Ο Γιώργης Μανουσάκης (Χανιά, 1933 – 9 Φεβρουαρίου 2008) ήταν Έλληνας συγγραφέας. Ποιητής και πεζογράφος έχει γράψει επίσης φιλολογικά δοκίμια και μελέτες. Για το έργο του τιμήθηκε μεταξύ άλλων και με το Βραβείο Καζαντζάκη.
Βιογραφία
Γεννήθηκε το 1933 στα Χανιά. Με την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940-41 η οικογένεια τού Γιώργη Μανουσάκη μετοίκησε στο Βαρύπετρο, το χωριό του πατέρα του, όπου έμεινε και στο μεγαλύτερο μέρος της κατοχής. Εκεί έζησε την εισβολή των Γερμανών και το φόβο από τις εκτελέσεις στα γύρω χωριά, που ακολούθησαν την κατάληψη της Κρήτης. Συνάμα γνώρισε από κοντά τον αγροτικό κόσμο της κρητικής υπαίθρου. Ο αιφνίδιος θάνατος του πατέρα του το 1948, μπροστά του, και το οικογενειακό πένθος, κατά τα κρητικά έθιμα της εποχής, άφησαν βαθιά ίχνη στην ψυχή του. Τελειώνοντας το Α΄ Γυμνάσιο Αρρένων στα Χανιά, φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Μετά τη στρατιωτική του θητεία, ξαναγύρισε στη γενέτειρά του, όπου υπηρέτησε ως φιλόλογος καθηγητής επί 26 χρόνια στη Μέση Εκπαίδευση. Παραιτήθηκε το 1986 με το βαθμό του γυμνασιάρχη. Το 1974 παντρεύτηκε τη φιλόλογο Αγγελική Καραθανάση κι απέκτησαν τρία παιδιά. Συμμετείχε ενεργά για πολλά χρόνια, άλλοτε ως γραμματέας κι άλλοτε ως αντιπρόεδρος, στο διοικητικό συμβούλιο του Φιλολογικού Συλλόγου Χανίων Ο Χρυσόστομος. Συμμετείχε επίσης ως μέλος στην καλλιτεχνική επιτροπή της δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων. Υπήρξε ενεργό μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος" μέχρι το θάνατό του. Ήταν επίσης εκλεγμένο μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων από το 1993. Συμμετείχε ως εισηγητής σε δεκάδες εκδηλώσεις, σε παρουσιάσεις βιβλίων, σε συνέδρια και σεμινάρια φιλολογικού, λογοτεχνικού και ιστορικού περιεχομένου στην Κρήτη, στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Επέλεξε να ζήσει για όλη τη ζωή του στα Χανιά, όπου και άφησε την τελευταία πνοή του στις 9 Φεβρουαρίου 2008, στο νοσοκομείο της πόλης, ύστερα από βαρύ εγκεφαλικό επεισόδιο.
Τον Ιούνιο και τον Νοέμβριο του 2007 ανέβηκε στο θέατρο "Κυδωνία" Χανίων η θεατρική παράσταση Το σκοτεινό μας υπόγειο βασισμένη στο βιβλίο Ένα κρανίο καρφωμένο στο κιγκλίδωμα σε σκηνοθεσία του Μιχάλη Βιρβιδάκη.
Το 2007-2008 ο σκηνοθέτης Κώστας Νταντινάκης γύρισε ένα ντοκιμαντέρ διάρκειας μιας ώρας με τίτλο Γιώργης Μανουσάκης, νοσταλγός αιωνιότητας. Παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 2010.
Έργα
Πρωτοδημοσίευσε κείμενά του στο μαθητικό περιοδικό του Α΄ Γυμνασίου Αρρένων Χανίων «Κλασσική Πνοή» το 1950, αλλά επίσημα πρωτοπαρουσιάστηκε στη λογοτεχνία το 1952, μ’ ένα διήγημά του στο αθηναϊκό περιοδικό «Πνευματική Ζωή». Από τότε δημοσίευσε διηγήματα, ποιήματα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, μελετήματα και δοκίμια σε περιοδικά κι εφημερίδες των Χανιών και των Αθηνών. Υπήρξε τακτικός συνεργάτης της χανιώτικης εφημερίδας «Κήρυξ», όπου δημοσίευε επιφυλλίδες από το 1961 ώς το 1965 καθώς και συνεργάτης του περιοδικού Περιηγητική (δεκαετία 1960).
ΠΟΙΗΣΗ
1.Μονόλογοι (Χανιά, 1967)
2.Το σώμα της σιωπής (Χανιά, 1970)
3.Τρίγλυφο (Ολκός, 1976)
4.Ταριχευτήριο πουλιών και άλλα ποιήματα (Οι Εκδόσεις των Φίλων, 1978)
5.Χώροι αναπνοής, ένα τρίπτυχο (Πρόσπερος, 1988)
6.Άνθρωποι και σκιές (Αστρολάβος/Ευθύνη, 1995)
7.Στ' Ακρωτήρια της ύπαρξης (Γαβριηλίδης, 2003)
8.Σπασμένα αγάλματα και Πικροβότανα (Γαβριηλίδης, 2005)
9. Τα Ποιήματα 1967-2007, Τόμος Β΄ Ανέκδοτα - Αθησαύριστα. Φιλολογική επιμέλεια - Επιλεγόμενα Αγγελική Καραθανάση - Μανουσάκη (Γαβριηλίδης, 2013)
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
1.Οδοιπορικό των Σφακιών, ταξιδιωτικό,(Κέδρος, 1980 και 2η έκδοση με προσθήκη φωτογραφιών Μίτος 2002), Κρατικό Βραβείο Ταξιδιωτικών Εντυπώσεων
2.Ένα κρανίο καρφωμένο στο κιγκλίδωμα τριανταδύο μικρά πεζά, (Οι Εκδόσεις των Φίλων, 1999)
3. Όταν το πέλμα μας εταίριαζε με το χώμα, χρονικό,(Φιλολογικός Σύλλογος «Ο Χρυσόστομος», Χανιά, 2000).Αναφέρεται στα παιδικά του χρόνια κατά τον πόλεμο και την κατοχή
4.Ο εθελοντής, μυθιστόρημα(Κίχλη, 2008). Αναφέρεται στην ιστορική περίοδο 1912-1940.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ
1. Βασίλης Χάλης, ο Θερισιανός αγωνιστής (1785-1846), μονογραφία, Χανιά 1971.
2. Κρητικές επαναστάσεις (1821-1905), Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών "ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ", Χανιά 2004.
3. Εισαγωγή με τίτλο "Ένας κόσμος σε δυναμική πορεία" στο λεύκωμα φωτογραφιών Η Κρήτη στις αρχές του αιώνα μας [του 20ου] (φωτογραφικό πανόραμα από το αρχείο του Περικλή Διαμαντόπουλου), Υπουργείο Πολιτισμού και Φιλολογικός Σύλλογος Χανίων "Ο Χρυσόστομος, Αθήνα 1988, σελ. 11-24.
4. Εισαγωγή με τίτλο "Η Κρήτη στα χρόνια του μεσοπόλεμου" στο λεύκωμα φωτογραφιών Κρήτη / Crete από το φωτογραφικό αρχείο του μουσείου Μπενάκη, αρχείο Boissonas, Εκδόσεις Θυμέλη/Μπανούσης, Αθήνα 2001, σελ. 33-45.
ΚΡΙΤΙΚΑ ΔΟΚΙΜΙΑ
1.Η Κρήτη στο λογοτεχνικό έργο του Πρεβελάκη, λογοτεχνικό κριτικό δοκίμιο, (Οι Εκδόσεις των Φίλων, 1968)
2. Η μαντάμ Ορτάνς και τα τέσσερα λογοτεχνικά πορτραίτα της, (Έρεισμα, Χανιά 1996)
Μελετήματά του για τον Νίκο Καζαντζάκη
Το κρητικό πλαίσιο του Αλέξη Ζορμπά, Κριτικά Φύλλα, 1971, τχ. 3-4.
Τα πρόσωπα του Καπετάν Μιχάλη. Μια καζαντζακική ανθρωπολογική κλίμακα, Τετράδια Ευθύνης, 1977, αρ. 3.
The characters in Freedom or Death: A kazantzakean anthropological scale, translated by Marios Philippides, The Charioteer, published by Parnassos, Greek Cultural Society of New York, 1980/1981, no.22-23.
Το κωμικό στοιχείο στον Καπετάν Μιχάλη, Καινούρια Εποχή, Δίφρος, 1978, τχ. 9.
Ο Καζαντζάκης των χαμηλών τόνων, Η λέξη, Μάιος-Ιούνιος 1997, τχ. 139. Το ίδιο συμπληρωμένο: Ελλωτία, Χανιά, 1998, τόμος 7.
Αναδημοσίευση: Ανθολογία από το έργο του Γιώργη Μανουσάκη, επιμέλεια Κώστα Μπουρναζάκη, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου Κρήτης, 2012.
Νίκος Καζαντζάκης, Το Ηράκλειο και η περιοχή του. Διαδρομή στο χρόνο. Κέντρο Κρητικῆς Λογοτεχνίας, Ηράκλειο 2004.
Το κωμικό στοιχείο στο έργο του Καζαντζάκη Παλίμψηστον, 2010, τχ. 24.
Μελετήματά του σε αφιερωματικούς τόμους και Πρακτικά Συνεδρίων
Η άγρυπνη συνείδηση, Άγγελου Τερζάκη Ο Θωμάς ο δίψυχος και το πνευματικό του μήνυμα, Τετράδια Ευθύνης 1977, τόμος 4
Ο ήλιος του θανάτου, Παντελή Πρεβελάκη, Τετράδια Ευθύνης 1979, τόμος 9
Το δραματικό στοιχείο στ' απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη, Τετράδια Ευθύνης 1990, τόμος 30
«Ω σφαγή των ωραίων ανθρώπων», ο πόλεμος και οι συνέπειές του στην ποίηση της Ζωής Καρέλλη, Τετράδια Ευθύνης 1997, τόμος 35
Γιώργος Θέμελης: «Για να 'μαι και να υπάρχω» Ο αγώνας για μια υπαρξιακή ολοκλήρωση, Τετράδια Ευθύνης 1999, τόμος 38
Δυο όμοιες και ανόμοιες ιστορίες: Τα μυθιστορήματα Ο κόκκινος βράχος και Λάουρα του Γρ. Ξενόπουλου, Τετράδια Ευθύνης 2001, τόμος 39
Οδυσσέας Ελύτης-Γιάννης Ρίτσος, δυο ποιητές απέναντι στα γεγονότα της εποχής τους, Τετράδια Ευθύνης 2003, τόμος 40
Η εικόνα της Κρήτης στο έργο της Έλλης Αλεξίου, Έλλη Αλεξίου, μικρό αφιέρωμα, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1979
Η Κρήτη στο λογοτεχνικό έργο του Κονδυλάκη, Πεπραγμένα του Α΄ διεθνούς συνεδρίου «Ο Ιωάννης Κονδυλάκης και το έργο του», έκδ. Δημοτικής Πολιτιστικής Επιχείρησης Χανίων, Χανιά 1996
Οι λογοτέχνες του Ηρακλείου από τα τέλη του 19ου αι. ως σήμερα, Το Ηράκλειο και η περιοχή του. Διαδρομή στο χρόνο (συλλογικό), έκδ. Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας και της Γ.Γ.Ολυμπιακών Αγώνων ΥΠΠΟ/Πολιτιστική Ολυμπιάδα, Ηράκλειο 2004
Ο αντρειωμένος στο ριζίτικο τραγούδι, Πρακτικά συνεδρίου 25-27 Ιουλίου 2003, έκδ. Δήμου Ακρωτηρίου, Χανιά 2009
Χανιώτες λογοτέχνες στο α΄ μισό του 20ου αιώνα, Πεπραγμένα Ι΄ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου (Χανιά 1-8 Οκτωβρίου 2006), έκδ. Φιλολογικός Σύλλογος «Ο Χρυσόστομος», Χανιά 2011
Έχει ακόμη δημοσιεύσει πλήθος κριτικών και λογοτεχνικών δοκιμίων για ποιητές και πεζογράφους σε διάφορα περιοδικά της Ελλάδας και της Κύπρου
Όλα τα βιβλία του βρίσκονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη και σε άλλες μεγάλες δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες.
Μεγάλο μέρος του λογοτεχνικού έργου του (Διηγήματα, Ταξιδιωτικά, Δοκίμια σχετικά με την ποίηση και την πεζογραφία) παραμένει ανέκδοτο στο αρχείο του.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ
Ποιήματά του μεταφράστηκαν και δημοσιεύτηκαν σε ανθολογίες, περιοδικά και εφημερίδες στη Δυτική Γερμανία, Ολλανδία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Πολωνία, Ρωσία, Γαλλία, Ισπανία και Τουρκία. Επίσης, η μελέτη του "Τα πρόσωπα του Καπετάν Μιχάλη. Μια καζαντζακική ανθρωπολογική κλίμακα", δημοσιευμένη στα «Τετράδια Ευθύνης», τ. 3, 1977, έχει μεταφραστεί στα αγγλικά με τον τίτλο "The characters in freedom or death: A Kazantzakean anthropological scale" και έχει δημοσιευθεί στο περιοδικό The Charioteer: An annual of modern greek culture, (Νέα Υόρκη, 1980-1981).
ΒΡΑΒΕΙΑ
1977 Βραβείο Καζαντζάκη για το ώς τότε έργο του.
1981 Κρατικό βραβείο ταξιδιωτικών εντυπώσεων για το βιβλίο του Οδοιπορικό των Σφακιών.
Θεματολογία
Η ποίηση του Γιώργη Μανουσάκη είναι υπαρξιακή. Σε όλα τα έργα του, πεζά και ποιητικά, υπάρχει το υπαρξιακό υπόβαθρο. Στην υπαρξιακή φιλοσοφία ήταν «σαν ν’ αντίκριζα τον εαυτό μου σ’ έναν καθρέφτη», είχε πει χαρακτηριστικά σε συνέντευξή του (Χανιώτικα Νέα, Κυριακή 21 Μαρτίου 2003).
Στη συλλογή των 32 μικρών πεζών Ένα κρανίο καρφωμένο στο κιγκλίδωμα (1999) και στην ποιητική συλλογή Στ’ άκρωτήρια της ύπαρξης (2003) ο χρόνος, η φθορά, ο θάνατος, ο Θεός, η μεταθανάτια ζωή, η μοναξιά, η απειλή του διπλανού, ο έρωτας είναι θέματα που τον απασχολούν, χωρίς όμως να τον απομονώνουν από το περιβάλλον, φυσικό, κοινωνικοοικονομικό, ιστορικό, πολιτικό, πνευματικό. Τα διάφορα εξωτερικά γεγονότα δεν τον έχουν αφήσει αδιάφορο.
Ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου γράφει χαρακτηριστικά στην εισαγωγή της Ανθολογίας της Β΄ Μεταπολεμικής ποιητικής γενιάς: Ο Γιώργης Μανουσάκης «είναι, πρωτίστως, ένας υπαρξιακός ποιητής, ο οποίος όμως, παρακολουθώντας παράλληλα και τα ιστορικά δρώμενα του καιρού του, εντάσσεται στο χώρο του ανυστερόβουλου —με την έννοια του ιδεολογικά ανένταχτου— κοινωνικού προβληματισμού».
Στη συλλογή Το σώμα της σιωπής (1970), τρία ποιήματα αναφέρονται στα Σφακιά κι άλλα τρία απηχούν το ζοφερό κλίμα της δικτατορίας των συνταγματαρχών.
Το ίδιο και στην ανέκδοτη συλλογή διηγημάτων Η εποχή των ανθρωπαρίων, (τέσσερα από τα επτά διηγήματα έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά) ο φόβος κι η ενδοτικότητα των ανθρώπων στα χρόνια της δικτατορίας γίνεται αντικείμενο ειρωνείας.
Στο Τρίγλυφο (1976), έντεκα ποιήματα είναι εμπνευσμένα από μια επίσκεψη στο Άγιον Όρος κι άλλα τόσα από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.
Στο Ταριχευτήριο πουλιών (1978) υπάρχουν ποιήματα που ανακαλούν στη μνήμη τούς Κρητικούς μακεδονομάχους, τη μικρασιατική εκστρατεία, τη γερμανική κατοχή, το αεροπορικό δυστύχημα του 1969, τις διώξεις σε ανελεύθερα καθεστώτα.
Στο Άνθρωποι και σκιές (1995) τα δυο ποιήματα του «Φωτογραφικού αρχείου» δίνουν μιαν εικόνα των Χανιών της Κρητικής Πολιτείας, τα πέντε ποιήματα των «Παλιών χρονολογιών» ζωντανεύουν περιστατικά των χρόνων 1941-1953, ενώ οι «Κατεδαφίσεις» αποδίδουν την αλλαγή τής όψης και της ζωής της πόλης των Χανιών.
Τα είκοσι δύο ποιήματα («πικροβότανα») της συλλογής Σπασμένα αγάλματα και πικροβότανα (2005) εμπνευσμένα από τη σύγχρονη ζωή και κοινωνία, είναι ειρωνικά έως και σαρκαστικά για τους ματαιόδοξους ποιητές, για τους υπαλλήλους, για τους βομβαρδισμούς στο Βελιγράδι, στο Ιράκ, για το Λένιν, για την καθημερινότητα, για την παγκοσμιοποίηση.
Το χρονικό Όταν το πέλμα μας εταίριαζε με το χώμα (2000) αναφέρεται στον ελληνοϊταλικό πόλεμο και στη γερμανική κατοχή.
Το Οδοιπορικό των Σφακιών (1980) περιέχει εντυπώσεις από αυτή την ιστορική επαρχία της Κρήτης.
Ο εθελοντής (2008), είναι ένα πολεμικό και ιστορικό-πολιτικό μυθιστόρημα διαμόρφωσης. Η πλοκή του εκτυλίσσεται την ταραχώδη περίοδο 1912-1940. Ο ήρωάς του, ο 17χρονος Κρητικός Βασίλης Σηφάκης, φεύγει κρυφά από την πατρίδα του, για να καταταγεί ως εθελοντής σ'ένα από τα σώματα που δρουν στη δυτική Μακεδονία και στην Ήπειρο και ανδρώνεται συμμετέχοντας στους αγώνες και στις πολιτικές περιπέτειες του έθνους. Μόνιμος πια αξιωματικός πεθαίνει την ημέρα που η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο στην Ελλάδα.
Βιβλιογραφία
1. Η δεύτερη μεταπολεμική ποιητική γενιά (1950 – 1970), επιμ. Ανέστης Ευαγγέλου, εισαγωγή Γ. Αράγης, εκδ. «Παρατηρητής», Θεσσαλονίκη 1994.
2. Ελλωτία, ετήσια έκδοση Δήμου Χανίων, τχ. 5, 1996, Χανιά. "Τα Χανιά τιμούν το Γιώργη Μανουσάκη". Κείμενα: Τίτου Πατρίκιου, Σ. Ν. Φιλιππίδη, Δημήτρη Βεζονιαράκη, αντιφώνηση Γιώργη Μανουσάκη.
3. Έρεισμα, περιοδική έκδοση λόγου και τέχνης, αφιέρωμα στο Γιώργη Μανουσάκη,τχ. 7, Χειμώνας 1996, Χανιά. Περιλαμβάνει: Συνέντευξη του Γιώργη Μανουσάκη στην Κική Τσιστράκη και φωτογραφίες, ανθολόγιο ποιημάτων του, ένα ανέκδοτο διήγημα και επιλογή από τις δημοσιευμένες κριτικές για τα βιβλία του που είχαν εκδοθεί μέχρι το 1996.
4. Η Ελληνική ποίηση, Ανθολογία-Γραμματολογία, Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά, τόμος Στ΄, εκδ. Σοκόλης, 2002. Παρουσίαση του ποιητή από τον Κώστα Γ. Παπαγεωργίου (σελ. 396-407).
5. Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, "Η πορεία και οι στάσεις του ποιητή Γιώργη Μανουσάκη", στο Μονόλογοι και χειραψίες, εκδ. "Αλεξάνδρεια", 2003, σελ. 204-208.
6. Νίκος Κάσδαγλης, "Το πεζογραφικό έργο του Γιώργη Μανουσάκη", Θαλλώ περιοδική έκδοση του Συνδέσμου Φιλολόγων Νομού Χανίων, τχ. 14, Χανιά Καλοκαίρι 2003, σελ. 53-78.
7. Θαλλώ, περιοδική έκδοση του Συνδέσμου Φιλολόγων Νομού Χανίων, αφιέρωμα τχ. 16, Χανιά, Καλοκαίρι 2005. Περιλαμβάνει κείμενα των Κώστα Μουτζούρη, Αλέξη Πολίτη, Σ.Ν. Φιλιππίδη, Ελ. Κωβαίου, Γιώργη Μανουσάκη.
8. Αλέξανδρος Αργυρίου Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας και η πρόσληψή της όταν η δημοκρατία δοκιμάζεται, υπονομεύεται και καταλύεται (1964-1974 και μέχρι τις μέρες μας), τόμος Ζ. Εκδ. Καστανιώτης, 2007, σελ. 373-377.
9. Κώστας Στεργιόπουλος, Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, 2007, τόμ. 34, λήμμα "Γιώργης Μανουσάκης".
10. Νέα Εστία, αφιέρωμα τχ. 1820, Μάρτιος 2009. Κείμενα: Σταύρου Ζουμπουλάκη, Μαρίνας Αρετάκη, Βαρβάρας Ρούσσου, Ελπινίκης Νικολουδάκη-Σουρή, Αλέξη Πολίτη, Σ.Ν. Φιλιππίδη, Αντώνη Περαντωνάκη, Γιώργου Αράγη, Γιώργη Γιατρομανωλάκη, Κώστα Κουτσουρέλη, Λάμπη Καψετάκη, Αγγελικής Καραθανάση.
11. Πλανόδιον, τχ. 46, Ιούνιος 2009, Γιώργος Αράγης, "Γιώργη Μανουσάκη, Ὁ Ἐθελοντής".
12. Σταύρος Ζουμπουλάκης, "Συμπάθεια για έναν ζηλωτή", Σύναξη, τριμηνιαία έκδοση σπουδής στην Ορθοδοξία, τχ. 111, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009, σελ. 75-79. Πρόκειται για μελέτημα που αναφέρεται στα αγιορείτικα ποιήματα της ενότητας "Ἀμιγεῖς κόσμῳ" της ποιητικής συλλογής Τρίγλυφο.
13. Παλίμψηστον, αφιέρωμα τχ. 25, Φθινόπωρο 2010, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο Κρήτης. Περιλαμβάνει ανέκδοτα ποιήματα και πεζά του Γιώργη Μανουσάκη και τριάντα επιστολές του σε οκτώ Κρητικούς δημιουργούς με εισαγωγικό κείμενο της Αγγελικής Καραθανάση.
14. Αγγελική Καραθανάση, "Άγγελος Καλοκαιρινός - Γιώργης Μανουσάκης: Η μεταξύ τους φιλολογική αντιπαράθεση με αφορμή μια κριτική", Ἐν Χανίοις, ετήσια έκδοση του δήμου Χανίων τόμ. 4, περίοδος 3η, Χανιά 2010, σελ. 219-232.
15. Παλίμψηστον, τχ. 27, Φθινόπωρο 2011, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο Κρήτης. Κείμενα για τον Γιώργη Μανουσάκη: Τασούλας Μαρκομιχελάκη, Σ. Ν. Φιλιππίδη.
16. Αγγελική Καραθανάση, "Γιώργης Μανουσάκης, ο πολίτης - ο άνθρωπος", περ. Κεδρισός, τχ. 1, Ιανουάριος-Απρίλιος 2011, Χανιά.
17. Ελπινίκη Νικολουδάκη-Σουρή, "Η παρουσία του Γιώργη Μανουσάκη στα Νεοελληνικά Γράμματα και η ποιητική του μυθολογία", έκδ. Πεπραγμένα Ι΄ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου (Χανιά 1-8 Οκτωβρίου 2006), έκδ. Φιλολογικός Σύλλογος «Ο Χρυσόστομος», Χανιά 2011
18. Γεράσιμος Παλάρας, "Ζητήματα ποίησης και ποιητικής στη συλλογή του Γιώργη Μανουσάκη Σπασμένα αγάλματα και πικροβότανα, έκδ. Πεπραγμένα Ι΄ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου (Χανιά 1-8 Οκτωβρίου 2006), έκδ. Φιλολογικός Σύλλογος «Ο Χρυσόστομος», Χανιά 2011
19. Αγγελική Καραθανάση, "Οδοιπορικό στις καζαντζακικές μελέτες του Γιώργη Μανουσάκη", Ἐν Χανίοις, ἐτήσια έκδοση του Δήμου Χανίων, τόμος 8ος, περίοδος 3η, Χανιά 2014, σελ. 247-264.
20. Αναστασία Μαρκομιχελάκη, " 'Καιροί και τόποι' της Κύπρου στο έργο του ποιητή Γιώργη Μανουσάκη (1933-2008)", στον τόμο Διά την ἀνθύμησιν καιροῦ καί τόπου. Λογοτεχνικές Αποτυπώσεις του Κόσμου της Κύπρου. Πρακτικά Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου, Λευκωσία, 6-9 Οκτωβρίου 2012. Φιλολογική Επιμέλεια Μιχάλης Πιερής. έκδ. Πολιτιστικές Υπηρεσίες Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών Πανεπιστημίου Κύπρου. Λευκωσία 2015, σελ. 551-610. (Περιλαμβάνει εισαγωγικό κατατοπιστικό κείμενο της εισηγήτριας και όλα τα "κυπρολογικά" κείμενα του ποιητή, —δέκα άγνωστα πεζά ποικίλου περιεχομένου και δεκαπέντε ποιήματα).
Ανθολογίες με έργα του
Πεζογραφία
1. Ανθολογία διηγήματος της νέας ελληνικής γενιάς, εκδ. «Άγκυρας», 1972. (Ανθολογείται το διήγημα «Η εκτέλεση»).
2. Ελληνική ταξιδιωτική λογοτεχνία, τόμ. 4: Η άνθηση και η ακμή, Επίγονοι και νέοι δρόμοι, επιμ. Αννίτα Παναρέτου, εκδ. «Επικαιρότητα», 1995. (Ανθολογείται το απόσπασμα από το Οδοιπορικό των Σφακιών «Το πέρασμα του φαραγγιού»).
Ποίηση(επιλογή)
1. Σελίδες απ' τη νεώτερη ποίηση (1960-1970), επιμ. Λεφτέρη Ραφτόπουλου, Εκδ. Παρουσίες, 1971.
2. Ελληνική Ανθολογία της νέας ποιήσεως, εκδ. «Αγκύρας» , 1974.
3. Ποιητική Ανθολογία , τόμος Γ΄, εποπτεία: Γ.Κ. Ζωγραφάκης, επιμέλεια: Δημήτρης Σταμούλης, Εκδοτικός οργανισμός Μάλλιαρη, Θεσσαλονίκη 1975.
4. Ανθολογία νεοελληνικής ποιήσεως τόμ. 6 (Σύγχρονη ποίηση-δημοτικό τραγούδι), επιμ. Μ. Περάνθη, εκδ. Ι. Χιωτέλλη, 1979.
5. Σύγχρονοι Κρητικοί ποιητές, εκδ. Μπαρμπουνάκης, Θεσσαλονίκη 1982.
6. Ανθολογία νεοελληνικής ποιήσεως (1708-1984), γ΄ έκδοση, επιμ. Σπύρος Κοκκίνης, εκδ. Βιβλιοπωλείο της «Εστίας», 1984.
7. Ανθολογία σύγχρονων Κρητών ποιητών, επιμ. Αντ. Σανουδάκης, εκδ. «Ελληνικά Γράμματα», 2002.
8. Καὶ μὲ τὸν ἦχον των γιὰ μιὰ στιγμὴ ἐπιστρέφουν. Ἡ ἑλληνικὴ ποίηση τὸν εἰκοστὸ αἰώνα. Ἐπίτομη Ἀνθολογία. Ἀνθολόγηση-Πρόλογος Δώρα Μέντη. Εἰσαγωγικὰ σημειώματα Εὐριπίδης Γαραντούδης. Gutenberg, 2016.
Θεματικές ποιητικές ανθολογίες
1. Ανθολογία θαλασσινής ποιήσεως, επιμ. Δημήτρης Γιακουμάκης, εκδ. Γ.Ε.Ν. / Ναυτική Πνευματική Καλλιέργεια, 1996.
2. Τα ωραιότερα ποιήματα για τον πατέρα, επιμ. Θαν. Καστανιώτης και Θαν. Νιάρχος, εκδ. Καστανιώτης, 1998.
3. Τα Χανιά στη λογοτεχνία, 750 χρόνια από την ανοικοδόμησή τους, Ημερολόγιο, επιμ. Αγγελική Καραθανάση, εκδ. Δήμος Χανίων-Σύνδεσμος Φιλολόγων Νομού Χανίων, 2002.
4. Ανθολογία της βροχής, επιμ. Τάσος Πορφύρης, εκδ. «Τροπικός», 2003.
5. Τα ωραιότερα ποιήματα για το παιδί, επιμ. Θαν. Νιάρχος και Θαν. Καστανιώτης, εκδ. Καστανιώτης, 2004.
6. Να μαθαίνω γράμματα… το σχολείο στη Νεοελληνική Λογοτεχνία, επιμ. Κώστας Ακρίβος, εκδ. «Μεταίχμιο», 2004.
7. Εντός και εκτός έδρας. Το ποδόσφαιρο στην ελληνική ποίηση, επιμ. Γιώργος Μαρκόπουλος, εκδ. Καστανιώτης. 2006.
8. Το 1821 στην ελληνική ποίηση, Ανθολόγηση-Επίμετρο Ηλίας Γκρης, Κέδρος 2011.
9. Ο Παπαδιαμάντης με τα μάτια νεότερων λογοτεχνών, Ανθολόγηση-Επιμέλεια Ηλίας Γκρης, έκδοση Μορφωτικού Ιδρύατος της ΕΣΗΕΑ 2011.
Για το σύνολο του έργου του
Ανθολογία από το έργο του Γιώργη Μανουσάκη. Επιλογή κειμένων - παρουσίαση - φιλολογική επιμέλεια: Κώστας Μπουρναζάκης, «Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη», Ηράκλειο Κρήτης 2012, σσ. 408 (και 22 σελ. με ασπρόμαυρες και έγχρωμες φωτογραφίες). Στο εισαγωγικό του κείμενο με τίτλο "Όψεις από τη ζωή και το έργο του Γιώργη Μανουσάκη" ο Κώστας Μπουρναζάκης αναφέρεται εκτενώς στη ζωή και στο έργο του Γιώργη Μανουσάκη και τον παρουσιάζει: α) ως Ποιητή: Με εκτενή ανθολόγηση ποιημάτων από όλες τις ποιητικές συλλογές του (1967-2005), και ποιημάτων που δεν είχαν ενταχθεί ποτέ σε συλλογές β) ως Πεζογράφο: Με μακρά σειρά κειμένων από τα έργα του, "Ένα κρανίο καρφωμένο στο κιγκλίδωμα", "Όταν το πέλμα μας εταίριαζε με το χώμα", "Ο εθελοντής", και άλλα άγνωστα και ανέκδοτα πεζογραφήματά του γ) ως Ταξιδιωτικό συγγραφέα: Με τμήματα από το "Οδοιπορικό των Σφακιών", και ένα ανέκδοτο κείμενο για το Κάπρι της Ιταλίας δ) ως Συνεργάτη εφημερίδων: Με σειρά άγνωστων επιφυλλίδων του για ζητήματα λογοτεχνίας, ζωγραφικής, κινηματογράφου, κ. ά. ε) ως Ομιλητή: Με τις ομιλίες του, "Η ποίηση ως έκφραση, η προσωπική μου περίπτωση", "Ευρωπαίοι, με την εθνική μας παράδοση", επίσης, για το Ριζίτικο τραγούδι και για το φιλολογικό έργο του Στυλιανού Αλεξίου στ)ως Μελετητή: Με φιλολογικές μελέτες του για το έργο των Τάκη Παπατσώνη, Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Ιωάννη Κονδυλάκη, Νίκου Καζαντζάκη, Παντελή Πρεβελάκη. Η Ανθολογία συμπληρώνεται με 32 άγνωστες και αδημοσίευτες φωτογραφίες του Γιώργη Μανουσάκη, από την παιδική του ηλικία έως το τέλος της ζωής του.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Νεκρολογία στην "Ελευθεροτυπία
Συνέντευξη στο Γ. Βιδάλη στην "Ελευθεροτυπία"
Ο Γιώργης Μανουσάκης απαγγέλλει ποιήματά του
Ο Γιώργης Μανουσάκης διαβάζει το μικρό πεζό του "Η ιστορία ενός ερειπίου", βίντεο
Εταιρεία Συγγραφέων, στο μενού:Τα μέλη μας
Ο ποιητής Γιώργης Μανουσάκης, του Γιάννη Κουβαρά.http://www.kathimerini.gr/324289/article/politismos/arxeio-politismoy/o-poihths-giwrghs-manoysakhs
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
