.

Ο Μπενότσο Γκοτσόλι (ιταλικά: Benozzo Gozzoli, 1421 - 1497) ήταν Ιταλός ζωγράφος της περιόδου της Αναγέννησης. Είναι ιδιαίτερα γνωστός για τη σειρά των τοιχογραφιών που δημιούργησε στο Ανάκτορο των Μεδίκων, στις οποίες απεικονίζει με ζωντάνια εορταστικές πομπές με ιδιαίτερη προσοχή στη λεπτομέρεια, ακολουθώντας το διεθνές γοτθικό ύφος.

Drawings

The Christ Child and the Archangel Michael

Portrait of a deacon

Portrait study, fragment

Study sheet, flying figure and hands

Study Journal, St. John the Baptist and other saints

Βίος
Η Πύλη του Παραδείσου, έργο του Γκιμπέρτι στο οποίο ήταν βοηθός ο Γκοτσόλι

Ο Μπενότσο γεννήθηκε το 1420 ή το 1421 ως Μπενότσο ντι Λέζε (Benozzo di Lese) το 1421 στο μικρό χωριό Σαντ'Ιλάριο α Κολομπάνο (Sant'Ilario a Colombano) στο δήμο Σκάντιτσι (Scandicci) της μητροπολιτικής περιοχής της Φλωρεντίας, γι' αυτό οι περισσότερες πηγές αναφέρουν ως τόπο γέννησής του τη Φλωρεντία.[1][2][3] Πατέρας του ήταν ο Λέζε (Αλέσιο) ντι Σάντρο (Lese (Alessio) di Sandro) και ο ζωγράφος αναφέρεται ως "Μπενότσο Γκοτσόλι" στις "Βιογραφίες" του Τζόρτζιο Βαζάρι, στη δεύτερη έκδοση του βιβλίου του το 1458, χωρίς να είναι γνωστός ο λόγος αυτής της ονομασίας από πλευράς Βαζάρι.[2] Το 1427 ολόκληρη η οικογένεια, μαζί με τους αδελφούς του επίσης ζωγράφους Φραντσέσκο, Τζερόλαμο και Αλέσσο ντι Μπενότσο μετακομίζει και εγκαθίσταται στην πόλη της Φλωρεντίας. Όπως πολλοί ζωγράφοι της Αναγέννησης, ο Μπενότσο εκπαιδεύτηκε αρχικά ως χρυσοχόος[2]. Σύμφωνα με τον Βαζάρι, στα πρώτα χρόνια της σταδιοδρομίας του διετέλεσε μαθητής και βοηθός του Φρα Αντζέλικο: Ορισμένα από τα έργα στη μονή του Αγίου Μάρκου στη Φλωρεντία έγιναν από τον Γκοτσόλι σε σχέδια του Αντζέλικο.[2]. Το πρώτο έγγραφο που διαθέτουμε σχετικά με τις δραστηριότητες του είναι η σύμβαση της 24ης Ιανουαρίου 1444, με το οποίο αναλαμβάνει επί τρία χρόνια βοηθός του Λορέντσο Γκιμπέρτι για την κατασκευή της "Πύλης του Παραδείσου" στο Βαπτιστήριο του Αγίου Ιωάννη της Φλωρεντίας.[4]

Στις 23 Μαΐου 1447 ο Γκοτσόλι πήγε στη Ρώμη με τον Φρα Αντζέλικο. Είχαν κληθεί από τον Πάπα Ευγένιο Δ΄ για να δημιουργήσουν διακοσμητικές τοιχογραφίες στο Ανάκτορο του Βατικανού. Αργότερα εργάστηκαν πάλι μαζί, μέχρι τον Ιούνιο του 1448, για τη διακόσμηση του παρεκκλησίου Καπέλλα Νικολίνα για λογαριασμό του Πάπα Νικολάου του Ε΄.

Το 1449 σε συνεργασία πάλι με τον Φρα Αντζέλικο ολοκληρώνει τις τοιχογραφίες στο παρεκκλήσιο του Σαν Μπρίτσιο (San Brizio) του Καθεδρικού ναού του Ορβιέτο. Αυτή ήταν και η τελευταία συνεργασία των δύο καλλιτεχνών.[4]

Στην Ούμπρια
Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος

Το 1449 εγκατέλειψε τον Φρα Αντζέλικο και μετακόμισε στην Ούμπρια. Το 1450 δημιούργησε στο Νάρνι τον "Ευαγγελισμό", τον οποίον υπέγραψε ως OPU[S] BENOT[I] DE FLORENT[IA]. Στη Μονή του Σαν Φορτουνάτο, κοντά στο Μοντεφάλκο ζωγράφισε μια "Παναγία Βρεφοκρατούσα με Αγίους και Αγγέλους" και άλλα τρία έργα. Ένα από αυτά, η εικόνα βωμού στην οποία απεικονίζεται ο Άγιος Θωμάς να λαμβάνει την Αγία Ζώνη της Παρθένου σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο του Λατερανού και σε αυτό διακρίνεται η μεγάλη ομοιότητα ύφους του Γκοτσόλι, στα πρώτα του έργα, με αυτό του Φρα Αντζέλικο.

Στη συνέχεια μετέβη στη Μονή του Αγίου Φραγκίσκου στο Μοντεφάλκο, όπου ζωγράφισε στο χοροστάσιο τρις σειρές επεισοδίων από τη ζωή του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, με πολλά πρόσθετα, όπως τις κεφαλές των Δάντη, του Πετράρχη και του Τζιότο. Την εργασία αυτή ολοκλήρωσε το 1452 και σε αυτήν εξακολουθεί να υπάρχει η επιρροή του Φρα Αντζέλικο, η οποία, σε μερικά σημεία, έχει αναμιχθεί με επιρροές από τον Τζιότο.[5] Στο παρεκκλήσιο του Αγίου Ιερώνυμου της ίδιας εκκλησίας υπάρχει τοιχογραφία του Γκοτσόλι με την Παρθένο και Αγίους, τη Σταύρωση και άλλα θέματα.

Παρέμεινε στο Μοντεφάλκο - με μόνη του απουσία ένα ταξίδι στο Βιτέρμπο πιθανόν μέχρι το 1456, όπου προσέλαβε ως βοηθό του τον Πιερ Αντόνιο Μετσάστρις. Από το Μοντεφάλκο μετέβη στην Περούτζια, όπου ζωγράφισε, σε μια εκκλησία της, την "Παρθένο με Αγίους", έργο που σήμερα βρίσκεται στην τοπική ακαδημία.

Στην Τοσκάνη

Στην Περούζια ο Γκοτσόλι δεν έμεινε πολύ: Μόλις ολοκλήρωσε την εργασία του επέστρεψε στη Φλωρεντία, το επίκεντρο της τέχνης του Quattrocento. Μεταξύ 1459 και 1461 ζωγράφισε το έργο που θεωρείται ως το σημαντικότερό του: Τις τοιχογραφίες στο παρεκκλήσιο των Μάγων του Ανακτόρου Medici-Riccardi με θέμα την "Πορεία των Μάγων προς τη Βηθλεέμ" (Cavalcata dei Magi), και, στο βήμα, μια σύνθεση με τους "Αγγέλους στον Παράδεισο". Στην τοιχογραφία της "Πορείας" ο Γκοτσόλι αποτύπωσε πορτρέτα μελών της οικογενείας των Μεδίκων, περιλαμβάνοντας σε αυτή και την αυτοπροσωπογραφία του, με το όνομά του γραμμένο γύρω από το γείσο του σκούφου του. Απεικονίζονται κατά κύριον λόγον οι συμμετασχόντες στην σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-1149), που απέβλεπε στην ένωση της Ανατολικής με την Δυτική Εκκλησία. Υπάρχουν μεταξύ άλλων οι προσωπογραφίες των Μεδίκων (Κοσμά, Πέτρου και του Λαυρέντιου του Μεγαλοπρεπούς), του αυτοκράτορα Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγου, του πατριάρχη Ιωσήφ της Κωνσταντινούπολης, του πάπα Πίου Β΄ και διαφόρων ηγεμόνων της Ιταλίας. Έξοχο σκηνογραφικά το έργο, αποδίδει εναργεστατα την εντύπωση που προκάλεσε στον πληθυσμό της Φλωρεντίας η άφιξη των Βυζαντινών αξιωματούχων. Ο πίνακας "Παναγία Βρεφοκρατούσα με Αγίους" του 1461 (σήμερα στην Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου) ανήκει στην ίδια περίοδο διαμονής του στη Φλωρεντία.[6][7]
Η δόξα του Αγίου Θωμά Ακινάτη, λεπτομέρεια. Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου.

Το 1464 ο Γκοτσόλι έφυγε από τη Φλωρεντία για το Σαν Τζιμινιάνο, όπου εκτέλεσε μερικές εκτεταμένες εργασίες: Στην εκκλησία του Αγίου Αυγουστίνου μια σύνθεση με τον "Άγιο Σεβαστιανό να προστατεύει την πόλη από τον λοιμό", το 1464, σε ολόκληρο το χοροστάσιο του ναού μια τριπλή σειρά σκηνών από τον βίο του Αγίου Αυγουστίνου, από τη στιγμή που εισήλθε στη σχολή της Ταγάστα (σημερινή Souk Ahras) ως την ταφή του, με δεκαεπτά κύρια θέματα και ορισμένα συμπληρώματα. Στο Πιέβε σαν Τζιμινιάνο (μονή του Μπόζε) το "Μαρτύριο του Αγίου Σεβαστιανού" και τρία ακόμη θέματα, με ορισμένες ακόμη εργασίες στην πόλη και τα περίχωρά της. Στα έργα αυτά το ύφος του συνδυάζει στοιχεία του Φιλίππο Λίππι με δικά του, ενώ συνεργάτης του ήταν ο Τζούστο ντ' Αντρέα.

Στην πόλη αυτή παρέμεινε ως το 1467 και το 1469 άρχισε τη μεγάλη σειρά τοιχογραφικών στο Κάμπο Σάντο της Πίζα, με την οποία το όνομά του έχει ιδιαίτερα συνδεθεί. Σε αυτή τη σειρά υπάρχουν εικοσιτέσσερα κύρια θέματα από την Παλαιά Διαθήκη, από την "επινόηση του κρασιού από τον Νώε" μέχρι την επίσκεψη της βασίλισσας του Σαββά στον Σολομώντα. Στο συμβόλαιό του αναφέρεται ότι όφειλε να ζωγραφίζει τρία θέματα κατ' έτος με αμοιβή δέκα περίπου δουκάτα για καθένα. Φαίνεται, ωστόσο, ότι στο συμβόλαιό του δεν ήταν και τόσο αυστηρός, καθώς μέσα σε δύο χρόνια είχε ολοκληρώσει μόνο τρία θέματα. Πιθανόν το μεγάλο μέγεθος των μορφών και των συμπληρωμάτων έγινε δεκτό ως αιτία παρέκκλισης από τον συμφωνημένο ρυθμό παραγωγής.

Μέχρι το 1470 είχε ολοκληρώσει την τοιχογραφία "Ο Νώε και η οικογένειά του", ακολουθούμενη από την "κατάρα του Χαμ", την "κτίση του Πύργου της Βαβέλ" (στην οποία υπάρχουν πορτρέτα του Κόζιμο των Μεδίκων), του νεαρού Λορέντσο των Μεδίκων, του Άντζελο Πολιτσιάνο και άλλων), η "Καταστροφή των Σοδόμων και των Γομόρρων", η "Νίκη του Αβραάμ", τους "Γάμους της Ραχήλ και της Ρεβέκκας", τη "ζωή του Μωυσή" κ. ά. Στο παρεκκλήσιο Αμμαννάτι, απέναντι από μία από τις πύλες του Κάμπο Σάντο, ζωγράφισε, επίσης, την "Προσκύνηση των Μάγων", όπου και πάλι εμφανίζεται αυτοπροσωπογραφία του.
Οι τρεις Σοφοί, νωπογραφία στο "παρεκκλήσιο των Μάγων" στο ανάκτορο Medici-Riccardi, Φλωρεντία, 1459-1461

. Σε όλο αυτό το τεράστιο έργο πιθανότατα είχε ως βοηθό τον Τσανόμπι Μακκιαβέλλι, μπορούν να προστεθούν και ορισμένες εικόνες που δημιούργησε κατά τη διαμονή του στην Πίζα, όπως "Η Δόξα του Αγίου Θωμά Ακινάτη", σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου, σε μια περίοδο 16 ετών, μέχρι το 1485. Αυτή είναι και η τελευταία ημερομηνία υπό την οποία μπορούν να του αποδοθούν έργα με βεβαιότητα. Ο Γκοτσόλι απεβίωσε στην Πιστόια το 1497, πιθανόν από λοιμό.

Το 1478 οι αρχές της Πίζα του έδωσαν, ως ένδειξη της εκτίμησής τους, τάφο στο Κάμπο Σάντο. Διέθετε, με όμοιο τρόπο, δικό του σπίτι στην Πίζα και κατοικίες και γη στη Φλωρεντία.[6]
Αξιολόγηση του έργου του

Σύμφωνα με την Encyclopædia Britannica, 11η έκδοση του 1911:

Η τέχνη του Γκοτσόλι δεν ανταγωνίζεται εκείνη των μεγαλύτερων συγχρόνων του, είτε σε έξαρση είτε σε δύναμη, αλλά είναι κατ' εξοχήν ελκυστική με την έννοια ότι είναι πλούσια, σαγηνευτική, ζωντανή και άπλετη τόσο σε μορφές όσο και σε πράγματα. Τα τοπία του, στα οποία συνωστίζονται πτηνά και τετράποδα, ιδιαίτερα σκύλοι, είναι πιο ποικίλα, λεπτομερή και θελκτικά σε σχέση με όλων των προκατόχων του. Οι συνθέσεις του είναι γεμάτες μορφές, με μεγαλύτερη αληθοφάνεια όταν έχουν χαρούμενη και χαριτωμένη έκφραση παρά όταν, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του θέματος, έχουν τραγικές ή δραματικές εκφράσεις ή πυρετό δράσης. Τα χρώματά του είναι λαμπερά, ζωντανά και εορταστικά. Η μεγαλοφυΐα του Γκοτσόλι ήταν, σε σύνολο, πιο ευέλικτη και αφομοιωτική παρά ρωμαλέα ιδιόμορφη. Από τα σχέδιά του δεν λείπουν οι ατέλειες, ιδιαίτερα στα άκρα και στις συνενώσεις τους καθώς και στην προοπτική των θαυμάσια σχεδιασμένων κτισμάτων του. Στις τοιχογραφίες του χρησιμοποιούσε τέμπερα, με συνέπεια η φθορά τους να είναι σημαντική. Η ακούραστη παραγωγικότητά του, η απαρίθμηση των έργων που δημιούργησε, μιλούν από μόνα τους. Η εντιμότητα του βίου του λέγεται ότι είναι αντάξια του πρώτου διδασκάλου του, του Φρα Αντζέλικο.

Σημαντικά έργα
Παναγία Βρεφοκρατούσα, Ίδρυμα Τέχνης Ντιτρόιτ, περ. 1460

Η Αρπαγή της Ελένης (c. 1437-1439) - Τέμπερα σε πάνελ, 51 x 61εκ. , Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου
Γυναίκες στον Τάφο (1440-1441) - Τοιχογραφία, Άγιος Μάρκος, Φλωρεντία
Η Προσκύνηση των Μάγων (1440-1441) - Τοιχογραφία, Άγιος Μάρκος, Φλωρεντία
'Παναγία με το Βρέφος ευλογούσα (1449) -Τέμπερα σε μετάξι σε ξύλινη βάση, 254 x 130 εκ., Santa Maria sopra Minerva, Ρώμη
Παναγία Βρεφοκρατούσα ανάμεσα στους Αγίους Φραγκίσκο και Μπερναντίνα της Σιένα (1450) - Τοιχογραφία, Σαν Φορτουνάτο, Μοντεφάλκο
Ο Άγιος Φορτουνάτο ένθρονος (1450) - Fresco, 200 x 110εκ. , Άγιος Φορτουνάτο, Μοντεφάλκο
Παναγία Βρεφοκρατούσα (1450) - Τοιχογραφία, 250 x 135εκ. , Άγιος Φορτυνάτο, Μοντεφάλκο
ο Άγιος Αντώνιος της Πάντοβα (1450s) - Πάνελ, Santa Maria in Aracoeli, Ρώμη
Madonna della Cintola (1450) - Τέμπερα σε πάνελ, 133 x 165εκ. , Μουσεία Βατικανού, Βατικανό
Παναγία Βρεφοκρατούσα περιστοιχιζόμενη από Αγίους (1452) - Τοιχογραφία, Άγιος Φραγκίσκος, Παρεκκλήσιο του Σαν Τζερόλαμο, Μοντεφάλκο
Η Αναχώρηση του Αγίου Ιερωνύμου από την Ιεριχώ (1452) - Fresco, Τοιχογραφία, Άγιος Φραγκίσκος, Παρεκκλήσιο του Σαν Τζερόλαμο, Μοντεφάλκο
Ο Άγιος Ιερώνυμος αφαιρεί το αγκάθι από το πόδι του λέοντος (1452) - Τοιχογραφία, Άγιος Φραγκίσκος, Παρεκκλήσιο του Σαν Τζερόλαμο, Μοντεφάλκο
Παναγία Βρεφοκρατούσα με τους Αγίους Φραγκίσκο και Μπερναρντίν και τον αδελφό Τζάκοπο(c. 1452) - Τέμπερα σε πάνελ, 34 x 54εκ. , Kunsthistorisches Museum, Βιέννη
Παναγία Βρεφοκρατούσα με τους Αγίους Ιωάννη Βαπτιστή, Πέτρο, Ιερώνυμο και ΠαύλοJ (1456) - Τέμπερα σε πάνελ, 122 x 212εκ. , Εθνική Πινακοθήκη Ούμπρια, Περούτζια
Η Προσκύνηση των Μάγων (1459–1460) - Τοιχογραφία, Ανάκτορο Medici Riccardi, Φλωρεντία
Παναγία Βρεφοκρατούσα (c. 1460) - Τέμπερα σε πάνελ, 84,8 x 50,6 εκ. , ΊδρυμαΤεχνών Ντιτρόιτ
Το τρίπτυχο του Εξαγνισμού (1461) -Τέμπερα σε πάνελ, 158 x 171 εκ. , [[Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου
Ο Άγιος Δομίνικος St. Dominic ανασταίνει τον Ναπολεόνε Ορσίνι (1461) - Τέμπερα σε πάνελ, 25 x 35εκ. , Πινακοθήκη Μπρέρα, Μιλάνο
Η Πτώση του Σίμωνος Μάγου (1461-1462) - Τέμπερα σε πάνελ, 24 x 35,5 εκ. , Βασιλική Συλλογή, Hampton Court
Ο Χορός της Σαλώμης (1461-1462) - Τέμπερα σε πάνελ, 23,8 x 34,3 εκ. , Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης, Ουάσιγκτον
Ιστορίες του Αγίου Αυγουστίνου (1464–1465) - Τοιχογραφίες, Sant'Agostino, Σαν Τζιμινιάνο
ΟΙ Τέσσερις Ευαγγελιστές (1464–1465) - Τοιχογραφία, Sant'Agostino, Σαν Τζιμινιάνο
Άγιοι (1464–1465) - Τοιχογραφίες, Sant'Agostino, Σαν Τζιμινιάνο
Ο Άγιος Σεβαστιανός (1464–1466) - Τοιχογραφία, 527 x 248 εκ. , Sant'Agostino, Σαν Τζιμινιάνο
Το Μαρτύριο του Αγίου Σεβαστιανού (1465) - Τέμπερα σε πάνελ, 525 x 378εκ. , Collegiate Church, Σαν Τζιμινιάνο
Ο Μυστικός Γάμος της Αγίας Αικατερίνης (1466) - Τέμπερα σε πάνελ, 90 x 50 εκ. , Pinacoteca Comunale, Terni
Reuscitates μεταξύ των Αγίων Ανδρέα και Πρόσπερου (Madonna dell'Umiltà; 1466) - Τέμπερα σε πάνελ, 137 x 138εκ. , Δημοτικό Μουσείο, Σαν Τζιμινιάνο
Ο θρίαμβος του Αγίου Θωμά Ακινάτη (1471) - Τέμπερα σε πάνελ, 230 x 102 εκ. , Μουσείο του Λούβρου
Η Άμπελος και η Μέθη του Νώε (1469-1484) - Τοιχογραφία, Κάμπο Σάντο, Πίζα
Ιστορίες της Παρθένου (1484) - (τοιχογραφίες μεταφερμένες σε πάνελ, Δημοτική βιβλιοθήκη, Καστελφιορεντίνο
Η Αποκαθήλωση (1491) - Λάδι σε καμβά, 180 x 300εκ. , Museo Horne, Φλωρεντία

Παραπομπές

Encyclopedia Britannica, λήμμα Benozzo Gozzoli
Treccani.it., Emma Micheletti Dizionario Biografico degli Italiani - Volume 8 (1966)
Olga's Gallery
Benozzogozzoli.it
History of the chapel of the Choir of San Francesco, and its frescoes with depictions and descriptions of all the scenes.
Μία ή περισσότερες προτάσεις από το προηγούμενο κείμενο ενσωματώνει κείμενο από έκδοση που είναι πλέον κοινό κτήμα: Chisholm, Hugh, επιμ.. (1911) «Gozzoli, Benozzo» Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα 12 (11η έκδοση) Cambridge University Press Εδώ υπάρχουν και πρόσθετες αναφορές:

Οι Vasari, Joseph Archer Crowe and Giovanni Battista Cavalcaselle αποτελούν πηγές σχετικά με τον Γκοτσόλι.
Μια ξεχωριστή βιογραφία του, γραμμένη από τον H. Stokes, εκδόθηκε το 1903 από τη βιβλιοθήκη Newne’s Art.

Μια ακόμη μικρή εικόνα στην ίδια πινακοθήκη η Αρπαγή της Ελένης είναι αμφισβητούμενης γνησιότητας (Chisholm, 1911).

Πηγές

Giorgio Vasari, Le vite de' più eccellenti pittori, scultori, e architettori, 1550 (Τζόρτζιο Βαζάρι, Οι βίοι των εξοχοτέρων ζωγράφων, γλυπτών και αρχιτεκτόνων -αποσπασματική ελληνική μετάφραση από τον Στέλιο Λυδάκη, "Κανάκης", 1995)
Dale Kent, Cosimo de' Medici and the Florentine Renaissance (New Haven: Yale University Press, 2000).
Franco Cardini, The Chapel of the Magi in Palazzo Medici (Firenze: Mandragora, 2001).
Roger J. Crum, "Roberto Martelli, the Council of Florence, and the Medici Palace Chapel", Zeitschrift & Kunstgeschichte, 59 (1996).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Century Magazine/Volume 39/Issue 1/Old Italian Masters. Benozzo Gozzoli|an overview of Gozzoli's life and work
Web Gallery of Art
Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου
Life of St. Augustine Frescoes with Narrative Explanation
BEGO - Benozzo Gozzoli Museum

Ζωγράφοι

Ιταλοί

Εγκυκλοπαίδεια Ιταλίας

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License