.
O Ραφαέλο Σάντσιο ντα Ουρμπίνο (ιταλ.: Raffaello Sanzio da Urbino, 28 Μαρτίου ή 6 Απριλίου 1483 - 6 Απριλίου 1520), γνωστός ως Ραφαήλ, ήταν Ιταλός ζωγράφος και αρχιτέκτονας της πρώιμης Αναγέννησης. Το έργο του θαυμάζεται για τη σαφήνεια των μορφών, την ευκολία της σύνθεσης και την οπτική επίτευξη του νεοπλατωνικού ιδεώδους του ανθρώπινου μεγαλείου. Υπήρξε ένας από τους επιφανέστερους καλλιτέχνες της εποχής του, του οποίου η φήμη και η αξία υπήρξαν ανάλογες με εκείνες του Μιχαήλ Άγγελου και του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Γεννήθηκε στο Ουρμπίνο και μαθήτευσε αρχικά στο πλευρό του πατέρα του, Τζιοβάνι Σάντι, και αργότερα εκπαιδεύτηκε στο εργαστήριο του Περουτζίνο. Παράλληλα, ήρθε νωρίς σε επαφή με κύκλους μορφωμένων ουμανιστών.
Τα πρώιμα έργα του χρονολογούνται στις αρχές του 16ου αιώνα και φιλοτεχνήθηκαν κατά κύριο λόγο στην Περούτζια, πριν εγκατασταθεί στη Φλωρεντία και αργότερα στη Ρώμη. Εκεί ολοκλήρωσε ορισμένα από τα σπουδαιότερα έργα του, μεταξύ των οποίων οι τοιχογραφίες στο Βατικανό. Αυτά τα έργα ακολούθησαν τη λεγόμενη Σχολή των Αθηνών, ως έκφραση κλασικής τέχνης. Ως αρχιτέκτων προσανατολίστηκε στις επιλογές του Ντονάτο Μπραμάντε, μετά τον θάνατο του οποίου ανέλαβε τη διεύθυνση των έργων στην εκκλησία του Αγίου Πέτρου. Πέθανε απρόσμενα σε ηλικία 37 ετών στη Ρώμη. Χαρακτηρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους της Ευρώπης, του οποίου το έργο θαυμάζεται για την καθαρότητα της φόρμας του και τη δεξιοτεχνία του.
Portrait Of Elisabetta Gonzaga
Holy family and young St John the Baptist
The beautiful gardener , Scene : Mary with Christ Child and John the Baptist
Villa Farnesina ceiling fresco
Villa Farnesina : Triumph of Galatea
Holy Family under a palm tree , Tondo
St. George Struggling with the Dragon
Madonna Tempi , Scene : Mary with Christ Child
Portrait of Maddalena Doni , born Strozzi
Portrait of Baldassare Castiglione
Portrait of a Lady ( The Mute)
Portrait of a Woman (La Velata )
Portrait of a Young Woman with the Unicorn
Stanza della Segnatura , ceiling fresco , detail
Stanza della Segnatura , ceiling fresco , detail
Stanza della Segnatura : Disputa
Stanza della Segnatura : The School of Athens
Stanza della Segnatura : The Parnassus
Stanza della Segnatura : Allegory of Virtue
Stanza of Heliodorus : Expulsion of Heliodorus
Stanza of Heliodorus : Expulsion of Heliodorus , detail
Stanza of Heliodorus : Mass of Bolsena , Detail
Stanza of Heliodorus : Mass of Bolsena , Detail
Stanza of Heliodorus : Mass of Bolsena , Detail
Stanza of Heliodorus : Mass of Bolsena , Detail
Stanza of Heliodorus : Mass of Bolsena , Detail
Stanza of Heliodorus : Release of Peter , detail
Stanza of Heliodorus : Release of Peter , detail
Stanza of Heliodorus : Release of Peter , detail
Marriage of Mary
Vision of St. Ezekiel, Prophet
The Holy Family with Saints Elizabeth and John
Adoration of the Child on the saddle
Adoration of the Child with Pope Julius II
Architectural details from the Pantheon in Rome, beams tore
Architectural details from the Pantheon in Rome, cross-section through wall profiling
Architectural sketches to St. Peter's in Rome
Design for the gardens of the Villa Madama
Design for the Libreria Piccolomini
Design for the Libreria Piccolomini
Design for the Libreria Piccolomini
Design for the loggias in the Vatican, "David and Goliath "
Design for the loggias in the Vatican, "Moses receiving the Tablets of the Law "
Design for the loggias in the Vatican, " Expulsion from Paradise "
Design for the Norton Simon Madonna
Design for the Norton Simon Madonna
Plan of the Chigi Chapel in Santa Maria del Popolo in Rome
Outline of Chigi.Kapelle in Santa Maria del Popolo in Rome
Wedding of Alexander and Roxane
Wedding of Alexander and Roxane
Interior of the Pantheon in Rome
Young warrior with shield and spear
Battle of Hercules with the Centaurs
Cardboard fragment for " St. Family with a Pearl Earring , " Madonna head
Head of an upward -looking man
Head of a Young Man ( Self-Portrait)
Lictor , Roma and torch wearer
Coronation of the Virgin with Sts . Peter and Paul and Sts . Jerome and Francis
Nude young man with folded hands
Our Lady of Sorrows and St. Peter
Standing philosopher and Apollo
Study for "God appears Moses "
Study for "God appears Moses "
Study for "God appears to Moses "
Study for " St. Catherine of Alexandria "
Study for " St. Catherine of Alexandria "
Study for "Madonna with the canopy "
Study for "Madonna with the canopy "
Study for "Madonna with the canopy "
Study for "Madonna with the canopy "
Study for "Madonna with the canopy "
Study for "Madonna with the canopy "
Study for the Sala di Constantino
Study for the Sala di Constantino
Study for the Sala di Constantino
Study for the Sala di Constantino
Study for the Sala di Constantino
Study for the Sala di Constantino
Study for the Sala di Constantino
Study for the Sala di Constantino
Study for the Sala di Constantino
Study for the Sala di Constantino
Study for the Sala di Constantino
Study for the Stanza d' Eliodoro
Study for the Stanza d' Eliodoro
Study for the grisaille in the Stanza della Segnatura
Study for the grisaille in the Stanza della Segnatura
Study for the grisaille in the Stanza della Segnatura
Study on " Lady and the Unicorn "
Study on " The beautiful gardener "
Study on " The beautiful gardener "
Study on " Holy Family Canigniani "
Study on " Holy Family Canigniani "
Study on " Holy Family Canigniani "
Study on " Holy Family Canigniani "
Study on " Holy Family with the palm "
Study on " Holy George with a spear "
Study on " Holy George with a spear "
Study on " Holy George with sword and dragon "
Study on " Holy Trinity with Saints "
Study on "Madonna of the Goldfinch "
Study on "Madonna of the Goldfinch "
Study on the " Colonna Altarpiece "
Study on "The Judgment of Solomon "
Study on "The Judgment of Solomon "
Study on Jesus and Saint John the Baptist
Study on the "Resurrection of Christ"
Study on the "Resurrection of Christ"
Study on the "Resurrection of Christ"
Study on the "Resurrection of Christ"
Study on the "Resurrection of Christ"
Study on the "Resurrection of Christ"
Study on the "Resurrection of Christ"
Study on the "liberation of St Peter"
Study on the "encounter with Pope Leo I. Attila "
Study on the "encounter with Pope Leo I. Attila ," Horsehead
Study on » Disputa " back nude
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Entombment of Christ"
Study on the " Holy Family Franz I. "
Study on the " Holy Family Franz I. "
Study on the " Holy Family Franz I. "
Study on the " Holy Family with the Pomegranate "
Study on the " Cross of Christ"
Study on the " Cross of Christ"
Study on the " Cross of Christ"
Study on the " Coronation of Charlemagne "
Study on the " Coronation of Charlemagne "
Study on the " Coronation of Charlemagne "
Study on the "Madonna d' Alba ," Madonna d' Alba
Study on the " Madonna of the Meadow "
Study on the " Madonna of the Meadow "
Study on the " Madonna of the Meadow "
Study on the " Madonna of the Meadow "
Study on the " Madonna of the Meadow "
Study on the "Madonna with the Fish "
Study on the "Madonna with the Fish "
Study on the "Madonna with the Fish ," head of the Archangel Raphael
Study on the " Coronation of the Virgin "
Study on the " Coronation of the Virgin ," Apostle group
Study on the " Coronation of the Virgin "
Study on the " Coronation of the Virgin "
Study on the " Coronation of the Virgin "
Study on the " Coronation of the Virgin "
Study on the " Coronation of the Virgin "
Study on the " Coronation of the Virgin "
Study on the " Coronation of the Virgin "
Study on the " Coronation of the Virgin "
Study on the " Coronation of the Virgin "
Study on the " Coronation of the Virgin "
Study on the " Mass of Bolsena "
Study on the " Battle of Ostia "
Study of the 'beautiful gardener '
Study of the 'beautiful gardener '
Study on the " School of Athens "
Study on the " School of Athens "
Study on the " School of Athens "
Study on the " School of Athens "
Study on the " School of Athens "
Study on the " School of Athens "
Study on the " Sistine Madonna"
Study on the " Expulsion of Heliodorus "
Study on the " Expulsion of Heliodorus "
Study on the " Expulsion of Heliodorus " figure study
Study on the " Expulsion of Heliodorus "
Study on the dome of the Chigi Chapel
Study on the dome of the Chigi Chapel
Study on the dome of the Chigi Chapel
Study on the dome of the Chigi Chapel
Studies on "Madonna d' Aldobrandini ," head studies
Studies on the " Madonna of the Meadow "
Madonna with St. Nicholas of Tolentino
Portico of the Pantheon in Rome
Βιογραφία
Ο Ραφαήλ γεννήθηκε το 1483 στο δουκάτο Ουρμπίνο, το οποίο αποτελούσε την εποχή εκείνη σημαντικό πνευματικό κέντρο, κατά την περίοδο της ηγεμονίας του Φεντερίκο ντα Μοντεφέλτρο. Ο πατέρας του, Τζοβάνι Σάντι, ήταν διακεκριμένος ζωγράφος που συχνά πρόσφερε τις υπηρεσίες του στην Αυλή του δούκα και έχαιρε επίσης ιδιαίτερης εκτίμησης ως ποιητής και χρονικογράφος. Πέθανε όταν ο Ραφαήλ ήταν μόλις σε ηλικία έντεκα ετών και ενώ τρία χρόνια νωρίτερα είχε ήδη σημειωθεί ο θάνατος της μητέρας του ονόματι Μάγια ντι Μπατίστα Κιάρλα . Υπήρξε ο πρώτος δάσκαλος του γιου του στη ζωγραφική, ο οποίος σύμφωνα με τον Τζόρτζιο Βαζάρι μαθήτευσε αργότερα στο πλευρό του Περουτζίνο, στην Περούτζια. Ο τελευταίος αποτελούσε έναν από τους πλέον διακεκριμένους και επιτυχημένους ζωγράφους της εποχής, αναλαμβάνοντας την εκπαίδευση του Ραφαήλ ενώ βρισκόταν στην κορυφή της δόξας του. Η άφιξή του στην Περούτζια και η έναρξη της συνεργασίας του με τον Περουτζίνο δεν έχει προσδιοριστεί με ακρίβεια, ωστόσο τοποθετείται περίπου το 1495.
Η πρώτη επίσημη καταγραφή της δραστηριότητάς του χρονολογείται στις 10 Δεκεμβρίου του 1500, σύμφωνα με έγγραφο που πιστοποιεί πως ανέλαβε να φιλοτεχνήσει ένα ιερό, με προθεσμία έως το Σεπτέμβριο του 1502. Ανέλαβε τις πρώτες παραγγελίες έργων του για εκκλησίες στην Τσιττά ντι Καστέλλο και στην Περούτζια, πόλεις που βρίσκονταν σε μικρή απόσταση από το Ουρμπίνο, ενώ φιλοτέχνησε επίσης τα σχέδια για μία σειρά νωπογραφιών για τη Biblioteca Piccolomini της Σιένα, έργο που ανέλαβε να ολοκληρώσει ο Πιντουρίκκιο. Η πιθανώς παλαιότερη και άθικτη μέχρι σήμερα εικόνα που φιλοτέχνησε για την εκκλησία του Αγίου Δομήνικου στην Τσιττά ντι Καστέλλο, μία σύνθεση με θέμα τη σταύρωση του Χριστού (π.1502-3, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου), παρουσιάζει αρκετά κοινά στοιχεία με έργα του Περουτζίνο, γεγονός που μαρτυρά την επίδραση του τελευταίου στην τεχνοτροπία του Ραφαήλ.
Έργα
Α’. Πίνακες
απόσπασμα από το Τρίπτυχο Baronci [1], 1500-1501, Νάπολη, Εθνικό Μουσείο Καποντιμόντε
Άγιος Σεβαστιανός [2], 1501-1502, Μπέργκαμο, Accademia Carrara
Madonna Solly [3], 1502, Πινακοθήκη του Βερολίνου
Madonna Von der Ropp [4], 1502, Πινακοθήκη του Βερολίνου
Η στέψη της Παρθένου (Pala Oddi), 1502-1503
Σταύρωση [5], 1503-1504, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου
Το όνειρο του ιππότη, 1503-1504, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου
Ο Άγιος Γεώργιος και ο δράκος, 1503-1505, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου
Οι γάμοι της Παρθένου, 1504, Μιλάνο, Πινακοθήκη Μπρέρα
Madona Terranova [6], 1504-1505, Πινακοθήκη του Βερολίνου
Φραντσέσκο Μαρία ντελλα Ρόβερε [7], 1505, Φλωρεντία, Ουφίτσι
Madonna Ansidei [8], 1505, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου
Η Αγία Οικογένεια Canigiani, [9], 1505-1506, Μόναχο, Παλαιά Πινακοθήκη
Προσωπογραφία του Άνιολο Ντόνι. [10] Στην πίσω όψη Ο Κατακλυσμός, περ. 1506 (Sala di Saturno), Φλωρεντία, Παλάτσο Πίττι
Προσωπογραφία της Μανταλένας Ντόνι. Στην πίσω όψη Δευκαλίων και Πύρρα, περ. 1506 (Sala di Saturno), Φλωρεντία, Παλάτσο Πίττι
La Gravida (Η Έγκυος)[11] (Sala dell'Iliade), περ.1506, Φλωρεντία, Παλάτσο Πίττι
Madonna del Granduca [12] (Sala di Saturno), περ.1506, Φλωρεντία, Παλάτσο Πίττι
Η Παρθένος με την καρδερίνα [13], 1506, Φλωρεντία, Ουφίτσι
Αυτοπροσωπογραφία [14], 1506, Φλωρεντία, Ουφίτσι
Η κυρία με τον μονόκερω [15], 1506, Ρώμη, Γκαλλερία Μποργκέζε
Madonna del prato (Η Παρθένος του Λειμώνος) [16], 1506, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
Madonna Conestabile [17], 1506, Αγία Πετρούπολη, Ερμιτάζ
Η Αγία Οικογένεια με τον Ιωσήφ αγένειο [18], 1506, Αγία Πετρούπολη, Ερμιτάζ
La Muta (Η βουβή) [19], 1507, Ουρμπίνο, Εθνική Πινακοθήκη
Αποκαθήλωση [20], 1507, Ρώμη, Γκαλλερία Μποργκέζε
Η Παναγία με τα γαρύφαλλα [21], 1506-1507, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου
Η Αγία Οικογένεια με ένα πρόβατο, [22] 1507, Μαδρίτη, Μουσείο ντελ Πράδο
Madonna Colonna [23], 1507, Πινακοθήκη του Βερολίνου
Madonna del Baldacchino [24] (Sala di Saturno), 1507-1508, Φλωρεντία, Παλάτσο Πίττι
La belle Jardinière (Η ωραία περιβολάρισσα) [25], 1507-1508, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου
Madonna Tempi, [26] 1507-1508, Μόναχο, Παλαιά Πινακοθήκη
Η Αγία Αικατερίνη της Αλεξανδρείας [27], 1508, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου
Ο καρδινάλιος Αλεσσάντρο Φαρνέζε (μετέπειτα πάπας Παύλος Γ΄) [28], 1509-11, Νάπολη, Εθνικό Μουσείο Καποντιμόντε
Madonna Aldobrandini [29], 1510, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου
Προσωπογραφία καρδιναλίου, [30] 1510-12, Μαδρίτη, Μουσείο ντελ Πράδο
Πάπας Ιούλιος Β΄ [31], 1511, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου
Madonna della Seggiola [32] (Sala di Saturno), 1513-1514, Φλωρεντία, Παλάτσο Πίττι
Madonna dell'Impannata [33] (Sala di Ulisse), 1513-1514, Φλωρεντία, Παλάτσο Πίττι
Madonna Sistina, 1513-14, Πινακοθήκη της Δρέσδης
Madonna della Tenda (Η Παναγία της κουρτίνας), [34] 1513-14, Μόναχο, Παλαιά Πινακοθήκη
Madonna del Pesce (Η Παναγία του ψαριού), [35] περ.1514, Μαδρίτη, Μουσείο ντελ Πράδο
Η έκσταση της Αγίας Καικιλίας [36], 1514-15, Μπολόνια, Εθνική Πινακοθήκη
Προσωπογραφία του Μπαλντασσάρε Καστιλιόνε [37], 1514-1515, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου
La Velata ( Η γυναίκα με το πέπλο), 1515-1516, Φλωρεντία, Παλάτσο Πίττι
Προσωπογραφία του Τομμάζο Ινγκιράμι [38] (Sala di Saturno), 1515-1516, Φλωρεντία, Παλάτσο Πίττι
Προσωπογραφία της Φέντρα Ινγκιράμι (Sala di Saturno), 1515-1516, Φλωρεντία, Παλάτσο Πίττι
Η Μεταμόρφωση [39], 1516-20, Ρώμη, Βατικανή Πινακοθήκη
Lo Spasimo di Sicilia (Ο Χριστός πέφτει υπό το βάρος του Σταυρού), [40] 1517, Μαδρίτη, Μουσείο ντελ Πράδο
Το όραμα του Ιεζεκιήλ [41] (Sala di Saturno), 1518, Φλωρεντία, Παλάτσο Πίττι
Il Gran San Michele [42], περ.1518, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου
Αγία Μαργαρίτα [43], 1518, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
Ιωάννα της Αραγώνος, [44], 1518, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου
Ο Λέων Ι΄ με τους καρδιναλίους Τζούλιο ντε Μέντιτσι και Λουίτζι ντε Ρόσσι [45], 1518-19, Φλωρεντία, Ουφίτσι
La Fornarina, 1518-1519, Ρώμη, Galleria nazionale d'arte antica di Palazzo Barberini
Β’. Τοιχογραφίες
Ουρμπίνο, Casa Santi (σπίτι του Ραφαήλ)
Madonna di Casa Santi [46] 1498
Ρώμη, Stanze Vaticane (Αίθουσες του Βατικανού)
Stanza della Segnatura (Αίθουσα της Υπογραφής)
Η Σχολή των Αθηνών, 1509-10
Οι κύριες και οι θεολογικές αρετές [47]
Η έρις περί την Θείαν Ευχαριστίαν [48]
Ο Παρνασσός [49] 1511
Stanza di Eliodoro (Αίθουσα του Ηλιόδωρου)
Η εκδίωξη του Ηλιόδωρου από το Ναό [50] 1511-12
Η λειτουργία της Μπολσένα [51] 1514
Η συνάντηση Λέοντα Μεγάλου και Αττίλα [52]
Η απελευθέρωση του Αγίου Πέτρου [53] 1514
Stanza dell'incendio di Borgo (Αίθουσα της πυρκαγιάς του Μπόργκο)
Η ναυμαχία της Όστια [54]
Η πυρκαγιά του Μπόργκο, 1514 (εκτελεσμένο από το εργαστήριο του Ραφαήλ σε σχέδιά του)
Η στέψη του Καρλομάγνου [55]
Ο όρκος του Λέοντα Γ΄ [56]
Sala di Constantino
Εν τούτω νίκα (εκτελεσμένο από το εργαστήριο του Ραφαήλ)
Η μάχη της Μουλβίας γέφυρας (εκτελεσμένο από το εργαστήριο του Ραφαήλ)
Ρώμη, Βατικανό, Loggia di Raffaello, 1518-1519 [57] , (γεν. άποψη)
Ο διαχωρισμός της γης από των υδάτων [58]
Η δημιουργία των ζώων [59]
Τα ζώα φεύγουν από την Κιβωτό [60]
Ισαάκ και Ρεβέκκα [61]
Το όνειρο του Ιακώβ [62]
Η συνάντηση του Ιακώβ με την Ραχήλ [63]
Η ανεύρεση του Μωυσή [64]
Η κρίση του Σολομώντα [65]
Ο Σολομών και η βασίλισσα του Σαβά [66]
Η προσκύνηση των Μάγων [67]
Ρώμη, Sant'Agostino
Ο προφήτης Ησαΐας [68], 1511-12
Ρώμη, Santa Maria della Pace
Οι Σίβυλλες [69]
Ρώμη, Βίλλα Φαρνεζίνα, 1511
Το συμβούλιο των θεών [70]
Το γαμήλιο συμπόσιο του Έρωτα και της Ψυχής [71]
Ο θρίαμβος της Γαλάτειας [72]
Δωμάτια Ραφαήλ, Βατικανό
Ο Ραφαήλ προσλήφθηκε για να διακοσμήσει με νωπογραφίες τέσσερα δωμάτια στο Αποστολικό Παλάτι του Βατικανού. Σήμερα, αυτά τα δωμάτια ονομάζονται "τα δωμάτια Ραφαήλ" ή "Stanze di Rafaello" στην Ιταλική. Οι νωπογραφίες στα δωμάτια αυτά είναι:
Βιβλιογραφία
Giorgio Vasari, Le vite de' più eccellenti pittori, scultori, e architettori, 1550 (Τζόρτζιο Βαζάρι, Οι βίοι των εξοχοτέρων ζωγράφων, γλυπτών και αρχιτεκτόνων - αποσπασματική ελληνική μετάφραση από τον Στέλιο Λυδάκη, "Κανάκης", 1995)
V. Golzio, Raffaello nei documenti nelle testimonianze dei contemporanei e nella letturatura del suo secolo, Vatican City and Westmead, 1971
The Cambridge Companion to Raphael, Marcia B. Hall, Cambridge University Press, 2005, ISBN 0-521-80809-X,
New catalogue raisonné in several volumes, still being published, Jürg Meyer zur Capellen, Stefan B. Polter, Arcos, 2001-2008
Raphael. James H. Beck, Harry N. Abrams, 1976, LCCN 73-12198, ISBN 0-8109-0432-2
Raphael, Pier Luigi De Vecchi, Abbeville Press, 2003. ISBN 0789207702
Raphael, Bette Talvacchia, Phaidon Press, 2007. ISBN 9780714847863
Raphael, John Pope-Hennessy, New York University Press, 1970, ISBN 0-8147-0476-X
Raphael: From Urbino to Rome, Hugo Chapman, Tom Henry, Carol Plazzotta, Arnold Nesselrath, Nicholas Penny, National Gallery Publications Limited, 2004, ISBN 1-85709-999-0 (exhibition catalogue)
The Raphael Trail: The Secret History of One of the World's Most Precious Works of Art; Joanna Pitman, 2006. ISBN 0091901715
Raphael - A Critical Catalogue of his Pictures, Wall-Paintings and Tapestries, catalogue raisonné by Luitpold Dussler published in the United States by Phaidon Publishers, Inc., 1971, ISBN 0-7148-1469-5 (out of print, but there is an online version here [73])
Wolk-Simon, Linda. (2006). Raphael at the Metropolitan: The Colonna Altarpiece. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 9781588391889.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License