Ο Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, (1947-), είναι Έλληνας, αρχαιολόγος, αναπληρωτής καθηγητής της κλασικής αρχαιολογίας στο Τμήμα Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ανασκαφέας της ακρόπολης των τειχών και μέρους της Μεγάλης Τούμπας της Βεργίνας.[1]
Βίος - σπουδές
Ο Παναγιώτης Φάκλαρης γεννήθηκε στα Βέρβενα Αρκαδίας, τον Απρίλιο του 1947. Μετά την ολοκλήρωση των εγκυκλίων του σπουδών, σπούδασε αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ (University of Cambridge) του Ηνωμένου Βασιλείου με κύρια πεδία εξειδίκευσης την τοπογραφία της αρχαίας Μακεδονίας, την τοπογραφία της αρχαίας Κυνουρίας, καθώς και διάφορα άλλα ερευνητικά θέματα, σχετικά με τα αρχαία όπλα, τις πανοπλίες, τις ιπποσκευές, τα τείχη και τα οχυρωματικά έργα, την αρχαία ελληνική καθημερινή ζωή, τα μετάλλινα αντικείμενα, την αρχαία τεχνολογία και την ελληνική μυθολογία.
Σταδιοδρομία - δραστηριότητες
Από το 1978 ως το 1992 υπήρξε βοηθός και άμεσα συνεργάτης του διάσημου αρχαιολόγου Μανόλη Ανδρόνικου. Είναι μέλος της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας από το 1986, της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας από το 1977, ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας (ΕΜΑΕΤ),[2] μέλος της Ιστορικής και Επιγραφικής Εταιρείας Μελετών, της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών[3] και ιδρυτικό μέλος της Αρκαδικής Ακαδημίας. Το 1993 τιμήθηκε με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το βιβλίο του «Αρχαία Κυνουρία. Ανθρώπινη δραστηριότητα και περιβάλλον». Από το 1985, ο Παναγιώτης Φάκλαρης έχει διδάξει σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο θέματα της Κλασικής Αρχαιολογίας στο Τμήμα Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και διετέλεσε επίσης διευθυντής διαφόρων ερευνητικών προγραμμάτων του ιδίου Πανεπιστημίου. Τα μαθήματά του συνδυάζουν τη διδασκαλία στο αμφιθέατρο με τις πολυάριθμες επιτόπιες επισκέψεις και ασκήσεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους. Επί σειρά ετών επίσης, διδάσκει το αντικείμενό του και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, ενώ έχει διδάξει και στη Σχολή Ξεναγών Θεσσαλονίκης.
Με διαφορετικές οπτικές γωνίες…
Η μαθητεία του και η συνεργασία του με τον μεγάλο αρχαιολόγο Μανόλη Ανδρόνικο, είναι ένα βασικό πλεονέκτημα για τον Παναγιώτη Φάκλαρη που σε συνδυασμό με την μεγάλη ανασκαφική του εμπειρία του έδωσε τα εφόδια στο να προβάλει πνεύμα αμφισβήτησης των εκάστοτε κατεστημένων απόψεων για τα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης. Έτσι, κατά καιρούς με μελέτες του έχει αμφισβητήσει τόσο την ταύτιση των Αιγών με τη Βεργίνα, ασκώντας σχετική προβληματική σχετικά με τη θέση της αρχαίας πόλης των Αιγών, αλλά και με το κατά πόσο οι τάφοι της Βεργίνας ήταν όντως βασιλικοί.
Προσδιορισμός της θέσης των Αιγών
Κύριο λήμμα: Βεργίνα
Ως ιδιαίτερη ερευνητική συμβολή του Παναγιώτη Φάκλαρη θεωρείται ο προσδιορισμός της θέσης της πρώτης πρωτεύουσας της αρχαίας Μακεδονίας, των Αιγών, κοντά στους «Κήπους του Μίδα», στις πλαγιές του Βερμίου. Οι Αιγές, προηγουμένως πιστευόταν, ότι ήταν σε άλλα μέρη, όπως η Έδεσσα, στην περίπτωση αυτή όμως η αρχαία Έδεσσα, που θα έπρεπε να τοποθετηθεί; Αν και η σημερινή κυρίαρχη άποψη θεωρεί ότι οι αρχαιότητες της Βεργίνας ανήκουν στις αρχαίες Αιγές και ότι εκεί βρίσκονται άλλωστε οι βασιλικοί τάφοι, η διεθνώς βεβαιωμένη χρονολόγησή τους αρκετά χρόνια μετά τη δολοφονία του Φιλίππου δημιουργεί ερμητευτικά κενά στο σύνολο της θεωρίας. Έτσι, ορισμένοι επιστήμονες, εξακολουθούν να την αμφισβητούν, όπως και ο ίδιος ο Π. Φάκλαρης,ο οποίος το δημοσίευσε το 1994, την αντίθεσή του ύστερα από τοπογραφική μελέτη, τοποθετώντας τις Αιγές στην περιοχή Λευκαδίων-Κοπανού της Νάουσας.[4][5]
Οι τάφοι της Βεργίνας
Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Φάκλαρη ο ασύλητος τάφος ΙΙ της Μεγάλης Τούμπας τής Βεργίνας», ο γνωστός ως «τάφος τού Φιλίππου», δεν περιείχε καμιά απόδειξη, ότι ο τάφος ανήκει στον Φίλιππο Β΄.[6] Αποδόθηκε από τον ανασκαφέα του Μανόλη Ανδρόνικο στον βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Βʼ, βάσει σειράς επιχειρημάτων στηριγμένων σε ενδείξεις, εκείνης της εποχής, που προέκυπταν από το σύνολο τού ευρήματος και όχι σε αποδείξεις. «Σήμερα, με τη φυσική πρόοδο της επιστήμης και με το πλήθος των ευρημάτων από τη Μακεδονία να αυξάνει τις γνώσεις μας διαρκώς, γνωρίζουμε, ότι η ορθή χρονολόγηση τού τάφου είναι μετά το 316 π.Χ., ότι οι Αιγές βρίσκονται στις πλαγιές τού Βερμίου, όπως ρητά αναφέρει ο Ηρόδοτος, ότι ο πλούτος, που περιείχε ο τάφος, δεν έχει κανένα στοιχείο, που να οδηγεί ειδικά στον Φίλιππο Βʼ ή σε άλλο ιστορικό πρόσωπο κι ότι το μόνο, που με σιγουριά δηλώνει, είναι ο τεράστιος πλούτος τού συγκεκριμένου νεκρού».[6] Σύμφωνα με τον ίδιο μετά το 2005, η «επιστημονική κοινότητα στην συντριπτική πλειονότητά της, έχει απορρίψει το συσχετισμό τού τάφου με τον Φίλιππο Β΄, λόγω της αναμφισβήτητης πλέον χρονολόγησης τού τάφου μετά το 316 π.Χ., είκοσι ολόκληρα χρόνια δηλαδή μετά τη δολοφονία και την ταφή τού Φιλίππου Βʼ το 336 π.Χ..» Παρόλα αυτά, δεν θεωρεί ότι τότε ο Μανόλης Ανδρόνικος έκανε κάτι λάθος. Πιστεύει ότι απλά διατύπωσε την επιστημονική του άποψη, όπως έχει δικαίωμα ο κάθε ανασκαφέας με βάση τα δεδομένα της δικής του εποχής: «Επρόκειτο για μια επιστημονική εκτίμηση. Εμείς, σήμερα ερχόμαστε εκ των υστέρων, αξιοποιώντας το πλήθος των δεδομένων, που έβγαλε η Μακεδονία όλα τα χρόνια, που ακολούθησαν την ανακάλυψη τής Βεργίνας, και κάνουμε “ανατομία” στους συλλογισμούς και τα επιχειρήματα τού Ανδρόνικου και τα κρίνουμε, και αυτό οφείλουμε να προσφέρουμε στην κοινωνία ως επιστήμονες. Η επιστήμη προχωράει, αυτό είναι μια εξέλιξη θετική…» Ο Παναγιώτης Φάκλαρης αναφέρει σε συνέντευξή του το 2011, ότι έχει τεκμηριώσει σε επιστημονικές εργασίες, «όχι μόνο ότι ο τάφος δεν ανήκει στον Φίλιππο Βʼ, αλλά είναι αδύνατον να ανήκει και σε οποιονδήποτε άλλο μακεδόνα βασιλιά, κυρίως εφʼ όσον το βασιλικό νεκροταφείο βρίσκεται στις Αιγές, οι οποίες τοποθετούνται ξεκάθαρα στο Βέρμιο, στην περιοχή Λευκαδίων-Κοπανού Νάουσας κι όχι στη Βεργίνα, όπου βρισκόταν μια άλλη αρχαία πόλη».[6]'
Ανασκαφικό έργο
Το ανασκαφικό έργο του Παναγιώτη Φάκλαρη είναι εκτεταμένο και οι δημοσιεύσεις γύρω από τις έρευνες του, κατά καιρούς, έχουν προκαλέσει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο της κοινότητας των αρχαιολόγων, όσο και της ελληνικής και διεθνούς κοινής γνώμης, ώστε να θεωρείται ένας εκ των κορυφαίων Ελλήνων ανασκαφέων. Εργάστηκε με τον Χ. Μακαρόνα στην ανασκαφή της Πέλλας και των τάφων του Δερβενίου Θεσσαλονίκης, με τον Α. Βαβρίτσα σε ανασκαφές στο Γαλεριανό Συγκρότημα και σε νεκροταφεία της Θεσσαλονίκης, με τον Γ. Μπακαλάκη στην Κύπρο και με τον Μ. Ανδρόνικο στη Βεργίνα.
1976, 1977, 1978: Ανασκαφές στις Βάσσες Αρκαδίας
O Ναός Επικούριου Απόλλωνα, σε φωτογραφία του 2007.
Συμμετοχή στις ανασκαφές στις Βάσσες Αρκαδίας, ως μέλος της ερευνητικής ομάδας του Ναού Επικούριου Απόλλωνα το 1976, 1977 και 1978.
1977: Ανασκαφές στη έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού
Τον Οκτώβριο του 1977, με πρωτοβουλία του Π. Φάκλαρη, διενεργήθηκε ανασκαφή στην περιοχή της αρχαίας Κυνουρίας, σε συνεργασία με την τοπική εφορεία αρχαιοτήτων και τον αρχαιολόγο Γεώργιο Σταϊνχάουερ, όπου και ανακαλύφθηκε η Έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού, η θέση της οποίας είχε πιθανολογηθεί από τον Κωνσταντίνο Ρωμαίο το 1906.
1978-σήμερα: Ανασκαφές στη Βεργίνα
Η είσοδος του τάφου ΙΙΙ στη Βεργίνα.
Από το 1978 μέχρι σήμερα εργάζεται στην πανεπιστημιακή ανασκαφή της Βεργίνας, Συμμετείχε στην ανασκαφή της Μεγάλης Τούμπας, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Μανόλη Ανδρόνικο και ως βοηθός του, όταν ανασκάφηκε το «Ηρώο» και οι τάφοι Ι, ΙΙ. Εντόπισε και ανάσκαψε το ασύλητο τάφο ΙΙΙ και μερικούς τάφους κοινών θνητών, οι οποίοι είχαν επίσης θαφτεί κατά καιρούς, στην Μεγάλη Τούμπα. Το 1980 ανάσκαψε τμήματα της αρχαίας πόλης, όπου βρίσκεται σήμερα η σύγχρονη Βεργίνα και το 1981 ανέλαβε την ανασκαφή της ακρόπολης και των τειχών της πόλης,[7][8][9] την οποία διεξάγει έκτοτε συνεχώς, εκπαιδεύοντας ταυτόχρονα εκεί κάθε χρόνο, τους φοιτητές Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
1981: Ανασκαφές στο Παράλιο Άστρος και το Ξηροπήγαδο Κυνουρίας
Το 1981 διεξήχθησαν ανασκαφές στο Παράλιο Άστρος και το Ξηροπήγαδο Κυνουρίας.
Ανασκαφές στη Χαλκιδική
Ανασκαφές στο δωρικό ναό του Άμμωνα Δία στην Χαλκιδική.
Ανασκαφές στην Πέλλα
Ανασκαφές στο βόρειο τείχος της πόλης και τα λεγόμενα «Λουτρά του Αλεξάνδρου», στην Πέλλα.
Ανασκαφές στο Δερβένι
Ανασκαφές στο ελληνιστικό νεκροταφείο στο Δερβένι Θεσσαλονίκης.
Ανασκαφές στη Θεσσαλονίκη
Ανασκαφές στο ρωμαϊκό νεκροταφείο, στην οδό Μελενίκου στη Θεσσαλονίκη, και στο κτιριακό σύμπλεγμα του Γαλεριανού Συγκροτήματος.
Διακρίσεις
Έχει τιμηθεί με τιμητικές διακρίσεις, βραβεία και μετάλλια από πολλές ενώσεις και ιδρύματα και η μελέτη του για την Αρχαία Κυνουρία έχει λάβει βραβείο Ακαδημίας Αθηνών.
Εργογραφία
Στην εργογραφία του περιλαμβάνονται πολλά επιστημονικά άρθρα σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα περιοδικά, σειρά από βιβλία και έχει πληθώρα συμμετοχών σε ελληνικά και διεθνή αρχαιολογικά συνέδρια. Μεγάλο είναι επίσης το έργο του με διαλέξεις σε πανεπιστήμια και ιδρύματα σε διάφορες χώρες. Είναι τέλος συχνός αρθρογράφος σε μεγάλες κυριακάτικες εφημερίδες της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.
Ελληνόγλωσση εργογραφία
Βιβλία
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Αρχαία Κυνουρία. Ανθρώπινη δραστηριότητα και περιβάλλον", Δημοσιεύματα του Αρχαιολογικού Δελτίου αρ. 43, Αθήναι 1990, (Ancient Kynouria. Human Activity and Environment, Athens 1990), και Αρχαία Κυνουρία. Ανθρώπινη δραστηριότητα και περιβάλλον", έκδοση: Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, ISBN 960-214-105-0
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Βεργίνα. Τα όπλα των τάφων της Μεγάλης Τούμπας", Θεσσαλονίκη 1994,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "(Παράλιον) Άστρος. Αρχαιότητες, ιστορία, νεώτεροι χρόνοι",
Επιμέλεια
Άντονυ Μ. Σνόντγκρας (A. M. Snodgrass), "Τα επιθετικά και αμυντικά όπλα των αρχαίων Ελλήνων", επιμέλεια: Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, μετάφραση: Βασιλική Γ. Σταματοπούλου, Εκδόσεις "University Studio Press", 2003, ISBN 960-12-1150-0, ISBN 978-960-12-1150-3,
Συμμετοχή σε συλλογικά έργα
Συλλογικό έργο "Η ελιά και το λάδι στον χώρο και τον χρόνο. Πρακτικά Συμποσίου, 24-26 Νοεμβρίου 2000, Θεοφάνειος Σχολή, Πρέβεζα", επιμέλεια: Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, Παναγιώτης Καμηλάκης, Λουίζα Καραπιδάκη, εισήγηση: Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, κείμενα: Βασιλική Γ. Σταματοπούλου, Ιωάννης Α. Πίκουλας, Αγγελική Νούζουγλη, Όλγα Φιλανιώτου, Δημήτριος Καραπιδάκης, Ελένη Αγγελομάτη-Τσουγκαράκη, Κατερίνα Χατζάκη, Αναστασία Καλάη-Μουζάκη, Στέλιος Μουζάκης, Ευαγγελία Μπαφούνη, Ευάγγελος Γρ. Αυδίκος, Μαρία Ε. Καλτσά, Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, Παναγιώτης Ι. Καμηλάκης, Λουίζα Καραπιδάκη, Παναγιώτης Αρ. Υφαντής, Γ. Ν. Κουτσοκλένης, Γεώργιος Μουστάκης, Κωνσταντίνα Μπάδα, Ανδρομάχη Οικονόμου, Γιάννης Παπαηλιάκης, Ροδούλα Σταθάκη-Κούμαρη, Σταύρος Γ. Κατσουλέας, Αικατερίνη Πατσουμά-Παναγιωτουνάκου, Πάνος Γεωργίου, Ελένη Σπαθάρη-Μπεγλίτη, Μάνος Χαριτάτος, Βασίλης Ζαμπούνης, Γιώργος Καραμπάτος, Μαρία Τασιούλα-Μάργαρη, Νίκος Μιχελάκης, Ελευθέριος Κ. Τζάμος, Πολύμνια Π. Αντωνίου, Εμμανουήλ Ψυλλάκης, Νικόλαος Ψιλάκης, Ελευθέριος Λουπασάκης, έκδοση: Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 2004, ISBN 960-404-040-5, ISBN 978-960-404-040-7,
Συλλογικό έργο "Η ελιά και το λάδι από την αρχαιότητα έως σήμερα. Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου, 1-2 Οκτωβρίου 1999, Μέγαρον Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα", επιμέλεια: Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, Παναγιώτης Καμηλάκης, Λουίζα Καραπιδάκη, εισήγηση: Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, κείμενα: Βασιλική Γ. Σταματοπούλου, Σοφοκλής Χατζησάββας, Ζήσης Μπόνιας, Ιωάννης Ν. Πίκουλας, Γεώργιος Ν. Πάλλης, Κατερίνα Χατζάκη, Στέλιος Μουζάκης, Παναγιώτης Αρ. Υφαντής, Ι. Μ. Χατζηφώτης, Απόστολος Αρέθας, Ελευθερία Γιακουμάκη, Μαρία Ε. Καλτσά, Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, Άννα Κυδώνη, Ανδρομάχη Οικονόμου, Νικόλαος Καραπιδάκης, Ροδούλα Σταθάκη-Κούμαρη, Παναγιώτα Δ. Ανδριανοπούλου, Αικατερίνη Πατσουμά, Μιμίκα Γιαννοπούλου, Ε. Καρποδίνη-Δημητριάδη, Νίκος Μιχελάκης, Νίκος Σηφουνάκης, Ασπασία Λούβη, Λουίζα Καραπιδάκη, Μύρων Τουπογιάννης, René Gras, Αντωνία Τριχοπούλου, Παγώνα Λαγίου, Κ. Νάντια Σερεμετάκη, έκδοση: Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 2004, ISBN 960-404-039-1, ISBN 978-960-404-039-1,
Συλλογικό έργο "Ελαιοσοδεία. Μελέτες για τον πολιτισμό της ελιάς", επιμέλεια: Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, κείμενα: Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, Βασιλική Σταματοπούλου, Δέσποινα Χατζή-Βαλιάνου, Συμεών Παρχαρίδης, Δημήτρης Τσουγκαράκης, Ν. Ε. Καραπιδάκης, Ευαγγελία Μπαλτά, Ersin Gülsoy, Παναγιώτης Καμηλάκης, Γιάννης Σακελλαράκης, έκδοση: Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 2004, ISBN 960-404-041-3, ISBN 978-960-404-041-4,
Συλλογικό έργο "Ωδή στην ελιά", επιμέλεια: Λουίζα Καραπιδάκη, κείμενα: Παναγιώτα Ανδριανοπούλου, Ηλίας Αναγνωστάκης, Πάνος Βαλαβάνης, Παναγιώτης Καμπάνης, Παναγιώτης Καμηλάκης, Λουίζα Καραπιδάκη, Μαρινέλλα Κατσιλιέρη, Χρήστος Μπουλώτης, Φλάβια Nessi -Γιαζιτζόγλου, Ίρις Κρητικού, Συμεών Παρχαρίδης, Αικατερίνη Πατσουμά-Παναγιωτουνάκου, Γιάννης Πίκουλας, Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, Κωνσταντίνα-Νάντια Σερεμετάκη, Νίκος Σηφουνάκης, Ροδούλα Σταθάκη-Κούμαρη, Βασιλική Σταματοπούλου, Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης, Μύρων Τουπογιάννης, Δήμητρα Τσαγκάρη, Δημήτρης Ι. Τσουγκαράκης, Παναγιώτης Αρ. Υφαντής, Παναγιώτης Φάκλαρης, Σοφοκλής Χατζησάββας, Χρύσανθος Χρήστου, μετάφραση: Andrew Farrington, Φένια Ανδρονίκου, φωτογράφιση: Τζέλη Χατζηδημητρίου, Ανδρέας Σμαραγδής, Περικλής Αντωνίου, Ελένη-Φαίη Σταμάτη, κ.ά. ζωγραφική: Γιάννης Μόραλης, Χρήστος Θ. Μποκόρος, Μανώλης Χάρος, Τάσος Μαντζαβίνος, Α. Τάσσος, κ.ά. έκδοση: Ακαδημία Αθηνών, Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα 2006, ISBN 960-404-054-5, ISBN 978-960-404-054-4,
Συλλογικό έργο "Στη Μακεδονία: Από τον 7ο αιώνα ως την ύστερη αρχαιότητα. Μελέτες και λήμματα για την 3η Εκθεσιακή Ενότητα της μόνιμης έκθεσης του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης", επιμέλεια: Δημήτριος Β. Γραμμένος, συγγραφείς: Ι. Κ. Ξυδόπουλος, Μαρία Γκιρτζή, Μανόλης Μανωλεδάκης, Μ. Β. Χατζόπουλος, Παντελής Νίγδελης, Διονύσης Κριάρης, Εμμ. Βουτυράς, Μαρία Σ. Γιούνη, Ηλίας Σβέρκος, Ευρυδίκη Κεφαλίδου, Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, Ελπινίκη Ναούμ, Δήμητρα Ακτσελή, Βασιλική Γ. Σταματοπούλου, Καλλιόπη Ξανθοπούλου, Σεμέλη Πινγιάτογλου, Χρυσούλα Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, Εύη Μαργαρίτη, Ευτυχία Γιαννούλη, Ελένη Μανακίδου, Στέλλα Δρούγου, Ζωή Κωτίτσα, Κατερίνα Τζαναβάρη, Ελισάβετ-Μπεττίνα Τσιγαρίδα, Αναστάσιος Αντωνάρας, Αγγελική Κουκουβού, Ίρις Τζαχίλη, Γ. Α. Πίκουλας, κ.ά., έκδοση: Υπουργείο Πολιτισμού, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Εκδόσεις "Ζήτρος", Θεσσαλονίκη 2012, ISBN 978-960-463-120-9,
Δημοσιεύσεις, ανακοινώσεις, μελέτες
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Χέλυς", ΑΔ 32 (1977), σσ. 218-233, σχέδ. 1-13, πίν. 78-81, ("Chelys", ArchDelt 32, 1977, Meletes, 218-233),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Πήλινες μήτρες, σφραγίδες και ανάγλυφα αγγεία από τη Βεργίνα", ("Clay moulds, Stamps and Relief Vases from Vergina"), ArchDelt 38, 1983: Μελέτες, 211-238,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Περιτραχήλιον", (Gorget-Peritrachelion). ArchDelt 40, 1985, Μελέτες, 1-16,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Οι δεσμώτες της Ακάνθου", (The fettered men of Acanthus). ΑΑΑ 19, 1986, 178-184,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Ιπποσκευές από τη Βεργίνα", (Harnesses from Vergina). ArchDelt 41, 1986, Μελέτες 1-57,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Η μάχη της Θυρέας (546 π.Χ.). Το πρόβλημα του προσδιορισμού του πεδίου της μάχης", ΗΟΡΟΣ 5 (1987), σσ. 101-118, πίν. 23-28, ("The Battle of Thyrea. Determining the site of the Battlefield", ΗΟΡΟΣ 5, 1987, 101-118),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Μια μαρτυρία για τον ενταφιασμό του Αθανασίου Διάκου", ("Evidence for the burial of Athanassios Diakos"), Φθιωτικά Χρονικά 1987, σσ. 85-88, σχετικά με τον λαϊκό ήρωα Αθανάσιο Διάκο,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Ταφή πρώιμης εποχής του σιδήρου στη Βεργίνα", Αμητός, Τιμητικός τόμος για τον καθηγητή Μανόλη Ανδρόνικο, Θεσσαλονίκη 1987, σσ. 923-933, σχέδ. 1-9, πίν. 183-185. ("An Early Iron Age Burial from Vergina", Αμητός, Studies in honor of Prof. M. Andronikos, Thessaloniki 1987, 923-933),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Αρχαία Κυνουρία. Ανθρώπινη δραστηριότητα και περιβάλλον", ("Ancient Kynouria. Human Activity and Environment"), Thessaloniki 1985 (doctoral dissertation). Second edition published by the Ministry of Culture, 1990,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Οικισμός προϊστορικών χρόνων στη Λεπτή Ορεστιάδος", ("The pre-historic selltlement of Lepti, Orestias"), Θρακική Επετηρίς, 7ος τόμος, αφιερωμένος στην 80η επέτειο των γενεθλίων του καθηγητή Γεωργίου Μπακαλάκη, Κομοτηνή 1987-1990, 145-157, σχέδ. 1-6, εικ. 1-4. (σε συνεργασία με τη Γεωργία Κουρτέση-Φιλιππάκη),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Αμαξιτοί δρόμοι της αρχαίας Κυνουρίας", Πρακτικά Γ΄Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, Πελοποννησιακά Παράρτ. 13 (1987/88), 155-159, ("Carriageways of ancient Kynouria", Proceedings of the 3rd International Conference of Peloponnesian Studies, Peloponnesiaka Parartima 13, 1987/88 155-159),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Το Παλιόχανο της Κυνουρίας", Ιστορικογεωγραφικά, 2 (1988), σσ. 145-150, πίν. 12-16, (Paliochano of Kynouria. Istorikogeographika 2, 1988, 145-150, p;ls 12-16),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Ο λαϊκός γλύπτης Κων. Γκαύρος (1858-1922)", ΣΥΝΔΕΙΠΝΟΝ, Τιμητικό αφιέρωμα στο Δ. Σ. Λουκάτο, 1988, σσ. 285-293, πίν. 1-20, (The folk sculptor K. Gavros. Σύνδειπνον, Studies in honor of Prof. D.S. Loukatos, 1988, 285-293),[10] σχετικά με τον λαϊκό γλύπτη Κωνσταντίνο Η. Γκαύρο,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Αγιονόρι. Αρχαία χρόνια", σε συνεργασία με την Ελένη Κουρίνου-Πίκουλα και τον Γιάννη Πίκουλα, (“Aghionori in antiquity”, in collaboration with E.Kourinou-Pikoula and G. Pikoulas), Ιστορικογεωγραφικά 2 (1988) 227-231,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Ανασκαφές στην ακρόπολη της Βεργίνας", ΑΕΜΘ 3, 1989, σσ. 37-40, εικ. 1-11,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Ανασκαφή Βεργίνας. Χρονικά των ανασκαφών του Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης. IV. Tείχη-Ακρόπολη", ΕΓΝΑΤΙΑ 1, 1989, σσ. 356-357, εικ. 6-9,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Πήλινες μήτρες, σφραγίδες και ανάγλυφα αγγεία από τη Βεργίνα", ΑΔ 38, 1983, (1990), Μελέτες, σσ. 211-238, σχέδ. 1-32, πίν. 85-94. ["Clay moulds, Stamps and Relief Vases from Vergina", ArchDelt 38,1983, Meletes 211-238),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Περιτραχήλιον', ΑΔ 40, 1985 (1991), Μελέτες, σσ. 1-16, πίν. 1-12, ("Gorget-Peritrachelion", ArchDelt 40, 1985, Meletes, 1-16),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Ιπποσκευές από τη Βεργίνα", ΑΔ 41, 1986, (1991), Μελέτες, σσ. 1-57, σχέδ. 1-30, πίν. 1-12, ("Harnesses from Verghina", ArchDelt 41, 1986, Meletes 1-57),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Οι δεσμώτες της Ακάνθου", ΑΑΑ 19, 1986 (1991), σσ. 178-184, σχέδ. 1. ("The fettered men of Acanthus", ΑΑΑ 19, 1986 178-184),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Ανασκαφή τείχους", στο «Ανασκαφή Βεργίνας 1990-1991», (Μανόλης Ανδρόνικος, Στέλλα Δρούγου, Χρυσούλα Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, Παναγιώτης Φάκλαρης) ΕΓΝΑΤΙΑ 3 (1991-1992), 242-243, εικ. 18-19,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Βεργίνα. Ανασκαφή ακρόπολης 1992", ΑΕΜΘ 6, 1992, σσ. 59-61, εικ. 1-14, ("Vergina. Excavation of the acropolis 1992. AErgoMac 6 (1992), 59-61, figs. 1-14),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Ο οχυρωτικός περίβολος και η ακρόπολη της Βεργίνας. Τα πρώτα ανασκαφικά δεδομένα", Αρχαία Μακεδονία, Πρακτικά 5ου Διεθνούς Συμποσίου, Θεσσαλονίκη, 10-15.10.1989, τ. 1 (1993) 391-396, ("The walls and the acropolis of Vergina. First excavational evidence", Ancient Macedonia V, 1993 391-396),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Βεργίνα. Ανασκαφή ακρόπολης 1993", ΑΕΜΘ 7, 1993, σσ. 61-63, εικ.1-22,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Βεργίνα. Ανασκαφή ακρόπολης 1994", ΑΕΜΘ 8, 1994, σσ. 119-122, εικ. 1-15,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Τα όπλα", σελ. 104-113, στο συλλογικό έργο των: Στέλλα Δρούγου, Χρυσούλα Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, Παναγιώτης Φάκλαρης, Αγγελική Κοτταρίδη, Ελισάβετ-Μπεττίνα Τσιγαρίδα, "Βεργίνα. Η Μεγάλη Τούμπα", Θεσσαλονίκη 1994, (Drougou S., Saatsoglou-Paliadeli Ch., Faklaris P., Kottaridou Α., Tsigarida B.-E., "Vergina. The Great Tumulus", Thessaloniki 1993), έκδοση: στα ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Κάλυμμα ασπίδος ή ασπίς;", Φηγός, τιμητικός τόμος για τον καθηγητή Σωτήριο Δάκαρη, (Ιωάννινα 1994), σσ. 137-142, σχέδ. 1-3, εικ. 1-4, ("Shield cover or aspis?", Φηγός, Studies in honor of Professor S. Dakaris, Ioannina 1994, 137-148),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Βεργίνα. Ο οχυρωτικός περίβολος και η ακρόπολη", ΑΕΜΘ 10Α, 1996, σσ. 69-74, εικ.1-10,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Βεργίνα. Ανασκαφή ακρόπολης 1997. Υφαντουργεία και βαφεία", ΑΕΜΘ 11, 1997, 121-128, εικ.1-11, σε συνεργασία με την Βασιλική Σταματοπούλου, ("Vergina. Acropolis excavation 1997. Textile and dye works", with V. Stamatopoulou, AErgoMac 11, 1997, 121-128 figs 1-11),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Εργαστήρια στην ακρόπολη της Βεργίνας", Πρακτικά 1ου Διεθνούς Συνεδρίου Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας, 1997, σσ. 193-200, εικ. 1-12, ("Workshops on the acropolis of Verghina", Ancient Greek Technology. Proceedings of the 1st International Conference September 1997, Thessaloniki 1998, 193-200),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Η ελιά και το λάδι στην αρχαία Ελλάδα", ("The olive tree and olive oil in ancient Greece", in "Πρακτικά Διεθνούς Σενεδρίου, Athens 1-2 Oct. 1999, Ακαδημία Αθηνών. "Η Ελιά και το λάδι από την αρχαιότητα έως σήμερα", σε συνεργασία με την Βασιλική Σταματοπούλου, 2003, p. 33-47, figs.1-17, with V. Stamatopoulou),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Ελαιοτρόπιον. Οι ελληνικές ονομασίες των επί μέρους στοιχείων μιας ελληνικής εφεύρεσης", (Elaiotropion-trapetum. The greek terms for the components of a greek invention), in "Η ελιά και το λάδι στον χώρο και τον χρόνο", Πρακτικά Συμποσίου της Ακαδημίας Αθηνών, Preveza 24-26/11/2000, Athens 2003, 35-44,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Η ελιά και το λάδι στην αρχαία Ελλάδα", (The olive tree and olive oil in ancient Greece), in "Ελαιοσοδεία. Μελέτες για τον πολιτισμό της ελιάς", Παράρτημα Επετηρίδας του Κέντρου Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας Ακαδημίας Αθηνών, , σε συνεργασία με την Βασιλική Σταματοπούλου, τ.29-30, Athens 2004, pp. 15–63, figs.1-18, with V.Stamatopoulou),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Ελαία ελληνική", "The Greek Olive tree", στο "Ωδή στην Ελιά", επιμέλεια: Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, σε συνεργασία με την Βασιλική Σταματοπούλου, "Ode to the Ollive Tree", Athens 2004, pp. 74–83, with V. Stamatopoulou),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Τα ξύλινα αγγεία στην αρχαία Ελλάδα", στο "Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία", Πρακτικά 2ου Διεθνούς Συνεδρίου,2006, σσ. 296-300, εικ.1-6, ("Wooden vases in ancient Greece", Ancient Greek Technology. Proceedings of the 2nd International Conference, Athens 2006, 296-300),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Κημός", στο "Άλογα και άμαξες στον αρχαίο κόσμο", Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης, Ορεστιάδα 30 Σεπτεμβρίου 2006, έκδοση 2010, σελ. 199-229, εικ. 1-40. [Horse-muzzle, in Horses and Wagons in the ancient world, Proceedings of International Coneference, Orestiada Sept. 30/2006, 199-229, figs. 1-40]
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Βεργίνα. Η αποκάλυψη της οχύρωσης ατον αγρό Μπέλα", ΑΕΜΘ 2010, 279-286, εικ. 1-15, σε συνεργασία με την Β. Σταματοπούλου, ("The excavation of the fortification on the property of Ph.Belas", AErgoMac 2010, 279-286, figs. 1-15, with V. Stamatopoulou),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Ενδυμασία και υπόδηση των Μακεδόνων", (Macedonian Dress and Foot-Wear), στο συλλογικό έργο: "Στη Μακεδονία, από τον 7ο αιώνα π.Χ. ως την ύστερη αρχαιότητα", επιμέλεια: Δημήτριος Β. Γραμμένος , Θεσσαλονίκη 2011, 301-307, figs. 1-5,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Η ξυλουργική στην αρχαία Μακεδονία", ("Carpentry and woodworking in ancient Macedonia", στο συλλογικό έργο: "Στη Μακεδονία, από τον 7ο αιώνα π.Χ. ως την ύστερη αρχαιότητα", επιμέλεια: Δημήτριος Β. Γραμμένος , Θεσσαλονίκη 2011, 295-300, figs 1-6,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Το κυνήγι στην αρχαία Μακεδονία", ("Hunting in ancient Macedonia", στο συλλογικό έργο: "Στη Μακεδονία, από τον 7ο αιώνα π.Χ. ως την ύστερη αρχαιότητα", επιμέλεια: Δημήτριος Β. Γραμμένος , Θεσσαλονίκη 2011, 163-169, figs. 1-4,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Τα όπλα των Μακεδόνων", ("Weapons and Armour of the Macedonians", στο συλλογικό έργο: "Στη Μακεδονία, από τον 7ο αιώνα π.Χ. ως την ύστερη αρχαιότητα", επιμέλεια: Δημήτριος Β. Γραμμένος , Θεσσαλονίκη 2011, 357-372, figs. 1-6,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Και άλλα προβλήματα του τάφου ΙΙ της Βεργίνας: Το μέγεθος και οι φάσεις κατασκευής του", ("More problems of Tomb II at Vergina. Its size and construction phases" , σελ. 345-368, στο συλλογικό έργο "Ταξιδεύοντας στην κλασική Ελλάδα", τόμος προς τιμήν του καθηγητή Πέτρου Θέμελη, επιμέλεια: Πάνος Βαλαβάνης, έκδοση: Εταιρεία Μεσσηνιακών Αρχαιολογικών Σπουδών, Αθήνα 2011, ISBN 978-960-86016-1-1,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Προβλήματα του λεγόμενου τάφου της Ευρυδίκης στη Βεργίνα", ΑΔ Μελέτες (υπό έκδοση), ("Problems of the so-called Tomb of Eurydice in Vergina", ArchDelt Meletes, in press,
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Μύκης", ΑΔ 65 (2010-2012), Μελέτες, σσ. 1-41, εικ.1-37 (υπό έκδοση). (Mykes - scabbard chape. ArchDelt Melets) (in press),
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, "Το πρόβλημα της ιστορικής ερμηνείας των όπλων του τάφου ΙΙ της Μεγάλης Τούμπας της Βεργίνας", ΑΔ (υπό έκδοση). (The problem of the historical interpretations of the weapons found in Tomb II of the Great Tumulus in Vergina", ArchDelt, in press).
Ξενόγλωσση εργογραφία
Στα αγγλικά
Panagiotis Faklaris, “Aegae: Determining the Site of the First Capital of the Macedonians”, The American Journal of Archaeology 98, (AJA 98), 1994, pp. 609–616, fig. 1, ("Αιγαί. Ο προσδιορισμός της θέσης της πρώτης πρωτεύουσας των Μακεδόνων"),[11]
Panagiotis Faklaris, "Sanctuaries and cults of ancient Kynouria, 3rd CSPS Conference “Sacred Landscapes in the Peloponnese from Prehistory to post-Byzantine times” 30/3-1/4/2012, Centre for Spartan and Peloponnesian Studies University of Nottingham,
Panagiotis Faklaris, "Sanctuaries and cults of ancient Kynouria", 3rd CSPS Conference “Sacred Landscapes in the Peloponnese from Prehistory to post-Byzantine times” 30/3-1/4/2012, Centre for Spartan and Peloponnesian Studies University of Nottingham.
Στα γαλλικά
Panagiotis Faklaris, “Les symposia des Macédoniens" in S. Descamps-Lequime-Kat. Charatzopoulou (eds.), "Au royaume d’ Alexandre le Grand. La Macédoine antique", 2011, p. 389,
Panagiotis Faklaris, “Les réformes de Philippe II et d’ Alexandre III: les armes et l’ armée des Macédoniens” in S. Descamps-Lequime-Kat. Charatzopoulou (eds), "Au royaume d’ Alexandre le Grand. La Macédoine antique", 2011, pp. 262–263,
Panagiotis Faklaris, “La chasse en Macédoine” in S. Descamps-Lequime-Kat. Charatzopoulou (eds.), "Au royaume d’ Alexandre le Grand. La Macédoine antique", 2011, 388,
Δείτε επίσης
Αιγές, Βεργίνα, Μανόλης Ανδρόνικος, Ναός Επικούριου Απόλλωνα
Παραπομπές - σημειώσεις
Revealing part of the wall of Vergina
EMAET.
Εταιρεία Πελοποννησιακών Σπουδών.
Ανασκαφή Βεργίνας: Η αναζήτηση των Αιγών
Π. Φάκλαρης, «Αιγαί: Ο προσδιορισμός της θέσης της πρώτης πρωτεύουσας των Μακεδόνων», American Journal of Archaeology 98, 1994, 609-616.
"Δεν είναι του Φιλίππου ο τάφος στη Βεργίνα", Συνέντευξη του Παναγιώτη Φάκλαρη στον Γιάννη Λάζαρη, στην "Ελεύθερη Έρευνα", 10.10.2011.
Αποκάλυψη νέων τμημάτων του Τείχους της Βεργίνας, από την ιστοσελίδα του ΑΠΘ: www.auth.gr/.
Πανεπιστημιακή ανασκαφή Ακρόπολης και Τειχών Βεργίνας 2009, από την ιστοσελίδα του ΑΠΘ: www.auth.gr/.
"Η οχύρωση της Βεργίνας αποκαλύπτει μια σημαντική τομή στη ζωή της πόλης. Νέα δεδομένα από την πανεπιστημιακή ανασκαφή", άρθρο στο περιοδικό Αρχαιολογία, 17/03/2014.
”Gavros_PFaklaris”, στην ιστοσελίδα www.vervena.net/
”ABSTRACT Aegae: Determining the Site of the First Capital of the Macedonians”.
Πηγές - ενδεικτική βιβλιογραφία
Βεργίνα και Μεγάλη τούμπα
Ανασκαφικές εκθέσεις
Μανόλης Ανδρόνικος, ΠAE (1952) 211-259, ΠAE (1953) 141-158, ΠAE (1957) 73-75, ΠAE (1958) 90-95, ΠAE (1959) 59-70, ΠAE (1960) 95-103, ΠAE (1961) 90-94, ΠAE (1981)A 55-61, ΠΑΕ (1982) 52-56, ΠAE (1983) A, 42-54, ΠΑΕ (1984)Α, 66-70,
Μανόλης Ανδρόνικος, Αγγελική Κοτταρίδη, ΠΑΕ (1986) 103-111, ΠΑΕ (1988) 99-107,
Μανόλης Ανδρόνικος, Στέλλα Δρούγου, κ.ά, ΠAE (1985) 55-68, ΠAE (1987) 126-148, ΠΑΕ (1989) 185-198, ΠΑΕ (1990) 170-184, ΠΑΕ (1991) 182-192,
Μονογραφίες
Μανόλης Ανδρόνικος, "Βεργίνα Ι. Το νεκροταφείον των τύμβων", Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 62, Αθήνα 1969,
Μανόλης Ανδρόνικος, "Βεργίνα ΙΙ. O «τάφος της Περσεφόνης»", Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 138, Αθήνα 2004,
Χρυσούλα Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, "Βεργίνα. Ο τάφος του Φιλίππου. Η τοιχογραφία με το κυνήγι", Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 231, Αθήνα 2004,
Άλλη ενδεικτική βιβλιογραφία
Μανόλης Ανδρόνικος, "Ανασκαφή στη Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας", ΑΑΑ ΙΧ 2, 1976, σελ. 123-130,
Μανόλης Ανδρόνικος, "Οι βασιλικοί τάφοι της Μεγάλης Τούμπας, AAA Χ 1, 1977, σελ. 1-72.
Andronikos M., "Les tombes royales de Vergina", Archeologia 125, 1978, 16-25.
Andronikos M., "The Tombs at the Great Tumulus of Vergina", in Greece and Italy in the Classical World. Acta of the Xlth International Congress of Classical Archaeology, London, 3-9 September 1978, (London, 1979), 39-56.
Andronikos M., "The Findings from the Royal Tombs at Vergina", Proceedings of the British Academy 65, 1979, 355-67.
Borza E., "The Macedonian Royal Tombs at Vergina. Some Cautionary Notes", Archeological News 10, 1981, 73-87.
Borza E., "Those Vergina Tombs Again", Archeological News 11, 1982, 8-10.
Hammond N.G.L., "The Evidence for the Identity of the Royal Tombs at Vergina", in Borza, E.N. (ed), "Philip II, Alexander the Great and the Macedonian Heritage", Washington 1982, 111-27.
Green P., "The Royal Tombs of Vergina. An Historical Analysis", in Borza, E.N. (ed), "Philip II, Alexander the Great and the Macedonian Heritage", Washington 1982, 129-151.
Χρυσούλα Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, "Τα επιτάφια μνημεία από τη Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας", διδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη 1984,
Borza E., "The Royal Macedonian Tombs and the Paraphernalia of Alexander the Great", Phoenix 41, 1987, 105-121.
Hammond N.G.L., "The Royal Tombs at Vergina. Evolution and Identities", Annual of the British School at Athens 86, 1991, 69-82.
Musgrave J.H., "The Human Remains from Vergina Tombs I, II and II. An Overview", Ancient World 22, 1991, 3-9.
Ιορδάνης Ε. Δημακόπουλος., "Κελύφη Προστασίας εν είδει Τύμβου", έκδοση Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα 1993,
Στέλλα Δρούγου, Χρυσούλα Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, Παναγιώτης Φάκλαρης, Αγγελική Κοτταρίδη, Ελισάβετ-Μπεττίνα Τσιγαρίδα, "Βεργίνα. Η Μεγάλη Τούμπα", Θεσσαλονίκη 1994, (Drougou S., Saatsoglou-Paliadeli Ch., Faklaris P., Kottaridou Α., Tsigarida B.-E., "Vergina. The Great Tumulus", Thessaloniki 1993), (Greek/English-French/Italian)
Αγγελική Κοτταρίδη, "Το αρχαιολογικό έργο της ΙΖ' ΕΠΚΑ στη Βεργίνα. Το ιστορικό της έκθεσης των θησαυρών των βασιλικών τάφων", ΑΕΜΘ 11, (1997), 129 κ.ε.
Στέλλα Δρούγου, "Βεργίνα. Τα πήλινα αγγεία της Μ. Τούμπας", Αθήνα 2005.
Borza E., Palagia O., "The Chronology of the Macedonian Royal Tombs at Vergina", JdI 122, (2007), 81-125.
Παναγιώτης Φάκλαρης, "Βεργίνα. Τα όπλα των τάφων της Μ. Τούμπας" (υπό δημοσίευση).
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
faklaris.com, προσωπικό Blog
Παναγιώτης Β. Φάκλαρης, προσωπική ιστοσελίδα στο auth.academia.edu
Φάκλαρης, Παναγιώτης Β., στην ιστοσελίδα: www.biblionet.gr
"Vergina: Acropolis and wall",
"Ανακαλύφθηκαν τα τείχη της Βεργίνας",
"Ο ατομικός οπλισμός. Η υπεροχή των αμυντικών και επιθετίκών όπλων των αρχαίων Ελλήνων", εφημερίδα Η Καθημερινή, ένθετο περιοδικό "Επτά Ημέρες", 4/1/1998,
"Ο τάφος του Φιλίππου. Όνειρα κι αλήθειες", εφημερίδα Το Βήμα, 30/08/1998,
"Ο ευλογημένος καρπός της αρχαίας Ελλάδας", εφημερίδα Το Βήμα, 31/01/1999,
"Το μυστικό του τύμβου", εφημερίδα Το Βήμα, 25/04/1999,
"Το φρούριο της Βεργίνας", εφημερίδα Το Βήμα, 06/06/1999,
"Αι αφύαι, ο θεόπαις λάβραξ και ο ορφώς", εφημερίδα Το Βήμα, 18/07/1999,
"Άμπελον ευρεθήναι εν Ολυμπία", εφημερίδα Η Καθημερινή, ένθετο περιοδικό "Επτά Ημέρες", 29/08/1999,
"Οι σεισμοί της αρχαιότητας και ο ενοσίχθων Ποσειδών", εφημερίδα Το Βήμα, 12/12/1999,
"Η χαμένη έπαυλη του Ηρώδη Αττικού", εφημερίδα Το Βήμα, 13/02/2000,
"Οι πηγές των πετρελαιοειδών", εφημερίδα Το Βήμα, 13/02/2000,
"Η θλίψη του βασιλιά Φιλίππου Β'", εφημερίδα Το Βήμα, 23/07/2000,
"Η πρόκληση της μη ανέγερσης ή το χρέος της ανέγερσης;", εφημερίδα Το Βήμα, 30/07/2000,
"Γιατί χρειάζεται μουσείο Βεργίνας", εφημερίδα Το Βήμα, 11/02/2001,
"Ο ερευνητής του παρελθόντος και η κοινή γνώμη", εφημερίδα Το Βήμα, 27/10/2002,
"Ο κόθορνος, ο άνεμος και ο Εύριπος στην πολιτική", εφημερίδα Το Βήμα, 15/02/2004,
"Άγρα, θήρα, κυνηγέσιον", εφημερίδα Το Βήμα, 28/03/2004,
"Τα ελληνικά μουσεία στον ιστό της αράχνης", εφημερίδα Το Βήμα, 29/05/2005.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
