Πρώτη Σύνοδος της Νίκαιας

 

 

.

Εικόνα που παρουσιάζει την Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α' βρίσκεται στο κέντρο περιτριγυρισμένος από Εκκλησιαστικούς Πατέρες. Ο ρόλος περιέχει το πρώτο μισό του Συμβόλου Πίστεως Νίκαιας-Κωνσταντινούπολης.

Το 325 στη Νίκαια της Βιθυνίας ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α' συγκάλεσε την Πρώτη Σύνοδο της Νίκαιας ή Α' Οικουμενική Σύνοδο με σκοπό την αποκατάσταση της ειρήνης στα εκκλησιαστικά ζητήματα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Η Σύνοδος καταδίκασε τη διδασκαλία του Αρείου, συνέταξε το Σύμβολο της Νίκαιας που καθιέρωσε τον όρο «ομοούσιος» και όρισε την ημερομηνία εορτασμού του Πάσχα. Με τη Σύνοδο αυτή η Εκκλησία εντάχθηκε στις επίσημες δομές της Βυζαντινής Αυτοκρατόριας και ο συνοδικός θεσμός έγινε θεμελιώδους σημασίας για τον ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι εξελίξεις αυτές είχαν μακροχρόνιες επιρροές θεολογικού και πολιτικού χαρακτήρα στην Ανατολή κατά τη διάρκεια όλου του Μεσαίωνα.

Οι λόγοι και η προετοιμασία της συνόδου

Ο συνοδικός θεσμός στην εκκλησία κατά τα πρότυπα της Αποστολικής Συνόδου του 49 είχε εισαχθεί από τα μέσα του δευτέρου αιώνα με αφορμή το Μοντανισμό[1]. Στόχος ήταν η καταπολέμηση των αιρετικών διδασκαλιών, ο κοινός αγώνας αναιρέσεως της πεπλανημένης θεολογίας και η καταστολή της ηθικής διαφθοράς που γινόταν εμφανής μέσα στον κλήρο. Στην ουσία οι σύνοδοι για την εκκλησία αποτελούσαν την επιβεβαίωση της κοινής πίστης στην Αποστολική παράδοση του όλου σώματος της εκκλησίας, η οποία επιτυγχανόταν με την κοινωνία των επισκόπων.

Στις αρχές όμως του 4ου αιώνα η δυναμική εμφάνιση του Αρειανισμού και παρά την αντιμετώπισή του από τοπικές και υπερτοπικές συνόδους, δεν έφτασε σε συνθήκη ειρήνευσης μεταξύ των μελών της εκκλησίας με αποτέλεσμα ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος να συγκαλέσει σύνοδο, που ενώ αρχικά προοριζόταν για τις εκκλησίες της ανατολής, μετά από πρόταση του Οσίου Κορδούης (Κόρδοβας) δέχτηκε να διεξαχθεί με τη συμμετοχή επισκόπων από κάθε τοπική εκκλησία, μεταθέτοντας την αρχική τοποθεσία από την Άγκυρα της Γαλατίας, στη Νίκαια της Βιθυνίας για την ευκολότερη πρόσβαση των συγκεκλημένων. Η προετοιμασία της συνόδου είχε ήδη προηγηθεί καθότι δύο σύνοδοι το 324 και 325, στην Αντιόχεια και την Αλεξάνδρεια αντίστοιχα, είχαν επιληφθεί του υφισταμένου προβλήματος. Η απόφαση για τη σύγκλησή της, ελήφθη το ίδιο έτος και ουσιαστικά αποτέλεσε την απαρχή ενός νέου τρόπου συνοδικής έκφρασης της εκκλησίας. Για την εκκλησία όμως η διεύρυνση με τη συμμετοχή του πλήρους σώματος της εκκλησίας, δε σήμαινε και τον υποβιβασμό των προηγουμένων συνόδων, αφού και οι αποφάσεις των συνόδων μέχρι την αρχή τέλεσης των οικουμενικών, απηχούσε στην οικουμενική διάσταση της εκκλησίας με την αποδοχή των κατά τόπους εκκλησιών, που ουσιαστικά επικύρωναν την οικουμενική απήχηση της αυθεντικά βιούμενης πίστης της τοπικής εκκλησίας, την ώρα που η οικουμενική συνοδική έκφραση καλείτο να εκφράσει την επί μέρους στο σύνολο, τοπική αναφορά αυτής της αυθεντίας.

Η ημερομηνία ενάρξεως των εργασιών ήταν η 20η Μαΐου του 325 και διήρκησε τρεισήμισι χρόνια (ή, σύμφωνα με τον Γελάσιο, εξήμισι χρόνια). Οι συσκέψεις διεξήχθησαν σε «ευκτήριο οίκο» κατά τον Ευσέβιο, ενώ οι τακτικές συνεδριάσεις στον «βασίλειον οίκον». Μέχρι μάλιστα τις 25 Αυγούστου είχαν αποπερατωθεί οι προκαταρκτικές συνεδριάσεις. Κατά την τέλεση της συνόδου δεν κρατήθηκαν πρακτικά όπως αντιλαμβανόμαστε από το Μεγάλο Αθανάσιο και τις από μνήμης περιγραφές[2] του, αν και υπήρξαν ενστάσεις από σύγχρονους θεολόγους[3].

Προεδρία και συγκρότηση της συνόδου

Προεδρία

Ένα από τα πλέον δυσεπίλυτα προβλήματα της σύγχρονης ιστορικο-θεολογικής έρευνας είναι η προεδρία της Α' Οικουμενικής συνόδου, κάτι που συνέβη λόγω της μη τήρησης πρακτικών, αλλά και των ιστορικών πηγών, οι οποίες δε δίνουν ξεκάθαρη απάντηση στο εν λόγω ζήτημα, παρά μόνο με συνδυασμένη προσπάθεια διασταύρωσης των πηγών.

Την ευθύνη για τη σύγκληση, την επιστασία και την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής των αποφάσεων την είχε ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος[4]. Πιθανώς υπό τη γενική αυτοκρατορική προεδρία της συνόδου υπήρχαν ένας ή έως και τρεις προεδρεύωντες επίσκοποι, οι οποίοι ενεργούσαν είτε ο καθένας ως επικεφαλής της καθεμιάς από τις δύο παρατάξεις (αρειανόφρονες και ορθόδοξοι τριαδιστές) είτε εκπροσωπώντας όλο το σώμα των επισκόπων. Σύμφωνα με τον Ευσέβιο Καισαρείας[5], όταν η πρόταση προκρίθηκε ο Κωνσταντίνος «παρεδίδου το λόγο τοις προέδροις» κατά το πέρας της δικής του προσφωνήσεως. Σύμφωνα με την άποψη που θεωρεί ότι ένας ήταν ο προεδρεύων επίσκοπος, πιθανώς το πρόσωπο αυτό να ήταν ο Όσιος Κορδούης, ο Νικομηδείας Ευσέβιος, ο Ευσέβιος Καισαρείας ή ο Αντιοχείας Ευστάθιος, με τον τελευταίο να έχει τις περισσότερες πιθανότητες. Αυτή η άποψη υποστηρίζεται από το γεγονός ότι ο Όσιος Κορδούης δεν γνώριζε Ελληνικά, ενώ κατά την άποψη αυτή οι αρειανόφρονες, όπως ο Ευσέβιος Καισαρείας και ο Ευσέβιος Νικομήδειας, ήσαν υπόλογοι στην σύνοδο με βάση τις αποφάσεις των εν Αντιοχεία και Αλεξανδρείας συνόδων. Επίσης, υπάρχει η άποψη ότι δεν υπήρξε συλλογική προεδρία από έναν ή περισσότερους επισκόπους με την αιτιολογία ότι α) ο Ευσέβιος σε όλη τη γραμματεία του, «προέδρους» αποκαλούσε τους επισκόπους, δηλαδή τους προεδρεύωντες στις τοπικές εκκλησιαστικές συνόδους και β) ο Ευσέβιος μιλάει για «πρωτεύοντα» στο δεξιό τάγμα αναφερόμενος στη διάταξη μέσα στο χώρο της συνόδου.

Συγκρότηση

Όπως είδαμε η συγκρότηση της συνόδου, αποτέλεσε θέμα έντονης θεολογικής έρευνας. Την αρχικά εύκολη σε συμπεράσματα περιγραφή του Ευσεβίου για το διαχωρισμό σε δύο «τάγματα» στην αίθουσα τυς συνόδου, πήρε ο σκεπτικισμός, με βάση το οτι υπάρχει μεγάλη απόσταση από το να θεμελιωθεί κάτι τέτοιο σε σχέση με τις πηγές. Ο Ευσέβιος δηλαδή μπορεί να αναφέρει δύο τάγματα, αλλα η αναφορά του σε «πρωτεύοντα» του δεξιού τάγματος, δεν προδηλώνει με απόλυτη αξιοπιστία τον ισχυρισμό και για αντίστοιχο στο αριστερό, όπως πολλοί θεολόγοι ερμήνευσαν. Αντίθετα η απόλυτη ταύτιση της Ρωμαϊκής διοικητικής ιεραρχίας με βάση τη προκαθορισμένη θέση του καθενός, έστρεψε την έρευνα στην παραδοχή, πως προφανώς δεν αποτέλεσε αντιπαράθεση δύο αντιμαχόμενων πλευρών, κάτι που διαφαίνεται και από τη 2η περίοδο του συνεδρίου, που οι αρειανόφρονες δεν έλαβαν μέρος, αλλά και από στοιχεία όπως αυτά διακρίνονται από την περίπτωση του Ευσεβίου Καισαρείας και την παράδοση Λιβέλλου πίστεως με την αποδοχή των «ορθοδόξων» θέσεων και την απολογία του στο τοπικό ποίμνιο για τη μεταστροφή του. Έτσι εμφανίζεται όπως και Νάρκισσος Νερωνιάδος και Θεόδοτος Λαοδικείας να γίνονται δεκτοί ως μέλη της συνόδου μόνο μετά τη μεταστροφή τους. Την ίδια στιγμή μάλιστα ο Ευσέβιος Νικομηδείας παρέδιδε Λίβελλο πίστης Αρειανικού δόγματος κάτι που προκάλεσε την αγανάκτηση του σώματος των συνέδρων[6]

Ο αριθμός των μελών της συνόδου, με βάση τις πηγές που διαθέτουμε, δεν μπορεί να επαληθευτεί ακόμα και σήμερα. Ο αριθμός που επικράτησε από μεταγενέστερες πηγές ιστορικών[7] την εποχή ήταν ο αριθμός 318, κάτι που γνωρίζουμε σήμερα οτι δεν είναι αξιόπιστος, καθότι οι εν βίω ιστορικοί, μιλούν για ένα αριθμό περί τους 300[8]. Οι επισκοπικοί δε κατάλογοι που διασώζονται σήμερα δεν μπορουν να κριθούν απολύτως αξιόπιστοι είτε γιατί έχουν δεχθεί εκ των υστέρων παρεμβάσεις[9], είτε γιατί υπολοίπονται αρκετά με βάση τε δεδομένη πραγματικότητα, αφούν αποτελούσαν μετάφραση άλλων[10]. Τα συμπεράσματα τις συνόδου βεβαίως υπογράφηκαν από περισσότερους από 318, ενώ ο αριθμός αυτός επικράτησε για συμβολικούς λόγους[11].

Οι αποφάσεις της συνόδου

Τα ζητήματα που αντιμετωπίστηκαν

Ο βασικός λόγος σύγκλησης της Α΄ Οικουμενικής συνόδου ήταν η αντιμετώπιση από το σύνολο του πληρώματος της εκκλησίας —εξού και η παράσταση πλήν του ιερού κλήρου και λαϊκών- με κύριο ρόλο τη συμβουλή σε ζητήματα θεολογικού περιεχομένου. Επί τη ευκαιρία όμως της σύγκλησης της συνόδου, αντιμετωπίστηκαν πληθώρα ζητημάτων, τα οποία υπήρχαν στο εσωτερικό της εκκλησίας, που άλλοτε δημιούργησαν έριδες ή υπήρχαν δυνατότητες στο μέλλον να δημιουργήσουν νέα προβλήματα.

Έτσι, καθώς το κρίσιμο ζήτημα του αρειανισμού είχε αντιμετωπιστεί από τις τοπικές συνόδους της Αλεξανδρείας και της Αντιοχείας, δεν έγινε καμία σχετική αναφορά στους κανόνες της Συνόδου της Νίκαιας αλλά υπήρξε η αντιμετώπιση του Κολλουθιανού και Μελιτιανού σχίσματος, του Νοβατιανισμού και αλλά και γενικότερων θεμάτων, όπως της μετάνοιας όπου πάρθηκαν αυστηρότερα ποιοτικά μέτρα και ο εορτασμός του Πάσχα, για τον οποίο επετεύχθη κοινή συμφωνία μεταξύ των παρευρισκομένων. Ένα σημαντικότατο βήμα επίσης επιτελέστηκε σχετικά με τη διοικητική οργάνωση της εκκλησίας σε οικουμενικό επίπεδο με της εισαγωγή του μητροπολιτικού συστήματος. Το σημαντικότερο όμως βήμα της συνόδου ήταν το Σύμβολο της Νίκαιας, ένα σύντομο κείμενο που πιστεύεται ότι μπορεί να βασίστηκε σε βαπτιστήριο σύμβολο της εκκλησίας των Ιεροσολύμων, με ορισμένες τροποποιήσεις που στηρίχθηκαν πάνω στην αντιμετώπιση των αρειανικών δογμάτων.

Συνοπτική παράθεση των ιερών Κανόνων

• Κανών Α΄: Καταδικάζει τη συνήθεια του οικοιοθελούς ευνουχισμού και απαγορεύει τη χειροτονία ευνουχισμένων, πλην όσων για ιατρικούς λόγους ή λόγω βασανιστηρίων εξετμήθησαν.
  
• Κανών Β: Απαγορεύει τη χειροτονία ως κληρικών στα νέα μέλη (νεόφυτοι) της εκκλησίας.
  
• Κανών Γ΄: Καταδικάζει την συνήθεια των κληρικών όλων των βαθμών να συζούν με νεαρές γυναίκες τις οποίες δεν είχαν παντρευτεί (συνείσακτοι).
  
• Κανών Δ΄-Ε΄: Εισάγεται το «μητροπολιτικό σύστημα», το οποίο ίσχυε στην οργάνωση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, και καθορίζουν την αρμοδιότητα της επαρχιακής συνόδου στη χειροτονία των επισκόπων.
  
• Κανών ΣΤ΄: Αναγνωρίζει κατ' εξαίρεση το αρχαίο έθος της συγκεντρωτικής δικαιοδοσίας του επισκόπου της Αλεξάνδρειας στις εκκλησίες της Αιγύπτου, Λιβύης και Πεντάπολης —όπως συνέβαινε και με την εκκλησία της Ρώμης—, ενώ εξαιρεί τη Ρώμη και την Αντιόχεια από το γενικό μέτρο του μητροπολιτικού συστήματος.
  
• Κανών Ζ΄: Ορίζεται ότι ο επίσκοπος Αιλίας (δηλ. Ιερουσαλήμ) να είναι ο επόμενος στη σειρά απόδοση τιμών.
  
• Κανών Η΄: Ορίζει τον τρόπο επιστροφής στην εκκλησία της Αιγύπτου των λεγόμενων «Καθαρών» (Μελιτιανό σχίσμα).
  
• Κανών Θ΄: Αναφέρεται στην συνήθη περίπτωση χειροτονίας πρεσβυτέρων των οποίων δεν εξετάστηκαν τα προσόντα ή οι οποίοι δεν παραμένουν άμεμπτοι.
  
• Κανών Ι΄: Καταδικάζει τη χειροτονία πεπτωκότων.
  
• Κανών ΙΑ΄-ΙΒ΄: Καθορίζεται η μετάνοια των πεπτωκότων, με αυστηρότερα κριτήρια.
  
• Κανών ΙΓ΄: Δέχεται ότι είναι δυνατόν να παρασχεθεί Θεία Ευχαριστία επί της επιθανατίου κλίνης.
  
• Κανών ΙΔ΄: Ορίζεται η μετάνοια των πεπτωκότων κατηχουμένων.
  
• Κανών ΙΕ΄-ΙΣΤ΄: Καταδικάζεται η επιδίωξη κληρικών για μετάθεση σε άλλες εκκλησίες.
  
• Κανών ΙΖ΄: Καταδικάζει την πλεονεξία και αισχροκέρδεια των κληρικών που προέρχεται από τον έντοκο δανεισμό.
  
• Κανών ΙΗ΄: Απαγορεύει στους διακόνους να μεταδίδουν και να αγγίζουν τη Θεία Ευχαριστία πριν από τους πρεσβυτέρους, και δεν επιτρέπεται το να κάθονται μεταξύ των πρεσβυτέρων.
  
• Κανών Κ΄: Απαγορεύει τη γονυκλισία στη Θεία Λειτουργία της Κυριακής και την ημέρα της Πεντηκοστής.
  
  

Επισπρόσθετα καθορίστηκε η κοινή ημέρα εορτασμού του Πάσχα.

Tο σύμβολο της Νίκαιας

Η διαμόρφωσή του και η ομοουσιότητα

Το Σύμβολο της Νίκαιας, αποτέλεσε την επιτομή των ενεργειών αντιμετώπισης του αρειανισμού, στην προσπάθεια σύνταξης της αυθεντικά βιούμενης πίστης και της διαχρονικής συνειδήσεως για την περιφρούρηση της αποστολικής παραδόσεως της εκκλησίας. Το σύμβολο της Νίκαιας κατά βάση ήταν ένα σύντομο κείμενο βαπτιστήριου συμβόλου, το οποίο προσαρμόστηκε στα δεδομένα της αντιμετώπισης της Αρειανικής διδασκαλίας. Η συνείδηση αυτή σε κάθε εκκλησία αντικατοπτριζόταν από το εκάστοτε τοπικό βαπτιστήριο σύμβολο. Έτσι το Σύμβολο της Νίκαιας στόχο είχε να εκφράσει το φρόνημα όλων των ανά την οικουμένη τοπικών εκκλησιών, με κύρια όμως βάση την οριοθέτηση της αποστολικής ορθοδοξίας έναντι των κακοδοξιών της αρειανικής διδασκαλίας.

Το βαπτιστήριο σύμβολο όμως που επιλέχθηκε αποτέλεσε θέμα έρευνας και αντικρουόμενων απόψεων. Έτσι οι F.Hort, A.E.Burn και Α.von Harnack υποστήριξαν, με ισχυρά επιχειρήματα, πως βάση του συμβόλου ήταν το βαπτιστήριο σύμβολο της Καισαρείας, το οποίο ο Ευσέβιος Παμφίλου έθεσε ενώπιον των επισκόπων για να δείξει τη μεταμέλειά του. Η δεύτερη που προβλήθηκε από τον H.Lietzmann, αλλά και τους Β.Φειδά και Β.Στεφανίδη ήταν πως βάση αποτέλεσε το χαμένο βαπτιστήριο σύμβολο της εκκλησίας των Ιεροσολύμων, που την ακριβή μορφή του δε γνωρίζουμε, αλλά είχε παρεμφερή με της παράθεση του Κυρίλλου Ιεροσολύμων κατά τα μέσα του 4ου αιώνα. Επίσης μερίδα θεολόγων υποστήριξε πως είναι μια σύνθεση βαπτιστηρίων συμβόλων, όπως ο Ιω.Καρμίρης. Η επικρατούσα σήμερα άποψη η οποία στηρίζεται σε ισχυρά επιχειρήματα είναι πως τελικά υιοθετήθηκε το απωλεσθέν βαπτιστήριο σύμβολο των Ιεροσολύμων με ορισμένες διορθώσεις προς την καυτεύθυνση της αντιμετωπισης ου Αρειανισμού, ιδίως δε προς τον όρο ομοούσιος. Σε αυτήν την περίπτωση βεβαίως υπάρχει η αποδοχή πως τα βαπτιστήρια σύμβολα της Αλεξανδρείας (320) και Αντιοχείας (325), που περιείχαν θέσεις κατά του Αρειανισμού, υπήρξαν συνεπικουρικά προς το σύμβολο που υιοθετήθηκε με βάση το σύμβολο των Ιεροσολύμων, όμως τόσο η πικρία του Ευσεβίου που εκφράζεται για την αλλοίωση του περιεχομένου βαπτιστηρίου συμβόλου της Καισαρείας με τις μικρές αλλά ουσιαστικές προσθήκες σχετικά με τους όρους «γεννηθέντα ου ποιηθέντα», «εκ της ουσίας» και «ομοούσιον το πατρί», αλλά και με βάση οτι το Σύμβολο της Καισαρείας άφηνε με τις διατυπώσεις του τη δυνατότητα παρερμηνειών προς τις θέσεις των Αρειανοφρόνων, σήμερα κατατείνει προς αυτήν την κατεύθυνση.

Το κρίσιμο σημείο όμως που εστιάζεται στο σύμβολο, αναμφισβήτητα είναι ο όρος ομοούσιος. Ο Ευσέβιος αποδίδει μάλιστα τον όρο αυτό στον Κωνσταντίνο, που συνάγεται οτι η πρόταση αυτή προήλθε από τον σύμβουλό του Όσιο Κορδούης. Αναμφίβολα ο Κορδούης έπαιξε σημαντικό ρόλο στην καταδίκη του αρειανισμού, αλλά σήμερα κρίνεται αδύνατο να θεωρηθεί ως ο εισηγητής του όρου. Ο Φιλοστόργιος, υποδεικνύει τον Αλέξανδρο Αλεξανδρείας[12], μια περιγραφή που αποδίδει περισσότερο βεβαίως τα προσυνοδικά δεδομένα. Παρά όμως τις σημαντικές πρωτοβουλίες του Αλεξάνδρου, δύσκολα θα μπορούσε να επιβάλει στο σύνολο του σώματος των επισκόπων όσα οι αρειανόφρονες του απέδωσαν, χωρίς όμως ο ίδιος να απέχει από την καθοριστική συμβολή στον ορισμό του ομοουσίου. Η πραγματικότητα όμως φαίνεται να βρίσκεται στη γραμματεία του Ευσεβίου. Οτι η απόφαση προφανώς αποτέλεσε καρπό μακράς θεολογικής συζητήσεως όχι μόνο κατά τη διάρκεια της συνόδου με την επίκληση παλαιοτέρων συγγραφέων, όπως του Ωριγένη, αλλά και παλαιότερης προβληματικής της θεολογικής έρευνας. Σε αυτήν την προσπάθεια όμως ο μόνος πραγματικά ικανός για την πρόταση και την ορθή θεμελίωση αυτή, λόγω της διάθεσης του σχετικού υλικού ήταν ο Αλεξανδρείας Αλέξανδρος. Εντούτοις, η κεφαλαιώδης διαμόρφωση του θεολογικού ορισμού της λέξης «ομοούσιος» στη σύνοδο της Νίκαιας, αντί να διευθετήσει το ζήτημα, προκάλεσε πιο έντονες διαμάχες και ακόμη μεγαλύτερη σύγχυση ως προς τη διατύπωση των θεωριών για τη σχέση του Γιου με τον Πατέρα[13].

Το σύμβολο

Πιστεύομεν εἰς ἕνα Θεὸν Πατέρα παντοκράτορα, πάντων ὁρατῶν τε και ἀοράτων ποιητήν.

Πιστεύομεν εἰς ἕνα κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, γεννηθέντα ἐκ τοῦ πατρὸς μονογενῆ, τουτέστιν ἐκ τῆς ουσίας τοῦ πατρός, θεὸν εκ θεοῦ ἀληθινου, γεννηθέντα, οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον τῳ πατρί, δι' οὗ τὰ πάντα ἐγένετο, τά τε ἐν τῳ ούρανῳ καὶ τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, τὸν δι' ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα καὶ σαρκωθέντα και ενανθρωπήσαντα, παθόντα, καὶ ἀναστάντα τῇ τριτῇ ἡμέρᾳ, καὶ ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανούς, καὶ ἐρχόμενον κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς.

Καὶ εἰς τὸ Ἅγιον Πνεῦμα.

Τοὺς δὲ λέγοντας, ὁτι ἦν ποτε ὅτε οὐκ ἦν, καὶ πρὶν γεννηθῆναι οὐκ ἦν, καὶ ὅτι ἐξ ἑτέρας ὑποστάσεως ἢ οὐσίας φάσκοντας εἶναι, [ἢ κτιστόν,] τρεπτὸν ἢ ἀλλοιωτὸν τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, [τούτους] ἀναθεματίζει ἡ καθολικὴ [καὶ ἀποστολικὴ] ἐκκλησία.

Υποσημειώσεις

• 1. ↑ Ευσέβιος, Εκκλ. Ιστ. 5,19,2
  
• 2. ↑ Περί της εν Νικαία Συνόδου
  
• 3. ↑ G.Loescheke, A. Wikinhauser
  
• 4. ↑
  
  • * «Ο Μ. Κωνσταντίνος συνεκάλεσε την πρώτην οικουμενικήν σύνοδον. [...] Τις προήδρευσε της συνόδου; Αναφέρονται τρία ονόματα· ο Αλεξανδρείας Αλέξανδρος, ο Αντιοχείας Ευστάθιος και ο Κορδούης Όσιος. Αλλ' ο Ευσέβιος κάμνει λόγον περί προέδρων δύο ταγμάτων, δεξιού και αριστερού (Βίος Μεγ. Κωνσταντίνου, 3,11 και 12) Εκ του χωρίου τούτου εξάγεται ότι δεν υπήρχεν είς πρόεδρος, δεν υπήρχε κοινός πρόεδρος. Κοινός πρόεδρος ήτο ο αυτοκράτωρ. [...] Μετά την πρώτην οικουμενικήν σύνοδον ο Μέγας Κωνσταντίνος εγκατέλειψε τον όρον "ομοούσιος" και ενεκαινίασε συμβιβαστικήν πολιτικήν. Εις την μεταβολήν ταύτην επείσθη δια των επομένων δύο επιχειρημάτων· ότι ήτο δυνατόν να υπάρξη ορθοδοξία άνευ του όρου "ομοούσιος" και ότι ούτω θα συνεβιβάζοντο οι Αρειανοί και θα αποκαθίστατο η ειρήνη». (Βασίλειος Στεφανίδης, Εκκλησιαστική Ιστορία, 6η εκδ., 1959, Εκδόσεις Παπαδημητρίου, σελ. 175, 177, 181)
    
  • * «In 325, Constantine presided over the first great ecumenical (general) council of the Christian church». (World Book Encyclopedia, "Constantine")
    
  • * «Constantine intervened in ecclesiastical affairs to achieve unity; he presided over the first ecumenical council of the church at Nicaea in 325». ("Constantine", Microsoft ® Encarta ® Reference Library 2005)
    
  • * «(325), the first ecumenical council of the Christian church, meeting in ancient Nicaea (now İznik, Tur.). It was called by the emperor Constantine I, an unbaptized catechumen, or neophyte, who presided over the opening session and took part in the discussions». ("Council of Nicaea", Britannica 2004)
    
  • * «Roman emperors had previously claimed the title pontifex maximus; that is, chief priest of the state-sanctioned pagan cults. It was natural that once they had become Christian, they should claim similar power in the church, not as priests, but as protectors, enforcers, and legitimators. Constantine’s calling of the Council of Nicaea and his enforcement of its decrees was a case in point. Above all, the emperors wished to maintain a voice in appointments to high church office». ("Church: Ecclesiology", Enclycopedia of Religion Τόμ. 3ος, Gale Thompson, 2005, σελ. 1771)
    
  • * «To this presidency of the emperor or of his commissioners the acts of the councils and the Greek historians often refer. Even Pope Stephen V. (a.d. 817) writes, that Constantine the Great presided in the council of Nice. According to Eusebius, he introduced the principal matters of business with a solemn discourse, constantly attended the sessions, and took the place of honor in the assembly. His presence among the bishops at the banquet, which he gave them at the close of the council, seemed to that panegyrical historian a type of Christ among his saints! This prominence of Constantine in the most celebrated and the most important of all the councils is the more remarkable, since at that time he had not yet even been baptized». (Philip Schaff, History of the Christian Church, Τόμ. 3ος)
    
  • * «That council opened late in the spring of 325 in Nicaea. [...] Arius, who was still a presbyter, was there to represent his own position. Also attending was a deacon from Alexandria named Alhanasius (c.300-373), who was to become an important defender of the council's decisions. Sylvester, bishop of Rome, was not present but was represented by two presbyters. Other bishops came from Gaul, Spain, Africa, and Syria. Jacob of Nisibis was a participant, as well as one who was listed simply as John, bishop of India and Persia. The great majority of participants were from the Greek-speaking churches of Palestine, Asia Minor, and Greece, regions formerly under Licinius's rule. Constantine presided over the council's entire proceedings, supported by his personal advisor, bishop Hosius of Cordova from Spain». (Dale Irvin & Scott Sunquist, History of the World Christian Movement: Earliest Christianity to 1453, 2001, Orbis Books, σελ. 176)
    
  • * «This was the calling of the first ecumenical council, the Council of Nicaea. It met for the first time in 325, nearly 300 bishops being present, and Constantine presided over it». (J. M. Roberts, The New History of the World, 2003, Oxford University Press, σελ. 288)
    
  • * «The church held its first ecumenical (universal) council to settle doctrinal and ecclesiastical conflicts: the Council of Nicaea in 325. Constantine called it and presided over it. [...] For better or worse, Emperor Constantine presided over an ecumenical council and enforced its doctrinal decisions. But that was just the beginning of the great controversy over the Son of God and the Trinity. It was meant to end the Arian controversy, but instead it really served as a catalyst for it. The explosion took place alter the bishops left the council in 325. They began to reflect on what it had accomplished and corresponded among themselves about it. Soon it became clear that the language of the creed it had promulgated was ambiguous and, like Scripture itself, could be interpreted in various ways—some of them heretical. Constantine became convinced that the council had not finished its work and that it had, in fact, written the wrong wording into the creed. He wanted to take it all back and rewrite it». (Roger E. Olson, The Story of Christian Theology: Twenty Centuries of Tradition & Reform, 1999, InterVarsity Press, σελ. 139, 160)
    
  • * «Accordingly, Constantine's interest in consolidating his political power intersected with his interest in establishing a single system of belief for all Christians. Clearly, however, Christians were not in fact agreed on matters of religious belief. In 325 Constantine presided over a major church council that brought together bishops from all over the empire to settle the question of orthodox belief for Christians». (David Chidester, Christianity: A Global History, 2001, HarperOne, σελ. 98)
    
  • * «Arius was excommunicated by a Church council at Alexandria in about 320 and exiled to the province of Illyria on the Danube frontier. His followers multiplied, however; the concept of a son subordinate to his father was readily understood by rank-and-file Christians as a practical and sensible explanation of their relationship. Many other debates were festering—on the doctrine of grace, on atonement and the readmission of the lapsed, on the nature of the sacraments— but the bitter arguments over the Trinity persuaded Constantine to call the first general council of the Church at Nicaea in 325 in order to impose some discipline on the newly imperial faith. The councils major task was to agree on a creed, a concise and formal statement of belief. It met in an imperial palace under imperial auspices, and Constantine presided over its opening session. Its delegates—traditionally 318 in number but probably no more than 250—were dominated by anti-Arian Alexandrines. The pope, Sylvester I, did not attend, and the two legates representing Rome had little influence on the outcome; the bishops of Cordoba and Lyons were among a mere handful of Western bishops. Like much else, it was dominated by Easterners». (Brian Moynahan, The Faith: A History of Christianity, 2003, Image Publ., σελ. 121)
    
  • * «The nomocanones and the commentaries of the canonists advertised the fact that church and state went together. The two were interdependent and it was generally believed that the one could not exist without the other. [...] The monks, throughout the empire's history, were usually the first to complain about an emperor's interference in the affairs of the church. It was in this realm of thought that the Byzantines found most room for debate. Here again the tone was set by Constantine. As the first Christian emperor he saw it as his imperial duty to regularise the affairs of his Christian subjects, to incorporate their society within the framework of empire. They must be made to arrive at a uniformly and universally agreed form of their creed. Either Arius was right or he was wrong. The only way to find out was to convene the Bishops of the church and seek the guidance of the Holy Spirit in common council. The Council of Nicaea in 325 was summoned by Constantine and presided over by him. Its procedure and protocol were modelled on that of the Roman senate. The emperor presided as princeps; the deputy of the Bishop of Rome, still the capital of the empire, took the place of the princeps senatus». (J. H. Burns, The Cambridge History of Medieval Political Thought c.350-c.1450, 1991, Cambridge University Press, σελ. 66)
    
  • * «The Emperor subsequently changed the venue to Nicaea, near Nicomedia, hoping to avoid a divisive result. The Council met in the imperial palace under imperial auspices. Constantine presided at the opening session [...] Based on a traditional Syrian or Palestinian creed, the Creed of Nicaea became entirely distinctive because of its technical language and solemn curses (anathemas). Apparently Arius could agree to any statement using solely biblical language. Constantine supported the introduction of the word "consubstantial"—probably suggested by a Western bishop. "Consubstantial" (homoousios) had been introduced to Christian theology by Gnostics who believed that the heavenly powers shared in the divine fullness. Similarly Origen probably applied it to the Son as a true offspring of the Father, but later bishops had been unhappy about its implications. For many at Nicaea it probably implied that the Son was no less divine that the Father; that the two were equally divine, as an earthly father and son are equally human. For the Westerners and a few Easterners, Alexander and Athanasius, his personal assistant, Eustathius of Antioch and Marcellus of Ancyra, it meant that Father and Son were one in a single Godhead». (Tim Dowley, John H. Y. Briggs, Robert D. Linder & David F. Wright, Introduction to the History of Christianity, 2002, Augsburg Fortress Publishers, σελ. 166, 167)
    
  • * «Only six bishops came from west of Rome and the bishop of Rome, already referred to as pope, did not himself attend, sending two deacons in his place. By contrast, the eastern church was represented by between 250 and 300 Greek-speaking bishops. Constantine presided at the meetings and actually took part in the discussions - it was a brave or foolhardy theologian who drew attention to any weaknesses in the imperial arguments. Unlike anyone else at the council Constantine was concerned less with minutiae than with the achievement of unity. His church, as he saw it, must speak with one voice. At one stage he asked Eusebius to prepare a statement of faith that would bring the Orthodox supporters and the Arians together, but the former simply refused to accept anything to which the latter could agree. Having failed to achieve a compromise, Constantine the soldier resorted to force, pressurizing all the bishops, including Eusebius, to accept an amended statement of belief. He succeeded in persuading all but two bishops and Arius himself to sign the statement, after which Arius and his two supporters were excommunicated. Yet it still niggled in Constantine's mind that his church would somehow remain imperfect until he had won Arius over and two years later he extracted a confession of faith from the great heretic. As far as Constantine was concerned, the Church was now unified. Unfortunately, Christian bishops of the fourth century were men of absolute intransigence and in fact the great Arian debate was only just beginning. Nevertheless, the degree of unity achieved at Nicea enabled Constantine to present the council as a considerable achievement, which in some ways it was». (Geoffrey Regan, First Crusader: Byzantium's Holy Wars, 2003, Palgrave Macmillan, σελ. 24)
    
• 5. ↑ Βίος Κωνσταντίνου 3,13
  
• 6. ↑ Θεοδώρηςτος. Εκκλ.Ιστ. 1,7
  
• 7. ↑ Επιφάνιος, Σωκράτης,ΣωζομενόςΘεοδώρητος,Αμβρόσιος
  
• 8. ↑ Μ.Αθανάσιος,Περί της εν νικαία Συνόδου, 37
  
• 9. ↑ Επισκοπικός Κατάλογος Βατικανού
  
• 10. ↑ Συριακοί, Κοπτικοί κατάλογοι
  
• 11. ↑ Σωκράτης Εκκλ.Ιστορ. 4,12 «ουδέ γαρ ταυτομάτου, αλλά θείω νεύματι ο των τοσούτων αριθμός επισκόπων συνεκροτήθη κατά της Αρείου μανίας, αλλ'εν όσω αριθμώ ο μακάριος Αβραάμ, τοσαύτας χιλιάδας δια πίστεως κατεστρέψατο»
  
• 12. ↑ Εκκλ.Ιστ.1,7
  
• 13. ↑ The Catholic Encyclopedia, Τόμ. 1ος, Εκδ. 1907, λήμμα «Ακακιανοί».
  
  

Βιβλιογραφία

* Β. Φειδά, «Εκκλησιαστική Ιστορία», Εκδόσεις Διήγηση, 2002

* Β. Στεφανίδη, «Εκκλησιαστική Ιστορία», Εκδόσεις Παπαδημητρίου, 1998

Οικουμενικές σύνοδοι