Κυριακός Πιττάκης

Ο Κυριακός Πιττάκης (Αθήνα, 1798 - 23 Οκτωβρίου 1863, Αθήνα), ήταν Έλληνας αρχαιολόγος, από τους πρωτοπόρους στη διαμόρφωση της ελληνικής αρχαιολογίας.

Βιογραφία

Γεννήθηκε στου Ψυρρή της Αθήνας και η οικογένεια του ήταν από τις παλιότερες της περιοχής. Συμμετείχε ως αγωνιστής στην επανάσταση του 1821 και το 1824 πήγε στην Κέρκυρα για να σπουδάσει στην Ιόνιο Ακαδημία. Το 1833 ίδρυσε μαζί με άλλες εξέχουσες προσωπικότητες την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, της οποίας διετέλεσε γραμματέας & αντιπρόεδρος. Το 1836 διετέλεσε έφορος αρχαιοτήτων του νεοϊδρυθέντος ελληνικού κράτους, σε μία εποχή κατά την οποία η αρχαιολογία και ειδικότερα η Ελληνική είναι φορτισμένη με την ιδεολογία του ρομαντισμού, τη στροφή προς το παρελθόν και την ανακάλυψη της αρχαϊκής Ελλάδας, που ζούσε έως τότε στη σκιά του κλασικού ιδεώδους. Όπως όλες οι αρχαιολογικές σχολές του 19ου αιώνα, έτσι και η ελληνική οδήγησε την αρχαιογνωσία στην υπηρεσία του εθνικισμού, με κύριο στόχο της αποκάλυψη του πολιτισμού των προγόνων και τη διεκδίκηση της ιστορικής συνέχειας.

Ο Κυριακός Πιττάκης είναι ο άνθρωπος στον οποίο οφείλεται η απόφαση για την ίδρυση του Μουσείου της Ακρόπολης κατά τον χρόνο της εφορείας του. Ωστόσο οι εργασίες ξεκίνησαν ένα χρόνο μετά, επί εφορείας Παναγιώτη Ευστρατιάδη, στην θέση που πρότειναν οι Θεόφιλος Χάνσεν και Κυριακός Πιττάκης[3]. Στον ίδιο επίσης οφείλεται σε μεγάλο μέρος η ίδρυση του περιοδικού Αρχαιολογική Εφημερίς (1837), το οποίο από το 1837 ως το 1860, κατά την πρώτη δηλαδή περίοδό του περιοδικού, ήταν κρατικό δημοσίευμα, συντασσόταν και εκδιδόταν σχεδόν μόνο από τον Κυριακό Πιττάκη και περιείχε εκθέσεις και μελέτες σχετικές με ανασκαφές και ευρήματα της Γενικής Εφορείας και των Αρχαιολογικών Πρακτικών και η ανακάλυψη της πηγής της Εμπεδούς (1822) στις υπώρειες της Ακρόπολης.[4]

Στον Κυριακό Πιττάκη χρεώνεται το επεισόδιο παραπλάνησης του γνωστού Τυρολέζου ιστορικού Γιάκομπ Φίλιπ Φαλμεράυερ με πλαστό υλικό[5] που αποδείκνυε ότι δεν υπήρχαν Έλληνες στην περιοχή της Πελοποννήσου[6]. Είναι αλήθεια ότι μεσούσης της θεωρίας Φαλμεράυερ, ο Πιττάκης προσπαθούσε να μαζέψει υλικό που θα του χρησίμευε ως απόδειξη, ότι οι σημερινοί κάτοικοι της Ελλάδας είναι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων[7]. Ωστόσο, θα πρέπει να ληφθεί υπ' όψιν το γεγονός ότι παρόλο που ο Πιττάκης ως αγωνιστής της Επανάστασης και μέλος της Φιλικής Εταιρείας[8] επιθυμούσε με πάθος την απόδειξη της ιστορικής συνέχειας των Ελλήνων, απόδειξη για την οποία υπέπεσαν σε σαφή λάθη οι Έλληνες ιστοριογράφοι της περιόδου, δεν έχει τεκμηριωθεί η πλαστογραφία προς την μία ή την άλλη κατεύθυνση και συνεπώς οποιασδήποτε μορφής χαρακτηρισμοί απέχουν από το να είναι τεκμηριωμένα αληθείς. Άλλωστε, η χρονιά κατά την οποία επισκέπτεται ο Φαλμεράυερ την Ελλάδα είναι εκείνη κατά την οποία ο Πιττάκης συγκεντρώνει και προσπαθεί, παρά την έλλειψη στέρεης αρχαιολογικής γνώσης, να ταξινομήσει ένα τεράστιο υλικό διάσπαρτων κλασικών και βυζαντινών γλυπτών μνημείων, για τα οποία δημιουργεί ανάλογες συλλογές. Η συγκέντρωση ενός τέτοιου όγκου αρχαιολογικής μαρτυρίας από διακριτές περιόδους της ελληνικής ιστορίας ήταν πιθανώς η καλύτερη απάντηση του Πιττάκη προς τη θεωρία του Φαλμεράυερ, για την οποία βέβαια δεν είναι δυνατόν να ισχυριστεί κανείς πλαστογραφία.

Απεβίωσε στις 23 Οκτωβρίου του 1863 και ήταν νυμφευμένος με την Αικατερινή Μακρή, αδελφή της Θηρεσίας.
Σημειώσεις - παραπομπές

(Αγγλικά) SNAC. w68d1554. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2019.
Βλ. Ιστορικό Μουσείου Ακροπόλεως
«Η Αρχαιολογική Εφημερίς, οι Μονογραφίες, το Έργον». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Ιουλίου 2007. Ανακτήθηκε στις 29 Μαΐου 2007.
Το αντίγραφο φέρεται ότι ήταν παραχαραγμένο, έτσι ώστε να κινήσει το ενδιαφέρον του αγοραστή. Βλ. Σκοπετέα 1997, σσ. 55–59.
Σύμφωνα με την αρνητική κριτική που του ασκείται στο ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ (ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ): η Αναγκαιότητα μετάφρασης του έργου του Φαλμεράιερ και αναπαράγεται σε αρκετούς δικτυακούς τόπους «Ο αρχαιολόγος Κυριακός Πιττάκης, όταν ο Φαλμεράιερ επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα στα τέλη του 1833 (είχε ήδη δημοσιευτεί ο πρώτος τόμος της Ιστορίας της Χερσονήσου του Μοριά) και συγκέντρωνε στοιχεία για τον εξαλβανισμό της Αττικής, προθυμοποιήθηκε να του δείξει το χειρόγραφο κάποιου Χρονικού που υποτίθεται πως είχε ανακαλύψει στη Μονή των Αγίων Αναργύρων. Σε κάποιο σημείο των χειρογράφων αναφερόταν ότι η Αττική είχε αδειάσει εντελώς από πληθυσμό επί 400 ολόκληρα χρόνια (ξεκινώντας από τον Ιουστινιανό Α΄). Αυτό το στοιχείο το χρησιμοποίησε ο Φαλμεράιερ στην Ακαδημαϊκή του Πραγματεία και το θεώρησε ως άμεση επιβεβαίωση της θεωρίας που είχε διατυπώσει στην Ιστορία του Μοριά κατά το Μεσαίωνα. Μόνο που, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, το κείμενο αυτό ήταν πλαστογραφημένο από τον ίδιο τον Πιττάκη με σκοπό να εκθέσει τον Φαλμεράυερ ως αδαή. Επρόκειτο για σκόπιμη παραπλάνηση και απατεωνιά πρώτου μεγέθους: Τέτοια χειρόγραφα δεν υπήρχαν! Τα 400 χρόνια ήταν μόνο τρία και τα γεγονότα που υποτίθεται πως διαδραματίστηκαν από τον ΣT΄ αιώνα και ύστερα είχαν συμβεί στα τέλη του ΙΘ΄ αιώνα. Τα γεγονότα ο Πιττάκης τα είχε αντλήσει από την Ιστορία των Αθηνών του Ιωάννη Μπενιζέλου, η οποία εκδόθηκε στην Αθήνα μόλις στα 1986 με προλεγόμενα του δισεγγονού του Ιωάννη Γενναδίου. Τα υποτιθέμενα Αναργύρεια Χειρόγραφα τα δημοσίευσε ο ίδιος ο Πιττάκης μετά από 20 χρόνια στην Αρχαιολογική Εφημερίδα, υποστηρίζοντας πως ο Φαλμεράυερ ήταν αυτός που διέπραξε λαθροχειρία, μετατρέποντας το τρία σε τετρακόσια. Αμέσως μετά τη δημοσίευσή τους, τα «χειρόγραφα» εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς!»
Βλ. Αρχαιολογική Εφημερίς, Νοέμβριος 1852 και Veloudis, G. 1970, 68-71.

Σύμφωνα με το σύντομο βιογραφικό του στην Αρχαιολογική εν Ελλάδι Εταιρεία «Yπήρξε μαθητής της Φιλομούσου Eταιρείας και στην αρχαιολογία μυήθηκε και εκπαιδεύτηκε «με την λεπτομερή ανίχνευσιν των Eλληνικών ερειπίων υπό την οδηγίαν του καλού μου φίλου κυρίου Φωβέλ». Από τον Φ. Iωάννου και τον Aλ. P. Pαγκαβή παραδίδεται ότι είχε μυηθεί στη Φιλική Eταιρεία».

Βιβλιογραφία

Σκοπετέα Έλλη 1999, Φαλμεράϋερ: τεχνάσματα του αντίπαλου δέους, Αθήνα, Θεμέλιο.
Veloudis, G. 1970, Jakob Philipp Fallmerayer und die Entstehung des neugriechischen Historismus, Südost Forschungen, τόμ. 29 Μόναχο
Γιάννης Καιροφύλας, Η ιστορία της συνοικίας του Ψυρή, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 2000

Εργογραφία

Δημοσίευση αρκετών επιγραφών και αρχαιολογικών μελετών αδιάκοπα επί σειρά ετών στο Εφημερίς Αρχαιολογική.
L' ancienne Athènes ou la description des antiquités d' Athènes et de ses environs[νεκρός σύνδεσμος], Αθήνα 1835.
Μνημοσύνη:Λεξικόν ονομάτων και πραγμάτων, Χειρ. Βιβλ. Ακαδημίας Αθηνών.