.

Ελλάδα

Περιφέρεια : Κεντρική Μακεδονία
Νομός : Πέλλας

Η Έδεσσα, πρώην Βοδενά (Voden), είναι πόλη της Μακεδονίας, πρωτεύουσα του Νομού Πέλλας. Ο πληθυσμός της είναι 18.253 (απογραφή 2001).

Στην πόλη είναι έντονο το υγρό στοιχείο (ποτάμια και καταρράκτες), γι'αυτό και πριν to 1923 ονομαζόταν Βόδεν ή Βοδενά (Voda στα Σλάβικα είναι το νερό).

Ιστορία

Αρχαία Περίοδος

Η πόλη κατοικείται από τα αρχαία χρόνια και μέχρι την ανακάλυψη των τάφων της Βεργίνας (1977) ταυτιζόταν με τις αρχαίες Αιγές, πρώτη πρωτεύουσα του αρχαίου Μακεδονικού βασιλείου. Η σημερινή πόλη είναι κτισμένη στη θέση της ακρόπολης της αρχαίας πόλης. Οι περιορισμένες, προς το παρόν, ανασκαφικές έρευνες έχουν αποκαλύψει το αρχαίο τείχος και τμήμα της αγοράς.

Στα ρωμαϊκά χρόνια γνώρισε σχετική ακμή, καθώς βρισκόταν πάνω στην περίφημη Εγνατία Οδό, και σύμφωνα με τον ιστορικό Τίτο Λίβιο ήταν "πόλις ευγενής και αξιόλογος". Από την εποχή του Αυγούστου μέχρι το 250 μ.Χ. διέθετε δικό της νομισματοκοπείο, ένα από τα 9 που είχαν επιτρέψει οι Ρωμαίοι στη Μακεδονία.

Μεσαιωνική Περίοδος

Ελάχιστες πληροφορίες σώζονται για την πόλη κατά τη μεσαιωνική περίοδο. Το 691/92 στην Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο συμμετέχει ο Ισίδωρος, "ελάχιστος επίσκοπος Εδεσσηνών πόλεως". Στους σκοτεινούς αιώνες που ακολούθησαν τις σλαβικές εισβολές στα Βαλκάνια χάνεται το όνομα "Έδεσσα" και εμφανίζεται η ονομασία "Βοδενά". Ο Βυζαντινός συγγραφέας του 11ου αιώνα Σκυλίτζης αναφέρει: "Φρούριον δε τα Βοδενά επί πέτρας αποτόμου κείμενον, δι ής καταρρεί το της λίμνης του Οστρόβου ύδωρ, υπό γης κάτωθεν ρέον αφανώς και εκείσε πάλιν αναδυόμενον".

Κατά τη διάρκεια των βυζαντινο-βουλγαρικών πολέμων, το 1002 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ πολιόρκησε και κατέλαβε τα Βοδενά. Τους Βούλγαρους κατοίκους τούς μετοίκησε στο Βολερόν, μεταξύ Νέστου και Έβρου, ενώ στο φρούραρχο Δραξάνο επέτρεψε να κατοικήσει στη Θεσσαλονίκη. Τα Βοδενά αποστάτησαν στη συνέχεια και ο Βασίλειος τα ξαναπολιόρκησε το 1015, μέχρις ότου οι κάτοικοι παρέδωσαν την πόλη, όπου και εγκατέστησε φρουρά, τους λεγόμενους "κονταράτους".

Περί το 1390 η πόλη ακολούθησε την τύχη της υπόλοιπης Μακεδονίας και υποτάχθηκε στους Οθωμανούς. Σε ρωσικό χρονικό της εποχής μαρτυρείται ολοκληρωτική καταστροφή από μεγάλο σεισμό το 1395.

Νεώτερη περίοδος

Πολλά στοιχεία για την πόλη κατά τον 17ο αιώνα παρέχει ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τζελεμπή που την επισκέφθηκε το 1668.

Το 1782 ιδρύθηκε το πρώτο γνωστό σχολείο της πόλης, το "Ελληνομουσείον". Στα αρχεία της Μητρόπολης Εδέσσης (τότε Βοδενών) σώζεται το ιδρυτικό σιγίλιο που υπογράφει ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.

Τις δεκαετίες του 1860 και 1870 η Έδεσσα έγινε πεδίο συγκρούσεων μεταξύ Πατριαρχικών και Εξαρχικών. Οι Εξαρχικοί άπαιτούσαν την τέλεση των εκκλησιαστικών ακολουθιών στη βουλγαρική γλώσσα και, όταν το αίτημα απορρίφθηκε από το Μητροπολίτη Αγαθάγγελο και τον Τούρκο Καϊμακάμη, κατέλαβαν το 1870 το μητροπολιτικό ναό των Αγίων Αναργύρων και τον μετέτρεψαν σε εξαρχικό μέχρι το 1912.

Το 1892-94 ολοκληρώνεται η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης-Μοναστηρίου (Bitola) και η Έδεσσα συνδέεται πλέον με τρένο με τη Θεσσαλονίκη, τη Βέροια, τη Φλώρινα και το Μοναστήρι.

Στα τέλη του 19ου αιώνα αρχίζει να χρησιμοποιείται για πρώτη φορά συστηματικά το μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα της πόλης, οι άφθονες υδατοπτώσεις. Στο "φρύδι" του βράχου κτίζονται εργοστάσια τα οποία αξιοποιούν τη δωρεάν πηγή ενέργειας και φέρνουν οικονομική άνθηση. Πρώτο εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας ήταν του Τσίτση (1895). Ακολούθησαν η Άνω και Κάτω Εστία, το Κανναβουργείο και το Σεφέκο. Ήδη από τη δεκαετία του 1910 η Έδεσσα είχε αποκληθεί "Μάντσεστερ των Βαλκανίων" και ήταν, μαζί με τη Νάουσα, η κινητήρια δύναμη της βιομηχανίας στη Μακεδονία.

Στην οικονομική ανάπτυξη του μεσοπολέμου προσέφεραν σημαντικά οι 2500 περίπου πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην πόλη με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923-24. Πολλοί από αυτούς είχαν αστική προέλευση και ίδρυσαν βιοτεχνίες. Τη δεκαετία του 1930,εποχή πλήρους ακμής, λειτουργούν θέατρα, κινηματογράφοι, φιλαρμονική και εκδίδονται 4-5 εφημερίδες. Στην έντονη πολιτιστική κίνηση πρωτοστατεί ο σύλλογος "Μέγας Αλέξανδρος" που ιδρύθηκε το 1922 και συνεχίζει αγέραστος μέχρι σήμερα.

Η ευημερία της πόλης δέχθηκε ανεπανόρθωτο πλήγμα κατά τη δεκαετία του 1940, με τη γερμανική κατοχή και τον εμφύλιο που ακολούθησε. Αν και η Έδεσσα δεν βομβαρδίστηκε στη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, υπέστη τεράστια καταστροφή ακριβώς λίγες ημέρες πριν από τη λήξη της κατοχής. Το Σεπτέμβριο του 1944, οι Γερμανοί,σε αντίποινα για το φόνο ενός στρατιώτη τους, πυρπόλησαν τη μισή πόλη αφήνοντας χιλιάδες άστεγους. Μεταξύ των κτιρίων που καταστράφηκαν περιλαμβανόταν το Αρρεναγωγείο (κτίσμα του 1860) και ο μητροπολιτικός ναός των Αγίων Αναργύρων.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, η Έδεσσα βρέθηκε στη δίνη του εμφυλίου πολέμου και, κατά περιόδους, κατακλύστηκε από προσωρινούς πρόσφυγες των γύρω χωριών τα οποία εκκενώνονταν για στρατιωτικούς λόγους. Όταν έληξαν οι συγκρούσεις, το 1949, η πόλη προσπάθησε να επουλώσει τα τραύματα, αλλά οι οικονομικές συνθήκες είχαν αλλάξει ανεπιστρεπτί. Η εμφάνιση των συνθετικών υφασμάτων (νάυλον, ραγιόν) που ήρθαν από την Αμερική επέφερε σκληρό ανταγωνιστικό κτύπημα στις ελληνικές κλωστοϋφαντουργίες. Η εξάπλωση του ηλεκτρισμού σε όλη τη χώρα αφαίρεσε από τις βιομηχανίες της Έδεσσας το συγκριτκό πλεονέκτημά τους. Επιπλέον, το τεράστιο ρεύμα αστυφιλίας της δεκαετίας του 1950 και του 1960 κατέστησε πολύ πιο επικερδή την εγκατάσταση των βιομηχανιών στα δυο μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη), όπου είχε συσσωρευθεί το 50% του πληθυσμού της χώρας. Τα εργοστάσια της Έδεσσας άρχισαν να παρακμάζουν και να κλείνουν τη δεκαετία του 1960. Το 1972 τα 4 μεγάλα είχαν κλείσει και απόμεινε να υπολειτουργεί μόνο το ΣΕΦΕΚΟ ως τη δεκαετία του 1990, ενώ χιλιάδες εργάτες αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στη Δυτική Γερμανία, το Βέλγιο, την Αυστραλία.

Grafik1

Οι καταρράκτες της Έδεσσας

Η Έδεσσα σήμερα

Στις αρχές του 21ου αιώνα, η Έδεσσα είναι μια πόλη με ταχύτατα μεταβαλλόμενο πρόσωπο. Τα παλιά εργοστάσια έχουν γκρεμιστεί (Τσίτση) ή έχουν μεταβληθεί σε χώρους εστίασης (Κανναβουργείο). Οι μικρές μονοκατοικίες με τους ανθισμένους κήπους δίπλα στα ποταμάκια έχουν δώσει τη θέση τους σε πενταόροφες πολυκατοικίες. Η επέλαση του τσιμέντου μοιάζει ασυγκράτητη, όπως και σε κάθε ελληνική πόλη. Ωστόσο, η πόλη διατηρεί ακόμη γωνιές πρασίνου, με σημαντικά πάρκα μέσα στο κέντρο, και διασχίζεται πάντα από μικρά ποταμάκια που της προσδίδουν ένα ιδιαίτερο χρώμα.

Η ανάπτυξη της πόλης βασίζεται πλέον στον τριτογενή τομέα (δημόσιες υπηρεσίες και τουρισμό). Από το 2004, λειτουργεί και πανεπιστημιακό τμήμα Μάρκετινγκ και Διοίκησης Λειτουργιών του πανεπιστημίου Μακεδονίας. [1]

Αξιοθέατα

Η πόλη είναι διάσημη για τους καταρράκτες της, τους μεγαλύτερους στην Ελλάδα. Παλαιότερα οι καταρράκτες ήταν 6-7, αλλά σήμερα απομένουν 2 μεγάλοι και ορισμένοι μικρότεροι. Περιβάλλονται από το καταπράσινο πάρκο των καταρρακτών με αιωνόβια πλατάνια. Η διαμόρφωση του πάρκου οφείλεται στις γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Προπολεμικά στην περιοχή βρίσκονταν τα νεκροταφεία και η πρόσβαση στους καταρράκτες ήταν δύσκολη. Άλλα αξιοθέατα της πόλης είναι:

Ο Ψηλός Βράχος με εκπληκτική θέα στον κάμπο της Κεντρικής Μακεδονίας ως τη Θεσσαλονίκη.

Η τοποθεσία "Κιουπρί", στην δυτική είσοδο της πόλης, με πέτρινο τοξωτό γεφύρι της Τουρκοκρατίας, πάρκο, Κολυμβητήριο και κλειστό Γυμναστήριο. Η περιοχή περιγράφεται από την Αγγλίδα περιηγήτρια Mary Walker (1863) ως ειδυλλιακός τόπος εκδρομής.

Το πέτρινο Ρολόι της Πόλης, κατασκευασμένο περί το 1905.

Η βυζαντινή εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου ή Αγίας Σοφίας, παλιά μητρόπολη, στη συνοικία Βαρόσι. Κτίσμα του 14ου αιώνα, με κίονες κορινθιακού ρυθμού, προφανώς από παλαιότατο αρχαίο ναό στο ίδιο σημείο.

Το Γενί Τζαμί, τελευταίο από τα τζαμιά που κατασκευάστηκαν στην περίοδο της τουρκοκρατίας, στις αρχές του 20ου αιώνα. Είναι το μόνο από τα 6-7 τζαμιά της πόλης που σώζεται, αλλά παραμένει κλειδωμένο εδώ και δεκαετίες.

Η παραδοσιακή συνοικία Βαρόσι, στην οποία σώζονται τα παλαιότερα σπίτια της Έδεσσας (ορισμένα απο τις αρχές του 19ου αιώνα). Ολόκληρη η συνοικία έχει κηρυχθεί διατηρητέα, αλλά, λόγω πλήρους αδιαφορίας των αρχών, τα περισσότερα κτίσματα κινδυνεύουν άμεσα με κατάρρευση.

Έδεσσα, καταρράκτης,

Οι Μικροί Καταρράκτες στο κέντρο της πόλης που παλιά κινούσαν υδρόμυλο.

Το Κανναβουργείο, κάτω από τους "Μύλους", στη συνέχεια του πάρκου των Καταρρακτών. Συνδέεται με την πόλη με ένα αυθεντικό καλντερίμι, μέσα από τη συνοικία "Βαρόσι" και στη συνέχεια με σύγχρονο ανελκυστήρα. Ένα κομμάτι του παλιού εργοστασίου έχει μετατραπεί σε εστιατόριο-καφετέρια, ενώ το μεγαλύτερο μέρος διατηρεί άθικτα τα μηχανήματα και τη διάταξη της βιομηχανικής μονάδας.

Μέσα Ενημέρωσης - Τηλεπικοινωνίες

Τηλεόραση

TAS

Ραδιόφωνο

Εφημερίδες

Στην Έδεσσα κυκλοφορεί μια ημερήσια εφημερίδα, η "Πρωινή", από το 1981. Κυκλοφορεί επίσης η εβδομαδιαία "Εδεσσαϊκή", ανελλιπώς από το Σεπτέμβριο του 1963, και ο "Λόγος του Νομού Πέλλας" από το 2005.

Παλαιότερες εφημερίδες που κυκλοφόρησαν στην πόλη ήταν (σε παρένθεση ο χρόνος έναρξης κυκλοφορίας): "Έδεσσα" (1919), "Νέα Έδεσσα" (1921), "Νέα Ιδέα" (1927), "Κήρυξ" (1927), "Αγροτική Ιδέα" (1928), "Το Θάρρος" (1929), "Ταχυδρόμος Εδέσσης" (1929), "Εμπρός" (1933), "Ελεύθερος Λόγος" (1934), "Πέλλα" (1954), "Ηχώ Εδέσσης" (1957), "Εθνική Μάχη" (1961) και άλλες.

Αθλητισμός

Ποδόσφαιρο

Η Έδεσσα έχει πλούσια αθλητική παράδοση. Το ποδόσφαιρο ήταν γνωστό στην πόλη ήδη από το 1908, όπως δείχνει σωζόμενη φωτογραφία του συλλόγου "Ελπίς". (Δημοσιεύτηκε στην "Εδεσσαϊκή" στις 20 Σεπτεμβρίου 2003). Μετά τη λήξη των πολέμων του 1912-22, ιδρύθηκαν διάφοροι ποδοσφαιρικοί σύλλογοι, όπως η "Νέα Γενιά" (1922), ο Ηρακλής (1926), ο Άρης (1939), ο Εθνικός (1949), ενώ ποδοσφαιρικό τμήμα διατηρούσε και ο πολιτιστικός σύλλογος "Μέγας Αλέξανδρος"(1922-1931).

Το 1960 οι τρεις σύλλογοι της εποχής, Άρης, Ηρακλης, Εθνικός συνενώθηκαν στον "Εδεσσαϊκό", με σύμβολο την τρίαινα. Σύντομα ο Εδεσσαϊκός καθιερώθηκε ανάμεσα στους πρωταγωνιστές της Β΄ Εθνικής Κατηγορίας. Πρωταθλητής στον Δ' Όμιλο το 1962-63 και το 1964-65, έχασε και τις δυο φορές την άνοδο στην Α΄ Εθνική σε αγώνες μπαράζ μεταξύ των τεσσάρων πρωταθλητών, σύμφωνα με το σύστημα που ίσχυε τότε. Το 1969-70, στην τελευταία αναλαμπή, διεκδίκησε τον τίτλο μέχρι τέλους, αλλά κατετάγη 3ος. Ακολούθησαν χρόνια παρακμής. Το 1975 υποβιβάστηκε για πρώτη φορά στην ιστορία του. Επανήλθε στη Β΄ Εθνική το 1977 και γνώρισε άλλους τρεις υποβιβασμούς στη Γ΄ Εθνική μεταξύ 1981 και 1988.

Η σπουδαιότερη στιγμή του εδεσσαϊκού ποδοσφαίρου ήρθε το 1992, όταν ο "Εδεσσαϊκός" ανήλθε για πρώτη φορά στην Α΄ Εθνική. Με προπονητή τον Μάκη Κατσαβάκη και ένα καλοδουλεμένο σύνολο χωρίς πολύ μεγάλα αστέρια, κατάφερε το 1992 αυτό που δεν είχε καταφέρει σε επανειλημένες προσπάθειες το 1963 με 1970. Στην ομάδα του 1992 ξεχώριζαν κυρίως νέα ταλέντα, όπως ο Σαπουντζής, ο Ζουμπούλης, ο Καραϊσαρίδης και οι δυο βετεράνοι Μαλουμίδης και Τσολερίδης. Η Έδεσσα ήταν η δεύτερη μικρότερη πόλη της Ελλάδας (μετά την Καστοριά) που ανέβασε ποτέ ομάδα στην Α΄ Εθνική.

Ανατρέποντας κάθε προσδοκία, ο "Εδεσσαϊκός" παρέμεινε στην Α΄ Εθνική επί πέντε χρόνια, πραγματοποιώντας ικανοποιητικές εμφανίσεις, ενώ το 1996 έφτασε και ως τους "4" στο Κύπελλο Ελλάδας. Τα οικονομικά προβλήματα που συσσωρεύτηκαν, όμως, δεν επέτρεψαν ανάλογη συνέχεια και η ομάδα υποβιβάστηκε το 1997. Ακολούθησαν χρόνια παρακμής, με διαδοχικούς υποβιβασμούς στη Γ΄ Εθνική (1999), Δ΄ Εθνική (2000) και στην τοπική ΕΠΣ Πέλλας το 2002. Στο πρωτάθλημα 2006-07 βρίσκεται πάλι στην Δ΄ Εθνική.

Κλασικός αθλητισμός

Η πόλη έχει να επιδείξει σημαντική παρουσία και στον στίβο. Ξεχωρίζουν δυο περίοδοι ακμής, η δεκαετία του 1960 και η δεκαετία του 1990. Ειδικά τη δεκαετία του 1960, ο γυναικείος στίβος της Έδεσσας βρισκόταν στις κορυφές της Ελλάδας και ο "Εδεσσαϊκός" κατελάμβανε συχνά τη 2η θέση στους Πανελλήνιους Αγώνες (1963, 1965, 1966).

Χρυσά μετάλλια στους Πανελλήνιους Αγώνες Γυναικών είχαν κατακτήσει οι Πέτκου (200 μ., 1963), Ζαχαριάδου (δισκοβολία, 1965, 1966) και η ομάδα 4Χ100 (1963). Η γνωστότερη αθλήτρια την οποία ανέδειξε η Έδεσσα ήταν η Βάσω Καραφύλλη, η οποία κατέρριψε επανειλημμένα το πανελλήνιο ρεκόρ της δισκοβολίας και το έφτασε σε απλησίαστα για την εποχή επίπεδα το 1975. Το πανελλήνιο ρεκόρ της, 55.10, έμεινε ακατάρριπτο για δεκαοχτώ χρόνια ως το 1993.

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΔΕΣΣΑΣ
Δημοτική Κοινότητα Εδέσσης
Έδεσσα, η
Εκκλησιοχώρι, το
Καισαριανά, τα
Προάστι, το
Τοπική Κοινότητα Άγρα
Άγρας, ο
Τοπική Κοινότητα Βρυτών
Βρυτά, τα
Τοπική Κοινότητα Καρυδιάς
Καρυδιά, η
Κερασέαι, αι
Τοπική Κοινότητα Μεσημερίου
Μεσημέρι, το
Τοπική Κοινότητα Νησίου
Νησίον, το
Τοπική Κοινότητα Πλατάνης
Πλατάνη, η
Τοπική Κοινότητα Ριζαρίου
Ριζάρι, το
Τοπική Κοινότητα Σωτήρας
Λύκοι, οι
Μαργαρίτα, η
Παλαιά Σωτήρα, η
Σαμάρι, το
Σωτήρα, η
Τοπική Κοινότητα Φλαμουριάς
Αγία Φωτεινή, η
Φλαμουριά, η

Νομός Πέλλας: Δήμος

Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης: Διοικητική διαίρεση νομού Πέλλας

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης

1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License