Κάστρο Σαφλαούρο

Περιφέρεια : Πελοποννήσου
Νομός : Μεσσηνίας

Το Κάστρο Σαφλαούρο[2] ή Κάστρο του Σαφλάουρου[1] αναφερόμενο επίσης ως το Κάστρο του Λαντζουνάτου ή Σαφλαούρι[5] ή ο Σαυλάουρος ή ο Σαφλαούρος ή Κάστρο του Σαφλαούρου ή Κάστρο του Τσαφλαούρου είναι παλαιό μεσαιωνικό κάστρο, κοντά στο χωριό Λαντζουνάτο, το οποίο είναι ορεινός οικισμός κοντά στο Ραπτόπουλο και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Τριφυλίας, του Νομού Μεσσηνίας.

Το Παλαιόκαστρο στο Λαντζουνάτο[3] θεωρείται ως φρούριο της βυζαντινής - μεταβυζαντινής περιόδου[3]και πιθανολογείται ότι κατασκευάστηκε στα τέλη του 13ου ή τις αρχές του 14ου αιώνα.[2] Το Παλαιόκαστρο του χωριού Λαντζουνάτου παρουσιάζει σε γενικές γραμμές αρκετές ομοιότητες με το Κάστρο του Μίλα και μάλλον αποτελούσε παρατηρητήριο - φυλάκιο το οποίο έλεγχε το πέρασμα από και προς την Κυπαρισσία.[3]

Τοποθεσία του κάστρου & γεωγραφικά στοιχεία

Το κάστρο στέκεται ανάμεσα στα χωριά Λαντζουνάτο, Καλογερέσι και το Ξεροκάσι (σήμερα Παλαιόκαστρο, το οποίο υπάγεται στην δημοτική ενότητα Τρικόρφου του Δήμου Μεσσήνης) των Κοντοβουνίων, επάνω στην κορυφή ομώνυμου κωνικού υψώματος σε υψόμετρο 805[1]-850[2] μέτρων. Βρίσκεται περίπου 550 μέτρα ανατολικά του Λαντζουνάτου, περίπου 1,5 χιλιόμετρο βορειοδυτικά από το Ξεροκάσι και περίπου 1,5 χιλιόμετρο νοτιοδυτικά από το Καλογερέσι.
Ονοματολογία-ιστορία του κάστρου

Για το περίεργο όνομα του φρουρίου, το οποίο ο Antoine Bon το αναφέρει ως Σαφλαούρο, Σαμφλαούρο ο ερευνητής της τοπικής ιστορίας Αναστάσιος Αθ. Παναγιωτόπουλος στην εργασία του «Μεσαιωνικής Μεσσηνίας ιστορικογεωγραφικά και Κοντοβουνίων οικιστικά»[5] πιστεύει ότι: «πρόκειται για ανθρωπωνύμιο, από τον κάτοχο δηλαδή του τόπου (κυριώνυμο), πιθανότατα κάποιον εξελληνισμένο Σλάβο με το επώνυμο Σαφλάονρος ή Σαφλάονρης».[5] Υπάρχει επίσης η εκδοχή προέλευσης του ονόματος ως Κάστρο Σαφλαούρο με ενετική αναφορά από το όνομα San Flauro, (σημαίνει: Άγιος Φλώρος).[1] Το κάστρο αναφέρεται επίσης ως Κάστρο του Σαφλαούρου ή Παλαιόκαστρο του Λαντζουνάτου, καθώς και με παραλλαγές αυτών των ονομασιών. Η ονομασία του με τη λατινική ρίζα υποδηλώνει επίσης ίσως μια πιθανή σχέση με τους Σταυροφόρους κατακτητές της Μεσσηνίας.[2]

Βυζαντινή περίοδος

Πιστεύεται ότι το κάστρο ήταν από τα σημαντικά της Μεσσηνίας για τους Βυζαντινούς, καθώς αναφέρεται ότι το πήρε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος από τον αδελφό του Θεόδωρο Β΄, λίγο πριν ανακηρυχθεί Δεσπότης στο Δεσποτάτο του Μυστρά, το 1443.[2] Το κάστρο πρωτοεμφανίζεται στις πηγές λίγο νωρίτερα, το 1428,[5] καθώς σύμφωνα με το «Μεγάλο Χρονικό» του Γεωργίου Σφραντζή, ανάμεσα στους τόπους που παραχωρούνται στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο αναγράφεται στον τύπο της ονομαστικής ως Σαυλάουρος μετά το κάστρο Αρχάγγελος και πριν από τα κάστρα Ιωαννίνων και της Λιγούδιστας (Χώρας).[6]

Ενετοκρατία

Το κάστρο αναφέρεται επίσης σε διάφορους ενετικούς καταλόγους των κάστρων της Πελοποννήσου, κατά το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα, όπως το 1450 (San Vlario) και το 1463 (αρχή πρώτου Τουρκοβενετικού πολέμου) στον πρώτο κατάλογο του Stefano Magno (Saimro / S. Laureo) ευρισκόμενο στην κατοχή της Βενετίας, ενώ στα 1467 και 1469 έχει την ένδειξη ότι είναι ερειπωμένο και κάτω από τουρκική διοίκηση.[5] Από αντίστοιχο κατάλογο του έτους 1471 απουσιάζει αναφορά σε αυτό, ενώ για τελευταία φορά σημειώνεται το 1554 στον χειρόγραφο χάρτη του Battista Agnese (Saluara).[5]

Τουκοκρατία

Η περίοδος της Πρώτης Τουρκοκρατίας στην περιοχή του Μωριά αρχίζει με τη δεύτερη εκστρατεία του σουλτάνου Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή (Μεχμέτ Β΄), στην Πελοπόννησο. Μετά την παράδοση του Μυστρά (Πέμπτη 29 Μαΐου 1460) και της Βορδώνιας, κατέλαβε το Καστρίτζι και το Γαρδίκι (στο οποίο είχε καταφύγει ο πληθυσμός του Λεονταρίου). Ακολούθησαν τα κάστρα του Αγίου Γεωργίου και της Καρύταινας και στη συνέχεια ο στρατός του κατέβηκε στην περιοχή των Κοντοβουνίων και την περιοχή της Αρκαδίας (Κυπαρισσίας), σύμφωνα με τον ιστορικό Λαόνικο Χαλκοκονδύλη.[7] Το κάστρο όπως προαναφέρθηκε τουλάχιστον στο χρονικό διάστημα μεταξύ του 1460 και του 1469 τελούσε υπό τουρκική διοίκηση και πιθανώς υπέστη τις περισσότερες καταστροφές του κατά την περίοδο αυτή.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Αν και σχετικά μικρό, το Κάστρο Σαφλαούρο διέθετε θαυμάσια αρχιτεκτονική. Το αρχαίο μνημείο βρίσκεται σε περιβάλλοντα χώρο περίπου 500 τετραγωνικών μέτρων γύρω του. Η πύλη του βρισκόταν στη νότια πλευρά του.[2] Το ίδιο το Κάστρο εκτείνεται σε δύο επίπεδα, εκ των οποίων το δεύτερο, δηλαδή ο εσωτερικός περίβολος, είναι τετράπλευρης κάτοψης με τέσσερις ορθογώνιους πύργους. Το τμήμα αυτό σώζεται σήμερα και είναι σε καλύτερη κατάσταση.[3][2][1] Είναι κτισμένο με αργολιθοδομή χωρίς την παρεμβολή πλίνθων. Στο εσωτερικό του διατηρείται θολοσκέπαστο μακρύ κτίριο, πιθανώς άλλοτε διώροφο. Ο εξωτερικός περίβολος του κάστρου έχει καταρρεύσει στο μεγαλύτερο τμήμα του.[3][2][1]

Παραπομπές

Κάστρο Σαφλαούρου ή Κάστρο Λαντζουνάτου, από την ιστοσελίδα: www.kastra.eu - "Καστρολόγος - Κάστρα της Ελλάδας".
Μεσσηνία > Κάστρο Σαφλαούρο, από την ιστοσελίδα: greece.terrabook.com
Κάστρο Παλαιόκαστρο στο Λαντζουνάτο, ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ30/6025/178/20-2-1998 - ΦΕΚ 228/Β/11-3-1998, σύμφωνα με το Διαρκή Κατάλογο των Κηρυγμένων Αρχαιολογικών χώρων και Μνημείων της Ελλάδος, της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού.
Σύμφωνα με το ΚΝ 5351/1932, άρθρο 2.
Αναστάσιος Αθ. Παναγιωτόπουλος, Μεσαιωνικής Μεσσηνίας ιστορικογεωγραφικά και Κοντοβουνίων οικιστικά, Αναστατικές Εκδόσεις Δ. Ν. Καραβία, Αθήνα 2007, ISBN 978-960-258-103-2, κατάληψη Σαφλαούρου και Κάστρα Κοντοβουνίων, από την ιστοσελίδα: www.dimos-pylou-nestoros.gr
Γεώργιος Σφραντζής, «Χρονικόν», Georgius Phrantzes, Ioannes Cananus, Ioannes Anagnostes, Weber, Bonnae 1838, LIB. II, CAP. II, σελ. 133: [...] "ήσαν γάρ τα εντός, Ανδρούσα λέγω και Καλαμάτα, Μαντινεία, Ιάννιτζα, Πίδημα και Μάνη και Νησίν και Σπιτάλιν και Γρεμπενή και Αετός και Νεόκαστρον και Ιθώμη η νυν λεγομένη Μεσσήνη και Αρχάγγελος και Σαυλάουρος και Ιωάννινα και Λιγούδιστα, τα δε εκτός μεγάλη Αίνος και η περί αυτήν παροικία πάσα, κώμαι και χώραι έως και Περιθεωρίου• ά και σταλείς εγώ παρέλαβον αυτά". [...]
Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, «Αποδείξεις Ιστοριών Δέκα», Patrologiae cursus completus. Series graeca, τόμος 159, Jacques Paul Migne, Garnier, 1866, (περιέχεται στην Patrologia Graeca του Migne, τόμος 159, στήλες 13-555), σελ. 468: [...] "Ταύτα γενόμενα υπό βασιλέως ως επυνθάνετο και τα λοιπά της Πελοποννήσου αυτίκα προσεχώρησεν υπό δέους, πρέσβεις πέμποντα ως βασιλέα, άλλα τε και Σαλβάριον και Αρκαδία, επίνειον της ταύτη χώρας, προς τη Πύλω ωκημένη, πόλις εχυρωτάτη. Τούτους μεν ως παρέλαβε βασιλεύς τοιν πολέοιν, τους άνδρας τε και γυναίκας ες φυλακήν εποιήσατο σύμπαντας, ες μυρίους μάλιστα συναθροισθέντας. Και ώρμητο μεν ως αποτενών, μετά δε έπεμπεν ες την Βυζάντιον χώραν ες τα προάστεια, ως oικήσοντας". [...]

Κάστρο της Αγίας Τριάδας
Κάστρο Αγιονόρι
Κάστρο της Άκοβας
Κάστρο της Ανδρούσας
Κάστρο του Δοξαπατρή
Κάστρο των Καλαβρύτων
Κάστρο της Καλαμάτας
Κάστρο των Κυθήρων
Κάστρο της Μεθώνης
Κάστρο της Μιτόπολης
Κάστρο της Οχιάς
Κάστρο της Πάτρας
Κάστρο του Πλαταμώνα
Κάστρο του Ρίου
Κάστρο Σαλμενίκου
Κάστρο του Σαραβαλίου
Κάστρο Σαφλαούρο
Κάστρο Τεριόλο
Κάστρο Τρεμουλά

Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια