Η Φολέγανδρος είναι νησί των Κυκλάδων, μεταξύ της Σίκινου και Μήλου.

Κάστρο

Απέχει 15 μίλια (ανατολικά) από τη Μήλο και 22 μίλια ΒΔ. από τη Σαντορίνη. Αποκαλείται επίσης και Πολύκαντρος ή Πολύκανδρος. Είναι επιμήκης νήσος με διεύθυνση Β.ΒΔ. προς Ν.ΝΑ., συνολικού μήκους 13 χλμ. και ελάχιστου πλάτους 1,1 χλμ. περί το μέσον που παρουσιάζει μορφολογία ισθμού, καλούμενου "Πόρτα", με δύο εκατέρωθεν κολπίσκους, τους Βαθύ και Πλάκα, που τη χωρίζουν σε δύο ισομήκη ορεινά και άδενδρα τμήματα. Οι ακτές της είναι περισσότερο απόκρημνες και σχηματίζουν πολλά ακρωτήρια όπως το Καστέλι, ο Κυπάρισσος, η Ασπρόπουντα που φέρει Φάρο, ο Βιτσέντζος, η Γκρότα κ.ά.

Το νησί έχει δύο μεγάλους οικισμούς. Πρωτεύουσα είναι η Χώρα (ή πόλη Φολέγανδρος), με 316 κατοίκους, χτισμένη επί της ανατολικής πλευράς, σε ύψωμα 200 μ. Ο άλλος οικισμός, η Άνω Μεριά, βρίσκεται βορειότερα με πληθυσμό 291 κατοίκων, και αποτελεί το πιο παραδοσιακό κομμάτι του νησιού. Μικρότερος οικισμός και λιμάνι του νησιού είναι ο Καραβοστάσης, στο ΝΑ. άκρο του, που απέχει από Πειραιά 102 μίλια και από Νάξο 32 μίλια.

Οι κάτοικοι της νήσου ονομάζονται Φολεγανδρίτες ή Φολεγανδρινοί, (καθαρεύουσα: Φολεγάνδριοι),και ειδικότερα της Χώρας (πρωτεύουσας), Χωραΐτες - Χωραΐτισσες.

Μορφολογία εδάφους

Γενικά πρόκειται για ορεινό νησί, πετρώδες με απότομες ακτές. Κυριότερες κορυφές είναι στο ΝΑ. τμήμα ο Άγιος Ελευθέριος (415 μ.), της Παναγίας (365 μ.), ο Τρούλος (312 μ.), ο Ορθόνικας (305 μ.) και στο ΒΔ. το Μεροβίγλι (310 μ.) και ο Προφήτης Ηλίας (285 μ.). Η σημαντικότερη κοιλάδα καλούμενη "λιβάδι" βρίσκεται στο νότιο τμήμα. Μεγάλοι ποταμοί δεν υφίστανται αλλά μόνο χείμαρροι που καλούνται από τους ντόπιους ποταμοί όπως σ΄ όλες τις Κυκλάδες. Πηγές υπάρχουν ελάχιστες και οι ανάγκες ύδρευσης καλύπτονται από στέρνες αποθήκευσης ομβρίων υδάτων.
Το ανάπτυγμα των ακτών της φθάνει περίπου τα 32 χλμ. που παρουσιάζουν πλούσια εναλλαγή ακρωτηρίων όρμων και παραλιών. Σημαντικότεροι όρμοι είναι αυτοί περί τον ισθμό του Καραβοστάση στην νότιο-ανατολική ακτή και της Αγκάλης ή Βαθύ στη ΝΔ. ακτή. Κυριότερα ακρωτήρια είναι το ακρωτήριο Κυπαρίσσι και ακρωτήριο Κάστελλος στο βόρειο τμήμα και Ασπροπούντα ΝΔ. του βορείου τμήματος.

Ακτογραφία

Η Ακτογραφία της Φολεγάνδρου παρουσιάζει αρκετό αριθμό κολπώσεων και ακρωτηρίων. Κυριότερα ακρωτήρια, όρμοι και νησίδες της νήσου που απαντώνται κατά σειρά από ΒΔ. προς ΝΑ. και ΒΔ. (δεξιόστροφα) είναι:
Ακρωτήριο Κάστελλος, βορειο-βορειοδυτική εσχατιά.
Όρμος Αγίου Γεωργίου.
Ορμίσκος Σιφναίικα.
Παραλία Πλατιά.
Ακρωτήριο Καβαλάρη.
Όρμος Σερφιώτικο.
Ακτή Σύλλακα.
Ακτή Μαρουλίδες.
Ακτή Πιτσίνια.
Πόρτα Κατεργάκι.
Όρμος Βορίνα.
Ακρωτήριο Μεσοτρούλι.
Όρμος Πλάκας.
Ακρωτήριο Παναγίας.
Χοντρόκαβος.
Όρμος Αθερινός.
Ακρωτήριο Χονδρομουτσούνα.
Ακτή Αύλακας.
Όρμος Δεμενέου.
Όρμος Καραβοστάσης.
Άκρα Βιντσέντζου.
Όρμος Λιβάδι.
Ορμίσκος Βαθύ.
Άκρα Βαθύ, το νοτιο-ανατολικότερο σημείο της νήσου.
Άκρα Γιωργίτσι.
Όρμος Κάτεργο.
Άκρα Διαπόρι, το νοτιοανατολικότερο σημείο της νήσου. Στη συνέχεια προς Δ.ΒΔ. απαντώνται:
Ακτή Ντελαγκράντα.
Ακτή Κόκκινα.
Ακτή Αλατσάρια.
Ακτή Σκάλες.
Όρμος Λάκκος.
Ακτή Δογκάρια.
Άκρα Μέγα.
Ακτή Φράγκου.
Όρμος Βαθύ ή Αγκάλη, ο μεγαλύτερος της νήσου,.
Άκρα Μέλισσα.
Ακτή Ασπροπούντα.
Ακτή Κεφαλές.
Ακρωτήριο Ασπροπούντα, το σημαντικότερο της νότιας πλευράς,
Όρμος Λιβαδάκι.
Ακτή Καρανικόλα.
Ακτή Κασέλες.
Όρμος Καλαμάκι.
Ορμίσκος Αύλάκι.
Όρμος Αμπέλι.
Ακτή Βάρσαμο.
Ακρωτήριο Κυπαρίσσι, το δυτικότερο σημείο της νήσου. Στη συνέχεια προς ΒΑ. απαντώνται:
Ακτή Πλάκαρη.
Όρμος Δύο Αυλάκια, και ο
Όρμος Λυγαριά, που είναι ο δυτικά σχηματιζόμενος του Ακρωτηρίου Κάστελλος.

Ιστορία

Πρώτοι κάτοικοι της νήσου κατά την αρχαία παράδοση θεωρούνται οι Κρήτες, υπό το γιο του Μίνωα Φολέγανδρο εκ του οποίου και το όνομά της. Η παράδοση αυτή μαρτυρεί τον αποικισμό του νησιού από Μινωίτες. Από επιγραφές που βρέθηκαν στη νήσο οι κάτοικοι κατά την ιστορική περίοδο πρέπει να ήταν Δωριείς από τη Σαντορίνη του γένους των Αιγιδών.

Το 425 π.Χ. φέρεται να έχει ήδη κυριευθεί και να ήταν υποτελής των Αθηναίων, καταβάλλοντας ετήσιο φόρο 2.000 δραχμών, σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στην Ακρόπολη των Αθηνών. Δεύτερη ιστορική αναφορά προέρχεται από επιγραφή που βρέθηκε στους Δελφούς παρά τον θησαυρό των Σιφνίων, του 4ου - 3ου αιώνα π.Χ. που φέρεται η Φολέγανδρος να συνέβαλλε οικονομικά στην επισκευή του ναού του Απόλλωνα, ή να αποτελούσε αποικία που ιδρύθηκε κατ΄ εντολή του Μαντείου.
Οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν τη νήσο ως τόπο εξορίας. Επί Φραγκοκρατίας η Φολέγανδρος ανήκε στο Δουκάτο του Αιγαίου. Την κατέκτησε ο ιδρυτής του Δουκάτου Μάρκος Σανούδος το 1212 και ανήγειρε μεγάλο οχυρό φρούριο στο ψηλότερο σημείο της Χώρας, όπου και η αρχαία πόλη. Η νήσος έμεινε υπό την κυριαρχία των Ενετών μέχρι το 1566, όταν και ερημώθηκε από τους Τούρκους πειρατές. Το 1617 οι Τούρκοι κατέλαβαν και εξουσίαζαν τη νήσο οριστικά μέχρι το 1821, ενώ το 1715 η Φολέγανδρος υπέστη λεηλασία και ερήμωση από τον πασά Τζανούμ Χότζα που υποδούλωσε τους κατοίκους της.

Τουρισμός

Γνωστές παραλίες στο βόρειο και δυτικό τμήμα είναι το Λιβάδι ή Λιβαδάκι, το Αμπέλι, το Δενδρο και το Αυλάκι ενώ στο ανατολικό βόρειο τμήμα είναι μόνο το Σερφιώτικο και στο νότιο το Λατινάκι και το Κάτεργο. Επίσης, δίπλα στο δυτικό όρμο της Αγκάλης, βρίσκονται οι δύο παραλίες Φυρά και Άγ. Νικόλαος.

Παραδοσιακά φαγητά είναι τα ματσάτα, που είναι τοπικές χυλοπίτες και σερβίρονται συνήθως με κόκκορα κοκκινιστό, καθώς και η καρπουζένια, γλυκό από καρπούζι, μέλι και σουσάμι ψημένο στον φούρνο.

Τ.δ. Φολεγάνδρου [ 374 ]

η Φολέγανδρος [ 316 ]
ο Άγιος Ιωάννης (νησίδα) [ 0 ]
το Δρακονήσι (νησίδα) [ 0 ]
ο Καραβοστάσης [ 55 ]
το Λιβάδι [ 3 ]
τα Τρία Αδέλφια (νησίδα) [ 0 ]

Νομός Κυκλάδων : Δήμος, Κοινότητα Ερμουπόλεως | Αμοργού | Άνδρου | Άνω Σύρου | Δρυμαλίας | Εξωμβούργου | Θήρας | Ιητών | Κέας | Κορθίου | Κύθνου | Μήλου | Μυκόνου | Νάξου | Πάρου | Ποσειδωνίας | Σερίφου | Σίφνου | Τήνου | Υδρούσας Ανάφης | Αντιπάρου | Δονούσης | Ηρακλείας | Κιμώλου | Κουφονησίων | Οίας | Πανόρμου | Σικίνου | Σχοινούσσης | Φολεγάνδρου | Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης: Διοικητική διαίρεση νομού Κυκλάδων