Σάμος

Περιφέρεια : Βορείου Αιγαίου
Νομός : Σάμου

 

Η Σάμος είναι ελληνικό νησί του ανατολικού Αιγαίου περί το μέσον αυτού και ανατολικά του Ικαρίου πελάγους, και ανήκει στον ομώνυμο νομό Σάμου. Το νησί είναι σήμερα γνωστό για το γλυκό μοσχάτο κρασί του "Νέκταρ" και τα τουριστικά αξιοθέατά του, αλλά και για τις προσωπικότητες που παρείχε στην ελληνική ιστορία, όπως τον Πυθαγόρα, τον φιλόσοφο Επίκουρο, τον αστρονόμο Αρίσταρχο που φέρεται να σχεδίασε το πρώτο ηλιοκεντρικό χάρτη και άλλους. Επίσης εκεί παρήχθησαν τα πρώτα χάλκινα αγάλματα και τα αγγεία της Σάμου ήταν ξακουστά το 550 π.Χ.

View Larger Map

Γεωγραφική θέση

Από την Ικαρία απέχει 10 μίλια, ενώ από τη Μικρασιατική ακτή χωρίζεται με δίαυλο πλάτους μόλις 1300 μ.(=επτά στάδια). Το μέγιστο μήκος της νήσου από Δ. προς Α. είναι 26 μίλια και το μέγιστο πλάτος της από Β. προς Ν. είναι 11 μίλια ενώ το μέγιστο υψόμετρο είναι 1443 μ. (κορυφή του όρους Κερκετεύς). Η δε περίμετρος της ακτογραμμής της φθάνει τα 86 ναυτικά μίλια και η συνολική της επιφάνεια 477 τ.χλμ. Είναι γενέτειρα του μεγάλου μαθηματικού της αρχαιότητας Πυθαγόρα, του αστρονόμου και μαθηματικού Αρίσταρχου, του φιλόσοφου Επίκουρου και κατά πολλούς του Αισώπου.

Το νησί γνωρίζει μεγάλη τουριστική κίνηση την θερινή περίοδο. Από όλα τα νησιά της Ελλάδας είναι εκείνο που βρίσκεται κοντινότερα στην Τουρκία, από την οποία τη χωρίζει το Στενό της Μυκάλης (ή ο επταστάδιος πορθμός, στην αρχαιότητα), που στο ύψος του του Ποσειδωνίου έχει πλάτος γύρω στα 750 μέτρα (ελληνικά χωρικά ύδατα).

Το νησί, που έχει πληθυσμό 33.814 κατοίκους (απογραφή 2001) έχει πρωτεύουσα την Σάμο ή Βαθύ, με 6.236 κατοίκους, ενώ συμπρωτεύουσα είναι το Καρλόβασι με 5.740. Άλλες σημαντικές πόλεις είναι το Άνω Βαθύ (2.025 κ.),η παλιά πρωτεύουσα του νησιού Χώρα, το Πυθαγόρειο (1.327 κ.), οι Μυτιληνιοί (2.340 κ.), ο Μαραθόκαμπος (1.329 κ.), το Κοκκάρι (973 κάτοικοι) και οι Κουμαραδαίοι.

Στη Σάμο βρίσκεται το Ευπαλίνειο όρυγμα, υπόγειο υδραγωγείο και σημαντικό τεχνικό έργο της αρχαιότητας, που περιγράφηκε από τον Ηρόδοτο. Η σήραγγα μήκους 1036 μέτρων ανοίχτηκε ταυτόχρονα από τις δυο πλευρές του βουνού και οι δυο σήραγγες συναντήθηκαν περίπου στο μέσον, με ακρίβεια αξιοθαύμαστη για τα τεχνικά μέσα της εποχής.Άλλο σημαντικό αξιοθέατο της Σάμου είναι το Ηραίον. Στα αρχαία χρόνια, ο ναός της Ήρας, το Ηραίον ήταν ο μεγαλύτερος στην Ελλάδα σύμφωνα με τον Ηρόδοτο. Τα ερείπια του ναού βρίσκονται κοντά στο σύγχρονο Ηραίον, το οποίο είναι ένας παραθαλάσσιος τουριστικός οικισμός.

Αξιοθέατα

Και πάλι από το Ποτάμι μπορεί κανείς να ξεκινήσει για να επισκεφτεί τους καταρράκτες. Οι καταρράκτες είναι νερό του ποταμιού που πέφτει από ψηλά και σχηματίζει μια μικρή λιμνούλα. Εκεί το καλοκαίρι μαζεύονται εκατοντάδες ντόπιοι και ξένοι και θαυμάζουν την άγρια ομορφιά, χωρίς βέβαια να παραλείπουν να δροσιστούν κάτω από τα νερά που πέφτουν με ορμή.

Η ιστορία του νησιού στην αρχαιότητα

Οι πρώτοι άποικοι του νησιού ήταν Ίωνες από την Επίδαυρο και την Αργολίδα. Η Σάμος έγινε ένα από τα 12 μέλη της Ιονικής Συμμαχίας ή του Κοινού των Ιώνων. Γύρω στο 650 π.Χ. ήταν ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα στο Αιγαίο -τη βοηθούσε και η θέση της. Το νησί ήταν γνωστό από την αρχαιότητα για τα κρασιά του αλλά και τα κεραμεικά του, που τα εξήγαγε, ενώ εισήγαγε υφάσματα από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας και γενικά ανέπτυσσε έντονο διαμετακομιστικό εμπόριο. Οι Σάμιοι άνοιξαν εμπορικές οδούς με την Αίγυπτο, την Κυρήνη, την Κόρινθο αλλά και με τη Μαύρη Θάλασσα. Το εμπόριο έφερε και τη ρήξη με την εμπορική αντίπαλο Μίλητο.

Χάρη στη συμμαχία τους με την Αίγυπτο αλλά και το δικό τους σημαντικό στόλο, οι Σάμιοι αντιστάθηκαν επί πολύ στον περσικό επεκτατισμό. Σύμφωνα με μια εκδοχή, ήταν οι πρώτοι Έλληνες που έφτασαν στα στενά του Γιβραλτάρ.Το 535 η ολιγαρχία καταλύθηκε από τον Πολυκράτη που επέβαλε τυραννίδα μαζί με τα αδέλφια του, ένα από τα οποία στη συνέχεια σκότωσε και το άλλο το εξόρισε. Εντούτοις επί Πολυκράτη η Σάμος έφτασε στην ακμή της, παρότι ο στόλος της συνέχιζε να λειτουργεί και με πειρατικά κριτήρια, τα οποία την εποχή εκείνη θεωρούνταν περισσότερο πολεμικές επιχειρήσεις παρά κοινές ληστρικές.

Οι Πέρσες

Όταν ο Πολυκράτης εκτελέστηκε από έναν σατράπη των Περσών που τον παρέσυρε σε παγίδα, το νησί κατακτήθηκε από την Περσία και ο πολιτισμός του σχεδόν αφανίστηκε και γι' αυτό συμμετείχε στην Ιωνική επανάσταση το 499 π.Χ. Εντούτοις ο ανταγωνισμός των Σαμίων προς τους Μιλησίους τους οδήγησε σε σχεδόν προδοτική συμπεριφορά στην αποφασιστική ναυμαχία του 494 π.Χ. στη Λάδη. Το 379 π. Χ. πάντως οι Σάμιοι ηγήθηκαν της επανάστασης εναντίον της Περσίας.

Πελοποννησιακός Πόλεμος

Σε αυτή τη διαμάχη ανάμεσα στην Πελοποννησιακή Συμμαχία και την Αθηναϊκή, οι Σάμιοι τάχθηκαν με την Αθήνα. Όταν όμως οι Αθηναίοι υποστήριξαν σε μια διαμάχη τη Μίλητο, οι Σάμιοι αποχώρησαν από την αθηναϊκή συμμαχία. Τελικά αναγκάστηκαν να επανέλθουν με τη βία, χωρίς όμως να τιμωρηθούν τόσο σκληρά όσο άλλες πόλεις και νησιά που αποστάτησαν τότε. Γενικά η Σάμος είχε θέση ισοτιμίας με την Αθήνα σε σύγκριση με άλλες πόλεις και όταν οι Πεισιστρατίδες καταδίωκαν τους δημοκρατικούς της Αθήνας, εκείνοι μετέφεραν την έδρα του δημοκρατικού κόμματος στη Σάμο. Το νησί σταδιακά έγινε δημοκρατικό κι αυτό, αλλά όταν η Αθήνα ηττήθηκε με το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο ναύαρχος και ηγέτης των Σπαρτιατών, επέβαλε στη Σάμο την ολιγαρχία.

Με την Ανταλκίδειο ειρήνη το νησί ξαναπέρασε στην περσική κυριαρχία και οι Αθηναίοι μπόρεσαν να το αποσπάσουν από αυτήν το 366 π.Χ.

Πυθαγόρας, Σάμος

Σάμος, Τρίδραχμο Σάμος,

Το νόμισμα της αρχαίας Σάμου
Αρχαίο κέρμα της Σάμου. 5ος - 4ος αι. π.Χ.
Αρχαίο κέρμα της Σάμου. 2ος αι. π.Χ.

Τα κέρματα της αρχαίας Σάμου είχαν ως χαρακτηριστικό την κεφαλή του λιονταριού.

* Ένα αργυρό τετράδραχμο της εποχής του 5ου - 4ου αι. π.Χ. απεικονίζει το κεφάλι λιονταριού, ενώ στην πίσω όψη φέρει την επιγραφή ΣΑ και απεικονίζει μέρος ενός ταύρου που κολυμπάει στο νερό, και έχει κάτω από τον ταύρο κλαδί ελιάς με δύο καρπούς. Έχει διάμετρο 24 χιλ. και ζυγίζει 13,05 γραμ..[1]
* Ένα αργυρό τριημίδραχμο της εποχής του 2ου αι. π.Χ. που φυλάγεται στο Βρετανικό Μουσείο απεικονίζει το κεφάλι λιονταριού, ενώ στην πίσω όψη φέρει την επιγραφή ΣΑΜΙΩΝ και απεικονίζει έναν ταύρο που κολυμπάει στο νερό, και έχει κάτω από τον ταύρο ένα αγγείο που ίσως να είναι μια υδρία. Έχει διάμετρο 20,5 χιλ. και ζυγίζει 4,22 γραμμ..[1]

Ελληνιστικοί και ΡωμαΪκοί χρόνοι

Βυζάντιο

Στο βυζαντινό κράτος, η Σάμος ήταν η πρωτεύουσα του στρατιωτικού και διοικητικού Θέματος του Αιγαίου

Ενετοκρατία και Τουρκοκρατία

Η Σημαία της Διοικήσεως της Σάμου 1821

Η Σάμος κατά τη διάρκεια των αιώνων που ακολούθησαν την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας έχασε τον πληθυσμό της και για μία μεγάλη περίοδο παρέμεινε σχετικά έρημη. Οικίσεις διατηρήθηκαν στις ορεινές περιοχές του Κέρκη και της Αμπέλου. Κατά τη διάρκεια της εποχής τη "ερήμωσης" στη Σάμο λειτούργησαν ναυπηγεία του τουρκικού στόλου. Το νησί ξανακατοικήθηκε από τον 16ο αιώνα χάρη σε ένα οθωμανικό πρόγραμμα εποικισμού το οποίο έφερε κατοίκους από γειτονικά νησιά και από τη Μικρά Ασία. Τότε δημιουργήθηκαν σταδιακά οι περισσότεροι από τους σημερινούς οικισμούς. Κατά τον 18ο αιώνα, ένα εκτεταμένο δίκτυο χωριών απλωνόταν σε όλη την έκταση του νησιού. Πρωτεύουσα ήταν η Χώρα και το κυριότερο λιμάνι ήταν το Τηγάνι(σημερινό Πυθαγόρειο). Σταδιακά άρχισαν να αναπτύσσονται το Βαθύ και Καρλόβασι που έναν αιώνα αργότερα επρόκειτο να μετασχηματιστούν σε αστικά κέντρα.

Προσωπικότητες

* Σιμωνίδης ο Αμοργίνος (7ος αιώνας π.Χ.), ποιητής
* Πυθαγόρας (6ος αιώνας π.Χ.), φιλόσοφος, μαθηματικός και θεωρητικός της μουσικής
* Πολυκράτης (6ος αιώνας π.Χ.), τύραννος
* Μέλισσος (5ος αιώνας π.Χ.), φιλόσοφος
* Επίκουρος (341 π.Χ.-270 π.Χ.), φιλόσοφος
* Αρίσταρχος (310 π.Χ.-περίπου 230 π.Χ.), αστρονόμος και μαθηματικός
* Θεμιστοκλής Σοφούλης (1860-1949), αρχαιολόγος και πολιτικός
* Ειρηναίος Α΄ Ιεροσολύμων (1939), Πατριάρχης Ιεροσολύμων

Παραπομπές

1. ↑ 1,0 1,1 John Ward (1832-1912) και Sir George Francis Hill (1867-1948), επιμ. (1902) (στα Αγγλικά). Greek coins and their parent cities. Λονδίνο: Murray. http://www.archive.org/details/greekcoinstheirp00warduoft. Ανακτήθηκε την 12 Οκτωβρίου 2009.

Βιβλιογραφία

Βακιρτζής, Ι. Ιστορία της Ηγεμονίας της Σάμου, 1834-1912, Γ.Α.Κ.-Αρχεία Νομού Σάμου, Αθήνα 2005.
Λαίου, Σ. Η Σάμος κατά την οθωμανική περίοδο, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2002.
Λάνδρος, Χ., Η μετεπαναστατική Σάμος σε υποτέλεια, το πρώτο πρωτόκολλο αλληλογραφίας της Ηγεμονίας, 1834-1835, Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου", Αθήνα 2001.
Λάνδρος Χρίστος, Καμάρα Αφροδίτη, Ντόουσον Μαρία - Δήμητρα , Σπυροπούλου Βάσω, [http://www2.egeonet.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=6892 «Σάμος», 2005].
Σταματιάδης, Επ., Σαμιακά, ήτοι ιστορία της νήσου Σάμου από των παναρχαίων χρόνων μέχρι των καθ΄ ημάς, Σάμος 1881‐1887.
Καρλόβασι Σάμου, ένα νησιωτικό, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο στο ανατολικό Αιγαίο, Πρακτικά Συνεδρίου, Δήμος Καρλοβασίων, Γ.Α.Κ.-Αρχεία Νομού Σάμου, Αθήνα 2007.
Η Σάμος από βυζαντινά χρόνια μέχρι σήμερα, Πρακτικά Συνεδρίου, Τόμος Α' & Β', Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου", Αθήνα 1998.
Η πόλη της Σάμου, φυσιογνωμία και εξέλιξη, Πρακτικά Συνεδρίου, Δήμος Σαμίων, Γ.Α.Κ.-Αρχεία Νομού Σάμου, Αθήνα 1998.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

* Κώστας Κόμης, Πληθυσμιακές μετακινήσεις με αφετηρία το 1821: το παράδειγμα της Σάμου , Τα Ιστορικά, Τόμος 13, Τεύχη 24-25, Ιούνιος-Δεκέμβριος 1996, σελ.157-176
* Αλέξης Σεβαστάκης, Ποινική εξουσία των Μεγάλων Προεστών στην προεπαναστατική Σάμο , Τα Ιστορικά, τομ.11, τ/χ.21, (Δεκέμβριος 1994),σελ.289-310

Ευπαλίνειο όρυγμα, Ch. Eckert

Κόρη , Ηραίον, Louvre Ma686

Άλλο σημαντικό αξιοθέατο της Σάμου είναι το Ηραίον. Στα αρχαία χρόνια, ο ναός της Ήρας, το Ηραίον ήταν ο μεγαλύτερος στην Ελλάδα σύμφωνα με τον Ηρόδοτο. Τα ερείπια του ναού βρίσκονται κοντά στο σύγχρονο Ηραίον, το οποίο είναι ένας παραθαλάσσιος τουριστικός οικισμός.

Ηγεμόνες της Σάμου
Στέφανος Βογορίδης (1834) • Αλέξανδρος Καλλιμάχης (1850) • Ιωάννης Γκίκας (1856) • Μιλτιάδης Αριστάρχης (1859) • Παύλος Μουσούρος (1867) • Κωνσταντίνος Αδοσίδης (1873) • Ιωάννης Φωτιάδης (1874) • Κωνσταντίνος Αδοσίδης (1879) • Αλέξανδρος Καραθεοδωρής (1885) • Γεώργιος Βέροβιτς (1894) • Στέφανος Μουσούρος (1896) • Κωνσταντίνος Βαγιάννης (1899) • Μιχαήλ Γρηγοριάδης (1900) • Αλέξανδρος Μαυρογέννης (1902) • Γιάγκος Βιθυνός (1904) • Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής (1906) • Γεώργιος Γεωργιάδης (1907) • Ανδρέας Κοπάσης (1907) • Γεώργιος Βεγλερής (1912)

Σάμος 2011

Σαμιακόν Βήμα

Τ.δ. Σαμίων [ 6.275 ]

η Σάμος [ 6.236 ]
η Αγία Παρασκευή [ 9 ]
ο Άγιος Νικόλαος (νησίδα) [ 0 ]
το Ασπροχόρτι [ 15 ]
το Γαλάζιο [ 15 ]
το Διαπόρτι (νησίδα) [ 0 ]
το Κασονήσι (νησίδα) [ 0 ]
το Μακρόνησο (νησίδα) [ 0 ]
το Πρασονήσιο (νησίδα) [ 0 ]
το Στρογγυλό (νησίδα) [ 0 ]