.
Ντενέμπολα (Denebola) ή και (εξελληνισμένα) Δενέβολα είναι το ιδιαίτερο όνομα του αστέρα β του αστερισμού Λέοντα. Είναι το δεύτερο φωτεινότερο άστρο του Λέοντα μετά τον Βασιλίσκο και εντοπίζεται εύκολα με γυμνό μάτι στο πίσω μέρος του αστερισμού (ανατολικό), καθώς αντιπροσωπεύει την ουρά του λιονταριού που παριστάνουν τα φωτεινότερα άστρα του, ανατέλλοντας, όπως φαίνεται από την Ελλάδα, πάνω από μιάμιση ώρα μετά τον Βασιλίσκο. Με βάση αστρομετρικές μετρήσεις από τον δορυφόρο HIPPARCOS, ο Ντενέμπολα απέχει περί τα 36 έτη φωτός από τη Γη. Είναι ένας μεταβλητός αστέρας του τύπου δ Ασπίδος, με τη λαμπρότητά του να μεταβάλλεται ελαφρώς κάθε λίγες ώρες.
Με τον Αρκτούρο και τον ΣΤάχυ ο Ντενέμπολα σχηματίζει ένα μεγάλο σχεδόν ισόπλευρο τρίγωνο, το λεγόμενο «Εαρινό Τρίγωνο», και ένα άλλο, παρόμοιο τρίγωνο, με τον Αρκτούρο και την Καρδία Καρόλου. Ενωμένα στην κοινή πλευρά τους αυτά τα δύο τρίγωνα σχηματίζουν τον λεγόμενο «Αδάμαντα της Παρθένου».
Ονομασίες και ιστορία
| Ντενέμπολα (β Λέοντος) | ||
|---|---|---|
| Αστερισμός: | Λέων | |
| Συντεταγμένες (εποχή 2000.0): | α = 11h:49m:04s, δ = +14°.34΄.19΄΄ |
|
| Φαινόμενο μέγεθος: | 2,11 | |
| Φασματικός τύπος: | A3 V | |
| Απόσταση από τη Γη: | 35,9 ± 0,2 έτη φωτός | |
Το όνομα «Ντενέμπολα» προέρχεται από τη σύντμηση της αραβικής φράσεως Danab al-asad (ذنب الاسد), που σημαίνει «η ουρά του λιονταριού», από τη θέση του αστέρα στον αστερισμό (πρβλ. και τον Ντενέμπ στον αστερισμό Κύκνο, που επίσης αντιστοιχεί στην ουρά του πουλιού). Ομοίως οι αρχαίοι `Ελληνες ονόμαζαν τον αστέρα Αλκαία, λέξη που σημαίνει το ίδιο αλλά και γενικότερα ουρά ζώου[1]. Πολλές παρεφθαρμένες μορφές του αραβικού ονόματος ακολούθησαν στη νεότερη εποχή: Ο Μπάγερ τον ονομάζει Denebalecid και Denebaleced, ενώ ο Edmund Chilmead Deneb Alased και ο Σίκαρντ Dhanbol-asadi. Ο Ριτσιόλι, παραλείποντας την πρώτη συλλαβή, αποκαλεί τον αστέρα Nebolellesed και Nebollassid «των Νουβίων αστρολόγων». Ο Πέρσης αστρονόμος Αλ Σούφι αναφέρει τον αστέρα με το όνομα Alazet, ενώ αλλού αναφέρεται ως Nebulasit και AlesitΠαρόμοια, στους Αλφόνσειους Πίνακες το βρίσκουμε ως Denebalezeth[2], καθώς και με το παρόμοιας σημασίας Dafira (στα αραβικά ονομαζόταν έτσι η φούντα από σκληρές τρίχες στο άκρο της ουράς). Στον αστρικό χάρτη του βόρειου ημισφαιρίου (1871) ο Βρετανός αστρονόμος Ρίτσαρντ Πρόκτορ τον ονομάζει Deneb Aleet. Ο Kazwini αλλάζει και τη σημασία του ονόματος με τα Al Aktab al Asad = τα σπλάγχνα του λιονταριού και Al Katab = το μικρό σαμάρι.
Για τους `Αραβες σημείωνε τον δέκατο σεληνιακό οίκο ή «στάση» (manzil), τον Al Sarfah = ο «Αλλάσσων» (ενν. τον καιρό), ονομασία που ο Ούλουγκ Μπεγκ τη δίνει[3] στον ίδιο τον Ντενέμπολα, με τον Αλ Μπιρούνι να προσθέτει τον 11ο αιώνα: «η ζέστη φεύγει όταν ανατέλλει και το κρύο φεύγει όταν εξαφανίζεται». Από αυτή την ονομασία προέκυψαν οι Asumpha του Chilmead και Serpha του Φράνσις Μπέιλι, την οποία ο Βρετανός ανατολιστής Thomas Hyde (1636-1703) μετέφρασε στα λατινικά ως Mutatrix.
Για τους Ινδούς σημείωνε επίσης τον δέκατο σεληνιακό οίκο τους (nakshatra), τον Uttara Phalguni. Στους αρχαίους Κινέζους εξάλλου ο Ντενέμπολα ήταν μέρος του πεντάστερου μικρού αστερισμού Woo Ti Tsi (五帝座一) = ο «Θρόνος των Πέντε Αυτοκρατόρων». Στους Βαβυλωνίους ο β Λέοντος σημείωνε τον 17ο αστερισμό της εκλειπτικής, τον Zibbat A, που σημαίνει επίσης «ουρά του λιονταριού». Στη Μεσοποταμία ως άλλες ονομασίες για τον αστέρα αναφέρονται οι Lamesh = «Κολοσσός» και Sa = κυανός (ο Samu των Ασσυρίων), αλλά και Mikid-isati = «πυρός καύσις», ίσως μία αναφορά στην καυτή εποχή του έτους όταν ο ήλιος βρίσκεται στην περιοχή του. ΟιΣογδιανοί και Χοράσμιοι είχαν μια παρόμοια άποψη για τον Ντενέμπολα, αφού τον ονόμαζαν Widhu και Widhayu, δηλαδή «καυτό». Αντιθέτως, οι Πέρσες τον αποκαλούσαν Avdem, δηλαδή αυτός που βρίσκεται στην ουρά. Κατά τον J.F. Hewitt στην Ινδία ήταν το άστρο της θεάς Bahu, της «Δημιουργού Μητέρας».
Μαζι με τον θ Λέοντος ο Ντενέμπολα συναποτελούσε την Ασφυλία (Asphulia) στην κοπτική γλώσσα, λέξη που πιθανώς σήμαινε την ουρά.
Στην αστρολογία ο Ντενέμπολα πιστευόταν ότι έφερνε δυστυχία και ατίμωση, ως σε αντίθεση με τον Βασιλίσκο (οπίσθιο και εμπρόσθιο μέρος του Λέοντα, αντιστοίχως).
Το 1725 ο Τζον Φλάμστηντ έδωσε στον αστέρα την ονομασία 94 Λέοντος (αριθμός Φλάμστηντ). Πρόσθετες ονομασίες αποτελούν οι αριθμοί του στους αστρικούς καταλόγους: BD +15°2383, HR 4534, HIP 57632, GJ 448, HD 102647 κ.ά..
Αστρονομικά και αστροφυσικά δεδομένα
Ο Ντενέμπολα είναι ένας αστέρας της Κύριας Ακολουθίας με φασματικό τύπο A. Η μάζα του είναι κατά 75% μεγαλύτερη της ηλιακής και η λαμπρότητά του δωδεκαπλάσια της ηλιακής. Ο Ντενέμπολα είναι ένας σχετικώς νεαρός αστέρας με ηλικία 100 ως 380 εκατομμυρίων ετών. Συμβολομετρικές παρατηρήσεις δίνουν μια διάμετρο περίπου 1,73 φορά την ηλιακή, ωστόσο η ταχύτατη περιστροφή του γύρω από τον άξονά του (128 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο στον ισημερινό, έναντι 2 στην περίπτωση του Ηλίου), συγκρίσιμη με αυτή του Αχερνάρ, του προσδίδει ένα πεπλατυσμένο σχήμα. Η μάζα του δίνει στον Ντενέμπολα μία συνολική διάρκεια ζωής περί τα 2 δισεκατομμύρια έτη.
Η ενεργός θερμοκρασία της επιφάνειας και των εξωτερικών στρωμάτων του αστέρα είναι περίπου 8500 K, που αντιστοιχεί σε λευκούς αστέρες. Ο Ντενέμπολα πιστεύεται ότι είναι ένας παλλόμενος μεταβλητός αστέρας του τύπου δ Ασπίδος (delta Scuti), του οποίου η λαμπρότητα παρουσιάζει μόλις ανιχνεύσιμες μεταβολές της τάξεως του 0,025 του μεγέθους με περίοδο περί τις 2,4 ώρες.
Ο Ντενέμπολα εμφανίζει ισχυρή περίσσεια υπερύθρου, που οφείλεται μάλλον στην ύπαρξη κάποιου περιαστρικού δίσκου ψυχρής σκόνης που περιφέρεται γύρω του. Καθώς το δικό μας Ηλιακό Σύστημα πιστεύεται ότι έχει σχηματισθεί από ένα τέτοιο δίσκο, Ο Ντενέμπολα και παρόμοιοι αστέρες με δίσκο, όπως ο Βέγας και ο β Οκρίβαντος είναι πιθανότατα καλοί υποψήφιοι αστέρες για την ανίχνευση εξωηλιακών πλανητών. Η σκόνη που περιβάλλει τον Ντενέμπολα έχει θερμοκρασία περίπου 120 K (−153 °C). Παρατηρήσεις με το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Χέρσελ απέδωσαν μεγάλης ευκρίνειας εικόνες, που δείχνουν καθαρά τον δίσκο σε απόσταση 39 AU από τον αστέρα.
κινηματικές μελέτες έδειξαν ότι ο Ντενέμπολα ανήκει σε μία ομάδα αστέρων που είναι γνωστή ως «υπερσμήνος του IC 2391»: όλοι οι αστέρες αυτής της ομάδας έχουν σχεδόν την ίδια κίνηση στον χώρο, παρότι δεν είναι βαρυτικά «δεμένοι» μεταξύ τους. Αυτό υποδεικνύει ότι γεννήθηκαν στο ίδιο μέρος. Μέλη της ίδιας αστρικής ομάδας είναι οι α Οκρίβαντος, Γκομέισα και το ανοικτό σμήνος IC 2391. Συνολικά έχουν εντοπισθεί πάνω από 60 πιθανά μέλη της ομάδας. Ο Ντενέμπολα απομακρύνεται από εμάς (από το Ηλιακό Σύστημα) με ταχύτητα 200 μέτρα ανά δευτερόλεπτο (720 χιλιόμετρα την ώρα), ενώ εμφανίζει και ιδία κίνηση 0,51 ΄΄/έτος.
Σημειώσεις
«Εν δε τω κωμικώ λεξικώ ου μόνον η του λέοντος ουρά αλκαία, αλλά και ίππου και βοός και των εμφερών, όσα περί αλεξιτηρίω τη ουρά χρώνται» (Σχόλ. Απολλ. Ροδ., 4, 1614)
Kunitzsch, Paul (1986). «The Star Catalogue Commonly Appended to the Alfonsine Tables». Journal for the History of Astronomy 17 (49): 89–98. Bibcode: 1986JHA....17...89K.
LacusCurtius • Allen's Star Names — Leo
Πηγές-βιβλιογραφία
Acke, B.; Waelkens, C. (2004). «Chemical analysis of 24 dusty (pre-)main sequence stars». Astronomy and Astrophysics 427 (3): 1009–1017. doi:10.1051/0004-6361:20041460. Bibcode: 2004A&A...427.1009A.
«Denebola». Alcyone. Ανακτήθηκε στις 2006-08-10.
Allen, R. H. (1963), Star Names: Their Lore and Meaning (Reprint έκδοση), New York, NY: Dover Publications Inc, σελ. 258, ISBN 0-486-21079-0, ανακτήθηκε στις 2010-12-12
Cote, J. (1987). «B and A type stars with unexpectedly large colour excesses at IRAS wavelengths». Astronomy and Astrophysics 181 (1): 77–84. Bibcode: 1987A&A...181...77C.
Matthews, B. C. και άλλοι. (2010). «Resolving debris discs in the far-infrared: Early highlights from the DEBRIS survey». Astronomy and Astrophysics 518: L135. doi:10.1051/0004-6361/201014667. Bibcode: 2010A&A...518L.135M.
Mkrtichian, D. E.; Yurkov, A. (5–7 November 1997). «β Leo - Back to Delta Scuti Stars?». Proceedings of the 20th Stellar Conference of the Czech and Slovak Astronomical Institutes. Brno, Czech Republic: Dordrecht, D. Reidel Publishing Co., pp. 172. ISBN 80-85882-08-6. Bibcode: 1998vsr..conf..143M.
«SIMBAD query result: V* bet Leo -- Variable Star of delta Sct type». Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Ανακτήθηκε στις 2007-06-18.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Kaler, Jim. «Denebola». Stars. University of Illinois. Ανακτήθηκε στις 2012-01-14.
Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Denebola της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες).
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
