.
Ο 'Αρκτούρος είναι η κλασική ονομασία του αστέρα α (άλφα) του αστερισμού Βοώτη. Πρόκειται για τον φωτεινότερο αστέρα (με το μικρότερο δηλαδή φαινόμενο μέγεθος) όχι μόνο του Βοώτη, αλλά και ολόκληρου του βόρειου ουράνιου ημισφαιρίου. Επίσης με φαινόμενο μέγεθος -0,04 είναι το τρίτο λαμπρό μονό άστρο, αφού το Άλφα Κενταύρου αποτελείται από δύο αστέρας, με το λαμπρότερο μέλος από μόνο του να έχει μέγεθος -0,01.
Ιστορία και ονομασίες
| Αρκτούρος (α Βοώτου) | |
|---|---|
| Αστερισμός: | Βοώτης |
| Συντεταγμένες (εποχή 2000.0): |
α = 14h:15m:40s , δ = +19°.10′.56″ |
| Φαινόμενο μέγεθος: | -0,035 |
| Φασματικός τύπος: | K1.5 IIIpe |
| Απόσταση από τη Γη: | 36,7 έτη |
Είναι γνωστός με το όνομα αυτό από την αρχαιότητα, αλλά συχνά από κοινού με τη Μεγάλη Άρκτο. Οι αναφορές ποικίλλουν: Από την κακή αστρολογική επίδραση του «δεινού Αρκτούροιο» του Αράτου και το "horridum sidus" του Πλινίου, μέχρι το Δημοσθένη στο λόγο του κατά Λακρίτου (341 π.Χ), όπου αναφέρεται ότι ένα πλοίο που ταξίδευε στο Βορυσθένη (Δνείπερο) και την Κριμαία θα είχε ειδικό τόκο 22,5% στο γραμμάτιο που είχε υπογραφεί αν έφθανε στο Βόσπορο «πριν τον Αρκτούρο», δηλαδή πριν την «εώα επιτολή» του, περί τα μέσα Σεπτεμβρίου, αλλιώς 30%. Ο Βιργίλιος δύο φορές υπαινίσσεται τη δυσμενή του επίδραση στις αγροτικές εργασίες στον πρώτο τόμο των Γεωργικών του, και άλλοι σύγχρονοί του συγγραφείς επιβεβαίωναν τη «θυελλώδη» του φήμη. Σε κτυπητή αντίθεση, οι Πολυνήσιοι θαλασσινοί γνώριζαν τον Αρκτούρο από τους προϊστορικούς χρόνους ως Hokulea, το «άστρο της χαράς», πολύ χρήσιμο αφού περνά από το ζενίθ στη Χαβάη, όπως και ο Σείριος περνά από το ζενίθ στην Ταϊτή. Ο Ιπποκράτης περί το 460 π.Χ. τονίζει την επίδρασή του στο ανθρώπινο σώμα. Ο Αρκτούρος έχει ταυτισθεί παραδοσιακά στις αγγλικές μεταφράσεις της Βίβλου με τον αστέρα «`Εσπερο» που αναφέρεται στο βιβλίο Ιώβ της Παλαιάς Διαθήκης (κεφ.38, εδ.32, μετάφρ.των Εβδομήκοντα), αλλά πιθανότατα και εδώ υπονοείται η Μεγάλη Άρκτος.
Ο μύθος
Η Καλλιστώ ήταν κόρη του Λυκάονα, βασιλιά της Αρκαδίας. Από μικρό κορίτσι ορκίστηκε πίστη και αφοσίωση στη θεά Άρτεμη και πως θα μείνει για πάντα παρθένα, να την υπηρετεί και να τη συνοδεύει. Έτσι πήγε να ζήσει μαζί της στο δάσος κυνηγώντας άγρια θηρία. Κάποτε την είδε ο Δίας και την ερωτεύτηκε. Για να την ξεγελάσει, πήρε τη μορφή της Άρτεμης και την ανάγκασε να ξαπλώσει μαζί του. Η Καλλιστώ γέννησε ένα γιο. Ο Δίας όμως ήξερε πως αν το μάθαινε η Ήρα θα θύμωνε με την Καλλιστώ, γι' αυτό και την μεταμόρφωσε σε αρκούδα. H Καλλιστώ μεταμορφωμένη σε αρκούδα, τριγυρνούσε χρόνια στα δάση ψάχνοντας το γιο της, τον Αρκάδα. Όταν τον βρήκε, άντρα πια, θέλησε να τον αγκαλιάσει. Εκείνος καθώς δεν ήξερε πως η αρκούδα ήταν η μητέρα του, ετοιμάστηκε να τη σκοτώσει. Ο Δίας όμως τους λυπήθηκε και για να αποτρέψει τη μητροκτονία, τους μεταμόρφωσε σε αστερισμούς (τη Μικρή και τη Μεγάλη Άρκτο) και τους πήρε κοντά του στον ουρανό. Η Ήρα, που δεν έπαψε να είναι θυμωμένη, ζήτησε από τον Ωκεανό, το ποτάμι που περιβάλλει τη γη, να μην τους αφήσει ποτέ να λουστούν στα νερά του. Έτσι οι δύο αυτοί αστερισμοί δεν δύουν ποτέ. Ο Δίας όμως για να τους γλιτώσει για πάντα από τη ζήλια της Ήρας τοποθέτησε κοντά τους και ένα άλλο αστέρι τον Αρκτούρο, το όνομά του οποίου σημαίνει ο φύλακας της Άρκτου (άρκτος + ούρος), για να τους συνοδεύει και να τους προστατεύει στην αιωνιότητα.
Αστρονομικά δεδομένα
Ο Αρκτούρος είναι ελαφρώς μεταβλητός αστέρας, ερυθρός γίγαντας με ιδιότυπο φάσμα (Κ1,5IIIpe) που περιέχει πολλές φασματικές γραμμές εκπομπής, και πλησιάζει το Ηλιακό Σύστημα με ταχύτητα 5,2 km/sec (χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο), αλλά η συνολική του σχετική ταχύτητα ως προς αυτό είναι πολύ μεγαλύτερη, 122 km/sec, πράγμα που του δίνει πολύ μεγάλη ιδία κίνηση. Ο Αρκτούρος μεταβάλλει το μέγεθός του κατά 0,04 μεγέθη κάθε 8 ημέρες εξαιτίας αναπάλσεων της επιφάνειάς του. Είναι ένα κοινό φαινόμενο για τους ερυθρούς γίγαντες. Είναι χαρακτηριστικό ότι όσο πιο κόκκινο το άστρο, τόσο πιο έντονες οι αναπάλσεις. Ο Αρκτούρος όμως είναι πορτοκαλί και είναι στο όριο μεταβλητότητας και σταθερότητας.
Επειδή η μάζα του είναι παρόμοια της ηλιακής[1], ο Αρκτούρος μάς δείχνει πώς περίπου θα μοιάζει ο Ήλιος όταν γεράσει. Είναι 110 φορές λαμπρότερος από τον σημερινό Ήλιο (απόλυτο μέγεθος -0,38) και 180 φορές στο υπέρυθρο. Αυτό οφείλεται στις μεγάλες του διαστάσεις, αφού η έκταση της επιφάνειάς του είναι 253 φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του Ηλίου μας. Ο Αρκτούρος έχει 27 φορές μεγαλύτερη ακτίνα από τον Ήλιο.[2] Η θερμοκρασία της επιφάνειάς του είναι 4300 °C, και αυτή υψηλή για ερυθρό γίγαντα (είναι μάλλον πορτοκαλί αστέρας).[3]
Παρατηρησιακά δεδομένα
Ο αστέρας φαίνεται ψηλά στον ελληνικό ουρανό τα ανοιξιάτικα βράδια. Εκτός από πολυάριθμες αναφορές σε έργα επιστημονικής φαντασίας, τον βρίσκουμε και στον τίτλο ενός τέτοιου μυθιστορήματος, του A Voyage to Arcturus (1920) του Βρετανού μυθιστοριογράφου David Lindsay.
Παραπομπές
Ayres, T. R. & Johnson, H. R., ApJ, 1977, Vol 214, P410-417
Angular diameters of stars from the Mark III optical interferometer., MOZURKEWICH D.; ARMSTRONG J.T.; HINDSLEY R.B.; QUIRRENBACH A.; HUMMEL C.A.; HUTTER D.J.; JOHNSTON K.J.; HAJIAN A.R.; ELIAS II N.M.; BUSCHER D.F.; SIMON R.S., Astron. J., 126, 2502-2520 (2003)
Oxygen abundances in halo giants. V. Giants in the fairly metal-rich globular cluster M 71., SNEDEN C.; KRAFT R.P.; LANGER G.E.; PROSSER C.F.; SHETRONE M.D, Astron. J., 107, 1773-1785 (1994)
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
