Μακεδονία

.

Η Μακεδονία είναι και γεωγραφική, και ιστορική περιοχή της Βαλκανικής χερσονήσου(αν και οι δύο αυτές εκτάσεις δεν ταυτίζονται) στην νοτιανατολική Ευρώπη. Τα σημερινά, γεωγραφικά της όρια ( εμβαδόν περίπου 67.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα ) τέθηκαν σε χαρτογραφική βάση, το τέλος του 19ου αιώνα κατά την τελική πτώση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αν και η περιοχή δεν προσφέρεται ως μία ενιαία γεωγραφική οντότητα (βλέπε, H.R. Wilkinson 1951 και αγγλική βικι). Χονδρικά τα λεγόμενα όρια της Μακεδονίας είναι βόρεια μέχρι την πόλη των Σκοπίων, ανατολικά την οροσειρά της Ροδόπης και την κοιλάδα του Νέστου, νότια την κοιλάδα των Τεμπών, και δυτικά τον ορεινό όγκο της Πίνδου. Η περιοχή περιλαμβάνει τις κοίτες (από τα δυτικά προς τα ανατολικά) των Αλιάκμονα, Βαρδάρη/Αξιού και του Στρυμώνα ποταμών (εκ των οποίων ο Βαρδάρης καταλαμβάνει μακράν την μεγαλύτερη έκταση) και τις πεδιάδες γύρω από την Θεσσαλονίκη και τις Σέρρες.

Η περιοχή μοιράζεται ανάμεσα στην Ελλάδα με το 52,4% της περιοχής και το 52,9% πληθυσμού, (μοιράζεται ανάμεσα στις τρεις Περιφέρειες της Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Μακεδονίας, και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης), την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας με το 38%, και την Βουλγαρία με περιπου το 10%, στην περιοχή του Μπλαγκόεβγκραντ. Το Ελληνικό κομμάτι ή διαμέρισμα της Μακεδονίας αναφέρεται κάποτε (αποκλειστικά από τους μη Έλληνες) σαν "Ελληνική Μακεδονία" ή "Μακεδονία του Αιγαίου", η ΠΓΔΜ ως "Μακεδονία του Βαρδάρη" ή "Νότιoς Σερβία", και το βουλγαρικό κομμάτι ως "Μακεδονία του Πίριν" και ως περιοχή τoυ Μπλαγκόεβγκραντ.

Γενικά

Η Μακεδονία σήμερα αποτελεί ένα ενεπίσημο γεωγραφικό διαμέρισμα, το μεγαλύτερο σε έκταση, της Ελληνικής επικράτειας οριζόμενο προς Β. από τα σύνορα με την Π.Γ.Δ.Μ. (F.Y.R.O.M.), και Βουλγαρία, προς Ν. από τη Θεσσαλία και Αιγαίο Πέλαγος, προς Α. από τη Δυτική Θράκη και Δ. από την Ήπειρο και Αλβανία.

Ειδικότερα τα σύνορα του διαμερίσματος αυτού είναι: Νότια το Αιγαίο Πέλαγος, από τις εκβολές του ποταμού Νέστου, στη δυτική πλευρά της Θράκης, έως τη παραλία Αιγάνης, κοντά στο Πλαταμώνα, στη βόρεια πλευρά της Θεσσαλίας. Στη συνέχεια προς Ν. σύνορα του διαμερίσματος είναι οι νομοί Λαρίσης και Τρικάλων της Θεσσαλίας ως και ένα τμήμα της Ηπείρου έως τη κορυφή Μαυροβούνι της Πίνδου. Δυτικά δε είναι η Ήπειρος από τη κορυφή Μαυροβούνι ως τη λίμνη Μεγάλη Πρέσπα. Και προς Β. είναι τα σύνορα της Π.Γ.Δ.Μ. (F.Y.R.O.M.) σε μήκος 244 χλμ. και συνέχεια τα σύνορα της Βουλγαρίας με ίσο περίπου μήκος. Τέλος Α. είναι ο Νομός Ξάνθης της Θράκης, με φυσική διαχωριστική γραμμή κατά το μεγαλύτερο μέρος με τον ποταμό Νέστο. Η συνολική έκταση της Μακεδονίας φθάνει τα 34.231 τετρ.χλμ.

Οι γεωγραφικές συντεταγμένες της Μακεδονίας στα όρια αυτά είναι: Πλάτος (φ) 39° 50’ Βόρειο ως και 41° 32’ Β, Μήκος (λ) 20° 47’ Ανατολικό και 24° 47’ Α. Οι μέσες συντεταγμένες είναι (φ) 40° 30’ Β και (λ) 23° 00’ Α. που συμπίπτουν με τη θέση του χωρίου Νέο Ρύσιο στο Νομό Θεσσαλονίκης. Τα δύο από τα τρία «τριεθνή» σημεία των Ελληνικών συνόρων βρίσκονται στα Μακεδονικά σύνορα, το ένα εντός της λίμνης Μεγάλη Πρέσπα, νότια της νησίδας Μάλι Γκραντ ή Αχίλλειον, το δε άλλο επί κορυφής του όρους Μπέλλες (Κερκίνη) με υψόμετρο 1.883 μ. (το τρίτο βρίσκεται στα σύνορα της Θράκης).

Όνομα

Κύριο άρθρο: Ετυμολογία του ονόματος Μακεδονία

Το όνομά της Μακεδονίας προέρχεται από την Ελληνική μυθολογία, που πέρασε στη κυρίως αρχαία ιστορία και που πρώτος την κατέγραψε ο Ηρόδοτος (Ε 17).

Ο Όμηρος φαίνεται να αγνοεί το όνομα «Μακεδονία» και «Μακεδόνες». Γι΄ αυτόν οι πολεμιστές από τη χώρα που αρδεύει ο Αξιός είναι οι Παίονες και χώρα τους η Παιονία (Ιλιάδα Β’ 848, Π’ 287 και Φ’ 152). Πιθανά αυτό να μαρτυρά ότι η τότε Μακεδονία ήταν ηπειρωτική χώρα μακράν του Αξιού και δεν είχε λόγους συμμετοχής σε ναυτικές εκστρατείες.

Ο "πατέρας" της Ιστορίας, ο Ηρόδοτος, ονομάζει Μακεδονία την πέρα της Πρασιάδας λίμνης και του Δυσώδους όρους χώρα (Ε 18) που ορίζεται προς Ν. από τον Πηνειό και τον Όλυμπο (Ζ’ 173), άλλως «Μακεδονίς» (Ζ 127). Οι κάτοικοι αυτής, Μακεδόνες (Ε 18) ή Μακεδνόν έθνος (Α 56, Η 43) ήταν Ελληνικό φύλο και μάλιστα, ήταν κατ΄ εκείνον Δωρικό γένος που κατοικούσε πρώτα στη Φθιώτιδα επί Δευκαλίωνα, παρά την Όσσα και τον Όλυμπο επί Δώρου και που τελικά εκδιώχθηκε από τους Καδμείους και κατέφυγε στη Πίνδο (Α 56).

Στην Ελληνική μυθολογία υπάρχουν τρεις παραδόσεις για το όνομα της Μακεδονίας:

Aπό τον γενάρχη Μακεδόνα το γιο του Αιόλου (Ελιαν . απόσπ. 46).

Από τον Μακεδόνα τον γιο του Λυκάονα (Βασιλέα της Ημαθίας), πατέρα της Πίνδου και

Το όνομα οφείλεται στον Μακεδόνα τον γιο του Δία και της Θυίας, κόρης του Δευκαλίωνα που απέκτησε τα τέκνα Άμαθον και Πίερον από το όνομα του οποίου ονομάστηκαν τα Πιέρια όρη.(Ησιόδου απόσπ. XXVI).

Ετυμολογικά το όνομα των Μακεδόνων όπως και εκείνο της χώρας των καθώς και τα Μακεδνός, Μάγνης, Μακέτης, λογίζεται από τη δωρική ρίζα μακ- από την οποία παράγονται οι λέξεις μακεδνός (Οδύσσεια η’ 106 = ευμήκης), μάκεδνα, μακεδανός, μηκεδανός, μάκαρ, μακρός, μήκος, magnus κλπ. και σημαίνει επομένως τους ψηλούς σε ανάστημα, τους ορεσίβιους. (Σημ. στη δωρική μάκος = μήκος)

Έχοντας λοιπόν υπ΄ όψη όλα τα παραπάνω, κείμενα του Ομήρου, Ηροδότου, τις τρεις παραδόσεις της Ελληνικής μυθολογίας (Ησιόδου) και την ετυμολογία της λέξεως οδηγούμαστε αναμφίβολα στα ακόλουθα ασφαλή συμπεράσματα:

α) Ο Μακεδών εκ της ετυμολογίας ανήκε στην Ελληνική φυλή των Δωριέων. Κοινό στοιχείο και στις τρεις παραδόσεις είναι ότι ήταν γενάρχης Ηγεμών, και τούτο είναι πολύ φυσικό, αφού η ιστορία του ανάγεται στην εποχή της «Θεϊκής Ηρωικής Βασιλείας» δηλαδή της εποχής που οι ηγεμόνες επιζητούσαν θεϊκή καταγωγή και ηρωικές πράξεις.

β) Εκ της τρίτης παράδοσης ο Μακεδών φέρεται μόλις εγγονός του Δευκαλίωνα δηλαδή πολύ κοντά στην εποχή του κατακλυσμού του Δευκαλίωνα. Τούτο και μόνο το στοιχείο δικαιολογεί την αναγκαστική φυγή, εκ της ανύψωσης της στάθμης της θάλασσας, από πεδινή περιοχή σε ορεινή. Είναι ακριβώς η περίοδος που ο Όλυμπος θεοποιείται ως το τελευταίο πιθανό σημείο καταφυγής, λόγω του ύψους του. Κατά την ορεινή διαμονή των φυλών και τη γνωριμία τους με τους ορεινούς όγκους κατέστη τότε η ανάγκη ονοματοδοσίας τους. Γεγονός που συνέβη εκ των ονομάτων των διαδόχων (παιδιών) του Μακεδόνα Ηγεμόνα, που εγκαταστάθηκαν σε άλλα όρη. Μετά την υποχώρηση των υδάτων οι επονομαζόμενοι τότε Δωριείς κατέβηκαν στις παρυφές των ορέων (Επιστροφή των Ηρακλειδών) και δημιούργησαν τους πρώτους οικισμούς της νέας Χώρας της Μακεδονίας που επιβεβαίωσε εν προκειμένω στην Ημαθία η αρχαιολογική σκαπάνη.

Βασιλείς της Μακεδονίας

Προϊστορική περίοδος

Είναι αδύνατος ο προσδιορισμός της αρχής αυτής της περιόδου που μπορεί να είναι από τον 12ο αιώνα π.Χ. Κάποια σαφή όμως στοιχεία προσδιορισμού υπάρχουν για τον 8ο αιώνα ενώ ακριβή ιστορικά στοιχεία υπάρχουν από τον 6ο π.Χ αιώνα, αρχή της ιστορικής περιόδου.

Προϊστορική περίοδος (8ος – 6ος π.Χ. αι.).

1. Μακεδών (Γενάρχης). Γιος του Αιόλου ή του Βασιλέως της Αιγύπτου Οσίριδος. (Διοδ. Ι. 18, 20). Ή Μακεδών ή Μάκεδνος (Γενάρχης). Γιος του Βασιλέως της Αρκαδίας Λυκάονος (γιου του Πελασγού) (Απολλοδ. ΙΙΙ 8, 1). Ή Μακεδών (γενάρχης). Γιος του Διός και της Θυίας, κόρης του Δευκαλίωνα. (Στεφ. Βυζάντιος εις λ. Μακεδονία). Εκ των παραπάνω συνάγεται ότι ο γενάρχης του βασιλικού οίκου της Μακεδονίας ήταν Αργείος Ηρακλείδης στη καταγωγή. Οι παραδόσεις αυτές βρίσκονται σε πλήρη αρμονία με τη μαρτυρία του Ηρόδοτου ότι το Μακεδονικό έθνος ήταν Ελληνικό φύλο και μάλιστα Δωρικό, που μετακινούμενο από τη Εστιαιώτιδα της Θεσσαλίας (αρχικά) κατοίκησε στις παρυφές της Πίνδου.

2. Κάρανος (8ος π.Χ. αι.). Γενάρχης, ιδρυτής της βασιλικής Μακεδονικής δυναστείας του πρώτου κράτους με πρωτεύουσα τις Αιγές (σημ. πόλη Έδεσσα), (πάντα κατά τον Θεόπομπο που μάλλον εξ αυτού επαναλαμβάνει και μαρτυρεί ο Διόδωρος). Απόγονος του Ηρακλείδη Τημένου, Βασιλέως της Αργολίδας, που εκστράτευσε από το Άργος και καταλαμβάνοντας τη περιοχή ΒΑ της Πίνδου θεμελίωσε πρώτος τη δυναστεία. Σ΄ αυτή, τη κατά παράδοση καταγωγή από τον Ηρακλή πάντες οι μετά ταύτα Βασιλείς στήριξαν τη προέλευσή τους. Διάδοχοι του Κάρανου ήταν ο Κοίνος και ο Θουρίμας.

Η δυναστεία του Κάρανου βασίλευσε 72 έτη.

3. Κατ' άλλους γενάρχης και θεμελιωτής του βασιλικού οίκου της Μακεδονίας ήταν ο Αργεάδας (εξ ου και καλούνταν Αργεάδες τα μέλη της μακεδονικής δυναστείας) που φθάνοντας από το Άργος παρά τις πηγές του Αλιάκμονα εγκαταστάθηκε στην Ημαθία.

4. Τέλος θεμελιωτής του Μακεδονικού κράτους κατά την παράδοση του Ηρόδοτου (Η’ 137 κ επ.) (και που ήταν η πλέον επικρατούσα) ήταν ο εξ Άργους Ηρακλείδης Περδίκκας απόγονος του Τημένου. Σαφής και η περί αυτού μαρτυρία του Θουκυδίδη (ΙΙ 99 και V 80)

Δυναστεία των Αργεάδων

• Περδίκκας (729-678 π.Χ.) ή 700 π.Χ.
  
• Αργαίος Α' (; - μέχρι 640)
  
• Φίλιππος Α' (621-588) ή 640-602
  
• Αέρωπος Α' (602-576)
  
• Αλκήτας Α΄ (576-547)
  
• Αμύντας Α' (547 ή 540-498)
  

Πρώτη ιστορική περίοδος

Περίοδος (498 - 359)

• Αλέξανδρος Α' ο Φιλέλληνας, (498-454). Γιος του Αμύντας Α'.
  
• Αλκέτας Β' (454-448). Γιος του Αλέξανδρου Α.
  
• Φίλιππος - Περδίκας Α' (448-436). Αδέλφια του Αλκέτα Β
  
• Περδίκκας Β' (436-413). νεότερος γιος Αλέξανδρου Α
  
• Αρχέλαος Α' (413-399). Γιος του Περδίκκα Β
  

Δεκαετής αναρχία (399-389)

• Ορέστης (399-396). Ανήλικος γιος του Αρχέλαου.
  
• Αέροπος Β' (396-392). Δυναστεία των Λυγκιστών.
  
• Αμύντας Β' (ο μικρός) (392-390)
  
• Παυσανίας (390-389). Γιος του Αερόπου Β'.
  

Τέλος της δεκαετούς πολιτειακής αναρχίας.

• Αμύντας Γ' (389-383). Γιος του Αρριδαίου, της Δυναστείας των Λυγκιστών.
  
• Αργαίος Β' (383-381). Αδελφός του Παυσανία(;).
  
• Αμύντας Γ' (381-369)
  
• Αλέξανδρος Β' (369-368). Πρωτότοκος γιος του Αμύντα Γ.
  
• Ευριδίκη (Βασιλομήτωρ)- Πτολεμαίος (ο Αλωρίτης) (Επίτροπος διαδόχων) (368-365)
  
• Περδίκας Γ' (365-359). Γιος του Αμύντα Γ
  
  

Δεύτερη ιστορική περίοδος

Περίοδος (359-323 π.Χ.)

• Φίλιππος Β' 359-336
  
• Αλέξανδρος Γ ο Μέγας. 336-323
  
  

Τρίτη ιστορική περίοδος

• Φίλιππος Αρριδαίος (Γ') (323-317) (ετεροθαλής αδελφός Μ. Αλεξάνδρου)
  
• Αλέξανδρος Δ' (323-311) με αντιβασιλείς τους Αντίπατρο μέχρι 319, Πολυσπέρχοντα μέχρι 316, Κάσσανδρο μέχρι 311.
  
• Κάσσανδρος (311-297) - (ή 306-297) Γιος του Αντίπατρου
  
• Αντίπατρος Α (297-295) Γιος του Κάσσανδρου
  
• Αλέξανδρος Ε (297-295) Γιος του Κάσσανδρου
  
• Δημήτριος Α ο πολιορκητής (295-287)
  
• Λυσίμαχος (287-276)
  
• Πτολεμαίος Κεραυνός (276)
  
• Μελέαγρος της Μακεδονίας 276 (2 μήνες)
  
• Αντίπατρος Β 276 (45 ημέρες) Γιος του Φιλίππου αδελφού του Κάσσανδρου.
  
• Μικρό Πολιτειακό κενό - Σωσθένης, στρατηγός Μακεδονίας.
  
  

Δυναστεία των Αντιγονιδών

• Αντίγονος Γονατάς (Β') (276-239) - Γιος του Δημητρίου του Πολιορκητή
  
• Δημήτριος Αιτωλικός (Β') ο καλός (239-229) - Γιος του Αντίγονου Β
  
• Αντίγονος Γ΄ Δώσων (229-220) - Ξάδελφος του Δημητρίου Β - Επίτροπος Διαδόχου Φιλίππου.
  
• Φίλιππος Ε' (220-179) Γιος του Δημητρίου Β
  
• Περσέας (179-168). - Γιος του Φιλίππου Ε.
  
  

Μακεδονομάχοι

Γεωγραφία

Αρχαία Γεωγραφία

Αξιοσημείωτη τυγχάνει, για οποιονδήποτε ερευνητή, η δυσκολία που φαίνεται πως αντιμετώπιζαν από την αρχαία ακόμη εποχή οι τότε αρχαίοι συγγραφείς ώστε να αποδώσουν ορθά τα γεωγραφικά όρια αυτού του Βασιλείου, που από τα κείμενά τους δείχνουν πως ή δεν τα γνώριζαν (αμφίβολο) ή δεν προλάβαιναν (τις αλλαγές) ή και να συγχέανε τα γεωγραφικά όρια με εκείνα τα πολιτικά (μετά από επιχειρήσεις). Και η παρατήρηση αυτή δυστυχώς διαπιστώνεται (ίσως να διαιωνίζεται) μέχρι και σήμερα.

Έτσι καθίσταται αναγκαίο ως μοναδικός τρόπος εξαγωγής ασφαλών συμπερασμάτων αφενός μεν η παράθεση γνωμών των αρχαίων ιστορικών και αφετέρου η παρακολούθηση της ανάπτυξης του Βασιλείου της Μακεδονίας από τις επιχειρήσεις του εκάστου Βασιλέως, και τις υπαγωγές της χώρας στις επόμενες περιόδους παράλληλα με τις εκάστοτε ονομασίες της, μέχρι σήμερα .

Άξιο προσοχής ακόμη σημείο είναι ότι οι Χώρες στην αρχαιότητα ονομάζονταν από το όνομα των κατοίκων τους και όχι οι κάτοικοι από το όνομα της χώρας που έμεναν, το δε όνομά τους προήρχετο από το όνομα του Ιδρυτή ή Γενάρχη του έθνους των.

Θέσεις Ιστορικών

Θουκυδίδης: Ο Θουκύδίδης που ζούσε πριν τη κατάληψη της Οδομαντικής και της Ηδωνίδας υπό του Φιλίππου θεωρούσε ανατολικό όριο τον Στρυμώνα ποταμό.

Στράβων: (Εστίν ουν Ελλάς και η Μακεδονία) O Στράβων θέτει ως δυτικό όριο της Μακεδονίας τον Πυλώνα, σταθμός της Εγνατίας οδού στο λαιμό του όρους παρά την ανατολική όχθη της Λυχνίτιδας λίμνης που συνδέει τα βόρεια της Πίνδου με το μεσημβρινό κλάδο του Σκάρδου), διακρίνοντας και τη Μακεδονία της Ιλλυρίας (Ζ'323). Ανατολικό όριο ακολουθεί τον Θουκυδίδη θεωρώντας τον Στρυμώνα (Β 99). Ως νότιο δε όριο θέτει περίεργα αντί των φυσικών ορίων (Πηνειός, Όλυμπος, Καμβούνια, Πίνδος) την από Θεσσαλονίκης προς Δυρράχιο Εγνατία οδό (!) αποκόπτοντας έτσι μέγα τμήμα και μάλιστα το αρχαιότερο της Μακεδονίας.

Πτολεμαίος: Ο Πτολεμαίος θέτει ως βόρεια όρια το Δυρράχιο και τους Στόβους, ως ανατολικά τον Νέστο και ως νότια την Οίτη και τον Μαλιακό κόλπο, υπάγοντας έτσι στη Μακεδονία όλη τη Θεσσαλία και τη Φθιώτιδα. (Πτολ. Γ' 13).

Τίβος Λίβιος (Ρωμαίος): Ο Τίβος Λίβιος προσεγγίζοντας ίσως περισσότερο παντός άλλου αναφέρει: "Quanta Macedonia esset, Macedones quoque ignorabant" (XLV 30) (Πόση είναι η Μακεδονία, και αυτοί ακόμη οι Μακεδόνες αγνοούσαν).

Desdevises du Dezert: Ούτος ονομάζει Μακεδονία ολόκληρη τη περιοχή από Αδριατικό μέχρι τη Ροδόπη και από του Σκάρδου μέχρι το Πηνειό.

Μ. Δήμιτσας: Έναντι του προηγουμένου περιορίζει τα βόρεια και δυτικά όρια και ενώ παραδέχεται τα λοιπά ως ακριβή περιλαμβάνει στη Μακεδονία και αυτή την Ιλλυρία λόγω των πολλών εκεί αποκιών της.

1. Βασίλειο επί Περδίκκα Α: Μακεδονικό Βασίλειο της Ημαθίας αποτελούμενο από έξι επαρχίες: Ημαθία, Πιερία, Βοττιαία, Μυγδονία, Εορδαία και Αλμωπία.

2. Βασίλειο επί Αλεξάνδρου Α: Όλες οι παραπάνω συν τις ανατολικές προσαρτήσεις: Κρηστωνία, Βισαλτία, Ελιμία ή Ελιμιώτις, Ορεστίδα (Ορεστίς) και η Λυγκηστίδα (Λυγκηστίς ή Λύγκος)

3. Βασίλειο επί Φιλίππου: Το σύνολο των παραπάνω συν τις βόρειες και ανατολικές επιπλέον προσαρτήσεις: (βόρειες) Πελαγονία, Παιονία, (ανατολικές) Σιντική, Οδομαντική Ηδωνίδα (Ηδωνίς) και (νότια μία) Χαλκιδική.

Έτσι τα σαφή εξωτερικά όρια των παραπάνω επαρχιών σαφώς και δίδουν τα όρια της Μακεδονίας που ήταν: Προς Ν. το Αιγαίο από Νέστου μέχρι Πηνειού και ορέων Όλυμπος, Τιτάριο και Καμβούνια, (χώριζαν από τη Θεσσαλία τις επαρχίες Πιερίας και Ελιμίας). Προς Δ. η βόρεια οροσειρά της Πίνδου δηλαδή τα όρη Τύμφη, και Βόϊο (Γράμμος) που χώριζαν τις μακεδ. Επαρχίες Ελιμία και Ορεστίδα από την Ήπειρο, στη συνέχεια το όρος Πετρίνο παρά της Λυγνιδού λίμνης (Αχρίδας) και το όρος Τούρια που χώριζαν τις μακεδ. Επαρχίες Λυγκιστίδα και Πελαγονία από την Ιλλυρία. Προς Β. η περιβάλλουσα τους Στόβους οροσειρά στη συμβολή του Εριγώνα και Αξιού, η οροσειρά αυτή συνδέει το όρος Βάβουνα με το δυτικό κλάδο του Μεσάπιου όρους και που χώριζαν τις μακεδ. Επαρχίες Πελαγονία , νότια Παιονία και Σιντική από τη κυρίως Παιονία και τη Θρακική περιοχή των Μαίδων. Τέλος προς Α. το όρος Όρβηλος και ο ποταμός Νέστος που χώριζαν από της Θράκης τις Επαρχίες Σιντική, Οδομαντική και Ηδωνίδα.

Φυσική γεωγραφία

Μορφολογία εδάφους

Η Μακεδονία είναι χώρα πολύμορφη με ψηλά όρη που περιβάλουν εκτεταμένες πεδιάδες και αρκετούς ποταμούς που μερικοί πηγάζουν στις γειτονικές χώρες. Με μια γρήγορη ματιά στο ανάγλυφο του χώρου της εύκολα διαπιστώνεται ότι κύριο χαρακτηριστικό της Μακεδονίας είναι ο συσσωρευμένος ορεινός όγκος στα δυτικά που απλώνει προς την ανατολή ένα μακρότατο βραχίονα με αλλεπάλληλες οροσειρές που επιστέφουν από βορά όλη τη χώρα έως τη Θράκη κατά μήκος των βορείων συνόρων. Οι οροσειρές αυτές κόπτονται σε δύο ομάδες από τη βαθειά κοιλάδα του Αξιού (στο κέντρο της Μακεδονίας). Συνάμα σημαντικοί ποταμοί οι μεγαλύτεροι της Ελλάδας διασχίζουν τη γη αυτή που με τις υπάρχουσες αρκετές λίμνες παρέχουν το γενικό εκείνο μορφολογικό πλαίσιο που επιτρέπει τη διαίρεση του χώρου σε ακριβώς τρία χωριστά τμήματα την Δυτική Μακεδονία (εξαιρετικά ορεινή με σημαντικά οροπέδια), τη Κεντρική Μακεδονία (με τις εκτεταμένες πεδιάδες) και την Ανατολική Μακεδονία (με τα εύφορα λεκανοπέδια που περικλείονται σε λοφοσειρές).

Όρη

Στη Δυτική Μακεδονία, δύο παράλληλες οροσειρές, από Β προς Ν (διακλάδωση του Σκόρδου) με κύριο όρος το Πέτρινο(ή Γκαλιτσίκα) {Βορειοδυτικό όριο), χωρίζουν τις λεκάνες των λιμνών Μεγάλης και Μικρής Βρυγηίδας (ή Πρέσπες) από της Αχρίδας (Λυχνίτιδας), της δε προς Α. οροσειράς ο Βαρνούς (ή Περιστέρι), το Βέρνο ή Βίτσι, Σινιάτσικο ή Άσκιο, το Μπούρινο και το Βέρμιο. Ανατολικά το Καϊμακτσαλάν που στο Ελληνικό έδαφος ονομάζεται Βόρας, η Τζένα και το Πάικο. Μια νότια διακλάδωση αποτελούν τα Καμβούνια και τα Πιέρια που συνδέονται με τα Θεσσαλικά όρη Χάσια, Αντιχάσια και Όλυμπο. Ανάμεσα στις αλλεπάλληλες αυτές οροσειρές το οροπέδιο της Πτολεμαΐδας που συνεχίζει προς Β με της Φλώρινας και του Μοναστηρίου και προς Ν με της Κοζάνης και της Καστοριάς. Επίσης ανάμεσα στις οροσειρές αυτές κυλούν τα χειμαρρώδη νερά τους μικροί ποταμοί που τρέφουν καταλήγοντες στον Αλιάκμονα η κοιλάδα του οποίου αποτελούσε άλλοτε κόλπο που καλύφθηκε από τις προσχώσεις. (Πολλοί πιστεύουν ότι υπολείμματα εκείνου του κόλπου είναι η λίμνη της Καστοριάς).

Στη Κεντρική Μακεδονία παρουσιάζεται μια εντελώς διαφορετική όψη με μια σειρά από πεδιάδες που στεφανώνονται από οροσειρές. Κορμός αυτής είναι η κοιλάδα του Αξιού, ανάμεσα στα όρη Βέρμιο δυτικά, Κρούσια και Κερδύλλια ανατολικά τη Κερκίνη (ή Μπέλες) βορεινά και νότια τη Χαλκιδική, η ευφορώτερη της χώρας. Η Χαλκιδική τραχεία προέκταση της Κεντρικής Μακεδονίας, αποτελεί τη μεγαλύτερη χερσόνησο της Ελλάδας, με έκταση 3.281 τετρ. χλμ. μεταξύ Θερμαϊκού - Στρυμονικού κόλπου και που χωρίζεται με δύο λίμνες τη Βόλβη ή των Μπεσικίων ανατολικά και τη Κορώνεια ή του Λαγκαδά δυτικά που καταλήγει εισχωρούσα στο Αίγαίο ως Τρίαινα του Ποσειδώνα σε τρεις παράλληλες μικρότερες χερσονήσους της Κασσάνδρας ή Παλλήνης (δυτ.), της Σιθωνίας ή του Λόγκου και της Ακτής ή Άθω ή Αγίου Όρους (ανατ.) με αντίστοιχα ακρωτήρια το Ποσείδαιο, το Δρέπανο και το Νυμφαίο ή Ακρόθωο και επιμέρους κόλπους της Κασσάνδρας και του Αγ. Όρους ή Σιγγιτικός. Η Χαλκιδική στην οποία δεσπόζει η ορεινή τριάδα Χωρτιάτης Χολομόντας και Στρατονικό με σπουδαιότερο χείμαρρο τον Ρήχειο είναι η πλουσιότερη μεταλλευτική περιοχή της Ελλάδας.

Στην Ανατολική Μακεδονία, αν ο ποταμός Αξιός κόβει στα δύο την βόρεια στεφάνη της Μακεδονίας χωρίζοντάς την σε Δυτική και Κεντρική Μακεδονία, ο ποταμός Στρυμών κόβει την ανατολική στεφάνη και χωρίζει έτσι την Κεντρική από την Ανατολική Μακεδονία που απλώνεται μέχρι τον Νέστο ποταμό φυσικό όριο με τη Θράκη. Ανάμεσα στους δύο αυτούς ποταμούς η Ανατολική Μακεδονία καλύπτεται από μια σειρά οροσειρών με ενδιάμεσες εύφορες κοιλάδες. Οι οροσειρές αυτές αρχίζουν από τα στενά της Κούλας που τα διασχίζει μεν ο Στρυμών αλλά και η εθνική οδός Θεσσαλονίκης – Σερρών – Σόφιας. Την ανατολική πλευρά των στενών αποτελούν οι προσβάσεις του όρους Άγκιστρο ή Τσιγγέλι απέναντι του Μπέλλες. Κατόπιν το όρος Όρβηλος (που είναι συνέχεια των Βουλγαρικών ορεινών όγκων του Πιρίν) με τη ψηλότερη κορφή του στο ελληνικό έδαφος την Αλή-Μπουντούς. Συνέχεια προς Ν τα όρη Βροντούς, Μενοίκιο και Α. το Φαλακρό και η Λεκάνη. Και ενώ όλα συνδέονται μεταξύ τους σε ενιαίο όγκο της οροσειράς της Ροδόπης όπου και ο κύριος κορμός της είναι εντός της Βουλγαρίας, περιέργως το Παγγαίο ορθώνεται τελείως απομονωμένο προς Ν με συντροφιά ένα μικρότερο όρος το Σύμβολο ή Σύμβουλο.


Ποταμοί και λίμνες

Κυριότεροι ποταμοί της Μακεδονίας είναι οι Αξιός, Αλιάκμονας, Στρυμών, Γαλλικός ή Λουδίας και Νέστος. Η Μακεδονία δεν είναι χώρα των λιμνών αλλά αν αναλογισθεί κανείς ότι από το σύνολο των 23 ελληνικών λιμνών, εκτός τις 6 λιμνοθάλασσες συνολικής επιφάνειας 734 τετρ. χλμ. οι 10 βρίσκονται στη Μακεδονία με μια λιμναία έκταση 191 τ. χλμ. τότε ασφαλώς, για την Ελλάδα, μάλλον είναι χώρα των λιμνών.

Οι λίμνες της Μακεδονίας[1], διακρίνονται σε ορεινές και πεδινές. Ορεινές (κύριες) είναι: Η μεγάλη Βρυγηίς (853/288(37)/50) – η μέγιστη των Βαλκανίων και η βαθύτερη επί ελληνικού τμήματος της Ελλάδας, και η μικρή Βρυγηίς (-/44/-) (ή Πρέσπες), η Βεγορρίτιδα ( ή Βεγορίτις ή του Οστρόβου) {540/68/65) - με τρεις επιμέρους μικρότερες των Πετρών, τη Χειμαδίτιδα και την Ζάχαρη, της Δοϊράνης (–/43(17)/8) και η Ορεστιάς (ή Καστοριάς) 620/30/10. Πεδινές είναι: η άλλοτε Γιαννιτσών[2], της Άρτζανης και του Αματόβου που τείνουν να αποξηραθν, η Κερκίνη, η Κορώνεια (ή του Λαγκαδά ή του Αγ.Βασιλείου) (55/57/15) και η Βόλβη 50/73/20.

Μεταλλικά ύδατα

Η Μακεδονία παρουσιάζει πολλές μεταλλικές πηγές με αξιόλογη χημική σύσταση και θεραπευτικές ιδιότητες. Κυριότερες εξ αυτών κατά νομό είναι:

• Πηγές Λαγκαδά: 18 χλμ. από Θεσσαλονίκη, τρεις στην ομώνυμη περιοχή, θερμ. 37-39° Με σύσταση ανά 1χγρ = 0,58 γρ. υδρανθρακικά άλατα ασβεστίου, μαγνησίου, νατρίου και χλωριούχα νατρίου και καλίου καλύπτοντας όλους τους όρους λουτρόπολης.
  
  
• Πηγές Σέδες: 15χλμ. από Θεσσαλονίκη, τέσσερις, με στοιχεία όπως των πηγών του Λαγκαδά.
  
  
• Πηγές Γιάννες: (Κιλκίς) τρεις, θερμ. 18-21°. Σύσταση 1λίτρο = 0,58γρ ανθαρακικό οξύ και κύρια συστατικά τα αυτά των πηγών Λαγκαδά, προτείνεται κατά στομαχικών παθήσεων.
  
  
• Πηγές ( Λουτρά Λουτροχωρίου ή Μπάνια ) στο Λουτροχώρι νομού Πέλλης, μεταξύ Έδεσσας και Βέρoιας, με θειούχα ύδατα.
  
  
• Πηγές Χαλκιδικής: Θερμά ύδατα που αναβλύζουν παρά τη θέση Τελκιλή.
  
  
• Πηγές Δουμπιών: (Χαλκιδική) όμοιας σύστασης με πηγές Γιάννες.
  
  
• Πηγές ( Λουτρά Λουτρακίου ή Ποζάρ ) στο Λουτράκι νομού Πέλλης, αναβλύζουν σε θερμ. 41°.
  
  
• Πηγές Σιδηροκάστρου: Βόρεια του Σιδηροκάστρου αναβλύζουν σε θερμ. 44,5°. Πολύ γνωστές κατά τη Βυζαντινή περίοδο.
  
  
• Πηγές Νιγρίτας (Επαρχία Βισαλτίας, νομού Σερρών): 4χλμ από Σέρρες. Αναβλύζουν σε θερμ. 55° Μεγάλης περιεκτικότητας αλάτων, τυγχάνουν ευρείας κατανάλωσης.
  
  
• Πηγές Έξω-Σου (Ξυνό νερό) στο 165ο χλμ. Θεσσαλονίκης- Μοναστηρίου, όμοιες με εκείνες του Λαγκαδά και
  
  
• Πηγές Ελευθερών, ΝΔ της Καβάλας, ύδατα οξυανθρακικά, θεωρούνται ιαματικά κατά ψαμμίασης, λιθίασης, στομαχικών νοσημάτων κλπ.
  

Σημειώσεις

1. ^ Οι λίμνες αναφέρονται με στοιχεία {υψόμετρο/έκταση σε τετραγωνικά χιλιόμετρα (ελληνική)/μέγιστο βάθος σε μέτρα}
   
2. ^ Ελώδης λίμνη με πυκνούς καλαμιώνες περίφημη κρύπτη κατά τον Μακεδονικό αγώνα 1900-1908 και των αντάρτικων σωμάτων των Μακεδονομάχων και Βουλγάρων κομιτατζήδων βαμμένη με πολύ αίμα σε θανάσιμες ενέδρες αποφασιστικών αντιπάλων. Aποκαλύπτεται στο μυθιστόρημα της Πηνελόπης Δέλτα στα «Μυστικά του Βάλτου». Από το 1930 με πρωτοβουλία του Ε. Βενιζέλου ξεκίνησαν έργα αποξήρανσης με ίδια ευτυχώς τύχη της ελώδης λίμνης του Αχινού (Ανατ. Μακεδονία).

Αρχαίες χώρες της Μακεδονίας Αλμωπία | Βισαλτία | Βοττιαία | Ελιμία | Εορδαία | Ηδωνίδα | Κρηστωνία | Λυγκηστίδα | Μυγδονία (η Μακεδονική) | Οδομαντική | Ορεστίδα | Παιονία | Πελαγονία | Σιντική

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης Άγιος Μαρίνος | Αζερμπαϊτζάν1 | Αλβανία | Ανδόρρα | Αρμενία2 | Αυστρία | Βατικανό | Βέλγιο | Βοσνία και Ερζεγοβίνη | Βουλγαρία | Γαλλία | Γερμανία | Γεωργία2 | Δανία | Δημοκρατία της Ιρλανδίας | Ελβετία | Ελλάδα | Εσθονία | Ηνωμένο Βασίλειο | Ισλανδία | Ισπανία | Ιταλία | Κροατία | Κύπρος2 | Λεττονία | Λευκορωσία | Λιθουανία | Λιχτενστάιν | Λουξεμβούργο | Μάλτα | Μαυροβούνιο | Μολδαβία | Μονακό | Νορβηγία | Ολλανδία | Ουγγαρία | Ουκρανία | ΠΓΔΜ | Πολωνία | Πορτογαλία | Ρουμανία | Ρωσία1 | Σερβία | Σλοβακία | Σλοβενία | Σουηδία | Τουρκία1 | Τσεχία | Φινλανδία Κτήσεις: Ακρωτήρι3 | Δεκέλεια3 | Νήσοι Φερόες | Γιβραλτάρ | Γκέρνσεϋ | Τζέρσεϋ | Νήσος Μαν 1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License