Περιφέρεια : Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης
Νομός : Δράμας
Ο Ξηροπόταμος είναι κωμόπολη του Νομού Δράμας, πολύ κοντά στην ομώνυμη πόλη.
Γενικά
Ο οικισμός είναι χτισμένος αμφιθεατρικά στους πρόποδες του όρους Φαλακρό, σε απόσταση περίπου 7 χιλιομέτρων από την πόλη της Δράμας, στην οποία ανήκει και διοικητικά, ως ξεχωριστό δημοτικό διαμέρισμα. Παραδοσιακά οι κάτοικοι του ασχολούνταν με την γεωργία και ειδικότερα με την παραγωγή καπνού, στον κάμπο της Δράμας, και την κτηνοτροφία. Τις δεκαετίες του 1970 και 1980 μεγάλο μέρος των κατοίκων του μετανάστευσαν στην Γερμανία σε αναζήτηση καλύτερης τύχης. Σήμερα οι περισσότεροι έχουν επιστρέψει, έχουν επισκευάσει τα παλαιά τους σπίτια και διατηρούν ένα καλό βιοτικό επίπεδο χάρη, κυρίως, στις συντάξεις που λαμβάνουν από την εργασία τους στη Γερμανία. Ο επαναπατρισμός δημιούργησε ικανή οικονομική βάση για να παραμείνουν στο χωριό και να δημιουργήσουν οικογένεια εκπρόσωποι της νεότερης γενεάς, με αποτέλεσμα ο Ξηροπόταμος σήμερα να είναι μια ζωντανή κωμόπολη με περίπου 3000 μόνιμους κατοίκους και ενεργό εξατάξιο Δημοτικό σχολείο με συνολικά 180 μαθητές.
Οικονομία
Η ενασχόληση με την γεωργία έχει εγκαταλειφθεί σε μεγάλο βαθμό: Οι περισσότεροι κάτοικοι του Ξηροποτάμου υπενοικιάζουν τα χωράφια τους σε μεγαλύτερους καλλιεργητές που επιτυγχάνουν, μέσω αυτής της συγκέντρωσης, καλύτερη σχέση επένδυσης - απόδοσης. Εκτός από τις συντάξεις των μεταναστών, η κύρια πηγή εισοδήματος για το χωριό είναι τα λατομεία και τα εργοστάσια κοπής και επεξεργασίας μαρμάρου, που υπάρχει σε σημαντικές ποσότητες τόσο στο Φαλακρό όσο και στους υπόλοιπους γύρω ορεινούς όγκους. Σε απόσταση δύο περίπου χιλιομέτρων δυτικά από τον Ξηροπόταμο λειτουργεί οργανωμένη Βιομηχανική Ζώνη, με περίπου 70 βιοτεχνικές - βιομηχανικές μονάδες επεξεργασίας μαρμάρου, γρανίτη, ελαστικών, πλαστικών κτλ.
Τοποθεσία
Ο Ξηροπόταμος ήταν κεφαλοχώρι του Νομού Δράμας, που σήμερα ανήκει στον Δήμο Δράμας. Βρίσκεται βορειοδυτικά της πόλης Δράμας. Είναι χτισμένο αμφιθεατρικά στις παρυφές του όρους Φαλακρού και σε υψόμετρο 260 μέτρων, σε απόσταση περίπου 7 χιλιομέτρων από την πόλη της Δράμας, στην οποία ανήκει και διοικητικά, ως ξεχωριστή κοινότητα.
Στα ανατολικά του χωριού δεσπόζει ο πευκόφυτος λόφος του Προφήτη Ηλία (Βισόκα = ύψωμα). Ανατολικά του υψώματος σε βραχώδη περιοχή βρίσκεται προϊστορικός οικισμός, ο οποίος ανήκει στη Νεολιθική εποχή και στην ύστερη εποχή του Χαλκού όπως αποδεικνύεται από τα ευρήματά του.
Στην κορυφή λόφου ανατολικότερα, ανάμεσα Ξηροπόταμο με Μοναστηράκι, με το όνομα «Ύψωμα Μαυρουδή» (Καλελίκ) και με 582 μέτρα υψόμετρο, υπάρχει οχυρωματική θέση (κάστρο) Ρωμαϊκής εποχής, ενώ λίγο χαμηλότερα στο διάσελο του λόφου εντοπίστηκε ένα τμήμα από υδραγωγείο το οποίο αποδίδεται κι αυτό στους Ρωμαϊκούς χρόνους. Στα δυτικά βρίσκεται το φαράγγι του Ξηροποτάμου γνωστό ως Λάκκος, όπου βρίσκεται και η πανέμορφη, πετρόκτιστη γέφυρα, ενώ στα νότια του χωριού εκτείνεται η πεδιάδα του.
Ιστορία
Η παλαιότερη αναφορά του χωριού σε γραπτή πηγή είναι σε οθωμανικά κατάστιχα του 1568/69, όπου καταγράφεται ως Βησότζιανη, ένας ακμαίος οικισμός, που έχει τρεις χριστιανικούς μαχαλάδες και ένα μουσουλμανικό.
Ένα χρόνο μετά, το 1569/70, σε οθωμανικά κατάστιχα, αναφέρεται ένας οικισμός που έχει σχέση με τη Βησοτσάνη, με το όνομα «Βύσανη».
Στα παραπάνω οθωμανικά κατάστιχα αναγράφονται τα ανθρωπωνύμια: Βλάχου, Δούκας, Κομιανού, Κοσήνα, Κούπεν, Λάσκαρη (δάσκαλος), Νάκου, Νέστωρος, Νεντέλτσιος, Προτάνος, Στογιάννη, Στοΐλη, Συναδινού. Από αυτά συνάγεται ότι στη Βησότσανη λειτουργούσε σχολείο.
Την ίδια εποχή 1500 με 1600 περίπου, αναγράφεται σε έγγραφα της μονής Παγγαίου, γραμμένα το 1680 με 1730, (βρέβιον, D309), ως Βισώτζιανη. Αναγράφονται 100 άνθρωποι-ανθρωπωνύμια. Μερικά από αυτά Βλάχου, Βουλκάν, Βρανάς.
Σε άλλα έγγραφα της μονής Παγγαίου, του 17ου και 18ου αιώνα (από 1680 ως 1750), (πρόθεση, D116), αναγράφεται ως Βησότζιανη. Εκεί αναγράφονται 14 ανθρωπωνύμια: Μποζίνου, Χρυσαφίνας, Μάριου, Χαρίσκου ιερέος, Μανόλη, Βούλτσιου ιερέος, Ποταπής, Γιάνκου, Θεοδώρου, Μπόικου, Στάμτζιου, Σταμάτου, Πετκίδης, Κυριαζή, Δημητρίου.
Στις αρχές του 19ου αιώνα (1816;) χτίζεται η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων.
Το 1877 είχε ισάριθμο πληθυσμό χριστιανών και οθωμανών και λειτουργούσε Γραμματοδιδασκαλείο κοινό (4/τάξιο σχολείο) με δύο δασκάλους. Δάσκαλοι που δίδαξαν εκείνες τις εποχές ήταν ο Δ. Αυλίδης, η Ζωή Σταμπουλή, ο Λάζαρος Πιπερτζής και ο Νικόλαος Αστεριάδης.
10 χρόνια μετά οι χριστιανοί κάτοικοι ήταν διπλάσιοι από τους οθωμανούς.
Η Βησσοτσάνη (Ξηροπόταμος) στα 1885 είχε 1.350 κατοίκους από τους οποίους οι 450 ήταν μουσουλμάνοι και οι άλλοι 900 χριστιανοί από τους οποίους λίγοι είχαν προσχωρήσει στη βουλγαρική Εξαρχία (σχίσμα).
Το 1900 είχε 100 χριστιανικές οικογένειες και 35-40 οθωμανικές.
Στις αρχές του 20ου αιώνα ο μητροπολίτης Χρυσόστομος οικοδόμησε τον ενοριακό ναό Αγίου Γεωργίου στο χώρο όπου υπήρχε παλιότερος ναός από το 1859.
Το 1910 - 1911 λειτουργούσαν 4/τάξιο Αρρεναγωγείο και 3/τάξιο Παρθεναγωγείο.
Πριν την απελευθέρωση, το 1913, ο Ξηροπόταμος λεγόταν Βησσοτσάνη και ήταν ένα μικτό χωριό.
Σε μια πρώτη προσπάθεια απογραφής, το 1914, η Βησσοτσάνη (Ξηροπόταμος) είχε 1.135 Έλληνες κατοίκους και 266 Μουσουλμάνους. Πρόεδρος του Ελληνικού πληθυσμού ήταν ο Δημήτριος Μανδρατζής και του μουσουλμανικού ο Σαΐτης Ισμαήλ.
Με Β.Δ. της 13-11-1919 δημιουργείται η κοινότητα Ξηροποτάμου, με έδρα την Βισσοτσάνη. Σ’ αυτήν ανήκουν και οι οικισμοί Δράνοβο (Μοναστηράκι), Τουρκοχώρι (Μυλοπόταμος) και Κόβιτσα (Βαθύλακκος).
Με το Π.Δ. της 1-4-1927 η κοινότητα Βησσοτσάνης μετονομάστηκε σε κοινότητα Ξηροπόταμου.
Σταδιακά οι άλλοι οικισμοί αποχώρισαν από την κοινότητα Ξηροποτάμου ως το 1964. Από την δεκαετία του 1970 δημιουργείται ο οικισμός Μεταμόρφωση Σωτήρος. Πριν το Σχέδιο Καποδίστριας ο Ξηροπόταμος αποτελούνταν από δυο συνοικισμούς, τον Ξηροπόταμο και τον συνοικισμό Μεταμορφώσεως Σωτήρος.
Εξέλιξη πληθυσμού
| Έτος απογραφής | Κάτοικοι |
|---|---|
| 1885 | 1.800 |
| 1914 | 1.401 |
| 1920 | 1.698 |
| 1928 | 1.925 |
| 1940 | 2.568 |
| 1951 | 2.677 |
| 1961 | 3.051 |
| 1971 | 2.023 |
| 1981 | 2.381 |
| 1991 | 2.401 |
| 2001 | 2.772 |
| 2011 | 2.554 |
Σήμερα
Σήμερα ο Ξηροπόταμος έχει 4.500 δημότες και 2.772 μόνιμους κατοίκους κατά την απογραφή του έτους 2001.
Η πλειοψηφία των κατοίκων του χωριού είναι ντόπιοι. Στον Ξηροπόταμο εγκαταστάθηκαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών και προσφυγικές οικογένειες από τη Θράκη, τον Πόντο και τη Μ. Ασία. Επίσης ήρθαν το 1945 - 1947 και αρκετές οικογένειες Σαρακατσάνων.
Στα διοικητικά του όρια περιλαμβάνονταν περίπου 100.000 στρέμματα γης εκ των οποίων τα 18.000 περίπου είναι καλλιεργήσιμη έκταση και τα 65.000 περίπου στρέμματα βοσκότοποι.
Παραδοσιακά οι κάτοικοι του ασχολούνταν με την γεωργία και ειδικότερα με την παραγωγή καπνού, στον κάμπο της Δράμας, και την κτηνοτροφία.
Τις δεκαετίες του 1970 και 1980 μεγάλο μέρος των κατοίκων του μετανάστευσαν στην Γερμανία σε αναζήτηση καλύτερης τύχης.
Σήμερα οι περισσότεροι έχουν επιστρέψει, έχουν επισκευάσει τα παλαιά τους σπίτια και διατηρούν ένα καλό βιοτικό επίπεδο χάρη, κυρίως, στις συντάξεις που λαμβάνουν από την εργασία τους στην Γερμανία.
Ο επαναπατρισμός δημιούργησε ικανή οικονομική βάση για να παραμείνουν στο χωριό και να δημιουργήσουν οικογένεια εκπρόσωποι της νεότερης γενεάς, με αποτέλεσμα ο Ξηροπόταμος σήμερα να είναι μια ζωντανή κοινότητα με περίπου 3.000 μόνιμους κατοίκους και ενεργό εξατάξιο Δημοτικό σχολείο με συνολικά 150 μαθητές.
Η ενασχόληση με την γεωργία έχει εγκαταλειφθεί σε μεγάλο βαθμό: Οι περισσότεροι κάτοικοι του Ξηροποτάμου υπενοικιάζουν τα χωράφια τους σε μεγαλύτερους καλλιεργητές που επιτυγχάνουν, μέσω αυτής της συγκέντρωσης, καλύτερη σχέση επένδυσης - απόδοσης. Τα κυριότερα προϊόντα που παράγονται είναι σιτηρά, καλαμπόκι, βαμβάκι.
Εκτός από τις συντάξεις των μεταναστών, και των αγροτών, κύρια πηγή εισοδήματος για το χωριό είναι τα λατομεία και τα εργοστάσια κοπής και επεξεργασίας μαρμάρου, που υπάρχει σε σημαντικές ποσότητες τόσο στο Φαλακρό όσο και στους υπόλοιπους γύρω ορεινούς όγκους.
Σε απόσταση δύο περίπου χιλιομέτρων δυτικά από τον Ξηροπόταμο λειτουργεί η οργανωμένη Βιομηχανική Ζώνη Δράμας, με περίπου 70 βιοτεχνικές - βιομηχανικές μονάδες επεξεργασίας μαρμάρου, γρανίτη, ελαστικών, πλαστικών κτλ.
Εκδηλώσεις
Στον Ξηροπόταμο αναβιώνουν αρχέγονα έθιμα του Δωδεκαθέου στις 6 και 7 Ιανουαρίου.
Ξακουστό είναι και το φεστιβάλ παραδοσιακών χορών το πρώτο σαββατοκύριακο του Αυγούστου.
Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Γεώργιος, ενώ το καλοκαίρι γίνεται το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία στον ομώνυμο λόφο δίπλα στο χωριό.
