Θεοδόσιος Ζυγομαλάς

Ο Θεοδόσιος Ζυγομαλάς (1544 - 1607) ήταν λόγιος, φιλόλογος, κωδικογράφος και αξιωματούχος του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Βιογραφικά στοιχεία

Γεννήθηκε στο Ναύπλιο από γνωστή οικογένεια της Αργολίδας, το αρχικό επώνυμο της οποίας ήταν φαίνεται Σαγομαλάς. Μαθήτευσε κοντά στον πατέρα του Ιωάννη Ζυγομαλά. Το 1555 η οικογένεια μετακόμισε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο πατέρας ασκούσε ήδη καθήκοντα λαϊκού αξιωματούχου και ρήτορα στο Πατριαρχείο, διδάσκοντας ταυτόχρονα τα αρχαία ελληνικά και αντιγράφοντας κατά παραγγελία χειρόγραφα. Το 1564 ο εικοσάχρονος Θεοδόσιος μαρτυρείται ως νοτάριος του Οικουμενικού Πατριαρχείου και κωδικογράφος (αντιγραφέας χειρογράφων βιβλίων), ενώ ήδη το 1574 έχει προαχθεί σε πρωτονοτάριο της Μεγάλης Εκκλησίας. Τέλος στα μέσα του 1591 ανέρχεται στο αξίωμα του δικαιοφύλακα.

Είναι γνωστός χάρη στην μακρόχρονη αλληλογραφία και φιλία του με τον Γερμανό φιλόλογο Μαρτίνο Κρούσιο (γερμ. Martin Crusius), καθηγητή της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τύμπιγκεν (γερμ. Universität Τübingen). Ο τελευταίος σημείωνε στο αναλυτικό του ημερολόγιο για μια εικοσιπενταετία, όλες τις πληροφορίες που του έστελνε ο Θεοδόσιος και πολλές από αυτές δημοσίευσε στα βιβλία του, κυρίως στο "Turcograeciae libri octo" (1584). Χάρις σε αυτές τις πληροφορίες του Θεοδοσίου και στα δημοσιεύματα του Κρουσίου, αρχίζει να αναπτύσσεται την εποχή εκείνη το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για τους Έλληνες, χαρακτηρίζοντάς τους για πρώτη φορά απογόνους των αρχαίων Ελλήνων και των Βυζαντινών. Πρόκειται για το πνευματικό και ιδεολογικό ρεύμα που θα εξελιχθεί υπό το όνομα "Φιλελληνισμός". Οι πληροφορίες αυτές αποτελούν, επίσης, χρησιμότατη πηγή για τους σημερινούς ιστορικούς. Η πρόσφατη ανακάλυψη άγνωστου ως σήμερα αρχειακού υλικού στην Βιβλιοθήκη της πόλης Γκότα (Gotha, Γερμανία) αναμένεται να φέρει στο φως περισσότερα νέα στοιχεία (έκδοση ετοιμάζεται από τους Christian Gastgeber και Giuseppe de Gregorio).

Προς χάριν του Κρουσίου, ο Θεοδόσιος μετέφερε στην δημώδη γλώσσα της εποχής αρκετά κλασσικά και βυζαντινά κείμενα, όπως και επιστολές ή δικαιοπραξίες της εποχής του, που έτσι έκαναν γνωστό και το ομιλούμενο ιδίωμα στους τότε Ευρωπαίους. Η χρησιμότητα των κειμένων αυτών είναι πολύτιμη στους φιλόλογους και τους γλωσσολόγους. Φιλίες ανέπτυξε ο Θεοδόσιος και με άλλους ουμανιστές, όπως τους Γερμανούς Johannes Löwenklau ή Leunclavius (όνομα που ο Θεοδόσιος εξελλήνισε με την μορφή "Λεοντόνυχος"), Stefan Gerlach, τον Salomon Schweigger (γνωστός και στην εξελληνισμένη μορφή "Σολομών ο Σιωπικός"), τον Γάλλο Philippe du Fresne-Canaye, τον Ολλανδό Georgius Dousa, τον Πολωνό Andrea Taranowski κ.ά. Η συμμετοχή του στην ανταλλαγή θεολογικών θέσεων και προτάσεων μεταξύ του πατριάρχη Ιερεμία Β' του Τρανού και των λουθηρανών θεολόγων της Τυβίγγης φαίνεται περιορισμένη και πάντως όχι αποφασιστική.

Χάθηκε μάλλον στην επιδημία πανώλης που έπληξε την Κωνσταντινούπολη το 1607. Η χρονολόγηση του θανάτου του Θεοδοσίου κατά το 1614 οφείλεται σε εσφαλμένη ανάγνωση ιστορικών δεδομένων από τον Αιμίλιο Λεγκράν (καθώς έδειξε ο Turyn). Η πολυάριθμη οικογένειά του μετακόμισε σε διάφορα μέρη. Απόγονοί του μαρτυρούνται έως τον 19ο αιώνα στην Χίο, και σήμερα σε διάφορα μέρη του κόσμου.
Εργογραφία

"Πολιτική Ιστορία Κωνσταντινουπόλεως από το 1391 έως το 1578"
Μακρά επιστολή προς τον Crusius με χρονολογία 7 Απριλίου 1581
"Θεματοεπιστολαί" στα αρχαία και τα δημώδη ελληνικά (και τα τρία αυτά έργα εκτυπώθηκαν από τον Crusius)
Παράφραση σε δημώδη γλώσσα του βυζαντινού μυθιστορήματος "Στεφανίτης και Ιχνηλάτης" (αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής της Λουκίας Στέφου στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου)
Παράφραση, ωσαύτως, της βυζαντινής νομικής συλλογής "Synopsis minor" ή "Μικρή σύνοψη" (με πολλές ενδιαφέρουσες πρωτότυπες προσθήκες)
Παράφραση της "Εξαβίβλου" του Κωνσταντίνου Αρμενόπουλου (ανέκδοτη έως σήμερα, ετοιμάζεται η πρώτη της έκδοση από τους Δ. Αποστολόπουλο, Κ.Γ. Πιτσάκη και Στ. Περεντίδη)
Κατάλογος οφφικίων της Μεγάλης Εκκλησίας
Κατάλογοι δημοσίων και ιδιωτικών βιβλιοθηκών της Κωνσταντινούπολης
Πολυάριθμες επιστολές προς διαφόρους παραλήπτες (μέρος μόνο των οποίων έχει εκδοθεί, με το θέμα ασχολείται ο Andreas Rhoby)
Σύντομο Περιηγητικό του Αιγαίου πελάγους
Περιγραφή του Όρους Σινά
Περιγραφή του Αγίου Όρους (τα δύο τελευταία με αυτοσχέδιους χάρτες).

Βιβλιογραφία

S. Perentidis, Théodose Zygomalas et sa Paraphrase de la Synopsis minor (Αθήνα, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1994- ISBN 9602320915)
A. Turyn, De Ælii Aristidis codice varsoviensi atque de Andrea Taranowski et Theodosio Zygomala (Cracovie, 1929) ;
Αιμίλιος Λεγκράν, Notice biographique sur Jean et Théodose Zygomalas (Paris, 1889) ;
Σ. Περεντίδης & Γ. Στείρης, Ιωάννης και Θεοδόσιος Ζυγομαλάς. Πατριαρχείο - Θεσμοί - Χειρόγραφα, (συλλογικός τόμος) Αθήνα, Εκδοτικός Οίκος Δαίδαλος-Ζαχαρόπουλος), 2009. ISBN 9789602273906
Νότης Τουφεξής, Οι Θεματοεπιστολαί του Θεοδοσίου Ζυγομαλά και η μετάβαση από την βυζαντινή στην πρώιμη νεοελληνική παράδοση (άρθρο από τον προηγούμενο τόμο, σε μορφή PDF)
Loukia Stefou, Die neugriechische Metaphrase von Stephanites und Ichnelates durch Theodosios Zygomalas, Μαδρίτη 2011 (Διδακτορική Διατριβή, Freie Universität Berlin, 2011). ISBN 978-84-00-09402-7. Επίσης προσβάσιμη και στην διεύθυνση : http://www.diss.fu-berlin.de/diss/servlets/MCRFileNodeServlet/FUDISS_derivate_000000008975/diss-LoukiaStefou.pdf;jsessionid=F451EEE5AB12995CC572050D54031D89?hosts=

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Γενεαλογικό δένδρο των Ζυγομαλάδων της Αργολίδας (έως και την γενεά του Θεοδοσίου) (σε μορφή pdf).
Διεθνές συμπόσιο του Δήμου Άργους για τους Ζυγομαλάδες
Σταύρος Περεντίδης, Ο Θεοδόσιος Ζυγομαλάς μεταφραστής βυζαντινών νομικών κειμένων σε δημώδη γλώσσα (στην γαλλική γλώσσα, σε μορφή pdf).
Turcograeciae libri octo a Martino Crusio ... edita

Ζυγομαλά, Λουκία
Ζυγομαλάς, Ανδρέας
Ζυγομαλάς, Ανδρέας Α.
Ζυγομαλάς, Αντώνιος
Ζυγομαλάς, Γεώργιος
Ζυγομαλάς, Θεοδόσιος
Ζυγομαλάς, Ιωάννης
Ζυγομαλάς, Ιωάννης Α.