Ο Κωνσταντίνος, μετέπειτα Καισάριος Δαπόντες (1713/14-4 Δεκεμβρίου 1784) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες στιχουργούς και χρονογράφους του 18ου αιώνα. [1]Η πολυκύμαντη ζωή του Δαπόντε συνοδεύεται απ΄ένα εκπληκτικά πληθωρικό, ποικίλο και ενδιαφέρον συγγραφικό έργο.[2]Η ζωή του ήταν πολυτάραχη και το 1746 έπεσε στη δυσμένεια των Τούρκων για να καταφύγει στην αυλή του Χάνη της Κριμαίας και το επόμενο έτος φυλακίστηκε στην Κωνσταντινούπολη για 20 μήνες, διάστημα που αφιέρωσε στη συγγραφή θρησκευτικών ύμνων, επιστολών και εκτενέστερων έμμετρων έργων, όπως ο Καθρέπτης γυναικών.[3]

Καισάριος Δαπόντες

Η ζωή του

Γεννήθηκε στη Σκόπελο, όπου και πήρε τη βασική μόρφωση. Το 1731 ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη όπου έμεινε για λίγους μήνες κι αργότερα ταξίδεψε στο Βουκουρέστι, όπου σπούδασε, και αργότερα στο Ιάσιο, όπου και εγκαταστάθηκε για τα επόμενα 4 χρόνια, εργαζόμενος ως γραμματέας του ηγεμόνα Κωνσταντίνου Μαυροκορδάτου. Μέχρι το 1743 υπηρετούσε ως γραμματικός β΄ τάξης τον ηγεμόνα. Εκείνη τη χρονιά παραιτήθηκε μετά την άρνηση του Μαυροκορδάτου να τον προβιβάσει σε γραμματικό α΄ τάξης. Την ίδια χρονιά διορίστηκε ως γραμματικός α΄ τάξης στην υπηρεσία του νέου ηγεμόνα της Μολδαβίας, Ιωάννη Μαυροκορδάτου και εγκαταστάθηκε ξανά στο Ιάσιο. Απέκτησε πλούτη και προβιβάστηκε στο αξίωμα του καμινάρη, αλλά το 1747 φυλακίστηκε για 20 μήνες περίπου, ίσως από δικές του ατασθαλίες ή μηχανορραφίες εχθρών του στην ηγεμονική αυλή. Μετά την αποφυλάκισή του πήγε στην Χάλκη και μέσα σε λίγο διάστημα (1749-51) παντρεύτηκε, απέκτησε μια κόρη που πέθανε πρόωρα και αμέσως κατόπιν χήρεψε.
Χαρακτικό της Μονής Ξηροποτάπου του Αγίου Όρους 1894

Το 1753, απογοητευμένος από τα εγκόσμια αποφάσισε να ακολουθήσει τον μοναχικό βίο. Πήρε το όνομα Καισάριος και, αφού έζησε για τρία χρόνια στη νήσο Πιπέρι, απέναντι από τη Σκόπελο, και στη μονή Ευαγγελίστριας της Σκοπέλου, το 1757 ταξίδεψε στο Άγιο Όρος και προσεχώρησε στη Μονή Ξηροποτάμου. Τα επόμενα χρόνια περιόδευσε σε περιοχές της Ελλάδας και στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες για να συγκεντρώσει χρήματα για τη Μονή. Επέστρεψε στο Άγιο Όρος το 1765 και έμεινε στις Μονές Ξηροποτάμου και Κουτλουμουσίου μέχρι το 1757, όταν επέστρεψε στην Μονή Ευαγγελίστριας στη Σκόπελο μέχρι το 1784. Εκείνη τη χρονιά επέστρεψε στη Μονή Ξηροποτάμου και λίγους μήνες μετά πέθανε.Χειρόγραφά του φυλάσσονται στη Βιβλιοθήκη της Μονής.

Η ζωή του εξιστορήθηκε από τον ίδιο στο έμμετρο αφήγημα Κήπος Χαρίτων που γράφτηκε το 1768 και απευθύνεται στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο τον Φιραρή.
Το έργο του

Ο Δαπόντες ήταν πολυγράφος συγγραφέας. Τα έργα του αριθμούν πολλές χιλιάδες δεκαπεντασύλλαβους στίχους, με περιεχόμενο θρησκευτικό, χρονογραφικό, ή αυτοβιογραφικό και γενικά με ηθικοδιδακτικές προθέσεις. Η κριτική επισημαίνει στα έργα του, πέρα από τεχνικά μειονεκτήματα όπως οι πλατειασμοί και η προχειρότητα, θετικά στοιχεία όπως το χιούμορ, η θυμοσοφική διάθεση, η παρατηρητικότητα και η κάποιες οξυδερκείς παρατηρήσεις.[4] Τύπωσε ο ίδιος αρκετά βιβλία του αλλά άλλα έμειναν ανέκδοτα σε χειρόγραφα. Αρκετά από τα ανέκδοτα δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά από τον Κων/νο Σάθα στη Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη και τον Εμίλ Λεγκράν στην Bibliothèque Grecque vulgaire. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι στα εκδεδομένα κείμενα και στα χειρόγραφά του ο Δαπόντες προσέθετε στο τέλος μία προειδοποίηση («επιτίμιον») με προειδοποίηση προς τους μελλοντικούς εκδότες να μεριμνούν για την επιμελή εκτύπωση του έργου, να μην παραλείπουν στίχους, να μην κάνουν λάθη και να μην σφετερίζονται ή αλλοιώνουν τα κείμενά του, γιατί σε αυτήν την περίπτωση θα έχουν αντίδικο τον Θεό.

Κάποια από τα σημαντικότερα έργα του είναι:

Ο Διγενής Ακρίτης
Ο Φυσιολόγος
Ο Στεφανίτης
Ιστορία Πτωχολέοντος
Καθρέπτης γυναικών
Σωσάννα[5]
Ο Αλέξανδρος
Ο Συντίπας
Η χαλιμά
Ο Αγαθάγγελος
Ο ιμπέριος
Χρηστοήθεια
Τράπεζα πνευματική
Λόγοι πανηγυρικοί
Κανών περιεκτικός πολλών εξαιρέτων πραγμάτων
Κήπος Χαρίτων
Χρονογράφος
Γεωγραφική Ιστορία
Δακικαί Εφημερίδες[6]a[›] κ.α.[7]

Κριτική του έργου του

Ο Δαπόντες είναι μια από τις πιο αξιόπιστες και λεπτομερείς ιστορικές πηγές των χρόνων 1731-65, μια από τις σημαντικότερες γεωγραφικές, εθνογραφικές, κοινωνικοανθρωπολογικές και φιλολογικές πηγές του βαλκανικού χώρου της εποχής του κυρίως των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών, της Κωνσταντινούπολης, της περιοχής της Προποντίδας και του Βόρειου Αιγαίου, ένα από τα πρώτα συγγραφικά μεγέθη στη σύγχρονη του ελληνική γραμματεία της τουρκοκρατούμενης Ανατολής, ο σπουδαιότερος στιχουργός του 18ου αι. και κυρίαρχη μορφή της μεταβυζαντινής θρησκευτικής ποίησης και γραμματείας. Στο ενεργητικό του ανήκει αναμφισβήτητα η χρήση γλώσσας και ύφους λαϊκότερου και αναλυτικότερου από ότι γίνεται σε άλλους λογίους της εποχής, η συνδυαστική ευφυΐα, η διασκεδαστική ζωηρότητα και θυμοσοφική διάθεση, η προβολή και πύκνωση των πλουσίων βιωμάτων του σε επιγραμματικότητα και χιούμορ και, κάποτε, μια ευαισθησία που θυμίζει περισσότερο τα τέλη του 18ου αι. τάση για αυτοεξέταση και φιλάρεσκο αυτοέλεγχο. [8]

Παραπομπές

↑ Ν.Βαγενάς, «Ο "αντιποιητικός 18ος αι.», Η ειρωνική γλώσσα. Κριτικές μελέτες για τη νεοελληνική γραμματεία, Στιγμή, Αθήνα 1994, σελ. 161
↑ Γεώργιος Κεχαγιόγλου,«Ανέκδοτα στοιχεία για τον Καισάριο Δαπόντειο από το χειρόγραφο της Βυτίνας αριθμ. 1», Ο Ερανιστής τ.18
↑ Ε. Σουλογιάννης, Cesario Daponte el a sua opera, (Ρώμη 1973-74
↑ Κ.Θ. Δημαράς, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ίκαρος, Αθήνα 1975, σελ. 114-116, Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1978, σελ. 92
↑ Η Θυσία του ΙΕΦΘΑΕ και ιστορία της ΣΩΣΑΝΝΗΣ, Εκδ. ΕΡΜΗΣ-ΙΣΤΟΣ
↑ Εμίλ Λεγκράν, Ephemerides dakes, τ.3, Παρίσι 1888
↑ Σοφία Σκιαδαρέση, ΑΤΡΟΠΟΣ ή η ζωή και ο θάνατος της Βενετίας-Δαπόντε, ISBN 960-360-549-2, Εκδ. Πατάκη
↑ Γεώργιος Κεχαγιόγλου, Καθηγητής Νεότερης Ελληνικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Σημειώσεις

^ α: Με εντολή του Κωνσταντίνου Μαυροκορδάτου ο Δαπόντες συνέταξε τις Δακικές εφημερίδες, ένα χρονικό του Ρωσοτουρκικού πολέμου των χρόνων 1736-39 και με την ενθάρρυνσή του δοκίμασε με επιτυχία και τη στιχουργική σύνθεση.
Βιβλιογραφία

Λ. Βρανούσης, Οι πρόδρομοι, Βασική Βιβλιοθήκη τ.11, Ζαχαρόπουλος, Αθήνα
Γ.Π. Σαββίδης, «Βιο-εργογραφικό χρονολόγιο Κωνσταντίνου Καισάριου Δαπόντε», στο Κωνσταντίνου Δαπόντε, Κήπος Χαρίτων, επιμέλεια Γ.Π. Σαββίδης, Ερμής, Αθήνα 1995.
Mάχη Παΐζη-Aποστολοπούλου, «Πώς ο Κωνσταντίνος Δαπόντες έγινε Καισάριος. Το τέλος του εγκόσμιου βίου του», Αρχείο Πεπαρρηθιακών Μελετών, τ. 1, Αθήνα 1997, σελ. 111–122.
Mάχη Παΐζη-Aποστολοπούλου, «Aναζητώντας τα όρια μιας πνευματικής ιδιοποίησης. Θύμα ή θύτης ο Kωνσταντίνος Δαπόντες;» Mνήμη Άλκη Aγγέλου. Tα άφθονα σχήματα του παρελθόντος: ζητήσεις της πολιτισμικής ιστορίας και της θεωρίας της λογοτεχνίας. Πρακτικά I΄ Eπιστημονικής Συνάντησης 3–6 Oκτωβρίου 2002, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 429–436.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Έργο Καισάριου Δαπόντε
Κέντρο νεοελληνικών ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών
Ψηφιοποιημένες παλαιές εκδόσεις έργων του Δαπόντε (pdf):

Καθρέπτης Γυναικών, τ. Α, Καθρέπτης Γυναικών, τ.Β, Λόγοι πανηγυρικοί, Χρηστοήθεια