.
Μαρξισμός ονομάζεται το ενιαίο σύστημα των φιλοσοφικών, οικονομικών και κοινωνικών ιδεών που θεμελιώνεται στα έργα του Καρλ Μαρξ και του Φρίντριχ Ένγκελς. Η πολιτική θεωρία και πρακτική που απορρέει από τα έργα αυτά στηρίζει μία σοσιαλιστική αντίληψη για την κοινωνία και αποσκοπεί στον κομμουνισμό. Το βασικό αντικείμενο του έργου του Μαρξ είναι να εντοπίσει τη σημαντική και πολλαπλή επιρροή των οικονομικών γεγονότων πάνω στη νομική και πολιτική τάξη, πάνω στις επικρατούσες έννοιες του δικαίου και της κοινωνικής ηθικής. Τα οικονομικά γεγονότα για τον μαρξισμό αποτελούν την πραγματική μηχανή της ιστορικής διαδικασίας (ιστορικός υλισμός). Σημαντική φιλοσοφική αφετηρία του Μαρξ είναι επίσης η θεώρηση του ανθρώπου όχι ως μεμονωμένου ατόμου με προκαθορισμένες ελευθερίες (κατά το ατομικιστικό πρότυπο του φιλελευθερισμού), αλλά ως κοινωνικού ατόμου. Αυτή η αντίληψη είναι συνήθης ευρύτερα στον σοσιαλισμό.
Κάρολος Μαρξ
Εναλλακτικοί ορισμοί που έχουν προταθεί από πολλούς συγγραφείς, χρησιμοποιούν τον όρο «μαρξικό» για να αναφερθούν στο φιλοσοφικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό έργο που διατυπώθηκε από τον Μαρξ, και τον όρο «μαρξιστικό» για οποιοδήποτε αντίστοιχο έργο στηρίχθηκε στον Μαρξ. Κατά αυτή την έννοια ορίζονται πολλοί Μαρξισμοί. Έτσι π.χ. ορίζεται ο «σοβιετικός μαρξισμός» ως το φιλοσοφικό/πολιτικό/ιδεολογικό ρεύμα που διαμορφώθηκε υπό την ηγεμονία του ΚΚΣΕ και της Τρίτης Διεθνούς με κέντρο τη Σοβιετική Ένωση, ο «δομικός μαρξισμός» που προέρχεται κυρίως από το έργο του Λουί Αλτουσέρ, του Νίκου Πουλαντζά και άλλων στρουκτουραλιστών κ.α. Συχνά συναντάται ο όρος «κριτικός μαρξισμός» για μαρξογενή ρεύματα που διαφοροποιήθηκαν από τις δύο επικρατούσες μορφές του ιστορικού σοσιαλισμού του 20ου αιώνα, τον σταλινισμό και τη σοσιαλδημοκρατία. Σ' αυτά συνήθως εντάσσονται ρεύματα με αφετηρία το έργο του Λέον Τρότσκι ή ρεύματα με αναφορές στη σχολή της Φρανκφούρτης, στο έργο του Τόνι Κλιφ κ.α. Θεωρητική αφετηρία του δυτικού ή κριτικού μαρξισμού αποτελεί τόσο το έργο του Γκέοργκ Λούκατς όσο και το έργο του Αντόνιο Γκράμσι.
Συνήθης επίσης είναι και ο όρος μαρξισμός-λενινισμός, που κατά πολλούς ταυτίζεται με τους όρους «σοβιετικός μαρξισμός» και «σταλινισμός». Για τους οπαδούς του, αποτελεί την πιστή εφαρμογή των λεγόμενων του Μαρξ, όπως αυτά εμπλουτίστηκαν από τον Λένιν. Το ρεύμα αυτό (στην Ελλάδα βλέπε τα πολιτικά κόμματα ΟΜΛΕ, ΚΚΕ(μ-λ), ΜΛ-ΚΚΕ, ΚΟΕ, Χοτζέας κτλ.) διαφοροποιείται από το επίσημο κομμουνιστικό κίνημα (άρα και από τον «επίσημο» μαρξισμό) μετά τον θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν και τη διαδοχή του από τον Νικήτα Χρουτσόφ. Άλλος όρος που χρησιμοποιείται από σύγχρονους συγγραφείς και πολιτικές οργανώσεις (στην Ελλάδα κυρίως από το ΝΑΡ) είναι ο όρος «μαχόμενος επαναστατικός μαρξισμός», βασικό στοιχείο του οποίου είναι η κριτική στις όψεις του ιστορικού μαρξισμού και του ιστορικού κομμουνιστικού κινήματος, καθώς και η έννοια της κομμουνιστικής επαναθεμελίωσης.
Ιστορικό
Ο μαρξισμός εμφανίστηκε στη δεκαετία του 1840, από τη μία ως συνέπεια της ανάπτυξης της κοινωνικής σκέψης και επιστήμης, και από την άλλη ως απόρροια της ανάγκης για τη θεμελίωση μιας κοσμοθεωρίας για το αναπτυσσόμενο προλεταριάτο. Ως κυριότερες ιδεολογικές πηγές του μαρξισμού θεωρούνται ο γαλλικός ουτοπικός σοσιαλισμός, ο γερμανικός ιδεαλισμός και η κλασική αγγλική πολιτική οικονομία. Ωστόσο ο Μαρξ επιχείρησε συνειδητά να «αναποδογυρίσει» τον ιδεαλισμό του Χέγκελ, διατηρώντας όμως τη διαλεκτική μέθοδό του, και να τον αντικαταστήσει με έναν αυστηρό υλισμό πιο συμβατό με τον θετικισμό της εποχής του.
Έννοιες
Ύλη και πνεύμα
Σύμφωνα με τον Μαρξ η πραγματικότητα είναι αυστηρά υλική και η εξέλιξη (συμπεριλαμβανομένης της εξέλιξης της ιστορίας και της κοινωνίας) έχει υλική βάση και αίτια. Δεν είναι η συνείδηση που ρυθμίζει τη ζωή, είναι η ζωή που ρυθμίζει τη συνείδηση: η ηθική, η θρησκεία και η μεταφυσική, μαζί με τις αντίστοιχες μορφές συνείδησης, δεν έχουν αυτόνομη ιστορία. Δεν υπάρχει εξέλιξη σε αυτές. Οι άνθρωποι που αναπτύσσουν την οικονομική τους παραγωγή και τις υλικές τους ανταλλαγές, εκ των πραγμάτων τροποποιούν αυτή την πραγματικότητα καθώς και τη σκέψη τους αλλά και τα προϊόντα της σκέψης τους. Υπάρχουν λοιπόν δύο στοιχεία στην ιστορία του πολιτισμού τα οποια πρέπει να διακριθούν.
Ένα υλικό στοιχείο που είναι το σύνολο των κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών που αποτελούν την (υπο)δομή (Unterbau), τη βάση, και η αντανάκλαση αυτής της υποδομής στην πνευματική, λόγια, ηθική ζωή, που είναι η υπερδομή (Überbau). Το σύνολο διανοητικών εννοιών, που είναι καθορισμένες στη συλλογική συνείδηση σε μια δεδομένη στιγμή, αποτελεί αυτό που ο Μαρξ ονομάζει ιδεολογία. Τα προβλήματα της ελευθερίας του ανθρώπου και της κοινωνικής εξέλιξης πρέπει να μελετηθούν σύμφωνα με την υλική βάση της ύπαρξης των ανθρώπων.
Εργασία και αλλοτρίωση
Η ελευθερία καταργήθηκε από το σύστημα του καταμερισμού της εργασίας, στο οποίο το άτομο βλέπει να του αποσπούν το προϊόν της εργασίας του. Αυτό ο Μαρξ το χαρακτηρίζει ως αλλοτρίωση. Η χρησιμοποίηση μηχανών και μηχανημάτων στην παραγωγή θα μπορούσε να απελευθερώσει τον άνθρωπο. Η υπεραξία της εργασίας του, δηλαδή το προϊόν που παράγει το προλεταριάτο, καρπώνεται από την κοινωνική τάξη που εκμεταλλεύεται τις παραγωγικές του δυνάμεις. Ο εκάστοτε εργαζόμενος δουλεύει σε κάποιο εξειδικευμένο, συγκεκριμένο τμήμα της παραγωγής και είναι αποκομμένος από το προϊόν της εργασίας του. Δημιουργείται έτσι ενα προλεταριάτο το οποίο είναι ολοένα και πιο εξαρτημένο και μίζερο. Όσο ο χρόνος εργασίας αυξάνεται (υπερωρίες, διεύρυνση ωραρίου) τόσο περισσότερο η εκμεταλλεύτρια κοινωνική τάξη κερδίζει εις βάρος του προλεταριάτου.
Ο εργάτης δεν βλέπει απλά την αλλοτρίωση του σε σχέση με την εργασία του, αλλά επίσης βλέπει να υφαρπάζεται το προϊόν αυτής. Ο Μαρξ προσδιορίζει την υφαρπαγή αυτή με τη θεωρία της υπεραξίας. Η βιομηχανική διαδικασία προσφέρει στην πρώτη ύλη μια επιπλέον αξία, η οποία δημιουργείται από το κεφάλαιο (αγορά πρώτων υλών, μηχανών, εγκαταστάσεων) και κυρίως από την εργασία. Η υπεραξία όμως κατάσχεται πλήρως από το κεφάλαιο το οποίο δεν πληρώνει στον εργάτη παρα τα απολύτως απαραίτητα προκειμένου να συνεχίσει να παράγει και να εργάζεται. Ο κόσμος της παραγωγής αποτελείται από άτομα που εκμεταλλευόνται και εκμεταλλευόμενους. Ο άνθρωπος αποξενώνεται όχι μόνο από το προιόν της εργασίας του αλλα και από τους άλλους ανθρώπους. Η πηγή αυτής της αμοιβαίας εκμετάλλευσης είναι η ιδιοκτησία των μέσων που καθιστούν εφικτή την οικονομική παραγωγή (π.χ. εργοστάσια, χωράφια κλπ). Η κατάργηση αυτής της ατομικής ιδιοκτησίας και η συλλογική διαχείριση των μέσων παραγωγής θα επέτρεπε στον άνθρωπο να επανακτήσει την πραγματική του φύση, δηλαδη την κοινωνική του ύπαρξη.
Ταξική πάλη και κοινωνική αλλαγή
O Μαρξ αποδέχεται την έννοια της κοινότητας που δημιούργησε ο Ρουσώ, βασική του θέση όμως είναι ότι αυτη δεν αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο ανθρώπων με κοινά ενδιαφέροντα. Η κοινωνία εμφανίζεται διαιρεμένη σε τάξεις των οποίων τα συμφέροντα αντικρούουνται διαρκώς.
Στόχος κάθε τάξης είναι ο έλεγχος των μέσων παραγωγής. Η τάξη που τελικά το κατορθώνει αυτό είναι εκείνη που κυριαρχεί και που διαμορφώνει την κοινωνική υπερδομή (την ιδεολογία, την ηθική, το θεσμικό πλαίσιο) με τέτοιο τρόπο ώστε να συντηρεί την κυριαρχία της. Η ανώτερη μορφή ταξικής πάλης είναι ο πολιτικός αγώνας, η πάλη δηλαδή εναντίον της τάξης των εκμεταλλευτών ως συνόλου και της εξουσίας της σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής. Το ανώτερο στάδιο του πολιτικού αγώνα είναι η κοινωνική επανάσταση, που έχει ως καθήκον την αντικατάσταση των παλαιών παραγωγικών σχέσεων με καινούριες. Ο χαρακτήρας μιας επανάστασης καθορίζεται από το είδος των αντιθέσεων που λύνει και απο το καθεστώς που εγκαθιδρύει. Το βασικό στην κοινωνική επανάσταση είναι το πρόβλημα του περάσματος της εξουσίας στα χέρια των εκπροσώπων των νέων παραγωγικών σχέσεων. Η κοινωνική επανάσταση δεν τελειώνει εδώ αλλά πρέπει να προχωρήσει στην οικοδόμηση των νέων παραγωγικών σχέσεων. Η οικοδόμηση αυτή γίνεται μέσα απο συνθήκες ταξικής πάλης που εξακολουθεί να διεξάγεται και μετά την κατάκτηση της εξουσίας.
Ιστορική εξέλιξη
Η πάλη των τάξεων βρίσκεται στη βάση της εξέλιξης της ιστορίας και της πολιτικής και η ιστορία εκφράζεται μέσα από αυτή τη διαλεκτική διαδικασία. Με βάση αυτόν το συλλογισμό, ο Μαρξ κάνει μία κριτική θεώρηση της ιστορίας και εντοπίζει τα παρακάτω στάδια στην εξελικτική πορεία της ανθρωπότητας. Τα στάδια αυτά δεν είναι απαραίτητα ιστορικά, ούτε αντιστοιχούν σε καθορισμένες χρονολογικές περιόδους για κάθε κοινωνία.
Πρωτόγονος κομμουνισμός
Στο στάδιο του πρωτόγονου κομμουνισμού δεν υπάρχει ακόμα ιδιοκτησία αλλα ούτε και οργανωμένο οικονομικό σύστημα παραγωγής και αρα δεν υπάρχει χρησιμότητα στην ύπαρξη κράτους. Αν και ο πρωτόγονος κομμουνισμός είναι περιορισμένος και υποταγμένος στη δικτατορία της φύσης, πρόκειται για περίοδο αρχικής αγνότητας και καλοσύνης για την οποία μίλησε και ο Ρουσώ.
Δουλοκτησία
Στην κοινωνία των δουλεμπόρων, η κοινωνία λειτουργεί με ανεκτικότητα στην ύπαρξη των δούλων. Οι δούλοι εργάζονται για να παράγουν υπεραξία.
Φεουδαρχία
Σε αυτό το στάδιο, υπάρχει οργανωμένη παραγωγική διαδικασία η οποία αναφέρεται κυρίως στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Τα άτομα που έχουν στην κατοχή τους το μεγαλύτερο μέρος της γης και κατά συνέπεια ελέγχουν την παραγωγή (οι φεουδάρχες) είναι αυτοί που δημιουργούν το κράτος. Το κράτος αυτό είναι απολυταρχικό και με διάφορους μηχανισμούς ασφαλείας (νόμος, εκκλησία, ιππότες, κ.α) προστατεύει την άρχουσα τάξη.
Καπιταλισμός
Μέσα από την εξέλιξη της ναυτιλίας, της τεχνολογίας, του εμπορίου εμφανίζεται και σιγά σιγά ισχυροποιείται μια νέα κοινωνική τάξη, η αστική τάξη. Καταπιεσμένη από τους φεουδάρχες, θα συγκρουστεί μαζί τους και εν τέλει θα επικρατήσει. Γρήγορα όμως οι αστοί με τον ανταγωνισμό θα οδηγηθούν και θα οδηγήσουν την κοινωνία στην εκμετάλλευση και την ηθική κατάπτωση. Εξαιτίας του ανταγωνισμού τους οι καπιταλιστές μειώνονται αριθμητικά, ενώ οι προλετάριοι αυξάνονται διαρκώς συνειδητοποιώντας παράλληλα την καταπίεση που υφίστανται αλλά και τη δύναμη τους. Έτσι επέρχεται η σύγκρουση που θα αναδείξει νικητές τους τελευταίους.
Δικτατορία του προλεταριάτου
Στην εποχή του ο Μαρξ εκτιμά ότι η μιζέρια και η ανέχεια των εργατών στο βιομηχανικό καπιταλιστικό σύστημα προκαλεί ένταση, η οποία απαιτεί τη λύση της επανάστασης. Η μεταβατική, μετεπαναστατική κοινωνία που ελέγχεται από την εργατική τάξη, τόσο σε επίπεδο ιδιοκτησίας των παραγωγικών δυνάμεων όσο και στις παραγωγικές σχέσεις, αντικαθιστά τη «δικτατορία της αστικής τάξης» και ονομάζεται δικτατορία του προλεταριάτου.
Κομμουνισμός
Τελικά η δικτατορία του προλεταριάτου «μαραίνεται» σταδιακά, καθώς κάθε ταξική διάκριση εξαφανίζεται και η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο καταργείται. Η οικονομική παραγωγή μεγιστοποιείται, αφού πια οι εσωτερικές αντιφάσεις του καπιταλισμού οι οποίες οφείλονταν στην ταξική καταπίεση αποτελούν μακρινό παρελθόν, και η υλική αφθονία οδηγεί σε μία παγκόσμια αρμονική κατάσταση. Αυτή είναι η αταξική και ακρατική κομμουνιστική κοινωνία.
Δείτε επίσης
* Σοσιαλισμός
* Κομμουνισμός
* Δομικός μαρξισμός
* Κριτικός μαρξισμός
* Αναλυτικός μαρξισμός
* Νεομαρξισμός
* Λενινισμός
* Σταλινισμός
* Τροτσκισμός
* Μαοϊσμός
* Ελευθεριακός μαρξισμός
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
