Η Εκκλησία της Κύπρου είναι μια Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία. Πρώτος Επίσκοπος, ιδρυτής και προστάτης υπήρξε ο Απόστολος Βαρνάβας του οποίου την μνήμη εορτάζουμε την 11η Ιουνίου. Ο Προκαθήμενός της, είναι ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου. Στον Θρόνο τώρα βρίσκεται ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος κ. Χρυσόστομος Β'.

Η έδρα της Εκκλησίας της Κύπρου βρίσκεται στο Μέγαρο της Ιέρας Αρχιεπισκοπής Κύπρου μέσα στην Παλιά Λευκωσία απέναντι από το Παγκύπριο Γυμνάσιο.

Αυτοκέφαλο - Προνόμια

Το Αυτοκέφαλό της επιβεβαιώθηκε από την Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου (431 μ.Χ.), με τον 8ο κανόνα της, αφού είχε γίνει προηγουμένως προσπάθεια κατάργησής του από τον Αρχιεπίσκοπο Αντιοχείας.

Προνόμια

Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ζήνων παραχώρησε το 478 στον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου τρία αυτοκρατορικά προνόμια που έχει ως σήμερα:

* να υπογράφει διά κινναβάρεως (με κόκκινο μελάνι),
* να φέρει πορφυρούν μανδύα κατά τις ακολουθίες και
* να κρατεί Αυτοκρατορικό Σκήπτρο αντί της Ποιμαντορικής Ράβδου.

Αυτό έγινε όταν ο τότε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Ανθέμιος, προσέφερε στον Αυτοκράτορα το αντίγραφο του Ευαγγελίου του Μάρκου, που βρέθηκε πάνω στο στήθος του Λειψάνου του Αποστόλου Βαρνάβα, το οποίο βρήκε ο Αρχιεπίσκοπος στον τάφο του Αποστόλου κατόπιν οράματος.

Τίτλος Αρχιεπισκόπου

Γύρω στον 7ο με 9ο αιώνα, έγιναν διάφορες αραβικές επιδρομές στο νησί οι οποίες είχαν ωα αποτέλεσμα να καταστραφούν κάποιες Επισκοπές. Για να προστατευτεί ο λαός της Κύπρου, ο τότε Αρχιεπίσκοπος με την βοήθεια του Αυτοκράτορα Ιουνστινιανού Β΄ του Ρινότμητου, μερίμνησε ώστε να μεταφερθούν οι πιστοί στην περιοχή της Κυζίκου κοντά στον Ελλήσποντο μέχρι που σταμάτησαν οι επιδρομές και τότε το νησί ήτο ασφαλές, οπόταν και γύρισε ο λαός πίσω το 698 μ.Χ. Η νέα «χώρα» που έζησαν οι Κύπριοι ονομάστηκε Νέα Ιουστινιανή προς τιμήν του Αυτοκράτορος που συνέβαλε στην ασφάλειά τους και υπήρξε η νέα έδρα του Αρχιεπισκόπου Κύπρου - η οποία αναγνωρίστηκε με τον 39ο κανόνα της Πενθέκτης Συνόδου το 691 μ.Χ. Έκτοτε, ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, φέρει τον τίτλο: Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου.

Ιερά Σύνοδος

Η Ιερά Σύνοδος της, υπό την προεδρία του Αρχιεπισκόπου Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου (όπως είναι ο πλήρης τίτλος του), περιλαμβάνει διάφορα μέλη τα οποία έχουν τον τρίτο της Ιεροσύνης Βαθμό, δηλαδή αυτό του Επισκόπου. Τα μέλη της Ιεράς Συνόδου, μετά την πρόσφατη Διεύρυνσή της, με σειρά κατά τη τάξει, είναι:

* Ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου κ. Χρυσόστομος Β'

* Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Πάφου, Υπέρτιμος και Έξαρχος Αρσινόης και Ρωμαίων κ. Γεώργιος

* Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κιτίου, Υπέρτιμος και Έξαρχος Λάρνακος και Λευκάρων κ. Χρυσόστομος

* Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κυρηνείας, Υπέρτιμος και Έξαρχος Λαπήθου και Καραβά κ. Παύλος

* Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Λεμεσού και Πρόεδρος Αμαθούντος και Κουρίου κ. Αθανάσιος

* Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Μόρφου και Πρόεδρος Σόλων κ. Νεόφυτος

* Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κωνσταντίας και Πρόεδρος Αμμοχώστου κ. Βασίλειος

* Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κύκκου και Τυλληρίας κ. Νικηφόρος

(Ηγούμενος Ιεράς, Βασιλικής και Σταυροπηγιακής Μονής της Παναγίας του Κύκκου)

* Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Ταμασού και Ορεινής κ. Ησαΐας

* Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Τριμυθούντος και Πρόεδρος Λευκάρων κ. Βαρνάβας

* Ο Θεοφιλέστατος Χωρεπίσκοπος Σαλαμίνος κ. Βαρνάβας (εφησυχάζων Αρχιερεύς)

(Υπάγεται στην Περιφέρεια της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου - Βοηθός Αρχιεπισκόπου Κύπρου)

* Ο Θεοφιλέστατος Χωρεπίσκοπος Καρπασίας κ. Χριστόφορος

(Υπάγεται στην Περιφέρεια της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου - Βοηθός Αρχιεπισκόπου Κύπρου)

* Ο Θεοφιλέστατος Χωρεπίσκοπος Αρσινόης κ. Νεκτάριος

(Υπάγεται στην Περιφέρεια της Ιεράς Μητροπόλεως Πάφου - Βοηθός Μητροπολίτου Πάφου)

* Ο Θεοφιλέστατος Χωρεπίσκοπος Αμαθούντος κ. Νικόλαος

(Υπάγεται στην Περιφέρεια της Ιεράς Μητροπόλεως Λεμεσού - Βοηθός Μητροπολίτου Λεμεσού)

* Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Λήδρας κ. Επιφάνιος

(Ηγούμενος Ιεράς, Βασιλικής και Σταυροπηγιακής Μονής της Παναγίας του Μαχαιρά)

* Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Χύτρων κ. Λεόντιος

(Ηγούμενος Ιεράς Μονής του Αγίου Νεοφύτου του Έγκλειστου)

* Ο Θεοφιλέστατος Χωρεπίσκοπος Νεαπόλεως κ. Πορφύριος

(Υπάγεται στην Περιφέρεια της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου - Βοηθός Αρχιεπισκόπου Κύπρου)

* Ο Θεοφιλέστατος Χωρεπίσκοπος Μεσαορίας κ. Γρηγόριος

(Υπάγεται στην Περιφέρεια της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου - Βοηθός Αρχιεπισκόπου Κύπρου)

Επισκοπές

Από αρχαιοτάτων χρόνων, όταν ιδρύθηκε η Εκκλησία της Κύπρου, ιδρύθηκαν διάφορες Επισκοπές σε όλες τις τότε μεγάλες πόλεις της νήσου. Υπήρξαν δηλαδή, οι επισκοπές Κωνσταντίας, Σαλαμίνος, Κιτίου, Αμαθούντος, Νεαπόλεως, Κουρίου, Πάφου, Αρσινόης, Σόλων, Λαπήθου, Κυρηνείας, Ταμασού, Λεδρών, Χύτρων, Τριμυθούντος και Καρπασίας.

Κατά την περίοδο όμως της Φραγκοκρατίας στην Κύπρο (1192-1571), οι Λατίνοι κατακτηται επιχείρησαν να επέμβουν στην θρησκεία του τόπου και να περιορίσουν την Ορθοδοξία. Ένα από τα μέτρα που έλαβαν τότε, ήταν το 1222 να μειώσουν τις Ορθόδοξες Επισκοπές από 14 σε 4, όσες ήταν δηλαδή και οι Ρωμαιοκαθολικές. Από τότε, εκτός από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου, διατηρήθηκαν μόνο οι Επισκοπές - Μητροπόλεις Πάφου, Κιτίου και Κηρυνείας. Αυτό παρέμεινε μέχρι το 1973 όπερ και εδημιουργήθηκαν δύο νέες Μητροπόλεις, ήτοι η Λεμεσού και η Μόρφου. Φυσικά, κατά καιρούς υπήρξαν Τιτουλάριοι Επίσκοποι κάποιων πάλαι ποτέ διαλαμψάντων Επισκοπών (όπως Λήδρας, Ταμασού, Τριμυθούντος, Σαλαμίνος κ.λπ.), οι οποίοι ήταν βοηθοί του Αρχιεπισκόπου ή άλλων Μητροπολιτών.

Η τελευταία διεύρυνση της Εκκλησίας της Κύπρου το 2007, είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία-ανασύσταση και άλλων Επισκοπών, κάποιες από τις οποίες έγιναν Μητροπόλεις (με Εκκλησιαστική Περιφέρεια), και κάποιες άλλες Χωρεπισκοπές (χωρίς Εκκλησιαστικη Περιφέρεια). Νέες Μητροπόλεις είναι η Κωνσταντίας, Κύκκου, Ταμασού και Τριμυθούντος. Νέες Χωρεπισκοπές εκτός από τις ήδη υπάρχουσες Σαλαμίνος και Αρσινόης, είναι οι Καρπασίας, Αμαθούντος, Νεαπόλεως και Μεσαορίας, ενώ τον τίτλο του Επισκόπου της Λήδρας και των Χύτρων πήραν οι Ηγούμενοι των Σταυροπηγιακών Μονών Παναγίας Μαχαιρά και Αγίου Νεοφύτου.

Μητροπολιτικές Περιφέρειες

Η Εκκλησία της Κύπρου χωρίζεται σε διάφορες Μητροπολιτικές Περιφέρειες, οι οποίες είναι οι ακόλουθες:

Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου

Πολιούχος Άγιος: Απόστολος Βαρνάβας

Βοηθοί: Χωρεπίσκοποι Σαλαμίνος, Καρπασίας, Νεαπόλεως και Μεαορίας

Έδρα: Λευκωσία

Ιερά Μητρόπολις Πάφου

Πολιούχος Άγιος: Άγιος Πανάρετος Επίσκοπος Πάφου, Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος

Βοηθός: Χωρεπίσκοπος Αρσινόης

Έδρα: Πάφος

Ιερά Μητρόπολις Κιτίου

Πολιούχος Άγιος: Άγιος Λάζαρος

Έδρα: Λάρνακα

Ιερά Μητρόπολις Κυρηνείας

Προσωρινή έδρα: Λατσιά

Ιερά Μητρόπολις Λεμεσού

Βοηθός: Χωρεπίσκοπος Αμαθούντος

Έδρα: Λεμεσός

Ιερά Μητρόπολις Μόρφου

Πολιούχος Άγιος: Άγιος Μάμας

Προσωρινή έδρα: Ευρύχου

Ιερά Μητρόπολις Κωνσταντίας - Αμμοχώστου

Πολιούχος Άγιος: Άγιος Επιφάνιος Κωνσταντίας

Προσωρινή έδρα: Παραλίμνι

Ιερά Μητρόπολις Κύκκου - Τυλληρίας

Έδρα: Ιερά Μονή Παναγίας του Κύκκου

Ιερά Μητρόπολις Ταμασού και Ορεινής

Πολιούχος Άγιος: Άγιος Ηρακλείδιος και Άγιος Μνάσων Επίσκοποι Ταμασού

Έδρα: Πολιτικό. Τα Γραφεία της Μητροπόλεως, μέχρις ότου ανεγερθεί το Μητροπολιτικό Μέγαρο, βρίσκονται τώρα στην Πάνω Δευτερά.

Ιερά Μητρόπολις Τριμυθούντος

Πολιούχος Άγιος: Άγιος Σπυρίδων Τριμυθούντος

Προσωρινή έδρα: Δάλι

Σταυροπηγιακές Μονές

Εκτός από την Ιερά, Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή της Παναγίας του Κύκκου, η οποία έχει υπό την διοίκησή της Μητροπολιτική Περιφέρεια και ο Ηγούμενός της είναι ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κύκκου και Τυλληρίας κ. Νικηφόρος, υπάρχουν ακόμη δύο Σταυροπηγιακές Μονές οι οποίες δεν υπάγονται σε καμμία Μητροπολιτική Περιφέρεια και ο Ηγούμενός τους έχει τον τρίτο της Ιερωσύνης βαθμό, αυτόν του Επισκόπου:

* Ιερά, Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή της Παναγίας του Μαχαιρά

Ηγούμενος: Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Λήδρας κ. Επιφάνιος

* Ιερά Μονή του Αγίου Νεοφύτου του Έγκλειστου

Ηγούμενος: Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Χύτρων κ. Λεόντιος

Κύπρος, Εκκλησίες