Ο Nεόφυτος Βάμβας (1776-9 Ιανουαρίου 1855) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες λόγιους και είναι ένας από τους λεγόμενους «Δάσκαλους του Γένους», εκπρόσωπος του νεοελληνικού Διαφωτισμού.
Βιογραφικά στοιχεία
Καταγωγή και μόρφωση
Γεννήθηκε στη Χίο[1]. Γονείς του ήταν ο Ισίδωρος και η Σταματούλα. Αρχίζει τις σπουδές στη γενέτειρά του, τη Χίο, τις συνεχίζει στη Σίφνο, όπου στα 1793 μεταβαίνει για να φοιτήσει στην ακμάζουσα εκεί σχολή με δάσκαλο τον Μισαήλ τον Πάτμιο. Εκεί φοιτά κάτω από μεγάλες στερήσεις και βοηθούμενος από ντόπιες οικογένειες αλλά και τους δασκάλους του.[2] Γυρίζει στη Χίο και παρά τις αντιδράσεις των γονιών του πηγαίνει στην Πάτμο, όπου έχει ως δάσκαλό του τον Δανιήλ τον Κεραμέα. Η μονομερής όμως διδασκαλία του που επικεντρωνόταν μόνο στα ελληνικά δεν τον ικανοποιούσε και έφυγε. Αρχικά σχεδιάζει να μεταβεί στην Πίζα για σπουδές μα αναβάλλεται το ταξίδι αυτό. Επανέρχεται στην Χίο, για να παρακολουθήσει τα μαθήματα του Δωρόθεου Πρώιου επειδή δίδασκε και μαθηματικά[3] . Το 1791 χειροτονείται ιεροδιάκονος. Ακολουθεί στην Κωνσταντινούπολη τον Δωρόθεο Πρώιο στα 1796. Συνοδεύει τον Πρώιο στο Βουκουρέστι και πάλι πίσω στην Κωνσταντινούπολη. Γίνεται δάσκαλος στην οικογένεια του Γεώργιου Μαυροκορδάτου και του Κωνσταντίνου Χατζερή, διερμηνέα του Οθωμανικού στόλου. Aκολουθεί και πάλι τον Πρώιο στην Βλαχία όταν τον παίρνει μαζί του ο Χατζερής Το 1804 αποκεφαλίζεται ο Χατζερής επιστρέφει κι ο Βάμβας στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί διδάσκει σε οικογένειες Φαναριωτών (της Ευφροσύνης Μαυροκορδάτου και του Κωνσταντίνου Σούτσου ), ενώ συμμετέχει στη σύνταξη της ‘’Κιβωτού’’, μεγάλου λεξικού της Ελληνικής γλώσσας που διεύθυνε ο Πρώιος και γίνεται μέλος του ‘’Μουσείου του Γένους’’, σύμφωνα με ψήφισμα που είχε συντάξει ο Δωρόθεος Πρώιος, Σχολάρχης (το 1804) της Μεγάλης του Γένους Σχολής[4] .
Το ταξίδι στο Παρίσι και η φιλία με τον Αδαμάντιο Κοραή
Πηγαίνει στο Παρίσι στα 1808, αφού περάσει από τη Βιέννη, τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου[5], ταξίδι όχι εύκολο λόγω της κακής υγείας του και της έλλειψης χρημάτων.[6] Εκεί, στη Γαλλική πρωτεύουσα, ασχολείται με τη σπουδή των θετικών επιστημών, τη φιλοσοφία και τα γράμματα. Παρακολουθεί μαθήματα του χημικού Thenard, του οποίου το βιβλίο ‘’Traite de chimie elementaire’’ (Παρίσι 1813-1816) θα μεταφράσει όταν βρεθεί σχολάρχης στη Χίο, χωρίς όμως να εκδώσει ποτέ[7] , και του φιλοσόφου ελληνιστή Francois Thurot. Τον Κοραή θα γνωρίζει δια μέσου του Πασχάλη Βασιλείου, μαικήνα των γραμμάτων στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος στέλνει μια συστατική επιστολή στον αδελφό του Αλέξανδρο Βασιλείου, με σκοπό να μεσολαβήσει στον Αδαμάντιο Κοραή [8]. Ο συμπατριώτης του, του συμπαρίσταται οικονομικά και του χορηγεί 50 φράγκα το μήνα για να του διορθώνει τα κείμενα που γράφει[9]. Αλλά και ο ίδιος ο Βάμβας ζει από τη διδασκαλία της Ελληνικής και την εμπορία σαλιών. Η σχέση τους είναι στενή: συνεργάζονται στη διόρθωση της Γραμματικής του Buttmann την οποία είχε μεταφράσει ο Στέφανος Οικονόμος . Συχνά τρώνε μαζί οι δύο άντρες, λέει ο Κοραής σε επιστολή του προς τον Αλέξανδρο Βασιλείου στα 1810, «Τον λαμβάνω (ενν. τον Βάμβα) πολλάκις εις το πενιχρόν μου γεύμα, και μετά το γεύμα καμμιάν φορά και συνθεατήν των Ρακίνειων τραγωδιών εις το Γαλλικόν θέατρον» Ο Κοραής φροντίζει και καθοδηγεί τις σπουδές του νεαρού Βάμβα, του εξασφαλίζει τα μέσα του βιοπορισμού του, του παραστέκει στις πρώτες συγγραφικές του επιδόσεις. Το πρωτόλειο του Βάμβα, η Ρητορική, γράφεται στα γόνατα του Κοραή.
Στην Χίο, συνεργάστηκε με τον συμπατριώτη του Αδαμάντιο Κοραή.
Όταν ανέλαβε την διεύθυνση της τοπικής ανώτερης σχολής το 1811 συνέβαλε καθοριστικά ώστε να μειωθεί η επίδραση που άσκησε στην τοπική παιδεία επί δεκαετίες ο Αθανάσιος Πάριος (Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας εκ των ηγετών του κολυβάδικου κινήματος και αντιβολταιρικός).
Στην επαναστατημένη Ελλάδα
Φιλικός και αυτός, κατέφυγε από νωρίς στην Ύδρα, όπου παρώτρυνε τους Υδραίους να εκστρατεύσουν στην ιδιαίτερη πατρίδα του, αφού στη Χίο υπήρχε αρκετός πλούτος και η επανάσταση θα ενισχυόταν οικονομικά. Η μη αίσια έκβαση της επιχείρησης έπληξε το κύρος του.[10] «Η αποτυχημένη αυτή επιχείρηση πρέπει να μέτρησε πολύ στις μετέπειτα αποφάσεις του Βάμβα», σχολιάζει ο Μιχαηλάρης.[11]
Δίδαξε στην Ιόνιο Ακαδημία της Κέρκυρας.
Στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέχρι τον θάνατό του
Πριν διοριστεί καθηγητής παρέδιδε κατ΄ οίκον μαθήματα όχι και με τόσο ανεκτικό ή ευπρεπή τρόπο.[12] Διορίστηκε με βασιλικό διάταγμα της 24ης Απριλίου 1837 με την πρώτη ομάδα των τριάντα τεσσάρων καθηγητών, ως ‘’τακτικός καθηγητής της φιλοσοφίας’’ και ανέλαβε σχολάρχης της Φιλοσοφικής Σχολής αφού «θεωρήθηκε υπερβολικά ‘’ριζοσπάστης’’ για να διορισθεί στην Θεολογική . Ο Δημαράς αποδίδει τον διορισμό του στην ιδεολογική συγγένεια του με τον Κοραή, τον οποίο ο Μάουρερ και ο Κωνσταντίνος Σχινάς θαύμαζαν.[13] Αργότερα έγινε πρύτανης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Χειροτονήθηκε Ορθόδοξος αρχιμανδρίτης. Αξιόλογη ήταν η συγγραφική δράση του. Υπήρξε βασικός συντελεστής της Νεοελληνικής Μετάφρασης της Αγίας Γραφής (1850), η οποία προκάλεσε μεγάλη αντίδραση και έντονες προσωπικές επιθέσεις από τους υποστηρικτές της Ορθόδοξης παράδοσης με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Οικονόμο. Ο ίδιος υποστήριζε πως «όστις εμποδίζει την μετάφραση των γραφών κλείει την Βασιλεία του Θεού έμπροσθεν των ανθρώπων και υπόκειται εις “το Ουαί”, εις το οποίο καταδίκασε ο Κύριος ημών τους Γραμματείς και Φαρισαίους»[14].
Συγγραφικό έργο
Κατά κύριο λόγο τα συγγράμματά του είναι ‘’διδακτικά’’, ενώ πολυάριθμες είναι και οι ομιλίες του. Επίσης έχει κάνει και μεταφράσεις, ενώ δεν είναι λίγα και τα άρθρα του σε εφημερίδες. Επίσης ανέπτυξε και φιλολογία σχετική με την μετάφραση της Αγίας Γραφής-απολογητικά-υπερασπιστικά αυτής. α) Διδακτικά:
1)’’Ρητορική εκ των ενδοξοτέρων τεχνογράφων παλαιών και νεωτέρων ερανεισθείσα και συνταχθείσα’’, Παρίσι, τυπογρ.Ι.Μ. Εβεράρτου 1813, (2α έκδ. εν Αθήναις, εκ της τυπογραφίας Ι.Μ.Άγγελου Αγγελίδου, 1841’’ , 3η εκδ.1861)
2)’’Στοιχεία της φιλοσοφικής Ηθικής, συνταχθέντα δια την φιλομαθή νεότητα των Γραικών, Ενετίησιν, παρά Νικολάω Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων,1818
3)’’Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας συνταχθείσα εις την κοινήν γλώσσαν δια τους μαθητάς της εν Χίω δημοσίου Σχολής, υπό Ν.Βάμβα εν Χίω, εν τη τυπογραφία της σχολής, παρά ΙΔ.Γ Βαϋροφρέρου, 1821 (έκδοσις Δευτέρα επιστασία Κωνσταντίνου Τυπάλδου του Κεφαλλήνος, εν Βενετία εκ της τυπογραφίας Μιχαήλου Γλυκύ του εξ Ιωαννίνων, 1825)
4)’’Συντακτικόν της αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης εις το οποίον προηγείται σύντομος θεωρία των νοητικών δυνάμεων του ανθρώπου, της μορφώσεως των ιδεών και της γενικής γραμματικής εις δε το τέλος επροστέθησαν εισαγωγικαί τινές ιδέαι περί ποιητικής, εν Κερκύρα, εκτης τυπογραφίας της διοικήσεως, 1828’’
5)’’Γραμματική της αρχαίας και της σημερινής ελληνικής γλώσσας συνταχθείσα δια τους αρχαρίους, υπό Ν,Βάμβα, εν Ερμουπόλει εν τω Αμερικανικώ Φιλελληνικώ Τυπογραφείω, διευθυνομένω παρά τω Αιδεσίμου Ι.Ι.Ρόβερσον, 1835
6)’’Στοιχεία φιλοσοφίας συνταχθέντα υπό Ν.Βάμβα ή περί νοητικότητος και ηθικότητος του ανθρώπου, εν Αθήναις 1838, (επανεκδόσεις 1845, 1856)’’
7)’’Σημειώσεις εις τους του Δημοσθένους Ολυνθιακούς, Φιλιππικούς, τον περί του Στεφάνου, τον περί παραπρεβείας, του προς Λεπτίνην, τον κατά Μειδίου και τον εις τον κατά Κτησιφώντος του Αισχίνου μετά προλεγομένων ιστορικών χάριν της Ελληνικής νεολαίας υπό του ιππότου Ν. Βάμβα,καθηγητού της φιλοοσφίας και της ρητορικής εις το Πανεπιστήμιον Όθωνος, εν Αθήναις 1849
8) ‘’Εγχειρίδιον ηθικής εν ω προσετέθη και σύντομος θεωρία μετά κανόνων της αναλυτικής και συνθετικής μεθόδου’’ ,εν Αθήναις τυπ.Σ.Κ.Βλαστού,1853.
9)’’Φυσική Θεολογία και χριστιανική ηθική νυν τω πρώτον εκδίδοται υπό Νεκτάριου Κεφαλά, φροντίδι και επιμελεία Κωνσταντίνου Α. Πανταζή, εν Αλεξανδρεία, 1893
β) Ομιλητικά:
Πλούσια είναι και η ομιλητική του δράση που αναπτύσσει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του: περιλαμβάνει λόγους και ομιλίες σε ιδρύσεις συλλόγων, σχολείων, ετήσιες εξετάσεις, σε έναρξη και λήξη μαθημάτων, επίσημες επετείους, κηδείες, επιμνημόσυνες τελετές και κηρύγματα.[15]
γ)Για εκκλησιαστικά ζητήματα:
1)’’Περί της Νεοελληνικής Εκκλησίας’’, Αθήναι, 1843
2)’’Διατριβή αυτοσχέδιος περί της Αρχής και Εξουσίας των Πατριαρχών κι περί της σχέσεως της Εκκλησιαστικής Αρχής προς την πολιτικήν εξουσίαν’’, Αθήναι 1843
ε)Μεταφράσεις:
1)’’Δούγαλδ Στεβάρδου, (Dougld Stewart) Εγχειρίδιον Ηθικής Φιλοσοφίας-Διδασκαλία στην Ιονική Ακαδημία 1829-1830, μτφρ. Νεοφύτου Βάμβα’’[16]
2) ‘’Εσωτερικαί ενάργειαι της εμπνεύσεως των Γραφών, θεωρία ωφελιμοτάτη εις πάντα άνθρωπον, τύποις τω εξ Αμερικής Φιλελληνικώ τυπογραφείω του Αιδεσίμου Ι.Ι. Ρόβερτσον, 1837
3)’’Της Καινής Διαθήκης του Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού τα τέσσερα ευαγγέλια και αι πράξεις των αγίων αποστόλων, μεταφρασθέντα μεν υπό Ν.Βάμβα, καθηγητού της φιλοσοφίας εν τω Πανεπιστημίω Όθωνος, εκδοθέντα δε Δαπάνη της Βρετανικής και Ξενικής Ιερογραφικής Εταιρείας, εν Αθήναις, εκ της τυπογραφίας Λ.Κορομηλά, 1838
Ποίημα του Αλέξανδρου Σούτσου.
Υποσημειώσεις
Για το έτος γέννησης του Βάμβα, υπάρχει κάποια σύγχυση στις πηγές. O Δημαράς αρκετά τεκμηριωμένα την τοποθετεί στα 1776 ή στα 1777.Δημαράς Κωνσταντίνος, «Δύο φίλοι. Κοραής και Βάμβας», Ιστορικά φροντίσματα, τομ.β’ Αδαμάντιος Κοραής, εκδ.Πορεία, Αθήνα, 1996,σελ141, 231, υπος.13
Συμεωνίδης Σίμος, «Κοινωνία και παιδεία στη Σίφνο», Σιφνιακά, τομ.5 (1995), σελ.117
: Κωνσταντίνος Άμαντος, «Νεόφυτος Βάμβας», Ελληνικά, τομ.7,(1934),σελ.51
Μιχαηλάρης Παναγιώτης, «Νεόφυτος Βάμβας», στο Βασίλειος Παναγιωτόπουλος (επίμ.), Κληρικοί στον Αγώνα, Τα Νέα, Αθήνα, 2010,σελ.84
Δημαράς Κωνσταντίνος, «Δύο φίλο. Κοραής και Βάμβας», Ιστορικά φροντίσματα, τομ.β’ Αδαμάντιος Κοραής, εκδ.Πορεία, Αθήνα, 1996,σελ. 144
Μιχαηλάρης Παναγιώτης, «Νεόφυτος Βάμβας», στο Βασίλειος Παναγιωτόπουλος (επίμ.), Κληρικοί στον Αγώνα, Τα Νέα, Αθήνα, 2010,σελ.84
Πάτσιου Βίκυ, «Μεταφραστικές δοκιμές και προϋποθέσεις στα όρια του Νεοελληνικού Διαφωτισμού», Ο Ερανιστής, τομ.19 (1993), σελ. 216, υποσ.18
Δημαράς Κωνσταντίνος, «Δύο φίλο. Κοραής και Βάμβας», Ιστορικά φροντίσματα, τομ.β’ Αδαμάντιος Κοραής, εκδ.Πορεία, Αθήνα, 1996,σελ.143
Άμαντος Κωνσταντίνος, «Νεόφυτος Βάμβας», Ελληνικά, τομ.7,(1934),σελ.52
Διαμαντούρου Ιωάννα, «Εξάπλωση της Επαναστάσεως κατά τον Απρίλιο και τον Μάιο. Επέκταση και ένταση των πολεμικών συγκρούσεων-Ναυτικός αγώνας», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τομ.12, (1975), σελ.109-110 Ο Άμαντος την κρίνει την πρότασή του ως ορθή, αλλά οι επιχειρήσεις δεν ήταν καλά προετοιμασμένες. Άμαντος Κωνσταντίνος, «Νεόφυτος Βάμβας», Ελληνικά, τομ.7,(1934),σελ.53
Μιχαηλάρης Παναγιώτης, «Νεόφυτος Βάμβας», στο Βασίλειος Παναγιωτόπουλος (επίμ.), Κληρικοί στον Αγώνα, Τα Νέα, Αθήνα, 2010,σελ.95
s:Ημερολόγιο Κωνσταντίνου Μπέλλιου «Σεβαστή Ξάνθου»
Δημαράς Κωνσταντίνος, Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1837, εκδ. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1987, σελ.21 κ.εξ
Το γλωσσικό στα εκκλησιαστικά κείμενα -εφημερίδα Το Βήμα, 15 Απριλίου 2010
Μεταλληνός Γεώργιος, «Δύο ανέκδοτοι λόγοι του Ν. Βάμβα», Εκκλησιαστικός Φάρος, τομ.62-64, (1980-1981), σελ.311-370
Δούγαλδ Στεβάρδου, (Dougld Stewart) Εγχειρίδιον Ηθικής Φιλοσοφίας-Διδασκαλία στην Ιονική Ακαδημία 1829-1830, μτφρ. Νεοφύτου Βάμβα.επιμ. Παναγής Αλιπράντης, εκδ.Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα, 2009
Βλέπε επίσης
Αγία Γραφή-Νεοελληνική Μετάφραση
Πηγές
Κιτρομηλίδης Μ. Πασχάλης, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 2000.
Αγαπητός Σ. Αγαπητός (1877). «Οι Ένδοξοι Έλληνες του 1821, ή Οι Πρωταγωνισταί της Ελλάδος». Τυπογραφείον Α. Σ. Αγαπητού, Εν Πάτραις. σελίδες 487–493. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2009.
Δημαράς Κωνσταντίνος, «Δύο φίλοι. Κοραής και Βάμβας», Ιστορικά φροντίσματα, τομ.β’ Αδαμάντιος Κοραής, εκδ.Πορεία, Αθήνα, 1996,σελ.135-195
Μεταλληνός Γεώργιος, «Δύο ανέκδοτοι λόγοι του Ν. Βάμβα», Εκκλησιαστικός Φάρος, τομ.62-64, (1980-1981), σελ.311-370
Συμεωνίδης Σίμος, «Κοινωνία και παιδεία στη Σίφνο», Σιφνιακά, τομ.5 (1995), σελ.7-183
Μιχαηλάρης Παναγιώτης, «Νεόφυτος Βάμβας», στο Βασίλειος Παναγιωτόπουλος (επίμ.), Κληρικοί στον Αγώνα, Τα Νέα, Αθήνα, 2010,σελ.81-113
Άμαντος Κωνσταντίνος, «Νεόφυτος Βάμβας», Ελληνικά, τομ.7,(1934),σελ.51-62
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Κισσάβου Μαρία, Επιστημονική Επετηρίδα Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, 1969-70, Τόμ. 20ος, «Νεόφυτος Βάμβας».
"Νεόφυτος Βάμβας" Syrosinfo.gr.
Νεόφυτος Βάμβας, 1839, Αντεπίκρισις εις την υπό του Πρεσβυτέρου και Οικονόμου Κωνσταντίνου του εξ Οικονόμων Επίκρισιν.
Νεόφυτος Βάμβας, 1849, Γραμματική της αρχαίας και της σημερινής ελληνικής γλώσσης.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
