Λεωνίδας ο Α'

Grafik1

Ο Λεωνίδας Α' (περίπου 540 π.Χ. –480 π.Χ.) ήταν βασιλιάς της Σπάρτης από τη δυναστεία των Αγιαδών. Ήταν ένας από τους τέσσερις γιους του Αναξανδρίδα[1] (ή Αλεξανδρίδα αλλιώς) από τον πρώτο γάμο του πατέρα του (Δωριέας, Λεωνίδας, Κλεόμβροτος), ο οποίος πιστευόταν πως ήταν απόγονος του Ηρακλή.

Grafik5

Βιογραφία

Στο θρόνο ανέβηκε το 488 π.Χ. μετά τον ετεροθαλή αδελφό του, τον οποίο ο πατέρας του είχε αποκτήσει από τη δεύτερη σύζυγό του, τον Κλεομένη. Ο Λεωνίδας, καθότι τριτότοκος γιος, δεν περίμενε ότι θα γινόταν βασιλιάς. Όμως ο Κλεομένης εξορίστηκε και τελικά πέθανε σε μια φυλακή της Σπάρτης και ο Δωριέας είχε πεθάνει στη Σικελία οδηγώντας μια ομάδα μισθοφόρων.

Αν όντως γεννήθηκε το 540 π.Χ., τότε το 510 π.Χ. πρέπει να ήταν σε ηλικία γάμου. Είτε παντρεύτηκε μια γυναίκα το όνομα της οποίας αγνοούμε, οπότε και χώρισε αργότερα, είτε έμεινε ανύπαντρος μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 490 π.Χ., όταν παντρεύτηκε τη Γοργώ, η οποία ήταν κόρη του αδελφού του, Κλεομένη. Εκείνη την εποχή, ήταν φυσιολογικό οι βασιλείς να παντρεύονται κοντινά συγγενικά τους πρόσωπα για να διατηρήσουν το βασιλικό αίμα. Ο Λεωνίδας με τη Γοργώ απέκτησαν ένα γιο, τον Πλείσταρχο, γεγονός που τον καθιστούσε ισότιμο με τους τριακόσιους, οι οποίοι επιλέχθηκαν να τον συνοδέψουν στις Θερμοπύλες εν μέρει επειδή είχαν όλοι τους γιο. Ο Λεωνίδας με αυτό τον τρόπο επέλεξε πως όποιοι μαχητές θα πήγαιναν να πολεμήσουν έπρεπε να είχαν τουλάχιστον ένα γιο, ώστε να διατηρηθεί η γενιά τους. Από τους δυο βασιλιάδες της Σπάρτης θέλησε να πάει ο Λεωνίδας, υπακούοντας και σε ένα χρησμό του μαντείου των Δελφών που έλεγε: "Ή πόλη της Σπάρτης θα σβηστεί από το χάρτη ή θα θρηνήσει τον βασιλιά της".

Θερμοπύλες

Κύριο λήμμα: Μάχη των Θερμοπυλών

Ο Λεωνίδας ανέλαβε την ηγεσία του συμμαχικού ελληνικού στρατού και κατάφερε με επιτυχία να τους κρατήσει ενωμένους και να ξεχάσουν τις διαφορές τους. Η στρατιωτική του ευφυΐα έγινε εμφανής στις Θερμοπύλες με το τρόπο που παρέταξε τα στρατιωτικά τμήματα και με τη ταχύτητα με την οποία τα ενάλλασσε στο πεδίο της μάχης. Ταυτόχρονα έδειξε και τον ηρωισμό του: όταν ο Ξέρξης του απέστειλε αγγελιαφόρο και του ζήτησε να παραδώσει τα όπλα και να παραδοθεί, ο Σπαρτιάτης βασιλιάς απάντησε «Μολών λαβέ», δηλαδή «Έλα να τα πάρεις», θέλοντας έτσι να τον προκαλέσει να δώσει μάχη και να αποδείξει την αξία του.

Ο βασιλιάς Λεωνίδας έπεσε μαχόμενος κατά των Περσών στο σημείο των Θερμοπυλών και έγινε σύμβολο πατριωτικής αυτοθυσίας. Μπροστά στις πολυπληθείς δυνάμεις των Περσών ο Λεωνίδας με 300 Σπαρτιάτες και 700 Θεσπιείς οχυρώθηκαν στις Θερμοπύλες, όπου μετά από προδοσία του Εφιάλτη, εξοντώθηκαν όλοι.

Απόδοση τιμών
Αρχαιότητα

Η θυσία του Λεωνίδα και των 300 συμπολεμιστών του έγινε διαχρονικό σύμβολο και στη θέση που έπεσε ο Λεωνίδας και οι συμπολεμιστές του οι αρχαίοι έστησαν μνημείο με χαραγμένο πάνω του το γνωστό επίγραμμα του Σιμωνίδη:

Ὦ ξεῖν’, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε
κείμεθα, τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι.

Που σημαίνει: "Ξένε, πες στους Λακεδαιμόνιους ότι κειτόμεθα εδώ, πιστοί στους νόμους τους", εννοώντας: "πεθάναμε εδώ ακολουθώντας τις σπαρτιατικές παραδόσεις".

Μετά τη μάχη στις Θερμοπύλες στήθηκε ένας πέτρινος λέοντας για να θυμούνται όλοι το όνομα του βασιλιά που έπεσε στο σημείο εκείνο. Τα λείψανά του στάλθηκαν για ταφή στη Σπάρτη το 440 π.Χ..

Ελληνιστική περίοδος

Προς τιμή του Λεωνίδα στην ελληνιστική περίοδο οι Σπαρτιάτες ανήγειραν ένα ναό, το Λεωνιδαίο, και τελούσαν μια ετήσια γιορτή, τα Λεωνίδαια. Η γιορτή αυτή ατόνησε όταν άρχισε να παρακμάζει η Σπάρτη, αλλά αναβίωσε ξανά την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Τραϊανού. Ο Τραϊανός το έκανε αυτό και για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, καθώς εκείνη την περίοδο είχε ξεκινήσει ο πόλεμος μεταξύ της Ρώμης και των Πάρθων, συνεχιστές του κράτους των Περσών και ήθελε να θυμίσει την ηρωική στάση των Ελλήνων στους Περσικούς πολέμους. Μάλιστα ένας Ρωμαίος ευγενής, ο Γάιος Ιούλιος Αγησίλαος, έκανε μεγάλη οικονομική δωρεά στην εορτή.

Το μνημείο του βασιλέα Λεωνίδα

Σύγχρονη ιστορία

Η σύγχρονη πολιτεία έχει χτίσει ένα μνημείο-τύμβο στη πόλη της Σπάρτης και ένα άγαλμα-μνημείο στο πεδίο που έγινε η μάχη των Θερμοπυλών. Το μνημείο των Θερμοπυλών ανεγέρθηκε το 1955 και το είχε δημιουργήσει ο γλύπτης Βάσος Φαληρέας. Στο κεντρικό βάθρο υπάρχει ένα ορειχάλκινο άγαλμα του Σπαρτιάτη βασιλιά με δόρυ και ασπίδα. Δύο αγάλματα τον συντροφεύουν, οι αναπαραστάσεις του Πάρνωνα και του Ταΰγετου. Στη βάση τοποθετήθηκε πλάκα η οποία αναγράφει "ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ". Το άγαλμα στη Σπάρτη βρίσκεται στο κέντρο της πόλης μαζί με το κενοτάφιο του βασιλέα. Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι η μορφή του βασιλιά Λεωνίδα και στα δύο αγάλματα, στη Σπάρτη και στις Θερμοπύλες, έχει βασιστεί σε μια αναπαράσταση πολεμιστή που ανακάλυψε η Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή το 1920 και ταυτίστηκε με τον πεσόντα βασιλέα.

Συμβολισμός και πρότυπο

Το ηρωικό πρότυπο του Λεωνίδα και η ανάμνηση της μάχης των Θερμοπυλών αποτέλεσε παράδειγμα για πολλούς λαούς σε πολλές φάσεις της ιστορίας. Οι σύγχρονοι Έλληνες το χρησιμοποίησαν ενάντια στην οθωμανική αυτοκρατορία, κατά την επανάσταση του 1821, οι Σύμμαχοι στην εισβολή του Άξονα στην Ελλάδα, οι επαναστάτες κατά τη Γαλλική Επανάσταση το χρησιμοποίησαν για να αντικατοπτρίσουν τη πάλη μεταξύ των αριστοκρατικών και των δημοκρατικών δυνάμεων, ο Ναπολέων Βοναπάρτης το χρησιμοποίησε πριν τη μάχη στο Βατερλώ, οι Ρωμαίοι όποτε πολεμούσαν τους λαούς της Ασίας και οι Ιρλανδοί στον αγώνα τους για την ανεξαρτησία. Η Γερμανική αεροπορία κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο διέθετε μια ομάδα πιλότων αυτοκτονίας, κάτι σαν τους καμικάζι των Ιαπώνων, που ονομαζόταν "Λεωνίδας". Η ομάδα συστάθηκε ύστερα από απαίτηση της πιλότου Χάνα Ράιτς προς τον Χίτλερ και όταν η ομάδα συστάθηκε τελούσε κάτω από τις διαταγές του αξιωματικού Βέρνερ Μπάουμπαχ και ανήκε στην υπηρεσία της Μυστικής Πτέρυγας Μάχης KG200 (γερμ. Geheim Geschwader).

Επιρροή στις τέχνες

Πολλοί καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από τον αρχαίο Σπαρτιάτη βασιλιά και γύρισαν ταινίες ή ζωγράφισαν πίνακες, ενώ και πολλοί συγγραφείς έγραψαν βιβλία με θέμα τον ηρωισμό του και την ιδεολογία της αυτοθυσίας για την επιβίωση της κοινότητας. Η φιγούρα του Λεωνίδα έγινε κεντρικός πρωταγωνιστής στα παρακάτω καλλιτεχνικά και συγγραφικά έργα:

Στην περιήγηση στην Πελοπόννησο, που συνέγραψε τον 15ο αιώνα ο Ιταλός έμπορος και περιηγητής Κυριάκος Αγκωνίτης (λατ: Ciriaco di Ancona).
Στα επιγράμματα του Αναγεννησιακού Ιταλού Λουίτζι Αλαμάνι (λατ: Luigi Alamanni).
Στη μελέτη "De iure regni apud Scotos" (1579) του Σκωτσέζου ιστορικού και λόγιου Τζωρτζ Μπιουκάναν (αγγλ: George Buchanan).
Στη μελέτη "Des Cannibals" (1580) του Γάλλου λόγιου Μισέλ ντε Μονταίνι (γαλ: Michel de Montaigne).
Στο βιβλίο "Dialogues des Morts" του Γάλλου λόγιου Φρανσουά Φενελόν (γαλλ: Francois de Salignac Fenelon).
Στο θεατρικό έργο "Pausanias" (1696) των Άγγλων Τόμας Σάουθερν (αγγλ: Thomas Southerne) και Χένρυ Περσέλ (αγγλ: Henry Purcell).
Στο ποίημα "Leonidas" (1737) του Άγγλου λόγιου και ποιητή Ρίτσαρντ Γκλόβερ (αγγλ: Richard Glover) γνωστός στην εποχή του και με το παρωνύμιο "Λεωνίδας", λόγω της λατρείας του για την αρχαία Σπάρτη και των ιδανικών που αυτή αντιπροσώπευε.
Στο θεατρικό έργο "Combat des Thermopyles" (1794) που παίχτηκε στην Γαλλία.
Στο ποιητικό έργο "Προσκύνημα του Childe Harold" (1812) του Λόρδου Βύρωνα.
Στο πίνακα "Thermopyles" (1814) του Γάλλου ζωγράφου Ζακ Λουί Νταβίντ (γαλ: Jacques Louis David).
Στη τραγωδία "Leonidas" (1825) του Γάλλου ποιητή και συγγραφέα Μισέλ Πισά (γαλ: Michel Pichat).
Στο ποίημα "Les Trois Cents" (1873) του Γάλλου ποιητή και συγγραφέα Βίκτωρος Ουγκό (γαλ: Victor Hugo).
Στις ποιητικές συλλογές "Lieber der Griechen" του Γερμανού συνθέτη και ποιητή Βίλχεμ Μύλλερ (γερμ: Wilhelm Muller).
Στη ταινία "The 300 Spartans" (1962) του Πολωνού σκηνοθέτη Ρούντολφ Μάτε (πωλ: Rudolph Mate).
Στο βιβλίο "Ασπίδα της Σπάρτης" (λατ::Io Spartano, 1988) του Ιταλού αρχαιολόγου Μάσιμο Μανφρέντι (λατ: Massimo Manfredi).
Στο βιβλίο "Πύλες της Φωτιάς" (αγγλ: Gates of Fire, 1998) του Αμερικανού συγγραφέα Στήβεν Πρέσφιλντ (αγγλ: Steven Pressfield) το οποίο μάλιστα αποτελεί και βιβλίο ύλης στη Στρατιωτική Ακαδημία Αμερικανών Πεζοναυτών.
Στο κόμικς "300" τoυ Αμερικανού σχεδιαστή Φρανκ Μίλλερ (αγγλ: Frank Miller) που ύστερα γυρίστηκε και σε ταινία με το όνομα "300" το 2006 από τον Αμερικανό σκηνοθέτη Ζακ Σνάιντερ (αγγλ: Zack Snyder).

Πηγές

Ηρόδοτος, Ιστορίαι, βιβλία 1-9, μετάφραση Πανέτσος Ε., εκδόσεις Ζαχαρόπουλος/ βιβλία V-IX, μετάφραση Σπυρόπουλος Η., εκδόσεις Γκοβόστη, 1995
Κωτούλας Ι., Μπελέζος Δ., ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, σειρά Μεγάλες Μάχες, ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ, εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, 2005

Παραπομπές

Ηροδότου Ιστορίαι, Βιβλίο Ζ', κεφ. 204.

Grafik6 Grafik2