Βρίσκεται στον οδικό άξονα Λαμίας - Αμφισσας - Ναυπάκτου και απέχει 40 χιλ. από την Λαμία και 35 χιλ. από την Άμφισσα. Είναι χτισμένο στις υπώρειες της Γκιώνας και της Οίτης και μπροστά του απλώνεται το λεκανοπέδιο του Βοιωτικού Κηφισού ή Δωρική κοιλάδα όπως συνηθίζεται να λέγεται από παλιά.

Τα Καστέλλια σιδηροδρομικώς εξυπηρετούνται από το Σταθμό του Μπράλου, που απέχει 2.30' από την Αθήνα. Στον σταθμό υπάρχουν ταξί για μεταφορά στο χωριό. Με το αυτοκίνητο, ακολουθούμε την Εθνική Οδό Αθηνών - Θεσσαλονίκης και σε απόσταση περίπου δύο χιλιομέτρων μετά τις Θερμοπύλες αφήνουμε την Εθνική Οδό προς την κατεύθυνση του άξονα Αμφισσας - Ναυπάκτου. Επίσης μπορεί κανείς να φθάσει στα Καστέλλια και από την παλαιά εθνική οδό Αθηνών - Θεσσαλονίκης.

Ιστορία

Οι Δωριείς μερικές δεκαετίες μετά το τέλος του Τρωικού πολέμου δια της Θεσσαλίας ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην Δωρίδα, την οποία χρησιμοποίησαν σαν ορμητήριο για να καταλάβουν και άλλες χώρες της Ελλάδας. Η Δωρίδα στην αρχαία εποχή ήταν η χώρα που εκτείνεται στην περιοχή του πρώην δήμου Δωριέων, της επαρχίας Παρνασσίδας του Νομού Φωκίδας, όπου σήμερα βρίσκονται τα χωριά Καστέλλια, Γραβιά και Οινοχώρι και περικλείεται από τα όρη του Παρνασσού προς Ν.Α., της Γκιώνας προς τα Ν.Δ., του Καλλίδρομου προς Β.Α., και της Οίτης προς Δυσμάς.

Πρόκειται για μια κοιλάδα διαστάσεων περίπου 4x5 χιλιομέτρων την οποία διασχίζουν δύο ποταμοί, ο Κανιανίτης (αρχαίος Πίνδος) και ο Απόστολιάς, οι οποίοι ενώνονται και χύνονται στον Φωκικό Κηφισσό, κοντά στην Σουβάλα (Πολύδροσο). Ο Πίνδος ποταμός έχει τις πηγές του στα ορεινά συγκροτήματα της Γκιώνας και της Οίτης και διασχίζοντας μία στενή χαράδρα περίπου 4 χιλιομέτων, η οποία χωρίζει τα δύο βουνά, κατεβαίνει προς την κοιλάδα. Εδώ οι Δωριείς κατα μήκος του ποταμού Πίνδου ίδρυσαν τέσσερις μικρές πόλεις, οι οποίες, όπως μας λένε οι αρχαίοι συγγραφείς, ήταν φτωχές και υπέφεραν από την πείνα γι'αυτό και τους κατοίκους τους ονόμαζαν κοροϊδευτικά "λιμοδωριείς".

Η Δωρίδα στην αρχαία εποχή ονομαζόταν και Δρυοπίς. Πρόκειται για λέξεις που γίνονται από την ίδια ρίζα, δρύ, που σημαίνει χώρα δασώδης και κυρίως από δρύ. Πράγματι, το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής καλύπτεται από τις διάφορες ποικιλίες της δρυό (Δέντρο, πουρνάρι, ντούσκα). Ο ιστορικός Ηρόδοτος γράφει οτι το έθνος των Δωριέων έλαβε το όνομα Δωρικόν, όταν ήρθε στην Πελοπόννησο από την Δρυόπιδα, ενώ στην αρχή, όταν κατοικούσε στην Πίνδο ονομαζόταν "Μακεδονικό έθνος" (1,56).

Οι πόλεις που ίδρυσαν και κατοίκησαν οι Δωριείς, ήταν στην αρχή τρείς, όπως μας λέει ο Θουκυδίδης: Το Βοιόν, το Κυτίνιον και ο Ερινεός. Ο Γεωγράφος Στράβων αναφέρει τέσσερις πόλεις: Ερινεόν, Βόϊον, Κυτίνιον και Πίνδον και μιλάει για Δωρική Τετράπολη. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει τρείς πόλεις: Το Κυτίνιον, το Βοιόν και την Ερινεόν, όπως και ο Θουκιδίδης. Ο Λατίνος περιηγητής και γεωγράφος, Πλίνιος, αναφέρει πέντε πόλεις: Σπερχειόν, Ερινεόν, Βοίον, Πίνδον και Κυτίνιον. Εδώ ο Πλίνιος λέει οτι ο Σπερχειός ανήκε στους Δωριείς, ενώ πρόκειται για πόλη των Μαλιέων ή Οιτιέων, η οποία βρισκόταν στην κοιλάδα του Σπερχειού ποταμού. Ο Βυζαντινός ιστορικός και ποιητής, Τζέτζης, καθώς και ο σχολιαστής του Πινδάρου αναφέρει τις έξι: Κυτίνιον, Βοίον, Λίλαιον, Κάρφαιον, Δρυόπην, και Ερινεόν.
Τα Καστέλλια μετά το 1800

Κατά το 1800 ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλλ αναφέρει ότι ο Χλωμός έχει περίπου 80 - 100 οικογένειες και το Καστέλλι μόλις 60. Από το αρχείο Ζεΐνη επίσης συνάγεται ότι δεν υπάρχει εγκατάσταση Τούρκων στο χωριό (πλήν του τοποτηρητή, ο οποίος όμως έχει εξομοιωθεί πλήρως με τους Καστελλιώτες), η αλληλογραφία, τα συμβόλαια κ.λ.π. γίνονται στα Ελληνικά και ότι είναι ανεπτυγμένη η σηροτροφία (υπήρχαν άφθονες μουριές στη τοποθεσία που βρισκόταν τότε το χωριό, στο Παλιοκαστέλλι). Είναι επίσης από τα πρώτα χωριά της Ελλάδας που καλλιέργησαν καπνό. Προκειμένου να καλλιεργήσουν περισσότερες εκτάσεις από την απόδοτική αυτή καλλιέργεια, τον καπνό, οι Καστελλιώτες αναγκάζονται να ξεστρεματήσουν εκτάσεις στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το χωριό και να χτίσουν καλύβια στα οποία έμεναν όταν καλλιεργούσαν τον καπνό. Γι' αυτό την εποχή εκείνη η περιοχή που είναι σήμερα το χωριό ονομαζόταν "Καλύβια". Οι πολλές απαιτήσεις όμως της καπνοκαλλιέργειας αναγκάζουν τους καλλιεργητές να αφήσουν σιγά-σιγά το Παλιοκαστέλλι και το 1864 να εγκατασταθούν οριστικά στη θέση που βρίσκεται σήμερα το χωριό.

Στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821 πήραν μέρος πολλοί Καστελλιώτες. Στην εμπεριστατωμένη μελέτη του Ε. Ν. Σταθόπουλου με τίτλο "Η Φωκίδα της Επανάστασης" βρίσκουμε πολλά ονόματα Καστελλιωτών και Χλωμίσιων αγωνιστών με τη δράση τους στον αγώνα της ελευθερίας. Συγκεκριμένα περίπου 700 κάτοικοι των Καστελλίων και του Χλωμού, έλαβαν μέρος στον Αγώνα του 1821, δηλαδή όλοι οι δυνάμενοι να φέρουν όπλα. Οι διαπιστωμένοι νεκροί αγωνιστές ανέρχονται σε 11. Κυρίως αγωνίστηκαν με τα σώματα των οπλαρχηγών Πανουργιά, Διοβουνιώτη, κλπ. Έλαβαν μέρος στην πολιορκία των Σαλώνων, στο Μεσολλόγι και μάλιστα 6 απο αυτούς κλείστηκαν στο Χάνι της Γραβιάς μαζί με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο.

Διοικητικά το χωριό, μετά την απελευθέρωση, σχηματίζεται ως εξής: Στην πρώτη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας, μετά την απελευθέρωση του 21, σχηματίστηκε ο Δήμος Ερινεού, με πρωτεύουσα το Καστέλλι, με το Β.Δ. της 8/20-4-1835 που δημοσιεύθηκε στη Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (Γεν. Αρχεία του Κράτους Όθωνος, αρχ. Υπ. Εσωτ. Φ. 122 Αα Ν.23645) ως Δήμος της Επαρχίας Παρνασσίδος. Κατατάχτηκε στη β΄ τάξη με πληθυσμό 2.253 κατοίκους. Ο δημότης ονομάστηκε "Ερίνιος". Το όνομα ο Δήμος το πήρε από την αρχαία Δωρική ομώνυμη πόλη.

Με το Β.Δ. από 3 Ιουλίου 1872 γίνεται μετασχηματισμός των Δήμων Παρνασσίδος, χωρίς καμμιά μεταβολή στην σύνθεση του Δήμου Δωριέων.Η αρχική σφραγίδα του Δήμου Δωριέων ήταν κυκλική με έμβλημα τον Βασιλικό Θηρεό, το δε Δημοτικό Συμβούλιο πρότεινε "παίδα εστεμμένο ή κυνηγόν κρατούντα περιστεράν με ανοικτάς τας πτέρυγας" ή "Aρην πολεμούντα με το τόξον εις τας χείρας". Τέλος με εισήγηση του αρχαιολόγου Π. Ευστρατιάδη επελέγησαν ως έμβλημα τρείς νέοι ένοπλοι χορευτές γύρωθεν δε οι λέξεις Δήμος Δωριέων.

Μετά την αλλαγή της διοικητικής διαίρεσης της Χώρας και την κατάργηση των Δήμων με τη δημοσίευση του Νόμου ΔΝΖ΄ (4057/1912), με το Β.Δ της 29.8.1912 συστήθηκε και αναγνωρίστηκε ως Κοινότητα Καστελλίου (μετά του συνοικισμού Χλωμός). Με το Π.Δ. 25/20.12.1978 (ΦΕΚ Α΄τεύχος 8/18.1.1979) μετονομάσθηκε από Κοινότητα «Καστελλίου» σε Κοινότητα «Καστελλίων» και το χωριό από "Καστέλλιον" σε "Καστέλλια, τα".

Τέλος με το Ν. 2539/4.12.1997 (ΦΕΚ Α΄αρ.244) έγινε η συνένωση των Δήμων και Κοινοτήτων σύμφωνα με το σχέδιο "Καπόδίστριας" με την πεποίθηση ότι θα απότελέσει τροχοπέδη στη φθορά της υπαίθρου. Με τη νέα συνένωση των κοινοτήτων σε Δήμους, τα Καστέλλια υπάγονται στο Δήμο Γραβιάς που περιλαμβάνει τις εξής κοινότητες: Γραβιάς (πρωτεύουσα του Δήμου), Απόστολιάς, Βάργιανης, Καλοσκοπής, Καστελλίων, Μαριολάτας, Οινοχωρίου και Σκλήθρου, με σύνολο κατοίκων 3.167.
Πολιτιστικά

Στην Αθήνα λειτουργεί ο Προοδευτικός Σύλλογος «Τα Καστέλλια». Με απόφαση του Πρωτοδικείου Άμφισσας (αριθμ. 297/87) εγκρίθηκε το καταστατικό ίδρυσης του Πολιτιστικού Συλλόγου Καστελλίων. Στους σκοπούς του περιλαμβάνονται, η μελέτη και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος του τόπου, η απόκάλυψη και διάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς σε συνδυασμό με περαιτέρω ανάπτυξη του πολιτιστικού επιπέδου και την οργάνωση της ψυχαγωγίας και επιμόρφωσης του λαού και της νεολαίας του τόπου.
Τουρισμός - Αποδράσεις

Τα Καστέλλια βρίσκονται στην περιοχή της Β.Α Παρνασσίδος και περικλύονται από τα όρη Γκιώνα και Παρνασσός. Η περιοχή είναι καταπράσινη και καλύπτεται από πουρνάρια, έλατα και κέδρα. Τη διατρέχουν πολλά ρυάκια και ο Βοιωτικός Κηφισσός.

Εξωτερικές Συνδέσεις

www.kastellia.org.gr
www.kastellia.eu
www.kastellia.gr
www.kastellia.com

Βλέπε επίσης

Α.Σ. Ανδρούτσος Γραβιάς