.
Ο Άρης Αλεξάνδρου (πραγματικό όνομα: Αριστοτέλης Βασιλειάδης, Πέτρογκραντ, 24 Νοεμβρίου 1922 - Παρίσι, 2 Ιουλίου 1978)[5] ήταν Έλληνας αντιστασιακός, ποιητής, πεζογράφος, και μεταφραστής έργων κυρίως της ρωσικής λογοτεχνίας. Θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς Έλληνες συγγραφείς, με πολύ σημαντικό μεταφραστικό έργο. To μοναδικό μυθιστόρημά του, Το Κιβώτιο (1975), αποτιμάται ως "ένα πραγματικά σημαντικό έργο" της νεοελληνικής πεζογραφίας, με την ουσιαστική έννοια του όρου, πέρα από τις συμβατικές και αστόχαστες χρήσεις αυτού του χαρακτηρισμού.[6]
H α' έκδοση του Κιβωτίου (1975)
Βιογραφία
Από την ΕΣΣΔ στην Ελλάδα
Γεννήθηκε στo Πέτρογκραντ (σήμερα Αγία Πετρούπολη) το 1922. Ο πατέρας του, Βασίλης Βασιλειάδης, ήταν Έλληνας από την Τραπεζούντα του Πόντου και η μητέρα του, Πολίνα Aντόνοβνα Βίλγκελμσον, ήταν Ρωσίδα με καταγωγή από την Εσθονία.[7] O Αλεξάνδρου, που ως μητρική γλώσσα είχε τη ρωσική, ήρθε με την οικογένειά του στην Ελλάδα το 1928 και, αφού έμεινε δύο χρόνια στη Θεσσαλονίκη, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.
Αφού, ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές στη Βαρβάκειο Σχολή το 1940, έδωσε εξετάσεις και πέρασε στην ΑΣΟΕΕ.[8] Εγκατέλειψε σύντομα, όμως, τη σχολή —έτσι κι αλλιώς δεν τον ενθουσίαζε το αντικείμενο των σπουδών του— για να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη μετάφραση.[7] Ξεκίνησε να δουλεύει ως μεταφραστής στον εκδοτικό οίκο Γκοβόστη. τότε χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το ψευδώνυμο Άρης Αλεξάνδρου,[5] με το οποίο τελικά καθιερώθηκε.
Δικτατορία Μεταξά - Κατοχή - πολιτικές διώξεις
Από την εποχή της μεταξικής δικτατορίας, ο Αλεξάνδρου μαζί με τον Αντρέα Φραγκιά και άλλους φίλους, είχαν δημιουργήσει έναν όμιλο μαρξιστικού προσανατολισμού, ο οποίος συνέχισε τη δράση του μέχρι τα πρώτα χρόνια της Κατοχής. Το 1941, ο όμιλος προσχώρησε στη Φοιτητική Κομμουνιστική Οργάνωση (ΦΚΟ) η οποία σχετίστηκε με την Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ)[9] και εντάχθηκε στο ΕΑΜ Νέων.[10] Ο Αλεξάνδρου αποχώρησε πικραμένος από το ΕΑΜ Νέων το καλοκαίρι του 1942, έπειτα από τη διαγραφή τριών φίλων του και ηγετικών στελεχών της ΟΚΝΕ λόγω των "υπερεπαναστατικών" θέσεων τους —ζητούσαν άμεση και μη μετωπική ένοπλη σύγκρουση με τους κατακτητές—[11][12] από το ΕΑΜ, οι οποίοι ταυτόχρονα καταγγέλθηκαν ως "χαφιέδες".[13]
Το διάστημα της Κατοχής μετάφρασε τον ύμνο της Κομσομόλ στα ελληνικά και συμμετείχε σε όλες τις μεγάλες εαμικές διαδηλώσεις της εποχής. Έλαβε μέρος με μαύρο περιβραχιόνιο στη διαδήλωση του ΕΑΜ στις 3 Δεκεμβρίου 1944 (αρχή των Δεκεμβριανών) και κατόπιν κρυβόταν με την οικογένειά του σε καταφύγια για πολίτες. Αργότερα συνελήφθη αιχμάλωτος από τις βρετανικές δυνάμεις και στάλθηκε στο στρατόπεδο πολιτικών κρατουμένων στην Ελ Ντάμπα της Λιβύης όπου, μαζί με τον πατέρα του, δήλωσαν στους διώκτες τους ότι ήταν "ΕΑΜίτες".[14] Αφέθηκαν ελεύθεροι το 1945 και επέστρεψαν στην Ελλάδα.
Στην αρχή του Εμφυλίου κρυβόταν, βγαίνοντας από το κρησφύγετό του μόνο μια φορά τη βδομάδα, προκειμένου να συναντηθεί με την Καίτη Δρόσου (μετέπειτα σύζυγό του και τότε στρατολόγο και μέλος του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ[15][16]). Συνελήφθη τον Ιούλιο του 1948 και εκτοπίστηκε στο Μούδρο της Λήμνου (1948-49). Ύστερα από τη διάρρηξη των σχέσεων του Τίτο με το ΚΚΕ, πολιτικοί εξόριστοι τον κατηγόρησαν για "ηττοπάθεια", αφού προειδοποιούσε την ομάδα συμβίωσης: "Οφείλετε να πείτε στον κόσμο ότι θα μείνουμε είκοσι χρόνια σε αυτόν τον βράχο και όχι να βαράτε φανφάρες. Ο καθένας να αποφασίσει τί θα κάνει εν γνώσει... . Δε νικήσαμε και μπορεί να ηττηθούμε".[17] Μεταφέρθηκε στη Μακρόνησο (1948-49), όπου φοβούμενος ακρωτηριασμό και μόνιμη βλάβη από τα βασανιστήρια έκανε "δήλωση μετανοίας" την οποία αργότερα ανακάλεσε, και στον Άγιο Ευστράτιο (1950-51). Το 1951 έμενε στην Αθήνα, στο Δουργούτι (Νέος Κόσμος). Το 1953 καταδικάστηκε ως ανυπόταχτος στράτευσης, δηλώνοντας στο στρατοδικείο "κομμουνιστής", με αποτέλεσμα τη φυλάκιση του, είχε ως δικηγόρο τον Ηλία Ηλιού. Τέθηκε σε απομόνωση από τους υπόλοιπους πολιτικούς κρατούμενους, έως τουλάχιστον το 1956 και, τελικά, αποφυλακίστηκε με αναστολή ποινής το 1958.[18]
Διαφυγή στη Γαλλία
Με την επιβολή της δικτατορίας το 1967 διέφυγε στο Παρίσι όπου για να επιβιώσει έκανε διάφορες δουλειές. Το 1968 έγραψε κείμενο με το όνομα Αντίπας Νετραλίτης[19] (neuter: ούτε ο ένας ούτε ο άλλος) όπου έγραφε και υπέρ της ένταξης της Ελλάδας στην Ενωμένη Ευρώπη ως διέξοδο ενάντια της διαμάχης ΕΣΣΔ και Η.Π.Α. [20]
Το 1975 δήλωνε σχετικά: "Δεν ανήκω σε κανένα κόμμα και σε καμιά πολιτική οργάνωση. Δεν είμαι μέλος καμιάς εκκλησίας. Δεν είμαι οπαδός καμιάς θρησκείας. ... Έχοντας περάσει από τα ξερονήσια και τις φυλακές, νιώθω πως είμαι συγκρατούμενος όχι μόνο με όσους υποφέρουν στα φασιστικά στρατόπεδα, μα και με όσους βασανίζονται στο Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ. Νιώθω αλληλέγγυος και συνυπεύθυνος με όσους αγωνίστηκαν, αγωνίζονται και θα αγωνιστούν εναντίον όλων των τυράννων, εστεμμένων και τραγιασκοφόρων, εναντίον όλων των δεσποτών, γαλονάδων και ρασοφόρων".[21]
Πέθανε στη γαλλική πρωτεύουσα το 1978. Σύζυγός του, από το 1958, ήταν η δημοσιογράφος και ποιήτρια Καίτη Δρόσου, η οποία απεβίωσε στις 3 Φεβρουαρίου 2016, σε ηλικία 94 ετών, στο Παρίσι.[22]
Η πρώτη συνολική έκδοση των ποιημάτων του Αλεξάνδρου (1972)
Συγγραφικό και μεταφραστικό έργο
Η πρώτη ποιητική συλλογή του Άρη Αλεξάνδρου, με τίτλο Ακόμη τούτη η άνοιξη, εκδόθηκε τον Απρίλιο του 1946 σε 300 αντίτυπα και έλαβε ευνοϊκή κριτική[23] από τρεις αριστερές εφημερίδες της Αθήνας. Στα ποιήματα εκείνης της εποχής εξέφραζε τον θαυμασμό του για τον ΕΛΑΣ και την ΕΣΣΔ.[24] Ακολούθησε η Άγονος γραμμή (1952) και η Ευθύτης οδών (1959).
Στην ποίηση του Αλεξάνδρου υπάρχει έντονη η πικρία από τη διάψευση των ελπίδων, πικρία που χαρακτηρίζει την πλειοψηφία των ποιητών που έζησαν τον Ελληνικό Εμφύλιο. Συγχρόνως χαρακτηρίζεται από έντονη ειρωνεία που σε ορισμένα σημεία φτάνει στο σαρκασμό, ως προς όλα τα γνωστά κοινωνικά συστήματα.
Ο Αλεξάνδρου ασχολήθηκε επίσης με την μετάφραση έργων κλασικών και νεότερων Ρώσων συγγραφέων (μετέφρασε Ντοστογιέφσκι, Τολστόι, Τσέχωφ, Αχμάτοβα κ.α.) αλλά και έργων Γάλλων, Αμερικανών και Άγγλων συγγραφέων.
Ο Άρης Αλεξάνδρου είναι όμως περισσότερο γνωστός για το μοναδικό μυθιστόρημα που έγραψε, Το κιβώτιο (1975). Στο βιβλίο αυτό, όπως και στο σύνολο του έργου του, φαίνεται η απομάκρυνση του συγγραφέα από τον κομματικό δογματισμό και η επιθυμία του για διαφύλαξη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Παραπομπές
Paul de Roux: «Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays» (Γαλλικά) Éditions Robert Laffont. 1994. σελ. 59. ISBN-13 978-2-221-06888-5. ISBN-10 2-221-06888-2.
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2014.
Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 2014.
(Γαλλικά) BNF authorities. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12585230n. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
ΕΚΕΒΙ.
Αργυρίου (1975), σελ. 49.
Σαραντάκος.
Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό.
Λυγούρα (2010) σελ 108
Ραυτόπουλος (2004), σελ. 111.
Ραυτόπουλος (2004), σελ. 126. Καίτη Δρόσου: Τους ακούγαμε με ενδιαφέρον γιατί κι εμάς δεν μας άρεσε η εαμική, η μετωπική άποψη, εμείς είμαστε ακραιφνείς κομμουνιστές.
Γιώργης Τρικαλινός, Δρόμος μακρύς και δύσκολος, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1981 σελ 27 Υπερτόνιζαν π.χ την ανάγκη της ένοπλης δράσης απέναντι στους κατακτητές και υποτιμούσαν τη μαζική λαϊκή πάλη
Λυγούρα (2010).
Ραυτόπουλος (2004), σελ. 142.
Καίτη Δρόσου, ή πώς να γερνάς αντίστροφα 08.02.2016 εφημερίδα ΑΥΓΗ, ανακτήθηκε στις 11/2/2016
ΒΙΒΛΙΟ 06.02.2016 Ενας μικρός αποχαιρετισμός στην Καίτη Δρόσου ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ, εφημερίδα Καθημερινή, ανακτήθηκε στις 11/2/2016
Ραυτόπουλος (2004), σελ. 160.
Ραυτόπουλος (2004), σελ. 192. εφαρμόζοντας <<μέτρα επιείκιας>> (ν. 3031/1957) για αναστολή υπό όρους του ύπολοιπου της ποινής(...)μετά από ευνοϊκή έκθεση..
Κώστας Κρεμμύδας | Δεν μπορεί όλα τα Κιβώτια να είναι πάντοτε αδειανά, ηλεκτρονικό περιοδικό http://mandragoras-magazine.gr/, ανακτήθηκε στις 11/2/2016
Ραυτόπουλος (2004), σελ. 231
Πανδοχείο (2016) .
Σελλά (2016).
Λαμπίρης (1946).
Ραυτόπουλος (2004), σελ. 146.
Πηγές
Αργυρίου, Αλέξανδρος (15 Νοεμβρίου 1975). «Άρης Αλεξάνδρου: Το κιβώτιο». Αντί (32): 49-50.
Γρηγορίου, Μιχάλης (16 Μαρτίου 2015). «Οι πραγματικοί ήρωες δεν ντύνονται με πλαστικές σημαίες». Η Αυγή. Ανακτήθηκε στις 6.02.2016. [α]
Δρόσου, Καίτη (19 Μαΐου 2003). «Έγραφε το Κιβώτιο με ματωμένα χέρια». Ελευθεροτυπία. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Αυγ. 2013. Ανακτήθηκε στις 5.02.2016.
Λαμπίρης, Μιχάλης (30 Μαΐου 1946). «Κριτική του βιβλίου» (pdf). Ριζοσπάστης: 2. Ανακτήθηκε στις 11.02.2016.
Λυγούρα, Ανανστασία (2010). Πανεπιστημιακά ιδρύματα και φοιτητική δράση κατά τα έτη 1940-1944. Διδακτορική διατριβή. Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήμιο, σελ. 189. doi:10.12681/eadd/26852. Ανακτήθηκε στις 11.02.2016.
Μπασκόζος, Γιάννης (29 Μαρτίου 1989). «Ο Άρης Αλεξάνδρου έξω από το Κιβώτιο» (jpeg). Διαβάζω (212): 61-66[β]. Ανακτήθηκε στις 5.02.2016.
Ξένιος, Νίκος (1 Ιουνιου 2015). «Ο Ντοστογιέβσκη του Άρη Αλεξάνδρου: μια προσωπική προσέγγιση». Book Press. Ανακτήθηκε στις 6.02.2016.
Παπαθεοδώρου, Γιάννης (2000). «Η πυκνοκατοικημένη ερημιά των ποιητών της Μακρονήσου: γραφές της εξορίας». Ιστορικό τοπίο και ιστορική μνήμη: το παράδειγμα της Μακρονήσου. Αθήνα: Φιλίστωρ, σελ. 227-244. ISBN 960-369-045-7. Ανακτήθηκε στις 6.02.2016.
Παπαστοίκα, Χριστίνα και Κατερίνα Κωσταβάρα. «(Το Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου)» (PDF). Τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Ανακτήθηκε στις 5.02.2016.
Ραυτόπουλος, Δημήτρης (2004). Άρης Αλεξάνδρου, ο εξόριστος (2 έκδοση). Αθήνα: Σοκόλης. ISBN 9607210555.
Σαραντάκος, Νίκος. «Άρης Αλεξάνδρου». sarantakos.com. Ανακτήθηκε στις 5.02.2016.
Σελλά, Όλγα (16 Απριλίου 2006). «Άρης Αλεξάνδρου, ο παππούς». Η Καθημερινή. Ανακτήθηκε στις 5.02.2016.[γ]
Σελλά, Όλγα (5 Φεβρουαρίου 2016). «Πέθανε στο Παρίσι η σύντροφος του Άρη Αλεξάνδρου, Καίτη Δρόσου». Η Καθημερινή (διαδικτ. έκδ.). Ανακτήθηκε στις 5.02.2016.
«Άρης Αλεξάνδρου (1922-1978)». Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών. Εθνικό Κέντρο Βιβλίου.
«Αλεξάνδρου, Άρης (Λένινγκραντ, 1922 - Παρίσι, 1978)». Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό. Εκδοτική Αθηνών. Ανακτήθηκε στις 5.02.2016.
«Άρης Αλεξάνδρου (1922-1978)». Αφιερώματα. Εκδόσεις Κέδρος. Ανακτήθηκε στις 5.02.2016.
«Άρης Αλεξάνδρου: Έξω απ' τα δόντια. Δοκίμια 1937–1975». Πανδοχείο. 27 Ιανουαρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 5.02.2016. [δ]
Βιβλιογραφία
Αργυρίου, Αλέξανδρος (29 Μαρτίου 1989). «Ξαναδιαβάζοντας τον Ά. Αλεξάνδρου» (jpeg). Διαβάζω (212): 25-27[ε]. Ανακτήθηκε στις 5.02.2016.
Γαλανάκη, Ρέα (Δεκέμβριος 1978). «Η σχέση Οιδίποδα - Απόλλωνα στο Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου». Ο Πολίτης (23): 63-68.
Δούκα, Μάρω (Σεπτέμβριος 1988). «Το μυθιστόρημα της θλίψης». Η Λέξη (77): 622-623. Ανακτήθηκε στις 5.02.2016.
Κούρτοβικ, Δημοσθένης (1999). Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς: ένας κριτικός οδηγός. 2η έκδοση. Αθήνα: Πατάκης, σελ. 21-22. ISBN 978-960-3605-09-6 (ανατύπ. 2009).
Λάζαρης, Ανδρέας (2001). Οι αφηγηματικές τεχνικές στο Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου. Διδακτορική διατριβή. Ιωάννινα: Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. doi:10.12681/eadd/31591. Ανακτήθηκε στις 5.02.2016.
Μαρωνίτης, Δημήτρης (1995) [1976]. Ποιητική και Πολιτική Ηθική. Πρώτη μεταπολεμική γενιά: Αλεξάνδρου, Αναγνωστάκης, Πατρίκιος. Αθήνα: Κέδρος. ISBN 978-9600-430-70-7.
Μαστοράκη, Τζένη (Σεπτέμβριος 1988). «Τρία γράμματα στον Άρη Αλεξάνδρου». Η Λέξη (77): 624-627. Ανακτήθηκε στις 5.02.2016.
Αφιέρωμα περ. Μανδραγόρας, 20-21 (1998): 85-113.
Σημειώσεις
Συνέντευξη του συνθέτη στην Πόλυ Κρημνιώτη.
Φωτογραφική αναπαρ. στο DimArt, «Άρης Αλεξάνδρου, 1922-1978».
Παρουσίαση του βιβλίου της εγγονής του Αλεξάνδρου, Κατερίνας Καμπάνη: Άρης Αλεξάνδρου, ο παππούς μου (Αθήνα: Ύψιλον, 2006. ISBN 978-9601-701-84-4). Το βιβλίο, όπως αναφέρεται, είναι προϊόν συζητήσεων της συγγραφέως με τη γιαγιά της, Καίτη Δρόσου.
Βιβλιοπαρουσίαση, με παράθεση εκτενών αποσπασμάτων.
Φωτογραφική αναπαρ. στο DimArt, «Άρης Αλεξάνδρου, 1922-1978».
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Αλεξάνδρου, Άρης (Σεπτέμβριος 1988). «Τα λογορεχνικά κείμενα δε λέγονται σε καμιά γλώσσα». Η Λέξη (77): 619-621. Ανακτήθηκε στις 6.02.2016.
«(Κατάλογος Αρχείου Άρη Αλεξάνδρου)» (rtf). Ε.Λ.Ι.Α. Ανακτήθηκε στις 5.02.2016.
ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ. Άρης Αλεξάνδρου: Ανήκω στο ανύπαρκτο κόμμα των ποιητών (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) (1 Ιανουαρίου 1986).
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
