη, από τον Τσεσμέ της Μικράς Ασίας. Οι γονείς του συναντήθηκαν στην Μικρά Ασία, λίγο πριν από την Μικρασιατική Καταστροφή.[29] Τα παιδικά του χρόνια ο Μίκης Θεοδωράκης τα πέρασε σε διάφορες πόλεις της ελληνικής επαρχίας όπως τη Μυτιλήνη, τα Γιάννενα, το Αργοστόλι, το Πύργο Ηλείας, τη Πάτρα και κυρίως στην Τρίπολη Αρκαδίας, λόγω των συχνών μεταθέσεων του δημοσίου υπαλλήλου πατέρα του.[30]

Στην Τρίπολη, μόλις 17 ετών, δίνει την πρώτη του συναυλία παρουσιάζοντας το έργο του Κασσιανή και παίρνει μέρος στην αντίσταση κατά των κατακτητών.[31] Στη μεγάλη διαδήλωση της 25ης Μαρτίου 1943 συλλαμβάνεται για πρώτη φορά από τους Ιταλούς και βασανίζεται. Διαφεύγει στην Αθήνα, όπου οργανώνεται στον ΕΛΑΣ και εκτελεί χρέη διαφωτιστή στον Πέμπτο Τομέα της ΕΠΟΝ, ενώ αγωνίζεται και σαν διμοιρίτης τής Μεταξωτής διμοιρίας του 1ου τάγματος της Νέας Σμύρνης κατά τα Δεκεμβριανά.[32] Συγχρόνως σπουδάζει στο Ωδείο Αθηνών με καθηγητή τον Φιλοκτήτη Οικονομίδη.[30]
Εμφύλιος Πόλεμος

Μετά τα Δεκεμβριανά, καταδιώκεται από τις αστυνομικές αρχές. Για ένα διάστημα ζει παράνομα στην Αθήνα. Συλλαμβάνεται στις μαζικές συλλήψεις στις 9/10 Ιουλίου 1947[33], και κατόπιν στέλνεται εξόριστος με σχετική ελευθερία κινήσεων στην Ικαρία[34] όπου είναι ο κομματικός υπεύθυνος του χωριού εξορίας[35], από όπου θα προσπαθήσει ανεπιτυχώς να αποδράσει με τους άλλους εξόριστους υπό τον Βασίλη Ζάννο[36]. Με τη γενικευμένη αμνηστία που δίνει η κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη περνάει στην παρανομία στην προσπάθεια συμμετοχής σε ένοπλες ομάδες του Δημοκρατικού Στρατού Αθηνών και βρίσκεται στην ομάδα του Παύλου Παπαμερκουρίου.[37][30]. Συλλαμβάνεται ξανά στο σπίτι του πατέρα του όπου βρήκε καταφύγιο όντας άρρωστος από πλευρίτιδα, αλλά στη συνέχεια στέλνεται ξανά εξόριστος στην Ικαρία, αυτή τη φορά σε συνθήκες πειθαρχηµένης διαβίωσης για λίγους μήνες, όπου γράφει το έργο «Ελεγείο και θρήνος στον Βασίλη Ζάννο» στη μνήμη του Βασίλη Ζάννου που εκτελέστηκε το 1948. Έπειτα στέλνεται στο στρατόπεδο της Μακρονήσου όπου βασανίζεται μέχρι παράλυσης.[38]

Σύμφωνα με πηγές στις 18 Απριλίου 1949 κάνει δήλωση μετανοίας[39], ενώ ο ίδιος το έχει αρνηθεί[40]. Μετά από παρέμβαση του πατέρα και του θείου του, ανώτερων κρατικών υπαλλήλων, απολύεται ως ανάπηρος.
Σπουδές στο Παρίσι

Στα τέλη του 1949 στέλνεται στα Χανιά όπου και αναρρώνει. Το 1950 όμως επιστρέφει στην Αθήνα από όπου αποφοιτά από το Ωδείο με δίπλωμα στην αρμονία[41]. Ύστερα υπηρετεί το υπόλοιπο της θητείας σε Αλεξανδρούπολη, Αθήνα και Χανιά. Το 1950 αποπειράται να αυτοκτονήσει λόγω των συνεχών προκλήσεων που αντιμετώπιζε, όμως γλύτωσε τον κίνδυνο και το 1951 απολύεται οριστικά από τον στρατό. Το 1954 μεταναστεύει με κρατική υποτροφία στο Παρίσι όπου εγγράφεται στο Conservatoire και σπουδάζει με τον Ολιβιέ Μεσιάν, για σύντομο χρονικό διάστημα,[42] μουσική ανάλυση, καθώς επίσης και διεύθυνση ορχήστρας με τον Εζέν Μπιγκό. Συνθέτει μουσική για το μπαλέτο της Λουντμίλα Τσέρινα, το Κόβεντ Γκάρντεν, το Μπαλέτο της Στουτγκάρδης και επίσης για τον κινηματογράφο. Το 1957 του απονέμεται το πρώτο βραβείο του Φεστιβάλ της Μόσχας από τον Σοστακόβιτς για το έργο του Suite No 1 για πιάνο και ορχήστρα. Συγχρόνως συνθέτει πολλά έργα συμφωνικής μουσικής και μουσικής δωματίου.[43]
Επιστροφή στην Ελλάδα

Το 1960 επιστρέφει στην Ελλάδα.[44] Το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους ηχογραφείται για πρώτη φορά ο Επιτάφιος, που ανοίγει έναν καινούργιο δρόμο για το ελληνικό τραγούδι, όχι μόνο γιατί σηματοδοτεί μία ουσιαστική αλλαγή στη μουσική φόρμα, αλλά γιατί παντρεύει τη σύγχρονη λαϊκή μουσική με τη σύγχρονη ελληνική ποίηση, και το ευρωπαϊκό έντεχνο στοιχείο με το ελληνικό λαϊκό στοιχείο.[45] Η πρώτη εκδοχή του Επιτάφιου του Γιάννη Ρίτσου (γράφτηκε το 1958) ηχογραφήθηκε από τη Νάνα Μούσχουρη σε ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας Μάνου Χατζιδάκι.[46]

Την ίδια χρονιά ο Μίκης Θεοδωράκης αρχίζει και, σχεδόν, τελειώνει το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη.[47] "Εν τούτοις δεν βιάστηκα να το παρουσιάσω, όπως λέει και ο ίδιος στο βιβλίο του "Μουσική για τις μάζες", γιατί διαισθανόμουνα ότι το ελληνικό κοινό δεν ήταν ακόμη ώριμο για να το δεχτεί. Η πρώτη εκτέλεσή του έγινε στα τέλη του 1964". Το 1960, επίσης, ο Μίκης Θεοδωράκης γράφει τη μουσική για τα Επιφάνεια, σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη, και συνθέτει δεκάδες κύκλους τραγουδιών που βρίσκουν βαθύτατη απήχηση στην Ελλάδα.[48] Ιδρύει την Μικρή Συμφωνική Ορχήστρα Αθηνών και δίνει πολλές συναυλίες στη χώρα προσπαθώντας να εξοικειώσει τον κόσμο με τη συμφωνική μουσική.[44]

Το 1963 μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη ιδρύεται η «Νεολαία Λαμπράκη», της οποίας εκλέγεται Πρόεδρος.[49] Την ίδια εποχή εκλέγεται βουλευτής της ΕΔΑ και το 1964 αποκτά διεθνή αναγνώριση με τη σύνθεση της μουσικής για την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη, Αλέξης Ζορμπάς (Zorba the Greek).[50]
Χρόνια της Δικτατορίας

Την 21η Απριλίου του 1967 περνάει στην παρανομία[44] και απευθύνει την πρώτη έκκληση για αντίσταση κατά της Δικτατορίας στις 23 Απριλίου.[51] Τον Μάιο του 1967 ιδρύει μαζί με άλλους την πρώτη αντιστασιακή οργάνωση κατά της Δικτατορίας, το ΠΑΜ και εκλέγεται πρόεδρός του.[52]

Συλλαμβάνεται τον Αύγουστο του 1967.[53][54] Ακολουθεί η φυλάκισή του στην οδό Μπουμπουλίνας, η απομόνωση, οι φυλακές Αβέρωφ, η μεγάλη απεργία πείνας, το νοσοκομείο, η αποφυλάκιση και ο κατ' οίκον περιορισμός,[53] η εκτόπιση με την οικογένειά του στη Ζάτουνα Αρκαδίας, και τέλος το στρατόπεδο Ωρωπού. Πολλά από τα καινούργια έργα του καταφέρνει με διάφορους τρόπους να τα μεταβιβάσει στο εξωτερικό, όπου τραγουδιούνται από τη Μαρία Φαραντούρη[55] και τη Μελίνα Μερκούρη.[56]

Στον Ωρωπό η κατάσταση της υγείας του επιδεινώνεται.[57] Στο εξωτερικό ξεσηκώνεται θύελλα διαμαρτυριών. Προσωπικότητες, όπως οι Ντμίτρι Σοστακόβιτς, Άρθουρ Μίλερ, Λώρενς Ολίβιε, Υβ Μοντάν και άλλοι, δημιουργούν επιτροπές για την απελευθέρωσή του.[30] Τελικά, υπό την πίεση αυτή αποφυλακίζεται και ταξιδεύει στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1970.[58] Στο εξωτερικό απευθύνει νέο κάλεσμα για την πτώση της δικτατορίας και την επαναφορά της Δημοκρατίας στην Ελλάδα.[59]

Το 1972 επισκέπτεται το Ισραήλ δίνοντας συναυλίες και συναντάται με τον Γιασέρ Αραφάτ, στον οποίο επιδίδει το μήνυμα της ισραηλινής κυβέρνησης και προσπαθεί να τον πείσει να αρχίσει συζητήσεις με την άλλη πλευρά.
Μεταπολίτευση

Το 1974 με την πτώση της Δικτατορίας γυρίζει στην Ελλάδα.[60] Δίνει πολλές συναυλίες τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό μαζί με τη Μαρία Φαραντούρη.[61] Παράλληλα συμμετέχει στα κοινά είτε ως απλός πολίτης, είτε ως βουλευτής (τις περιόδους 1981-86 και 1989-92) είτε ως υπουργός Επικρατείας (1990-92), θέσεις από τις οποίες τελικά παραιτείται.[21]

Το 1976 ιδρύει το Κίνημα «Πολιτισμός της Ειρήνης» και δίνει διαλέξεις και συναυλίες σ' όλη την Ελλάδα. Το 1983 του απονέμεται το Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη.[22]

Το 1986 γίνεται πραγματικότητα η δημιουργία επιτροπών ελληνοτουρκικής φιλίας στην Ελλάδα με πρόεδρο τον ίδιο και στην Τουρκία με τη συμμετοχή γνωστών πνευματικών ανθρώπων όπως ο Αζίζ Νεσίν, ο Γιασάρ Κεμάλ και ο Ζυλφύ Λιβανελί.[62] Ο Θεοδωράκης δίνει πολλές συναυλίες στην Τουρκία, που τις παρακολουθούν κυρίως νέοι με συνθήματα υπέρ της φιλίας μεταξύ των δύο λαών. Αργότερα παίζει και πάλι το ρόλο του άτυπου πρεσβευτή ειρήνης, μεταφέροντας μηνύματα των Ελλήνων πρωθυπουργών, του Ανδρέα Παπανδρέου και του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη προς την τουρκική κυβέρνηση. Επίσης το 1986, μετά την καταστροφή στο Τσερνομπίλ, πραγματοποιεί μεγάλη περιοδεία με συναυλίες σ' όλη την Ευρώπη κατά της ατομικής ενέργειας.[62] Το 1988 διοργανώνονται στην τότε Δυτική Γερμανία με δική του πρωτοβουλία δύο συνέδρια για την ειρήνη, στο Τύμπιγκεν και την Κολωνία.[62] Συμμετέχουν πολιτικοί όπως ο Όσκαρ Λαφοντέν και ο Γιοχάνες Ράου, φιλόσοφοι όπως ο Φρίντριχ Ντίρενματ, συγγραφείς, πολιτειολόγοι και καλλιτέχνες. Εκεί έχει την ευκαιρία να αναπτύξει τη θεωρία του για τον ελεύθερο χρόνο και τη σημασία του στη διαμόρφωση ελεύθερων ανθρώπων.[62]

Το 1989 βρέθηκε στο στόχαστρο της οργάνωσης 17 Νοέμβρη και με κυβερνητική απόφαση, ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν ανάμεσα στους 200 Έλληνες με καθημερινή περιφρούρηση με σκοπό τη προστασία του από πιθανό χτύπημα.[63]
Ο Θεοδωράκης στην Ανατολική Γερμανία το 1989

Το 1990 δίνει 36 συναυλίες σ' όλη την Ευρώπη υπό την αιγίδα της Διεθνούς Αμνηστίας. Συνεχίζει δίνοντας συναυλίες για την ηλιακή ενέργεια (υπό την αιγίδα της Εurosolar), κατά του αναλφαβητισμού, κατά των ναρκωτικών κτλ.[62]

Παράλληλα αγωνίζεται και για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε άλλες χώρες και κυρίως στις γειτονικές Αλβανία (που την επισκέπτεται και ως Υπουργός για τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας) και Τουρκία. Ως πρόεδρος Διεθνούς Επιτροπής στο Παρίσι καταβάλλει προσπάθειες για την απελευθέρωση των Τούρκων ηγετών της αντιπολίτευσης Κουτλού και Σαργκίν, κάτι που τελικά πετυχαίνεται.[62] Προτείνει τη διοργάνωση Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου Ειρήνης στους Δελφούς και υποβάλλει στην κυβέρνηση σχέδιο για μια «Ολυμπιάδα του Πνεύματος». Ιδρύει επιτροπή συμπαράστασης και βοήθειας προς τον κουρδικό λαό.[62]

Το 1993 αναλαμβάνει Γενικός Διευθυντής Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ, όμως παραιτείται τον επόμενο χρόνο.[62] Το 1994 λαμβάνει τιμητικό διδακτορικό τίτλο από το Πανεπιστήμιο του Κεμπέκ.[62]

Το 1994 γιορτάσθηκε πανηγυρικά στο Όσλο η υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων παρουσία των Πέρες και Αραφάτ με την παρουσίαση του Μαουτχάουζεν με ερμηνεία από τη Μαρία Φαραντούρη -που στο μεταξύ έχει γίνει εθνικό τραγούδι του Ισραήλ- και του Ύμνου για την Παλαιστίνη που έγραψε ο Θεοδωράκης, ως αναγνώριση και της δικής του συμβολής στην υπόθεση της ειρήνης στην περιοχή αυτή. Επισκέπτεται επίσης την Αλγερία, Αίγυπτο, Τύνιδα, Λίβανο.[64]

Τα επόμενα χρόνια παρουσιάζονται οι όπερές του Ηλέκτρα (1995) και Αντιγόνη (1999), ενώ παράλληλα αναπτύσσει μεγάλη δραστηριότητα στο εξωτερικό και παίρνει δυναμικά θέση σε όλα τα σημαντικά γεγονότα της εποχής (ελληνοτουρκική φιλία, σεισμοί, βομβαρδισμοί στην Γιουγκοσλαβία, Υπόθεση Οτσαλάν, πόλεμος στο Αφγανιστάν, πόλεμος στο Ιράκ κτλ.). Το 2002 παρουσιάζεται η όπερά του Λυσιστράτη, ένας αληθινός ύμνος στην Ειρήνη.[62]

Πολιτική δραστηριότητα

Ο Μίκης Θεοδωράκης το 1974 κατέβηκε υποψήφιος με το ψηφοδέλτιο της Ενωμένης Αριστεράς στην Βʹ Πειραιά, όμως δεν κατάφερε να εκλεγεί.[65] Έλαβε 6.345 σταυρούς προτίμησης και κατέλαβε την τρίτη θέση ανάμεσα σε 8 υποψηφίους. Ο συνδυασμός κατέκτησε μία έδρα.

Το 1978 μετά από πρόταση που δέχτηκε αποφάσισε να κατέβει υποψήφιος δήμαρχος Αθηναίων, υποστηριζόμενος από το ΚΚΕ. Ο συνδυασμός του έλαβε 59.428 ψήφους (ποσοστό 16,32%) καταλαμβάνοντας την τρίτη θέση, πίσω από τους συνδυασμούς των Γιώργου Πλυτά και Δημήτρη Μπέη.

Το 1981 καταφέρνει να εκλεγεί βουλευτής στην εκλογική περιφέρεια της Βʹ Πειραιά με το ψηφοδέλτιο του ΚΚΕ, λαμβάνοντας 13.785 σταυρούς προτίμησης, πρώτη θέση ανάμεσα σε 10 υποψήφιους (μοναδική έδρα για το κόμμα στη συγκεκριμένη περιφέρεια). Επανεξελέγη το 1985, αυτή τη φορά τοποθετημένος στην πρώτη θέση του ΚΚΕ στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας.

Το 1990 με τη διάσπαση του ΚΚΕ και λόγω της διαφωνίας που είχε με αυτή την κατάσταση, αποφασίζει να κατέλθει ως ανεξάρτητος συνεργαζόμενος με τη Νέα Δημοκρατία. Εξελέγη, τοποθετημένος στην τρίτη θέση του ψηφοδελτίου Επικρατείας του κόμματος και διατελεί υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου και Επικρατείας για περίπου 2,5 χρόνια.[66]

Την 1η Δεκεμβρίου 2010 ο Μίκης Θεοδωράκης ανακοίνωσε την ίδρυση Κινήματος Ανεξάρτητων Πολιτών με την ονομασία «Σπίθα». Το Σεπτέμβριο του 2013 αποφάσισε με επιστολή του να αποστρατευτεί από τη «Σπίθα».[67]

Το 2015, κατά την εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ ως κυβέρνηση αρχικά διάκειται ευνοϊκά προς αυτή, αλλά στη συνέχεια της άσκησε έντονη κριτική.[68] Στο Δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015 τάχθηκε υπέρ του Όχι.[69][70]
Θέσεις για το Μακεδονικό

Το 1997 ο Μίκης Θεοδωράκης είχε δηλώσει για το Μακεδονικό, πως «Το όνομα δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία, αρκεί οι λαοί να ζήσουν ειρηνικά». Αργότερα, σε συνέντευξη του τόνισε «Εξ αντικειμένου αυτή η χώρα ωθείται προς τη βελτίωση των σχέσεων με την Ελλάδα. Γιατί λοιπόν να μην είναι δυνατή η ευόδωση των σχέσεών μας προς όλα τα επίπεδα και ό,τι προκύψει; Η Τελωνειακή Ένωση, η συνομοσπονδία κ.λπ. είναι απλώς όροι. Πάντως νομίζω ότι το θέμα της ονομασίας θα ξεπεραστεί όταν οι σχέσεις των δυο λαών φθάσουν σε τέτοιο σημείο, που το όνομα δεν θα έχει καμιά σημασία».[71]

Ο Θεoδωράκης ήταν ένας από τους κύριους ομιλητές στο Συλλαλητήριο για τη Μακεδονία στην Αθήνα, το οποίο έλαβε χώρα στις 4 Φεβρουαρίου 2018. Στον λόγο του ανέφερε πως «Η Μακεδονία είναι μία, ήταν, είναι και θα είναι πάντα ελληνική».[72][73] Οι δηλώσεις συγκέντρωσαν τη στήριξη κομμάτων της βουλής, ενώ ακόμη και βουλευτές της Χρυσής Αυγής επικρότησαν τη στροφή του Μίκη Θεοδωράκη σχετικά με την ονομασία της Μακεδονίας. Στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ και ο Γιάννης Μπουτάρης σχολίασαν αρνητικά τις δηλώσεις του Θεοδωράκη. Επίσης, την μέρα πριν από το συλλαλητήριο ομάδα αναρχικών πέταξε μπογιές στην είσοδο του σπιτιού του και στη συνέχεια έγραψε απειλητικά μηνύματα, όπως για παράδειγμα: «Η ιστορία σου ξεκινάει από το βουνό και καταλήγει στον εθνικό βούρκο της Πλ. Συντάγματος».[74][75][76]
Κριτική

Το 1974 έθεσε το δίλημμα «Καραμανλής ή τανκς», κάτι που συγκέντρωσε έντονη κριτική για τη χρονική στιγμή που το έπραξε.[77][78][79] Σύμφωνα με τον ίδιο είναι παρερμηνεία διαφορετικής δήλωσής του.[80]

Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής οικονομικής κρίσης ο Μίκης Θεοδωράκης βρέθηκε στο επίκεντρο κριτικής από δημοσιογράφους, πολιτικούς και αναλυτές για τη πολιτική του στάση, ενώ κατηγορήθηκε για λαϊκισμό και συναισθηματικά φορτισμένους λόγους.[81]

Αντίστοιχα, η πολιτική κίνηση «Σπίθα», της οποίας ηγήθηκε, έχει επίσης βρεθεί στο επίκεντρο έντονης κριτικής για άτοπες πολιτικές τοποθετήσεις και πολιτικό λαϊκισμό.[82][83][84][85][86] Επιπλέον, έχουν σχολιαστεί αρνητικά και οι κομματικές προτιμήσεις-αλλαγές του Μίκη Θεοδωράκη, όπως αυτές καταγράφονται μετά τη μεταπολίτευση.[21][87][88][85]

Τον Ιούνιο του 2013 με αφορμή δηλώσεις της Μαρίας Ρεπούση, είπε: «Αν είχα δύναμη, θα έλεγα στη Ρεπούση, είναι προσόν που ζεις στην Ελλάδα και είσαι Έλληνας. Αν δεν το καταλαβαίνεις πήγαινε αλλού, πήγαινε να ζήσεις στη Νιγηρία».[89] Οι συγκεκριμένες δηλώσεις κατακρίθηκαν έντονα από μερίδα ΜΜΕ και συγγραφείς.[90]

Το 2011 και αφού η Ελλάδα εφάρμοσε τα πρώτα μέτρα λιτότητας, το όνομα του Μίκη Θεοδωράκη συμπεριλήφθηκε σε λίστα του δημοσίου[91] με συνταξιούχους βουλευτές, που αιτούνταν τη καταβολή αναδρομικών μισθών από το Ελληνικό κράτος. Η συγκεκριμένη κίνηση του Θεοδωράκη προκάλεσε αρνητικά σχόλια.[85][92]
Ομιλία στο συλλαλητήριο για τη Μακεδονία (2018)

Η ομιλία του στο Μακεδονικό συλλαλητήριο του Ιανουαρίου 2018 χαρακτηρίστηκε από τη κυβέρνηση[93] και αριστερά κόμματα ως «παραλήρημα» και «ιστορικό λάθος», που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την πολιτική του στάση για το ζήτημα της ονομασίας,[94][95][96][97][98][99] και ταυτόχρονα φέρεται να έχει «ακροδεξιό χρώμα».[100][101][102][103][104][105][106] Αντίθετα, υπήρξαν και ΜΜΕ που χαρακτήρισαν την ομιλία συγκλονιστική και ιστορική,[107][108] ενώ εκπρόσωποι κομμάτων από τη Νέα Δημοκρατία και τη Χρυσή Αυγή,[109] ευχαρίστησαν τον Μίκη Θεοδωράκη. Η συμμετοχή του στο συλλαλητήριο για τη Μακεδονία συνδέθηκε με αυτή στο κίνημα των «αγανακτισμένων» το 2011 και το χαιρετισμό που απηύθυνε,[110][111] και χαρακτηρίστηκε ως δημαγωγός.[92]

Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ σχολίασε τη προσφώνηση που χρησιμοποίησε στην ομιλία του ο Μίκης Θεοδωράκης («αδέρφια μου ναζιστές») λέγοντας ότι: «Τέτοιες φράσεις όπως ‘Αδέρφια μου ναζιστές’ ούτε για αστείο πρέπει να λέγονται».[112] Επίσης, κάποια ΜΜΕ καταδίκασαν τις δηλώσεις του για τη Χρυσή Αυγή και χαρακτήρισαν «ξέπλυμα» το τρόπο με τον οποίο εκφράστηκε για το νεοναζιστικό κόμμα.[113] Ο Μίκης Θεοδωράκης από τη πλευρά του απάντησε ότι «όσοι αντιδρούν δεν μπορούν να δεχθούν ότι ένας παλιός κομμουνιστής και αριστερός είναι τόσο πατριώτης».[114][115]

Η φράση του «περιφρονώ τον φασισμό σε όλες του τις μορφές, προπαντός στην πιο απατηλή και επικίνδυνη μορφή του, την αριστερόστροφη» συζητήθηκε από πολιτικούς και δημοσιογράφους με ανάμεικτα σχόλια.[116] Κόμματα της αντιπολίτευσης και κυρίως δεξιά ΜΜΕ εκφράστηκαν θετικά[117][118][119][120] για τη κριτική που άσκησε στη κυβέρνηση, ενώ άλλοι έκαναν λόγο για επικίνδυνη ρητορική που συμπλέει με τη Χρυσή Αυγή και λοιπές ακροδεξιές ιδεολογίες[121][122][123] και κατηγόρησαν τον συνθέτη ότι «ξεχνάει το πολιτικό του παρελθόν».[124][125][126]
Κατηγορίες για αντισημιτισμό και η απάντησή του

Το 2003 διατύπωσε αμφιλεγόμενες απόψεις στη παρουσίαση του βιβλίου «Πού να βρω την ψυχή μου», όπου δήλωσε αναφορικά με τους Εβραίους: «Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι αυτός ο μικρός λαός είναι στη ρίζα του κακού, που σημαίνει ότι η πολλή αυτογνωσία και η πολλή επιμονή κάνουν κακό».[127] Για αυτά τα σχόλια επικρίθηκε για αντισημιτισμό.[128][129][130][131][132][133] Σε ανακοίνωση του ο Μίκης Θεοδωράκης δήλωσε ότι: «Η γνώμη μου για τον ισραηλινό λαό ήταν πάντα γνωστή -όπως άλλωστε και για όλα τα θέματα- και ειλικρινά απορώ για ποιον λόγο τώρα δημιουργήθηκε τόσος θόρυβος σαν να άκουσαν κάτι για πρώτη φορά. Ίσως κάποιοι να θεώρησαν κατάλληλη γι'αυτούς τη στιγμή να εξαπολύσουν επίθεση εναντίον μου. Ήμουν πάντα στο πλευρό των αδυνάτων, των αγωνιζόμενων για τα δίκαιά τους λαών. Και μεταξύ αυτών και του ισραηλινου λαού. Τραγούδησα τα πάθη του όσο μπόρεσα καλύτερα. Ήμουν πάντα υπέρ της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών. Και το απέδειξα έμπρακτα, μεταξύ άλλων και όταν ανέλαβα ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ Αλόν και Αραφάτ στα γεγονότα του 1972.Όμως ακριβώς για τους λόγους αυτούς είμαι απολύτως κατά της πολιτικής Σαρόν και το έχω επανειλημμένα τονίσει, όπως επίσης επανειλημμένα έχω καταδικάσει το ρόλο επιφανών Αμερικανοεβραίων πολιτικών, διανοητών και θεωρητικών στη χάραξη της σημερινής επιθετικής πολιτικής Μπους. Μόνο σκόπιμα μπορεί να γίνει σύγχυση ανάμεσα στον ισραλινό λαό που έμπρακτα έχω αποδείξει ότι τιμώ και θαυμάζω και στα αρνητικά αυτά φαινόμενα που στην ουσία αυτά αμαυρώνουν την εικόνα του Ισραήλ παίζοντας γνήσια αντισημητικό ρόλο. Αυτά βρίσκονται στην πλευρά του Κακού, στη ρίζα του Κακού, όπως δήλωσα πρόσφατα. Προσωπικά είμαι ευτυχής διότι γνωρίζω ότι υπάρχουν πολλοί Ισραηλινοί σε όλο τον κόσμο και μέσα στο Ισραήλ που συμφωνούν μαζί μου και αγωνίζονται για τα πραγματικά δίκαια του λαού τους που μπορούν να συνυπάρξουν με τα δίκαια των άλλων λαών, αγωνίζονται για την ειρήνη στην περιοχή τους και σε όλο τον κόσμο. Είμαι ευτυχής που είμαστε μαζί στους κοινούς αυτούς αγώνες, εδώ και δεκαετίες. Και ξέρω ότι με γνωρίζουν καλά, μέσα από τους αγώνες αυτούς και δεν περιμένουν τη λάσπη κάποιων για να με γνωρίσουν.Μήπως όμως αυτός είναι ο στόχος όσων ξαφνικά ανακάλυψαν τις ιδέες μου συκοφαντώντας με ως δήθεν αντισημίτη;»[131]

Αντίστοιχα σε συνέντευξη του το 2011 παραδέχθηκε δημόσια ότι «είναι αντισημίτης» και πως «οι Εβραίοι ευθύνονται για την παγκόσμια οικονομική κρίση».[134] Σε επιστολή του προς το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο εξήγησε ότι επρόκειτο για φραστικό λάθος: «... Στην πραγματικότητα, αφού ανέλυσα σε κάποια συνέντευξή μου τον ρόλο του κράτους των ΗΠΑ, που κατά τη γνώμη μου περνά την πιο άγρια ιμπεριαλιστική του φάση με τους πολέμους και τις γενοκτονίες στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, είπα ότι το κράτος του Ισραήλ δυστυχώς στηρίζει τις ΗΠΑ και τη σημερινή εξωτερική τους πολιτική που είναι η ρίζα του Κακού, επομένως βρίσκεται κοντά στη ρίζα του Κακού. Με κατηγόρησαν ακόμα πρόσφατα ότι αποδέχθηκα ότι είμαι αντισημίτης. Εδώ ήταν πιο τυχεροί. Πώς έχει ακριβώς η φράση μου σε τηλεοπτική μου συνέντευξη; "Θα πρέπει όμως να διευκρινίσω ότι είμαι αντισημίτης. Ουσιαστικά αγαπώ τον Εβραϊκό λαό, αγαπώ τους Εβραίους, έχω ζήσει πολύ μαζί τους, αλλά όσο μισώ τον Αντισημιτισμό άλλο τόσο μισώ και τον Σιωνισμό". Διαβάζοντας ολόκληρο το κομμάτι αυτό κι όχι μια φράση ξεκομμένη όπως κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο, και διανοητικά ανάπηρος να είναι κανείς, καταλαβαίνει χωρίς καμία απολύτως αμφιβολία ότι μετά από μία δίωρη εξαντλητική συνέντευξη η λέξη «αντισημίτης» ήταν ένα φραστικό λάθος, διότι πώς μπορεί να είναι αντισημίτης κάποιος που στην επόμενη ακριβώς φράση λέει ότι αγαπά τον εβραϊκό λαό και τους Εβραίους και ότι μισεί τον Αντισημιτισμό;». Το ΚΙΣΕ απάντησε «Χαιρόμαστε πραγματικά, που τη διατύπωση σας "είμαι αντισημίτης" την αποδώσατε σε φραστικό σας λάθος.»[135]

Το 2011 με απόφαση της προέδρου της Αυστριακής βουλής λογοκρίθηκε και οδηγήθηκε σε ματαίωση η παρουσίαση του έργου «Μαουτχάουζεν» του Έλληνα συνθέτη στην τελετή μνήμης των θυμάτων του Ναζισμού στην αυστριακή Εθνοσυνέλευση.[136][137] Συγκεκριμένα, με ανακοίνωσή της η Αυστριακή βουλή αναγνώρισε τα αντισημιτικά σχόλια του Μίκη Θεοδωράκη. Ο συνθέτης απάντησε: «Θεωρώ βρώμικο σκουλήκι όποιον ξανατολμήσει να με προσβάλλει στο πιο ευαίσθητο σημείο του χαρακτήρα μου».[138]

Μουσικό έργο

Στις συνθέσεις που έχει ολοκληρώσει περιλαμβάνονται έργα όπερας, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, ορατόρια, μπαλέτα, χορωδιακή, εκκλησιαστική μουσική, μουσική αρχαίου δράματος, θεάτρου, κινηματογράφου, έντεχνου, λαϊκού τραγουδιού, λαϊκά ορατόρια και μετασυμφωνικά έργα.

Κυριότερα έργα

Κύκλοι τραγουδιών: Επιτάφιος, Επιφάνεια, Πολιτεία Α΄, Β΄, Γ΄ και Δ΄, Λιποτάκτες, Μικρές Κυκλάδες, Χρυσοπράσινο Φύλλο, Η Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν + Κύκλος Φαραντούρη, Ρωμιοσύνη, Romancero Gitano, Θαλασσινά φεγγάρια, Ο ήλιος και ο χρόνος, Δώδεκα λαϊκά, Νύχτα θανάτου, Αρκαδίες, Τα τραγούδια του Αγώνα, Τα τραγούδια του Ανδρέα, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας, Μπαλάντες (σε ποίηση Μανώλη Αναγνωστάκη), Στην Ανατολή, Τα λυρικά (σε ποίηση Τάσου Λειβαδίτη), Χαιρετισμοί, Επιβάτης, Ραντάρ, Διόνυσος, Φαίδρα, Καρυωτάκης, Τα πρόσωπα του ήλιου, Μνήμη της πέτρας, Ως αρχαίος άνεμος, Μήπως ζούμε σ' άλλη χώρα;, Μια θάλασσα γεμάτη μουσική, Η Βεατρίκη στην οδό Μηδέν, Ασίκικο Πουλάκη, Λυρικώτερα, Λυρικώτατα, Σερενάτες, Τα Πικροσάββατα.
Μουσική για θέατρο: Όμορφη πόλη, Το τραγούδι του νεκρού αδελφού, Μαγική πόλη, Ένας όμηρος, Εχθρός Λαός, Προδομένος Λαός, Καποδίστριας, Χριστόφορος Κολόμβος, Περικλής, Αυτό το δέντρο δεν το λέγανε υπομονή, Το θεριό του Ταύρου, Μάκβεθ.
Μουσική για αρχαίο δράμα: Ορέστεια (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες), Αντιγόνη, Ιππής, Λυσιστράτη, Προμηθεύς Δεσμώτης, Οιδίπους Τύραννος, Εκάβη, Ικέτιδες, Τρωάδες, Φοίνισσες, Αίας, Μήδεια.
Μουσική για κινηματογράφο: Συνοικία το όνειρο, Ζορμπάς, Ζ, Σέρπικο, Ιφιγένεια, Ηλέκτρα, Το μπλόκο, Όταν τα ψάρια βγήκαν στη στεριά, Σουτιέσκα (Τίτο), Μπιριμπί, Φαίδρα, Κατάσταση πολιορκίας, Actas de Marusia.
Ορατόρια: Άξιον εστί, Μαργαρίτα, Επιφάνεια Αβέρωφ, Κατάσταση πολιορκίας, Πνευματικό εμβατήριο, Requiem, Canto General, Θεία Λειτουργία, Λειτουργία για τα παιδιά που σκοτώνονται στον πόλεμο.
Συμφωνικά έργα και Μουσική Δωματίου: 1η, 2η, 3η 4η, 7η Συμφωνία, Κατά Σαδδουκαίων, Canto Olympico, Τρίο, Σεξτέτο, Το Πανηγύρι της Αση-Γωνιάς, Ελληνική Αποκριά, Κύκλος, Σονατίνα για πιάνο, Σουίτα αρ. 1, 2 και 3, Σονατίνα αρ. 1 και αρ. 2 για βιολί και πιάνο, Οιδίπους Τύραννος, Κοντσέρτο για πιάνο, Ραψωδία για τσέλο και ορχήστρα, Sinfonietta, Adagio.
Μπαλέτα: Οι Εραστές του Τερουέλ, Αντιγόνη, Ζορμπάς. άξιον εστί.canto general.
Όπερες: Καρυωτάκης (Οι μεταμορφώσεις του Διονύσου), Μήδεια, Ηλέκτρα, Αντιγόνη, Λυσιστράτη.

Εργογραφία (βιβλία)

Ο Μίκης Θεοδωράκης έχει γράψει πολλά βιβλία, αρκετά από αυτά έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες.
Μεταξύ άλλων, το δημοσιευμένο έργο του περιλαμβάνει:

Για την ελληνική μουσική, Καστανιώτης, 1986.
Ανατομία της μουσικής, Αλφειός, 1990.
Οι Δρόμοι του Αρχάγγελου. Αυτοβιογραφία (5 τόμ.), Κέδρος, 1990-1996· (Α΄+Β΄), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2009.
Που να βρω την ψυχή μου (τόμ. Α΄-Γ΄), Λιβάνης - Νέα Σύνορα, 2002-2003· (Α΄+Β΄), IANOS, 2016-2017.
Το μανιφέστο των Λαμπράκηδων. Ποιοί είμαστε - Τί θέλουμε - Γιατί μας πολεμάνε, ΅Ελληνικά Γράμματα, 2003.
Περί τέχνης, Παπαζήσης, 2003.
Μάνου Χατζιδάκι εγκώμιον, IANOS, 2004.
Ο συμφωνικός Θεοδωράκης. Από την Κασσιανή ως τη Λυσιστράτη, Πατάκης, 2008.
Ελληνικότητα και διανόηση (συγγραφή με τον Γιώργο Κοντογιώργη), IANOS, 2007,
Σπίθα. Για μια Ελλάδα ανεξάρτητη και δυνατή, IANOS, 2011.
Μίκης Θεοδωράκης: Η ζωή μου (συνολιμίες με τον Γ. Αρχιμανδρίτη), Πατάκης, 2011.
Διάλογοι στο λυκόφως. 90 συνεντεύξεις, IANOS, 2016.
Πού να βρω την ψυχή μου... Α' Τόμος - Μουσική, IANOS, 2016.
Μονόλογοι στο λυκαυγές, IANOS, 2017.
Πού να βρω την ψυχή μου... Β' Τόμος - Τέχνη & Πολιτισμός, IANOS, 2017.
Πού να βρω την ψυχή μου... Γ' Τόμος - Ιδέες, IANOS, 2018.
Να μαγευτώ και να μεθύσω, IANOS, 2019.
Μια πρόταση του Μίκη Θεοδωράκη για την δημιουργική εργασία και τον ελεύθερο χρόνο. Αντιμανιφέστο, IANOS, 2020.

Σημειώσεις και παραπομπές

Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 26 Απριλίου 2014.
«Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) The Great Russian Encyclopedia. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2015.
www.bbc.co.uk/music/artists/83970769-d8ea-434b-8734-88899213c922.
«Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Mikis-Theodorakis. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
filmportal.de. 0a466f9c41c445389ca3af13f447ad6e. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Γερμανικά) Εγκυκλοπαίδεια Μπρόκχαους. theodorakis-mikis. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
(Γερμανικά) Salzburgwiki. 105985.
(Γαλλικά) Babelio. 121956.
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2014.
dspace.mmb.org.gr/mmb/handle/123456789/10082.
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) αρχή της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb139003797. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
www.cityofathens.gr/node/33171.
www.in.gr/2010/03/01/culture/o-m-theodwrakis-synanta-treis-megaloys-rwsoys-synthetes-sto-mma/.
www.rizospastis.gr/story.do?id=5522813.
www.naftemporiki.gr/story/301451.
www.sansimera.gr/biographies/899.
www.rizospastis.gr/story.do?id=3682981. Ανακτήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2020.
www.academyofathens.gr/en/organization/members/honorary.
«Βιογραφία Χρονολόγιο 1925 - 1943». Παγκρήτιος Σύλλογος Φίλων Μίκη λόγος θανάτου φυσικά αιτια Θεοδωράκη. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2020. line feed character in |website= at position 59 (βοήθεια)
««Ημουν πάντα μόνος και θα ΄μαι πάντα μόνος»». Τα Νέα Οnline. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
«Ο Μίκης Θεοδωράκης, από τον Τεμπονέρα στον Τίτο». Η Εφημερίδα των Συντακτών. 2018-02-03. Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
«Στις 6 Οκτωβρίου 1983 απονέμεται στον Μίκη Θεοδωράκη το Βραβείο Λένιν». Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
«1974 Film Anthony Asquith Memorial Award». BAFTA Awards. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2020.
«BAFTA Awards». awards.bafta.org. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2020.
«Mikis Theodorakis». IMDb. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2018.
«Υποψήφιοι για το Νόμπελ Ειρήνης Μίκης Θεοδωράκης και Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος | in.gr». in.gr. 2000-09-02. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
«Μίκης Θεοδωράκης». Athens Voice. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
Ο Γιώργης Θεοδωράκης από την Κρήτη στο μέτωπο του Μπιζανίου[νεκρός σύνδεσμος]
Βιογραφία: Μίκης Θεοδωράκης - οι φίλοι του στην Κρήτη
«Μίκης Θεοδωράκης». Σαν Σήμερα .gr. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
iefimerida.gr (2016-04-12). «Πάσχα στο Μέγαρο: Ο συμφωνικός Μίκης και η Κασσιανή». iefimerida.gr. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
Ορέστης Μακρής, Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας (Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1985), σ. 254.
Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» : Ο Μίκης τα χρόνια της εξορίας στην Ικαρία
«Η Ικαρία μέσα από την οπτική του Μίκη Θεοδωράκη Μίκης Θεοδωράκης, Αθήνα 10.5.2003 Εταιρεία Ικαριακών Σπουδών Αρ φύλλου 14 έτος 5ον» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 27 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2018.
[https://web.archive.org/web/20161227072934/http://ikarianstudies.gr/magazine/14.pdf Αρχειοθετήθηκε 2016-12-27 στο Wayback Machine. Ο συνθέτης Μίκης Θεοδωράκης - Δημήτρης Θέμελης. Εταιρεία Ικαριακών Σπουδών Αρ φύλλου 14 έτος 5ον.
"Ελεγείο και θρήνος στον Βασίλη Ζάννο", στα 90 χρόνια του ΚΚΕ
Ο εμφύλιος μέσα στον εμφύλιο - (Η μεγάλη τραγωδία της Ελληνικής Αριστεράς) - Άρθρο του Μίκη Θεοδωράκη με την ευκαιρία της επετείου των 50 χρόνων από την αρχή του Ελληνικού εμφυλίου 05.05.2017
Α.Ε., tovima.gr — Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη. «tovima.gr - Μίκης Θεοδωράκης: Στα χρόνια της εξορίας στην Ικαρία (1947-1948)». TO BHMA. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2018.
Ελευθερία, Φύλλο: 31/7/1966, Σελίδα: 12
Απάντηση Μίκη Θεοδωράκη στους επικριτές του για το συλλαλητήριο στο Σύνταγμα
«ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΩΔΕΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ | ΩΔΕΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ». ΩΔΕΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ. Ανακτήθηκε στις 2018-04-19.
Jean Boivin, 'Messiaen's Teaching at the Paris Conservatoire: A Humanist Legacy', in Siglind Bruhn, Messiaen's Language of Mystical Love (New York, Garland, 1998), p.10
«Μίκης Θεοδωράκης Α΄ μέρος». thehistoryofgreece.blogspot.co.uk. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2018.[νεκρός σύνδεσμος]
Λάδης, Φώντας (2005). Μίκης Θεοδωράκης το χρονικό μιας επανάστασης 1960-1967. Αθήνα. σελ. 20-250. ISBN 960-256-468-7, ISBN-13 978-960-256-468-4 Check |isbn= value: invalid character (βοήθεια).
«Η Τυραννία της Ευρώπης επί της Ελληνικής Μουσικής» : Πάρις Κωνσταντινίδης, «Η Τυραννία της Ευρώπης επί της Ελληνικής Μουσικής: ο Ευρωκεντρισμός των Αντιμαχόμενων Εκδοχών της Ελληνικότητας» , στο Κώστας Χάρδας, κ.ά. 8ο Διατμηματικό Μουσικολογικό συνέδριο: Επιδράσεις και Αλληλεπιδράσεις, Ελληνική Μουσικολογική Εταιρεία, 2019. σελ. 336-345.
«Για τη μελοποίηση του ποιήματος Επιτάφιος του Γιάννη Ρίτσου από τον Μίκη Θεοδωράκη». LiFO. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
«Στις 24 Δεκεμβρίου του 1960 ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί το «Άξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη - Lavart». Lavart. 2016-12-25. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
Σε νέους δρόμους το ελληνικό τραγούδι, Ιστορικό Λεύκωμα 1960, Καθημερινή (1997)
«Η ίδρυση της Νεολαίας Λαμπράκη πριν από 52 χρόνια». Η Εφημερίδα των Συντακτών. 2015-06-15. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
Cacoyannis, Michael; Bates, Alan; Papas, Irene (1964-12-14), Zorba the Greek, ανακτήθηκε στις 2018-06-26
«Ο Μίκης Θεοδωράκης τις ημέρες του Πολυτεχνείου: το παράδοξο της απαγόρευσης των τραγουδιών, αλλά όχι του βιβλίου του». LiFO. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
Ορφανουδάκης, ο Μάνος. «Το παράνομο μήνυμα του Θεοδωράκη από την εξορία (ακούστε το ηχητικό) - Musicpaper.gr». Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
«Ζωντανός θρύλος, ετών... 90». Η Εφημερίδα των Συντακτών. 2015-07-29. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
«Αύγουστος 1967, ο Μίκης Θεοδωράκης συλλαμβάνεται από τους δικτάτορες στο Χαϊδάρι». Χαϊδάρι Σήμερα. 2017-04-21. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
Γιώγλου, Θανάσης. «Ο σπάνιος δίσκος της Μαρίας Φαραντούρη». Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
«23 χρόνια χωρίς την Μελίνα Μερκούρη». Athens Voice. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
«Η επιστολή του Μίκη Θεοδωράκη μέσα από τις πρώην φυλακές Ωρωπού». TVXS - TV Χωρίς Σύνορα. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
Α.Ε., tovima.gr — Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη. «tovima.gr - Πώς και γιατί αποφυλακίστηκε ο Μίκης». TO BHMA. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2018.
Παπαρρηγόπουλος, Κωνσταντίνος (1985). Ἱστορία τοῦ Ἐλληνικοῦ Ἒθνους (1860-74). Αθήνα. σελ. 178.
Επικοινωνίας, Γραφείο Τύπου και (2018-05-20). «ΕΡΤ2 - «Μίκης Θεοδωράκης – Αυτοβιογραφία»». ert.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-06-28. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
«Maria Farantouri Brings Songs Of Resistance Το Carnegie Hall» (στα αγγλικά). NPR.org. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
Λογοθέτης, Γιώργος (2014). Mikis Theodorakis the Greek Soul. Αθήνα. σελ. 254-256. ISBN 978-9604221325.
«17Ν και Εξελίξεις». Ταχυδρόμος. Σεπτέμβριος 1989.
«Ο Μίκης απαντά στους συκοφάντες: Ηλίθιοι ή αδίστακτοι οι εχθροί μου». ProtoThema. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
«Τα πολιτικοποιημένα πρόσωπα της ελληνικής τέχνης». Newsbeast.gr. 2015-02-08. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
«Η πολιτική δράση του Μίκη Θεοδωράκη και οι διεθνείς του πρωτοβουλίες μετά τη Μεταπολίτευση».
«Αποστρατεύομαι γιατί δεν έπεισα...». Newsbomb.gr. 19 Σεπτεμβρίου 2013.
«Γιατί χαρακτηρίζει τυχοδιώκτη ο Μίκης Θεοδωράκης τον Τσίπρα». HuffPost Greece. 15 Ιουνίου 2015.
«Μίκης Θεοδωράκης: «Να βρει ο ΣΥΡΙΖΑ τη δύναμη να πει "όχι" στο "nein" Σόιμπλε»». Τα Νέα.
«Μίκης Θεοδωράκης: Ψηφίζω «όχι» στο δημοψήφισμα - Κριτική στον ΣΥΡΙΖΑ». iefimerida.gr.
Δεμέτης, Χρήστος (05 Φεβρουαρίου 2018). «Όταν ο Μίκης Θεοδωράκης έδινε συναυλία φιλίας στα Σκόπια». Ανακτήθηκε στις 2018-03-29.
http://www.protothema.gr/politics/article/757529/mikis-gia-ti-makedonia-adelfia-mou-ellines-ratsistes-traboukoi/
«Ομιλία Μίκη Θεοδωράκη: Μας κυβερνούν εθνομηδενιστές. Με κανέναν τρόπο ο όρος Μακεδονία στο νέο όνομα της ΠΓΔΜ». HuffPost Greece. 2018-02-04. Ανακτήθηκε στις 2018-02-07.
«Επίθεση με μπογιές και συνθήματα στο σπίτι του Μίκη Θεοδωράκη». Kathimerini. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2020.
«Επίθεση στο σπίτι του Μίκη Θεοδωράκη». CNN.gr. 3 Φεβρουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2020.
«Επίθεση με μπογιές στο σπίτι του Μίκη Θεοδωράκη. Ποιοι ανέλαβαν την ευθύνη». HuffPost Greece. 4 Φεβρουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2020.
iefimerida.gr (2018-01-30). «Απογόνος βουλευτή της ΕΔΑ επιτίθεται στον Μίκη Θεοδωράκη: Πάλι πρόθυμος να συνεργαστείς με το σύστημα...». iefimerida.gr. Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
«Το αίνιγμα Μίκης Θεοδωράκης». Ελευθεροτυπία. Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
Λαμπρινός, Φώτος (2013). Χούντα είναι. Θα περάσει;. Αθήνα. σελ. 110. ISBN 978-960-03-5635-9.
«Στην κάλπη με το δίλημμα «Καραμανλής ή τανκς»». Το Έθνος. Ανακτήθηκε στις 2 Απριλίου 2017.
«Ο λαϊκισμός δεν χάνει ποτέ». Athens Voice. Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
«Περί λαϊκισμού, Του Θάνου Βερέμη* | Kathimerini». Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
«Σπίθα. Ο Μίκης σώζει την πατρίδα. Ξανά.». Athens Voice. Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
Epochi, rizospastis.gr | Synchroni. «rizospastis.gr - Ο ρόλος της ΣΠΙΘΑΣ και του Μίκη Θεοδωράκη». ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ. Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
Α.Ε., tovima.gr — Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη. «tovima.gr - Η προστασία του Μίκη». TO BHMA. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2018.
Ραπτόπουλος, Βαγγέλης (2012). Η υψηλή τέχνη της αποτυχίας. Αθήνα. σελ. 92. ISBN 978-960-9527-47-7.
elleni.bellou (5 Φεβρουαρίου 2018). «Όταν ο Μίκης Θεοδωράκης έδινε συναυλία φιλίας στα Σκόπια». left.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2018.
tasos (5 Φεβρουαρίου 2018). «Μίκη, αλλάζεις την ιστορία σου». left.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2018.
«Θεοδωράκης κατά Ρεπούση». TVXS - TV Χωρίς Σύνορα. Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
Παπαιωάννου, Κωστής (2013). Τα "καθαρά χέρια" της Χρυσής Αυγής: Εφαρμογές ναζιστικής καθαρότητας. Αθήνα. σελ. 51-87.
Α.Ε., tovima.gr — Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη. «tovima.gr - Από όλα τα κόμματα οι συνταξιούχοι βουλευτές που ζητούν αναδρομικά». TO BHMA. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2018.
«Μίκης Θεοδωράκης: από τους «αγανακτισμένους» στο συλλαλητήριο». Athens Voice. Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
«Πυρ ομαδόν κατά του Μίκη Θεοδωράκη από τον ΣΥΡΙΖΑ | Kathimerini». Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
«Τζανακόπουλος κατά Μίκη Θεοδωράκη: «Η μετατόπισή του σε θέσεις μισαλλόδοξες είναι θλιβερή»». Protagon.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2018.
«Συλλαλητηρίου το ανάγνωσμα | Ρέα Βιτάλη». Protagon.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2018.
«Μπουτάρης: «Εμπρηστική» η ομιλία του Μίκη Θεοδωράκη». Protagon.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2018.
«Δρίτσας: Ιστορικό λάθος του Μίκη Θεοδωράκη να είναι κεντρικός ομιλητής στο συλλαλητήριο | Kathimerini». Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
«Εύη Καρακώστα: Λυπάμαι για τον Μίκη Θεοδωράκη». ProtoThema. Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
«Οι παραφωνίες του Μίκη Θεοδωράκη». Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
«Κυρίτσης: Αθλια η ομιλία του Μίκη Θεοδωράκη | Kathimerini». Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
«Λιάνα Κανέλλη: «Ο Μίκης Θεοδωράκης νομιμοποίησε τους ακροδεξιούς»! [Βίντεο»]. NewsNowgr.com. Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
«Ο Μίκης, η Αριστερά, το συλλαλητήριο και η Χρυσή Αυγή». Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
«Θα τρίζουν τα κόκαλα του Γιάννη Ρίτσου με όσα είπε ο Μίκης». Η Εφημερίδα των Συντακτών. 2018-02-04. Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
ΜΛ (7 Φεβρουαρίου 2018). «Η Έρη Ρίτσου απαντά και πάλι στον Μίκη Θεοδωράκη». left.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2018.
«Δανέλλης: Κρίμα να είναι σύμβολο του συλλαλητηρίου ο Μίκης Θεοδωράκης». Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
Epochi, rizospastis.gr | Synchroni. «rizospastis.gr - Εύλογες αντιδράσεις». ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ. Ανακτήθηκε στις 2018-06-25.
Οnline, Τα Νέα. «Η συγκλονιστική, ιστορική ομιλία του Μίκη Θεοδωράκη». Τα Νέα Οnline. Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
«Πύρινη ομιλία Μίκη Θεοδωράκη - Κοσμοσυρροή στο Σύνταγμα | in.gr». in.gr. 2018-02-04. Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
tvxs.gr (2018-02-04). «Ο Κασιδιάρης επαινεί τον Μίκη Θεοδωράκη». TVXS - TV Χωρίς Σύνορα. Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
Α.Ε., tovima.gr — Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη. «tovima.gr - Μ. Θεοδωράκης: «Είμαστε με τους αγανακτισμένους»». TO BHMA. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2018.
«Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν οι Αγανακτισμένοι». Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
«Αντιδράσεις για την ομιλία του Μίκη Θεοδωράκη στο συλλαλητήριο | Kathimerini». Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
«Ο Μίκης «ξεπλένει» τους χρυσαυγίτες: Αγαπούν την πατρίδα αλλά με τρόπο… εριστικό». Protagon.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2018.
«Μίκης Θεοδωράκης: Δεν μπορούν να δεχθούν ότι ένας κομμουνιστής και παλιός αριστερός είναι τόσο πατριώτης | Kathimerini». Ανακτήθηκε στις 2018-06-23.
«Απάντηση Μίκη Θεοδωράκη στους επικριτές του για το συλλαλητήριο στο Σύνταγμα | Kathimerini». Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
ΣΚΑΪ. «Μίκης Θεοδωράκης: Μάχομαι το φασισμό στην αριστερόστροφη μορφή του». Ανακτήθηκε στις 2018-06-25.
ΜΛ (18 Μαΐου 2018). ««Ελεεινή πλεκτάνη» είδε ο Ανδρέας Λοβέρδος». left.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Ιουνίου 2018.
«Ο αριστερόστροφος φασισμός προ των πυλών». www.liberal.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Ιουνίου 2018.
Newsroom, Parapolitika. «Ξυράφι τα λόγια του Μίκη: Ο χειρότερος φασισμός είναι ο αριστερόστροφος». parapolitika.gr (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 25 Ιουνίου 2018.
«ΝΔ για επιθέσεις υπουργών κατά Μίκη: Θα ερμηνεύσουν την «αριστερόστροφη μορφή» φασισμού;». ProtoThema. Ανακτήθηκε στις 2018-06-25.
«Αμεση Ανάλυση: Υπαρκτός σουρεαλισμός, του Πάσχου Μανδραβέλη | Kathimerini». Ανακτήθηκε στις 2018-06-25.
ΜΛ (5 Φεβρουαρίου 2018). «Κι εσύ Μίκη βασανισμένε, μην ξεχνάς τον Ωρωπό». left.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Ιουνίου 2018.
«Επιστολή στον Μίκη Θεοδωράκη». Η Εφημερίδα των Συντακτών. 2018-02-04. Ανακτήθηκε στις 2018-06-26.
ΜΛ (7 Φεβρουαρίου 2018). «Διότι με χαρά συνεμμορφώθην προς τας υποδείξεις». left.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Ιουνίου 2018.
iefimerida.gr (2018-02-05). «Τζανακόπουλος κατά Μίκη: Μιλώντας για «αριστερόστροφο φασισμό» αναφερόταν και στον εαυτό του». iefimerida.gr. Ανακτήθηκε στις 2018-06-25.
«Άλαλα τα χείλη». Η Εφημερίδα των Συντακτών. 2018-02-04. Ανακτήθηκε στις 2018-06-25.
(www.dw.com), Deutsche Welle. ««Οι Εβραίοι στη ρίζα του κακού;» Ο Μίκης Θεοδωράκης απαντά μέσω της Deutsche Welle | DW | 14.11.2003». DW.COM. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2018.
iefimerida.gr (2011-05-06). «Αυστρία: Αντισημίτης ο Μίκης Θεοδωράκης». iefimerida.gr. Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
«Ο φερετζές του αντισημιτισμού, Του Πασχου Μανδραβελη | Kathimerini». Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
«Είναι οι Εβραίοι η ρίζα του κακού;*». Η Εφημερίδα των Συντακτών. 2018-06-02. Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
«Αναστάτωση προκάλεσαν οι δηλώσεις Θεοδωράκη για τους εβραίους | in.gr». in.gr. 2003-11-12. Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
«Η σχέση του αντισημιτισμού και του ρατσισμού με την ελληνική εθνική ταυτότητα». athensreviewofbooks.com. 2014-06-29. Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
«Η υπουργός Παιδείας του Ισραήλ για τις δηλώσεις του Θεοδωράκη, ΑΠΕ | Kathimerini». Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
«Πού είναι οι φίλοι του Μίκη;». Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.
Ezsrati, Efi. «ΕΠΙΣΤΟΛΗ του Μ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ σε ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΙΣΕ». kis.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2018.
Α.Ε., tovima.gr — Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη. «tovima.gr - Η αυστριακή Βουλή λογοκρίνει έργο του Μ. Θεοδωράκη». TO BHMA. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2018.
«Έκοψαν το Θεοδωράκη από την αυστριακή βουλή». LiFO. Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.

«Οταν τα λόγια προσβάλλουν». Ελευθεροτυπία. Ανακτήθηκε στις 2018-06-24.

Βιβλιογραφία

Μπαλωτή Ξένη, Μίκης Θεοδωράκης. Εκδόσεις Σαββάλα, 2005
Jean Boivin, 'Messiaen's Teaching at the Paris Conservatoire: A Humanist Legacy', in Siglind Bruhn, Messiaen's Language of Mystical Love (New York, Garland, 1998), 5-31: 10

Δείτε επίσης

Μάνος Χατζιδάκις