.
Η Μαρίκα Κοτοπούλη (3 Μαΐου 1887 - 11 Σεπτεμβρίου 1954) ήταν σημαντική Ελληνίδα ηθοποιός. Διακρίθηκε περισσότερο ως τραγωδός στα έργα ξένων κι Ελλήνων κλασικών συγγραφέων. Πρωταγωνίστησε, ωστόσο, σε πολλά διαφορετικά θεατρικά είδη, ανάμεσά τους η κομεντί και η φάρσα.[1] Η ερμηνεία της σε έργα σύγχρονων συγγραφέων θεωρείται ανεπανάληπτη. Μολονότι δε διακρινόταν για την εξωτερική της εμφάνιση, κέρδισε το θαυμασμό με τη γοητεία που εξέπεμπε, καθώς και με τη σπιρτάδα του μυαλού και τη δημιουργικότητα της σκέψης της.[2]
Μαρίκα Κοτοπούλη
Βιογραφία
Παιδικά και νεανικά χρόνια
Γεννήθηκε στην Αθήνα. Ήταν κόρη της Ελένης και του Δημητρίου Κοτοπούλη. Και οι δυο γονείς της ήταν ηθοποιοί, ενώ ο πατέρας ήταν και θιασάρχης, επικεφαλής του Δραματικού Θιάσου Πρόοδος.[3]
Εμφανίστηκε στη σκηνή βρέφος σε περιοδεία των γονέων της στο έργο Ο αμαξάς των Άλπεων.[4] Είχε, έτσι κι αλλιώς, γεννηθεί σχεδόν κυριολεκτικά πάνω στο θεατρικό σανίδι, όταν η μητέρα της «καταληφθείσα επί σκηνής από τας ωδίνας του τοκετού», όπως περιέγραφε μια εφημερίδα της εποχής, «μετεφέρθη κακώς έχουσα εις την οικίαν της, ένθα έφερεν εις φως τον τελευταίον γόνον των Κοτοπούληδων».[1]
Ο πρώτος ρόλος της ήταν σε επιθεώρηση, σε ηλικία πέντε ετών, όπου υποδύθηκε μια μαθήτρια. Έως το 1901 εμφανιζόταν στο πλάι των γονιών της σε διάφορα έργα, ακόμη και του κλασικού ρεπερτορίου, σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη.[5]'
Στο Βασιλικό Θέατρο
Το 1902 προσελήφθη στο Βασιλικό Θέατρο κι αρχίζει να γίνεται γνωστή στο ευρύτερο κοινό. Στο ξεκίνημα αντιμετώπισε εχθρότητα από μερίδα συναδέλφων της, εξαιτίας του νεαρού της ηλικίας της. Το ταλέντο της αναγνωρίστηκε γρήγορα από τους κριτικούς κι αυτό ενέτεινε τον ανταγωνισμό με την ευνοούμενη των ανακτόρων ηθοποιό Άννα Φραγκοπούλου.[4] Το ντεμπούτο της στο Βασιλικό Θέατρο ήταν ο ρόλος του Πουκ στο Όνειρο θερινής νυκτός και συνέχισε με ανάλογες επιλογές από το κλασικό ρεπερτόριο, όπως Δωδεκάτη νύκτα, Φάουστ και άλλα.[6] Σημαντική στιγμή στην καριέρα της νεαρής Κοτοπούλη υπήρξε η συμμετοχή της στην τριλογία του Αισχύλου Ορέστεια το 1903, όπου η απαγγελία για πρώτη φορά αρχαίου δράματος στη δημοτική γλώσσα προκάλεσε σεισμό στα θεατρικά και κοινωνικά δεδομένα της εποχής. Οι οπαδοί της καθαρεύουσας, οι οποίοι υποκινήθηκαν από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Γεώργιο Μιστριώτη, αντέδρασαν βίαια, προκλήθηκαν επεισόδια με τραυματίες και έναν νεκρό (τα λεγόμενα Ορεστειακά) και η συνέχεια των παραστάσεων διακόπηκε.[7]
Θιασάρχης
Έγινε θιασάρχης το 1908 και το 1912 εγκαταστάθηκε στο θέατρο «Ομονοίας», το οποίο μετονομάστηκε σε «Μαρίκας Κοτοπούλη» και το 1936 μετακόμισε στο «Ρεξ» της οδού Πανεπιστημίου.[8] Το καλοκαίρι του 1924, όταν ο Χαϊλέ Σελασιέ επισκέφθηκε ως αντιβασιλέας της Αιθιοπίας την Ελλάδα, η Κοτοπούλη και ο θίασός της επιλέχτηκαν για την παράσταση του Αγαμέμνονα που δόθηκε προς τιμήν του στο Ηρώδειο.[9] Στις αρχές του 1929 η Κοτοπούλη συνέστησε την «Ελευθέραν Σκηνήν», σε συνεργασία με τον χρονογράφο και θεατρικό συγγραφέα Σπύρο Μελά και με τη σύμπραξη του γαμπρού της Μήτσου Μυράτ. Η δημιουργία του θιάσου είχε σχεδιαστεί ως αντίβαρο στην επικείμενη σύσταση του Εθνικού Θεάτρου. Γρήγορα, όμως, οι οικονομικές αποτυχίες ορισμένων επιλογών της «Ελευθέρας Σκηνής» οδήγησαν τον Μελά στην απόφαση να αποχωρήσει από το σχήμα, επιλέγοντας την προώθηση των συμφερόντων του μέσω του Εθνικού. Μετά τη διάλυση του θιάσου, η Κοτοπούλη, μαζί με μια ομάδα ηθοποιών, έφυγε τον Οκτώβριο του 1930 για παραστάσεις στις ΗΠΑ, όπου παρέμεινε μέχρι τον Ιανουάριο του 1932.[10] Η επιθυμία της να δημιουργήσει ένα θεατρικό σχήμα που θα ήταν το αντίπαλο δέος του Εθνικού Θεάτρου πραγματοποιήθηκε όταν επέστρεψε από την Αμερική και έφτιαξε έναν θίασο με την άλλοτε ανταγωνίστριά της, Κυβέλη, ο οποίος γνώρισε σημαντική επιτυχία. Κατά τη διάρκεια του πολέμου η παρουσία της Κοτοπούλη στο θεατρικό σανίδι αραίωσε. Η τελευταία της εμφάνιση πραγματοποιήθηκε το 1952, στην Ερμούπολη της Σύρου.[11]
Θάνατος
Η Μαρίκα Κοτοπούλη πέθανε στις 11 Σεπτεμβρίου 1954.[12] Κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη την επόμενη του θανάτου της, αφού πρώτα το φέρετρό της εκτέθηκε στη Μητρόπολη σε λαϊκό προσκύνημα.[13]
Ρόλοι
Στην καριέρα της, η Κοτοπούλη διακρίθηκε ως Ηλέκτρα στην Ορέστεια, ως Ιφιγένεια και Μαργαρίτα (στο Φάουστ) του Γκαίτε, ως Ηλέκτρα του Χόφμανσταλ και, όσον αφορά το ελληνικό ρεπερτόριο, ως Φαύστα στην ομώνυμη τραγωδία του Δημητρίου Βερναρδάκη και Θεοδότη στους Ισαύρους του Ραγκαβή.[5]. Ξεχωριστή, επίσης, ήταν η ερμηνεία της στη Στέλλα Βιολάντη του Ξενόπουλου το καλοκαίρι του 1909 στo θέατρο Ομονοίας, στέγη της Νέας Σκηνής, όταν ο συγγραφέας εμπιστεύτηκε σ' αυτήν τον πρωταγωνιστικό ρόλο κι όχι στην Κυβέλη, όπως συνήθιζε.[14] Όσον αφορά την επιθεώρηση, παρόλο που η Κοτοπούλη είχε μια σημαντική παρουσία στο είδος στα νεανικά χρόνια της, η ίδια δεν ήθελε τη συσχετίζουν με αυτήν, φτάνοντας μάλιστα στο σημείο να κάνει το 1918 δήλωση «περί αποτάξεως» αυτού του ιδιαίτερου τύπου θεατρικού έργου.[15]
Εκτός από το θέατρο, η Κοτοπούλη έπαιξε για μια και μοναδική φορά στον κινηματογράφο, στην ελληνοτουρκική παραγωγή Κακός δρόμος (1933), βασισμένη σε μυθιστόρημα του Γρ. Ξενόπουλου. Η ταινία γυρίστηκε σε στούντιο της Κωνσταντινούπολης και ήταν συμπαραγωγή με συμμετοχή του συζύγου της Γ. Χέλμη και του Κώστα Θεοδωρίδη, συζύγου της Κυβέλης, η οποία συμπρωταγωνιστούσε στο φιλμ, μαζί με τον Βασίλη Λογοθετίδη. Η ταινία έως σήμερα θεωρείται χαμένη.[16]
Προσωπική ζωή
Η προσωπική της ζωή υπήρξε θυελλώδης, ιδιαίτερα στα νεανικά της χρόνια. Στην εποχή της κυκλοφορούσε η φήμη πως η Κοτοπούλη είχε ερωτικές σχέσεις και με γυναίκες ηθοποιούς, μικρότερες σε ηλικία, προτού αυτές αναδειχτούν.[17]
Λίγο έπειτα από την πρόσληψή της στο Βασιλικό Θέατρο, συγκεκριμένα το 1904, σύναψε ερωτικό δεσμό με τον σκηνοθέτη Θωμά Οικονόμου, ο οποίος αναγνώρισε αμέσως το ταλέντο της και βοήθησε στην καθιέρωσή της. Μετά την σχεδόν ταυτόχρονη αποχώρησή τους από το Βασιλικό (1906), η Κοτοπούλη συμμετείχε στο «Θίασο Θωμά Οικονόμου» στο ελεύθερο θέατρο, ένα συνεργατικό σχήμα με το θίασο του πατέρα της Δημήτρη. Την επόμενη χρονιά ο δεσμός της με τον Οικονόμου έληξε και, μάλιστα, με άσχημο τρόπο, ενώ η ίδια έφυγε για λίγο στο Παρίσι.[18]
Το 1908, ενώ βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη για περιοδεία, η Κοτοπούλη ερωτεύτηκε τον πολιτικό και στοχαστή Ίωνα Δραγούμη, ο οποίος υπηρετούσε εκεί ως Πρώτος Γραμματέας της Ελληνικής Πρεσβείας και τον οποίο είχε πρωτοσυναντήσει το 1905 στην Αλεξάνδρεια. Η πολύκροτη σχέση τους, που βάσταξε έως τα τέλη του Ιουλίου του 1920, οπότε και δολοφονήθηκε ο αγαπημένος της από υποστηρικτές του Βενιζέλου, υπήρξε σκανδαλώδης για τα δεδομένα της εποχής. Το ζευγάρι από τον Ιούνιο περίπου του 1912 συζούσε, χωρίς την επισημοποίηση ενός γάμου, κάτι που όμως έτσι κι αλλιώς ήταν αδύνατον, λόγω της ταξικής διαφοράς που υπήρχε ανάμεσά τους και της επακόλουθης αντίδρασης της μεγαλοαστικής οικογένειας του Δραγούμη.
Την περίοδο που ο τελευταίος βρισκόταν εξόριστος στην Κορσική (1917-19), η Κοτοπούλη είχε γνωρίσει τον θεατρικό επιχειρηματία Γεώργιο Χέλμη, με τον οποίο σύναψε ερωτική σχέση.[19] Τον παντρεύτηκε το 1923 και μοιράστηκε μαζί του την υπόλοιπη ζωή της -παιδιά δεν απέκτησαν.
Στις πολιτικές της πεποιθήσεις η Κοτοπούλη ήταν φιλομοναρχική, θεωρώντας πως το παλάτι ήταν θεσμός ιερός. Ωστόσο, οι προσωπικές σχέσεις της δεν καθορίζονταν από αυτήν την επιλογή. Όπως μαρτυρεί, μάλιστα, ο Γιάννης Τσαρούχης, κατά τη διάρκεια της Κατοχής προστάτεψε και βοήθησε όσο μπορούσε τους αριστερούς συναδέλφους της, παρεμβαίνοντας υπέρ αυτών στις αρχές, με το πρόσχημα ότι τους χρειαζόταν κοντά της: «καμουφλάριζε την ανθρωπιά της, με τη δικαιολογία του θεάτρου»".[20]
Μαρίκα Κοτοπούλη και Γεώργιος Χέλμης, Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών
Α΄ Νεκροταφείο Αθήνας
Γλύπτης : Κλέαρχος Λουκόπουλος ( 1906 – 2004 )
Διακρίσεις και τιμές
To 1923 η Κοτοπούλη έλαβε το Αριστείον Γραμμάτων και Τεχνών, ενώ το 1939 τιμήθηκε για την προσφορά της από την Εταιρεία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων. Το 1949, με αφορμή τη (μοναδική) συνεργασία της με το Εθνικό στο ανέβασμα της Ορέστειας από τον Ροντήρη, οι συνάδελφοι της Κοτοπούλη έλαβαν την πρωτοβουλία και της έδωσαν ειδικό χρυσό μετάλλιο, με χαραγμένη τη μορφή της ως Κλυταιμνήστρας. Μέσα από αυτήν την κίνηση καθιερώθηκε, με πρωτοβουλία της ίδιας, ο θεσμός της απονομής του «Επάθλου Κοτοπούλη» σε αξιόλογες Ελληνίδες ηθοποιούς, ο οποίος όμως ατόνησε τα τελευταία χρόνια. Το 1950 της απονεμήθηκε από τον βασιλιά Παύλο το παράσημο του Ταξιάρχη.[11] [21] [22] Το 1955 επί Κατσώτα εγκρίνεται η ταφή της Μαρίκας Κοτοπούλη στο χώρο που προορίζεται η ταφή εξεχόντων ανδρών στο Α΄Νεκροταφείο. Ειναι η μοναδική γυναίκα που τάφηκε εκεί. Ο δημοτικός σύμβουλος Σφέτσος εισηγήθηκε την ταφή σε αυτόν τον χώρο επειδή η νεκρή τίμησε την ελληνική τέχνη και επειδή ο σύζυγος της θα έφτιαχνε μαυσωλείο που θα κοσμούσε το νεκροταφείο.[23]
Κληρονομιά
Η μεγάλη ηθοποιός αφιέρωσε την ζωή της στο θέατρο και υπό τη διδασκαλία, την προστασία και την προσωπική καθοδήγησή της μπόρεσε να αναδυθεί μια σπουδαία γενιά Ελλήνων ηθοποιών του 20ού αιώνα. Άμεσα επίγονές της ήταν η Ελένη Παπαδάκη, η Κατίνα Παξινού και η Κατερίνα Ανδρεάδη. Καλλιτεχνικά τέκνα της, που μαθήτευσαν κοντά στη μεγάλη πρωταγωνίστρια λιγότερο ή περισσότερο τακτικά, υπήρξαν η Μαίρη Αρώνη, η Έλλη Λαμπέτη, η Άννα Συνοδινού και η Μελίνα Μερκούρη, ενώ είχε συμβολή και στην ανάδειξη των Λογοθετίδη, Γ. Γληνού, Βεάκη, Μινωτή και Δ. Χορν.[24] [11]
Στην Αθήνα, στη «Βίλα Κοτοπούλη», το οίκημα που ήταν το γαμήλιο δώρο του Χέλμη προς τη μεγάλη πρωταγωνίστρια,[25] στεγάζεται και λειτουργεί το Μουσείο Μαρίκας Κοτοπούλη, στην οδό Αλέξανδρου Παναγούλη στο Δήμο Ζωγράφου.
Παραπομπές
Μόσχος (1996), σελ.1239.
Κουνελάκη (2003), σελ.3.
Δεληπέτρου (2003), σελ.5.
Δελβερούδη (1989), σελ.47-48.
Λ[άσκαρης] (1930).
Δεληπέτρου (2003), σελ.6.
Βραχωρίτης (2003), σελ.23.
Δελβερούδη (1996), σελ.74.
Agamemnon (1924). Archive of Performances of Greek & Roman Drama. University of Oxford. Ανακτήθηκε στις 25.06.2015.
Βλ. Γλυτζουρής (1996), σελ.89-101.
Δεληπέτρου (2003), σελ.7.
Σπύρος Λιναρδάτος, Από τον Εμφύλιο στη Χούντα: 1952-55, Παπαζήσης, Αθήνα 1978, σελ.304. Ανακτήθηκε στις 25.06.2015.
«Η Κοτοπούλη απέθανε χθες εκ συγκοπής», Ελευθερία, 12 Σεπτ. 1954, σελ.1. Ανακτήθηκε στις 25.06.2015.
Delveroudi (1982), σελ.223-224, 361.
Χατζηδάκης (2003), σελ.28.
Δελβερούδη (1996), σελ.68, υποσ.
Ελένη Μπακοπούλου, «Μαρτυρία Ντόρας Ρωζέττη», Οδός Πανός, 132 (2006), σελ.16. Ανακτήθηκε στις 13.07.2015.
Δελβερούδη (1989), σελ.48-51, 53-54.
Βλ. Δελβερούδη (1989), σελ.55-59 και Γκίνη (2003), σελ.29-31.
Τσαρούχης (1987), σελ.797.
Σπηλιωτόπουλος (1985).
Βασίλης Αγγελικόπουλος, «Έπαθλα Θεάτρου σε βετεράνους και νέους», Η Καθημερινή, 11 Δεκεμβρίου 2002. Aνακτήθηκαν στις 13.07.2015.
Ιωάννα Παρασκευοπούλου, Το Α' Νεκροταφείο της Αθήνας. Ιστορικά οράματα 1834-2013,εκδ.Πόλις, Αθήνα, 2015, σελ.63
Φρέρης (1996), σελ.33
Χαρά Τζαναβάρα, «Βίλα Κοτοπούλη: το γαμήλιο δώρο που θυμίζει σαλέ», Εφημερίδα των Συντακτών, 14 Μαρτίου 2015. Ανακτήθηκε στις 10.07.2015.
Πηγές
Αφιέρωμα στη Μαρίκα Κοτοπούλη, ένθετο «Επτά Ημέρες» της εφ. Η Καθημερινή, 19 Ιανουαρίου 2003 (ανακτήθηκε στις 25.06.2015). Περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, τα κείμενα:
Κουνελάκη, Πέγκυ. «Μαρίκα Κοτοπούλη, η κυρά μας η δασκάλα», σελ. 2–3.
Δεληπέτρου, Ευδοκία. «Ζωή γεμάτη πάθος και τέχνη», σελ. 4–7.
Βραχωρίτης, Σπύρος. «Εθνική τραγωδός;», σελ. 23–25.
Χατζηδάκης, Γιώργος. «Η Μαρίκα της επιθεώρησης», σελ. 26–28.
Γκίνη, Ελένη. «Ο παράφορος έρωτας με τον Ίωνα Δραγούμη», σελ. 29–31.
Για τη Mαρίκα Kοτοπούλη και το Θέατρο στην Eρμούπολη. Αθήνα: Kέντρο Nεοελληνικών Eρευνών/Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 1996. ISBN 960-7094-50-6. Aνακτήθηκε στις 13.07.2015. Στον τόμο περιέχονται μεταξύ άλλων:
Φρέρης, Μάρκος. «Το φαινόμενο της μεγάλης πρωταγωνίστριας: συνέχεια και διαδοχή στο ελληνικό θέατρο», σελ. 31–43.
Γλυτζουρής, Αντώνης. «H Mαρίκα Kοτοπούλη και η Eλευθέρα Σκηνή», σελ. 89–124.
Δελβερούδη, Ελίζα-Άννα. «Η Μαρίκα Κοτοπούλη θιασάρχης», σελ. 67–88.
Δελβερούδη, Ελίζα-Άννα (1989). «Μαρίκα Κοτοπούλη: εικοσιπέντε χρόνια από τη ζωή της, 1887-1912. Σχέδιο βιογραφίας» (pdf). Μνήμων 12: 44-66. doi:10.12681/mnimon.380. Ανακτήθηκε στις 09.11.2015.
Delveroudi, Εlise-Anne (1982) (στα γαλλικά). Le Répertoire original présenté sur la scène athénienne, 1901-1922. Διδακτορική διατριβή. Παρίσι: Πανεπιστήμιο Paris-Sorbonne. Ανακτήθηκε στις 13.07.2015.
Λ[άσκαρης], N.I. (1930). «Κοτοπούλη, Μαρίκα». Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη. 8. Αθήνα, σελ. 75.
Μόσχος, Ε.Ν. (1996). «Μνήμη Μαρίκας Κοτοπούλη». Νέα Εστία 140: 1238-1239. Ανακτήθηκε στις 25.06.2015.
Σπηλιωτόπουλος, Στάθης (1985). «Το άγαλμα και το έπαθλο της Μαρίκας Κοτοπούλη». Νέα Εστία 115: 195-196. Ανακτήθηκε στις 13.07.2015.
Τσαρούχης, Γιάννης (1987). «Καθάπερ φερομένης βιαίας πνοής -Αναμνήσεις απ΄τη Μαρίκα Κοτοπούλη». Η λέξη 68 (Οκτώβριος): 793-797. Ανακτήθηκε στις 14.07.2015.
Πρόσθετη βιβλιογραφία
Αφιέρωμα στη Μαρίκα Κοτοπούλη, περ. Νέα Εστία, τεύχ.654 (1 Οκτ. 1954), με συνεργασίες των Ρήγα Γκόλφη, Μαν. Καλομοίρη, Άλκη Θρύλου, Μ. Καραγάτση κ.άλ.
Ηλιάδης, Φ[ρίξος] (1996). Μαρίκα Κοτοπούλη. Αθήνα: Δωρικός. ISBN 978-960-279-360-2.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Δελβερούδη, Ελίζα-Άννα. «Μαρίκα Κοτοπούλη: δικός της ο πρώτος ρόλος και στη ζωή». Τα Νέα (12 Δεκεμβρίου 1999): Ν18. Ανακτήθηκε στις 6.05.2016.
Μαρίκα Κοτοπούλη. ΥΠΠΟ: Βιογραφίες Σημαντικών Ελλήνων Kαλλιτεχνών, 2011.
Απονομή επάθλου Κοτοπούλη στην Άννα Συνοδινού (Πρακτορείο Ηνωμένων Φωτορεπόρτερ, 1958). Ε.Λ.Ι.Α.
Απονομή του επάθλου "Μαρίκα Κοτοπούλη" στη Βούλα Ζουμπουλάκη (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο)
Μαρίκα Κοτοπούλη στην IMDb
Μουσείο Μαρίκας Κοτοπούλη. ΥΠΠΟ: Μουσεία.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
