-

Οι Δολοί είναι ένα γραφικό χωριό στο νομό Μεσσηνίας 24 χιλιόμετρα έξω απο την Καλαμάτα.

Συμπεριλαμβάνει δύο οικισμούς, τους Άνω και Κάτω Δολούς.

Ιστορία

Στο παρελθόν αποτελούσαν την κοινότητα Δολών μαζί με τα χωριά Καλιανέϊκα και Κιτριές, ενώ στη συνέχεια αποτέλεσε Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Αβίας. Τώρα πλέον μετά το νομοσχέδιο Καλλικράτης αποτελεί μέλος του νεοσύστατου Νομού Δυτικής Μάνης. Έχει σημαντική καλλιεργήσιμη έκταση ενώ διαθέτει το πλεονέκτημα να εποπτεύει τη θάλασσα χωρίς να φαίνεται από αυτή.

Κατά το Μεσαίωνα το χωριό συγκέντρωνε μεγάλο πληθυσμό. Ο Εβλιγιά Τσελεμπή, ένας Τούρκος ταξιδιώτης που βρισκόταν στην περιοχή γύρω στο 1670 μ.χ σημειώνει ότι το χωριό έχει 300 σπίτια και στεγάζει 1800 πολεμιστές, ενώ στις αρχές του 1800 μ.χ ο Πουκεβίλ αναφέρει ότι οι Δολοί ήταν πολύ δημοφιλές χωριό με πάνω από 500 σπίτια.

Η περιοχή παρουσιάζει επίσης προϊστορική κατοίκηση ενώ στη θέση Κότουλας έχουν βρεθεί νεολιθικά και πρωτοελλαδικά όστρακα.

Το χωριό αναφέρεται για πρώτη φορά γραπτώς το 1618.
Εκκλησίες

Στο χωριό υπάρχουν αρκετές αξιόλογες εκκλησίες όπως του Αγ. Βασιλείου στην κεντρική πλατεία των Κάτω Δολών, ο οποίος κατασκευάστηκε το 1776 και του οποίου το καμπαναριό επισκευάσθηκε μετά απο ένα μεγάλο σεισμό που έπληξε την περιοχή, του Αγ. Νικολάου μέσα στον πύργο του Κετσέα με τοιχογραφίες του 1785, της Αγ. Παρασκευής που βρίσκεται 2 km νοτιοδυτικά των κάτω Δολών, η οποία έχει διπλό τρούλο και πολύ όμορφες τοιχογραφίες του 1698 και οι οποίες δημιουργήθηκαν από τον Παναγιώτη Μπενιζέλο. Η κεντρική εκκλησία των Πάνω Δολών, ο Αγ. Ηλίας, βρίσκεται στην κεντρική πλατεία και χρονολογείται η κατασκευή του γύρω στο 18ο αιώνα.

Άλλες εκκλησίες που μπορούμε να συναντήσουμε στους Πάνω Δολούς είναι της Αγ. Τριάδας με τοιχογραφίες του 1739 και της Παναγίας με τοιχογραφίες του 18ου αιώνα. Αξιόλογος θεωρείται και ο μοναστηριακός ναός του Αγ. Νικήτα που βρίσκεται 2 km βόρεια των Πάνω Δολών και ο οποίος διαθέτει ωραία αγιογράφηση του 1752. Κατά το παρελθόν λειτούργησε κρυφό σχολείο στο ναό.

Στην περιοχή των Άνω Δολών σώζεται και ο πύργος του Σαράβα, κλασσικό δείγμα Μανιάτικης αρχιτεκτονικής.
Εκπαίδευση

Στους Κάτω Δολούς, στα κτήματα των αδελφών Κετσέα και Ξαρχάκου Λούλας βρίσκεται το Δημοτικό σχολείο Δολών, το οποίο ήταν το δεύτερο σχολείο που χτίστηκε μετά την απελευθέρωση. Το πρώτο ήταν της Τρίπολης. Στο σχολείο αυτό δίδαξε κατα τη διαμονή του, το στέλεχος της Φιλικής Εταιρίας Χριστόφορος Περραιβός. Έγινε δάσκαλος του σχολείου για να διασκεδάζει τις εντυπώσεις της εδώ παρουσίας του και των μυστικών επαφών που είχε με καπεταναίους της περιοχής, εν όψει της επανάστασης. Το 1944 το σχολείο έπεσε με το σεισμό. Τα παιδιά τότε πήγαιναν για μάθημα στον πύργο του Σαράβα στους Άνω Δολούς. Το σχολείο ξανακτίζεται το 1952 με τη βοήθεια ακόμα και των μαθητών που δούλευαν μετά τα μαθήματά τους και γίνεται και διθέσιο. Το 1947-48 η περιοχή είχε 108 παιδιά για το Δημοτικό σχολείο. Πλέον το σχολείο δεν λειτουργεί λόγω της έλλειψης μαθητών.

Πρόσωπα

Το χωριό των Κάτω Δολών είναι και η γενέτειρα του ακαδημαϊκού και καθηγητή Σωκράτη Κουγέα (1877-1966) με πλούσιο συγγραφικό έργο που αναφέρεται στην επιγραφική, στην παλαιογραφία, στη νεοελληνική ιστορία και φιλολογία και στην ιστορία της Μάνης.