Ο Βασίλειος Τσαγρής (Ναύπλιο, 1882 - Αθήνα, 1941) ήταν ένας από τους σημαντικότερους αρχιτέκτονες της μεταβατικής ρυθμολογίας του εκλεκτικισμού που οδήγησε τελικά στην έκρηξη του μοντέρνου κινήματος της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής του μεσοπολέμου. Η ποσότητα των έργων του αλλά και η αρχιτεκτονική συνέπεια που τα διακρίνουν τον κατέστησαν μια από τις κύριες μορφές που δέσποσαν στην κτηριοδομία της Αθήνας σε μια αμφιλεγόμενη αλλά σημαντική εποχή για την εξέλιξη της ελληνικής αρχιτεκτονικής.
Βιογραφία
Ο Βασίλειος Τσαγρής γεννήθηκε στο Ναύπλιο το 1882 και πέθανε στην Αθήνα τον χειμώνα του 1941. Προερχόταν από εύπορη οικογένεια. Ο πατέρας του Γεώργιος Τσαγρής ήταν Γυμνασιάρχης στην Κόρινθο, ενώ η μητέρα του Ειρήνη Κορφιωτάκη ήταν μέλος γνωστής οικογένειας της Καλαμάτας. Ο Βασίλειος Τσαγρής έζησε τα παιδικά του κι ένα τμήμα των εφηβικών του χρόνων στην Κόρινθο, μέχρι το 1901 που με την εισαγωγή του στο τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Από φοιτητικές μελέτες του που έχουν δημοσιευθεί στο βιβλίο του Νίκου Θ. Χολέβα «Ο Αρχιτέκτων Βασίλης Γ. Τσαγρής (1882-1941)» φαίνεται η ευχέρεια που τον διέκρινε στην σχεδίαση.
Το 1904 ο Βασίλειος Τσαγρής αποφοιτεί και σχεδόν αμέσως προσλαμβάνεται στις Τεχνικές Υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων. Παράλληλα με τις Τεχνικές Υπηρεσίες εργάζεται στο γραφείο του Π. Ζίζηλα- που ανήκε στους ήδη καταξιωμένους αρχιτέκτονες της προηγούμενης γενιάς από αυτή του Τσαγρή- σαν μαθητευόμενος.
Το 1910 εγκαθίσταται στην Βιέννη όπου και εργάζεται σε αρχιτεκτονικό γραφείο της αυστριακής πρωτεύουσας. Η Βιέννη αποδεικνύεται σταθμός για το μετέπειτα έργο του καθώς επηρεάζεται έντονα από την Βαγκνερική Αρχιτεκτονική. Δεν είναι τυχαία άλλωστε η ρήση του Κ.Η. Μπίρη : «Εις τας Αθήνας συγγενής προς τας τάσεις του Ότο Βάγκνερ εμφανίζεται ο Β. Τσαγρής».
Ο Β. Τσαγρής γίνεται γνωστός νωρίς και ήδη από το 1919-1920 αποτελεί μέλος της επιτροπής για το Νέο Σχέδιο Πόλεως των Αθηνών. Το 1922 λαμβάνει μέρος στην επιτροπή του Πολυτεχνικού Συλλόγου που επεξεργάζεται το Σχέδιο Νόμου για το ύψος των οικοδομών.
Η περίοδος 1920-1930 είναι από τις πιο σημαντικές για την εξέλιξη της μετέπειτα αρχιτεκτονικής καθώς παρατηρείται η σταδιακή απομάκρυνση από τον ύστερο νεοκλασσικισμό και η εμφάνιση νέων μορφολογικών παρορμήσεων. Στα χρόνια αυτά της « αμφιβολίας» κυριαρχούν τα διδάγματα των Beaux Arts και ο μακρινός απόηχος της μορφολογίας του Αρ Νουβώ. Αυτό δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο τον αρχιτέκτονα που ήδη από την περίοδο παραμονής του στην Βιέννη φαίνεται να «αποκρυσταλλώνει» συγκεκριμένες μορφολογικές παραδοχές και να τις «μεταφέρει» στα κτήριά του στην Ελλάδα χωρίς να ξεχνά την παράδοση της ύστερης νεοκλασσικής μορφολογίας.
Σύμφωνα με το βιβλίο του Νικ. Θ. Χολέβα για τον αρχιτέκτονα, το έργο του μπορεί να διακριθεί σε τρεις περιόδους με βάση την μορφολογική του εξέλιξη. Την πρώτη από την αποφοίτησή του μέχρι το 1923, την δεύτερη από το 1923 μέχρι το 1930 και την τελευταία από το 1930 μέχρι και τον θάνατό του το 1941.
Το έργο του
Α΄ Περίοδος (1901-1923)
Ακαδημίας 23
Από τη πρώτη περίοδο της αρχιτεκτονικής του Βασίλειου Τσαγρή σώζονται ελάχιστα κτίρια με την υπογραφή του. Αυτό συμβαίνει λόγω της παραμονής του στη Βιέννη αλλά και λόγω των μαζικών κατεδαφίσεων στη μεταπολεμική Αθήνα (Σήμερα είναι πολύ λίγα τα παραδείγματα κτιρίων με χρονολόγηση στις αρχές του 1920). Παρόλα αυτά, πιστεύεται ότι από αυτή τη χρονική περίοδο σώζονται στην Αθήνα τουλάχιστον τέσσερα κτίρια:
Επί της οδού Ιουλιανού 21
Επί της οδού Ακαδημίας 23. Το κτίριο έχει χαρακτηριστεί ως το σημαντικότερο σε μέγεθος αλλά και σε ποιότητα αρχιτεκτονικής αυτής της περιόδου. Από αυτό το κτίριο αρχίζει να διαφαίνεται η προσήλωση του Βασίλειου Τσαγρή σε ορισμένες συνθετικές αρχές που θα τον ακολουθήσουν σε όλη του τη μετέπειτα καριέρα. Στο κτίριο της οδού Ακαδημίας 23 συνδυάζονται η αρχιτεκτονική αυτή με την διάθεση του νεοκλασικισμού και του ιστορισμού της εποχής, γεγονός που τονίζεται με τη χρήση των κιονόκρανων στον όροφο και νεοκλασικών διακοσμητικών μοτίβων. Παρόλα αυτά το συνθετικό μορφολογικό λεξιλόγιο ακολουθεί τις αρχές που έχει αναπτύξει ο Βασίλειος Τσαγρής τη συγκεκριμένη περίοδο. Στην όψη του κτιρίου διακρίνεται η επίδραση της Βαγκνερικής αρχιτεκτονικής. Στο επίπεδο της κάτοψης ο αρχιτέκτονας διατάσσει τους χώρους αξονικά επιτυγχάνοντας μια ενδιαφέρουσα εσωτερική διαμόρφωση.
Επί της οδού Θεάτρου 4 (αν και σε πολύ κακή κατάσταση)
Επί της οδού Γκυϊλφόρδου 7
Στην Α’ λοιπόν περίοδο της αρχιτεκτονικής του αρχιτέκτονα διαφαίνεται η προσήλωσή του ακόμα σε εκλεκτικιστικά μοτίβα με εμφανή όμως την τάση του προς αφαίρεση (επιρροή Βαγκνερικής σχολής)
Β΄ Περίοδος (1923-1930)
Μέγαρο Εφεσίου, οδός Σταδίου 28
Η δεύτερη περίοδος του αρχιτεκτονικού έργου του Βασίλειου Τσαγρή, είναι σίγουρα η πλουσιότερη σε αριθμό κτιρίων αλλά και περίοδος στην οποία θα διαμορφωθεί η γκάμα στην μορφολογία που θα ακολουθείται στα έργα του. Ο Τσαγρής πλέον είναι ένας καταξιωμένος επαγγελματίας. Από τα σημαντικότερα έργα αυτής της περιόδου είναι και τα ακόλουθα:
Οδός Μητροπόλεως 27
Οδός Σταδίου 28
Οδός Μητροπόλεως 72 και Χριστοπούλου
Οικία Ρέντη, Βασιλίσσης Σοφίας και Μέρλιν. Αποτελεί για το έργο του Τσαγρή μια ενδιαφέρουσα επινόηση απαλλαγμένη από νεοκλασικίζοντα ιστορικιστικά κατάλοιπα που στο μορφολογικό κομμάτι εμφανίζει μια τολμηρή διακοσμητική έκφραση των πλαστικών δεδομένων
Λεωφόρος Συγγρού 48
Οδός Ηπείρου 51
Οδός Αναγνωστοπούλου 35
Οδός Ρεθύμνου 3 και Κυβέλης
Οδός Ιουλιανού 26. Αυτό αποτελεί αντιπροσωπευτικότερο κτίριο της Β’ Περιόδου η πολυκατοικία της Ιουλιανού. Ο αρχιτέκτονας εκσυγχρονίζεται απλουστεύοντας τη μορφολογία του, τονίζοντας τους άξονες των συμμετρικών και μελετημένων αναλογιών, αλλά και της ορθολογικής κατανομής κενού- πλήρους. Όλα αυτά συντελούν στο ογκομετρικό αποτέλεσμα του κτιρίου.
Πολυκατοικία της οδού Πατησίων 64 και Χέυδεν. Η πολυκατοικία ανήκει στα τελευταία χρόνια της δεύτερης περιόδου και αποτελεί τον κρίκο εξέλιξης της προηγούμενης περιόδου με τη νέα που καταλήγει στην απλούστευση των συνθετικών του μορφών
Ξενοδοχείο Méditerranée, Σωκράτους 62 και Βερανζέρου
Μονοκατοικία οδού Ιθάκης 47
Σε ό,τι αφορά τα τρία τελευταία κτίρια, υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά στη μορφολογία και αποτελούν απόδειξη των δυνατοτήτων του Τσαγρή στη συνθετική αφαίρεση αλλά και της προσπάθειας ένταξής του στα νέα αρχιτεκτονικά ρεύματα.
Γ΄ Περίοδος (1930-1941)
Τελευταία περίοδος ζωής και έργου του αρχιτέκτονα. Ως διευθυντής πλέον της τεχνικής υπηρεσίας του Δήμου της Αθήνας, ανάμεσα στα έργα που αναλαμβάνει για την πόλη, είναι η διαμόρφωση της οδού Φωκίωνος Νέγρη καθώς και τη διάνοιξη των ανθοπωλείων επί της Βασιλίσσης Σοφίας στην εξωτερική παρειά του περιβόλου του Μεγάρου της Βουλής των Ελλήνων.
Έργα:
Θέατρο Αθηνών, Οδός Πανεπιστημίου και Βουκουρεστίου [Σημειώνεται η ενδιαφέρουσα μορφολογικά λύση της στοάς όπως και η προσπάθεια κατάτμησης των όψεων.
(1931) Κτίριο ‘Διδακτηρίων- υπνωτηρίων και ασύλου απόρων παίδων’ Φιλολογικού Συλλόγου ‘Παρνασσός’, Οδός Κατακουζηνού και Θεμιστοκλέους. Συγγενές μορφολογικά κτίριο με το Θέατρο των Αθηνών. Παρόλη την ιδιομορφία του οικοπέδου, ο αρχιτέκτονας επιβάλλεται μέσω των όψεων, με τις κατακόρυφες παραστάδες και τη διανομή των επιπέδων στα εμβατικά στοιχεία.
Εξοχική κατοικία Θ. Ρέντη στο Μελίσσι Κορινθίας. Έργο που κρίνεται ως σημαντικό για τη συμβολή του στην κατεύθυνση του νέου κινήματος της Μεσοπολεμικής Αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.
Κτίριο Ελληνικού Αντικαρκινικού Ινστιτούτου. Κτίριο αντίστοιχης σημασίας με την εξοχική κατοικία Θ. Ρέντη. Το κτίριο δεν είχε αρχικά τη σημερινή του μορφή, αφού αλλοιώθηκε με μεταγενέστερες προσθήκες σε μεγάλο βαθμό η μορφοπλαστική δομή της σύνθεσης. Η αρχική μορφή του κτιρίου, με την μορφολογική επιλογή του χειρισμού του δεξιού όγκου της κύριας εισόδου, καταδεικνύει την επιρροή του αρχιτέκτονα από τις επικρατούσες αρχιτεκτονικές τάσεις της εποχής στην Ιταλία και τη Γερμανία.
Συμμετοχή στο διαγωνισμό για το Ωδείο των Αθηνών 1932.
Παρά την αρχική του επιλογή να καταθέσει μεμονωμένα τις προτάσεις του, κατέληξε στην κατάθεση μελέτης σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Thompson το 1940
Τα έργα αυτά σηματοδοτούν τη λήξη της παραγωγικής περιόδου του Βασίλειου Τσαγρή. Ένα χρόνο μετά τη μελέτη του 1940 για το Ωδείο των Αθηνών, έρχεται το τέλος της ζωής του στην Αθήνα.
Βιβλιογραφία
Πολύζος Ι., "Μεταρυθμιστικά όνειρα και πολεοδομικές ρυθμίσεις" στον τομο ΥΠΟ (εκδ.), Η Αθήνα στον 20ο αιώνα 1900-1940, Αθήνα ελληνική πρωτεύουσα, Αθήνα, 1985, σ. 41
Μπίρης, Κ.Η., Αι Αθήναι από τον 19ο εις τον 20ο αιώνα, Αθήναι, 1966, σ. 294
Διάλεξη Τελειοφοίτων Ε.Μ.Πολυτεχνείου,Γλυνού,Ιφ. Περγαμιάν, Μ., Art Deco στην Αθήνα, Αθήνα, 1985, Σπουδαστήριο Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας και Ρυθμολογίας Ε.Μ.Π., Υπεύθυνος Διδάσκών: Νικ.Θ.Χολέβας
Χολέβας,Νικ.Θ., Ο Αρχιτέκτων Βασίλης Γ.Τσαγρής(1882-1941), Αθήνα, 1987
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
