.
Ο Κυριάκος (ή Κυριακούλης) Παναγιωτάκος ήταν Έλληνας αρχιτέκτονας.
Βιογραφία
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1902 από Μανιάτες γονείς. Το 1919 ξεκίνησε τις σπουδές του στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, από την οποία αποφοίτησε το 1923. Στη συνέχεια εργάστηκε ως ελεύθερος επαγγελματίας κάνοντας, το 1924, τις πρώτες του αρχιτεκτονικές μελέτες για κτίρια σχολείων, με διαφορετικό ύφος από αυτό που τελικά ακολούθησε. Το 1930 διορίζεται στην Αρχιτεκτονική Υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας η οποία λειτουργούσε ήδη από το 1906. Στα πλαίσια του προγράμματος σχολικών κτιρίων του Υ.Π. το έργο το του Κ. Παναγιωτάκου το οποίο ξεχωρίζει είναι τα Δημοτικά σχολεία επί των οδών Λιοσίων και Μιχ. Βόδα, του οποίου την πρώτη μελέτη έκανε το 1931. Το σχολείο αυτό επισκέφτηκε ο ελβετός αρχιτέκτονας Λε Κορμπυζιέ κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αθήνα για το 4ο συνέδριο των CIAM, ο οποίος το θαύμασε και έγραψε στον τοίχο του “Compliments de Le Corbusier”. Το 1932 σχεδιάζει τη περίφημη Μπλε πολυκατοικία επί των οδών Θεμιστοκλέους και Αραχώβης στα Εξάρχεια. Η πολυκατοικία αυτή, μελετημένη μέχρι και την τελευταία της λεπτομέρεια χρωματίζεται μπλε, ύστερα από πρόταση του ζωγράφου Σπ.Παπαλουκά και αποτελέι παράδειγμα πρωτοτυπίας στο σχεδιασμό αθηναϊκης πολυκατοικίας. Και εδώ ο Λε Κορμπυζιέ υπογράφει “C'est tres beau”. Το 1936 διορίζεται στην Αρχιτεκτονική Υπηρεσία του δήμου Αθηναίων, ενώ αργότερα θα αναλάβει τη διεύθυνση. Μετά τον πόλεμο περιορίζει την εργασία του στο δήμο. Το 1946, ιδρύει μαζί με τους Α.Κριεζή, Εμ. Λαζαρίδη, Π.Μιχαλέα, Β.Κασσάνδρα και Γ.Παντζάρη, την Ελληνική Αρχιτεκτονική Εταιρεία.
Επιρροές
Ως φοιτητής ο Κ. Παναγιωτάκος ήρθε σε επαφή με τις αρχές του μοντέρνου κινήματος, τις οποίες υποστήριζε η νεοσύστατη τότε Αρχιτεκτονική σχολή του Ε.Μ.Π..
Αργότερα, η καταστροφή της Σμύρνης το 1922 έφερε μία βαθιά αίσθηση ελληνικότητας και το ενδιαφέρον στους ιδεολογικούς κύκλους της εποχής μετατοπίζεται από τις ευρωπαϊκές πολιτισμικές εισαγωγές στην ελληνική πραγματικότητα και παράδοση. Ο Κ. Παναγιωτάκος, όπως και ο Δ. Πικιώνης με τον οποίο ήταν στενοί φίλοι, επηρεασμένος από το ρεύμα της εποχής εκφράζει στα πρώτα κυρίως έργα του, το θαυμασμό για την λαϊκή δημιουργία.
Γύρω στο 1930, και με τις ιδέες του μοντέρνου κινήματος να γίνονται ευρέως γνωστές, ξεκινάει ένα νέο πρόγραμμα κατασκευής σχολικών κτιρίων από την κυβέρνηση Βενιζέλου, με στόχο την κατασκευή αντιπροσωπευτικών δειγμάτων της μοντέρνας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Οι στόχοι του προγράμματος αυτού είναι φανεροί στα κτίρια του Κ. Παναγιωτάκου ο οποίος από τη θέση του στο Υπ. Παιδείας, εκπόνησε και το μεγαλύτερο τμήμα του έργου του.
Άρχιτεκτονες με τους οποίους ήρθε σε επαφή και επηρεάστηκε είναι οι Δ. Πικιώνης, Θ. Βαλεντής, Ν. Μητσάκης και Π. Καραντινός.
Πολλά από τα κτίρια του Παναγιωτάκου, θεωρούνται γνήσια δείγματα του ελληνικού μεσοπολεμικού μοντερνισμού. Χαρακτηριστικά, το συγκρότημα δύο δημοτικών σχολείων επί των οδών Λιοσίων και Μ. Βόδα, το δημοτικό σχολείο στην οδό Φιλολάου, το σχολικό συγκρότημα στην Πάτρα, το γυμνάσιο στην Σπάρτη, η μπλε πολυκατοικία επί των οδών Αραχώβης και Θεμιστοκλέους και το αρχαιολογικό μουσείο στην Πάτρα. Ο Παναγιωτάκος, αν και δεν ήταν μέλος της ελληνικής ομάδας των CIAM κατά τη διάρκεια του 4ου συνεδρίου μοντέρνας αρχιτεκτονικής στην Αθήνα, γίνεται αποδέκτης κολακευτικών σχολίων από τους συμμετέχοντες ξένους αρχιτέκτονές για τα κτίρια του που επισκέφθηκαν. Ειδικότερα, ο Le Corbusier θα γράψει στον τοίχο της εισόδου της οδού Λιοσίων τη φράση «compliments de Le Corbusier» (συγχαρητήρια από τον Le Corbusier), και στην μπλε πολυκατοικία τη φράση «C’est tres beau» (πολύ καλό). Επίσης ο Άρης Κωνσταντινίδης, γνωστός για την αυστηρή κριτική του, μιλούσε με θερμά λόγια για το μεσοπολεμικό έργο του, και τον θεωρούσε ως τον πιο προικισμένο αρχιτέκτονα της ομάδας μελέτης των μοντέρνων κτιρίων.Ο Παναγιωτάκος, συμμετέχει και στην πρώτη Αρχιτεκτονική Έκθεση, που πραγματοποιείται τον Ιούνιο του 1934. Ο Κ. Παναγιωτάκος εκθέτει μελέτες για σχολικά κτίρια, κατοικίες καθώς και για το Ναό της Ευαγγελίστριας στην Τήνο (σε συνεργασία με το Ν. Μητσάκη).Μεταπολεμικά, μαζί με τον Α. Κριεζή, Εμ. Λαζαρίδη, Π. Μιχαλέα, Β. Κασσάνδρα και Γ. Πάντζαρη συμμετέχει στη ίδρυση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής Εταιρείας (Ιούνιος 1946), με πρώτο πρόεδρο τον Α. Κριεζή.Η θητεία του στο Δήμο Αθηναίων, συμπίπτει με την αρχή μίας φθίνουσας πορείας του αρχιτέκτονα. Αναμφίβολα, η μεταπολεμική του δραστηριότητα δεν έχει τίποτα κοινό με τη δημιουργική δεκαετία 1926-1936. Λίγο πριν το τέλος της ζωής του, αφοσιώνεται στην ενασχόληση με την κλασική μουσική. Ο Κυριακούλης Παναγιωτάκος, απεβίωσε στις 2 Ιανουαρίου 1982 σε ηλικία 80 ετών.
Πρώτη Ενότητα Μελετών (1924)
Χαρακτηριστικά σχολεία που μελετά είναι το Γυμνάσιο Μελιγαλά, το Γυμνάσιο Αλμυρού, το Διδακτήριο Νεοχωρίου Μεσολογγίου και το Διδακτήριο Λάρισας. Ο Παναγιωτάκος στην πρώτη αυτή περίοδο αναζητά ένα τρόπο έκφρασης επηρεασμένος από τις τάσεις της εποχής και εισάγει στις μελέτες του στοιχεία ( κλειστός διάδρομος μπροστά από τις αίθουσες, ανεξάρτητη είσοδος στο κλιμακοστάσιο, ογκοπλασία και σύνθεση όγκων) που αργότερα θα αποτελέσουν χαρακτηριστικά του ελληνικού μοντέρνου κινήματος. Το σύνολο των σχολείων που προαναφέρθηκαν σχεδιάζονται μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, οπότε είναι φυσικό ότι διατηρούν πολλά κοινά στοιχεία όσων αφορά τη μορφολόγηση αλλά και τη λειτουργική οργάνωση.
Πρόγραμμα σχολικών κτιρίων του Υπουργείου Παιδείας (1929-1935)
Τα νέα σχολικά κτίρια, σύμφωνα με τις κρατικές οδηγίες, έπρεπε να λαμβάνουν υπόψη τους, τις κλιματολογικές συνθήκες του κάθε τόπου, να έχουν φέρουσα κατασκευή από οπλισμένο σκυρόδεμα και μη φέροντες τοίχους από τούβλα ή τοπική πέτρα. Το ευρύτερα γνωστό εκπαιδευτικό συγκρότημα που εκπόνησε ο Κ. Παναγιωτάκος στα πλαίσια του προγράμματος σχολικών κτιρίων είναι τα Δημοτικά σχολεία των οδών Λιοσίων και Μ. Βόδα, των οποίων η μελέτη ξεκινάει το 1932. Τα δυο δημοτικά σχολεία στο διαμπερές και ακανόνιστο οικόπεδο εμφανίζουν μία ιδιαιτερότητα ως προς τη διάταξή τους στο ενιαίο οικόπεδο. Το ένα κτίριο έχει πρόσοψη επί της οδού Λιοσίων και το άλλο επί της οδού Μ. Βόδα. Καθένα διαθέτει έξι αίθουσες διδασκαλίας και μία αίθουσα χειροτεχνίας, ενώ τα λουτρά, το εστιατόριο και η αυλή είναι κοινά. Ο Παναγιωτάκος διαμορφώνει σε τριώροφο το σχολείο επί της οδού Βοδά και σε διώροφο το αντίστοιχο της οδού Λιοσίων, έτσι ώστε η συνολική δομημένη επιφάνεια μεταξύ τους να είναι σχεδόν ίδια. Σε λειτουργικούς όρους εντυπωσιάζει η δεξιοτεχνική αξιοποίηση του ακανόνιστου επιπέδου δημιουργώντας όρια με τα δυο κτίρια στα άκρα του, αφήνοντας έτσι τον μεγαλύτερο δυνατό ακάλυπτο χώρο για χρήση αυλής. Από κατασκευαστική άποψη, ο σκελετός των δυο κτιρίων είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα. Στην πρόσοψη κυριαρχεί η καθαρότητα του μοντερνισμού καθώς χρησιμοποιούνται μεγάλα οριζόντια ανοίγματα ( για να εξαλειφθεί το μειονέκτημα του μεγάλου ύψους και να τονιστεί η οριζοντιότητα) και άνετοι διάδρομοι προσπέλασης στις αίθουσες διδασκαλίας με πλήρη στηθαία προσδίδοντας ένα δεύτερο επίπεδο στην όψη.Ιδιαίτερη ογκοπλαστική αξία έχει το πλατύσκαλο του κλιμακοστασίου ανόδου στο κτίριο επί της οδού Λιοσίων σε μορφή καμπυλωμένου έρκερ. Το σχολείο της οδού Βόδα βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του οικοπέδου και έχοντας δυο μεσοτοιχίες με τα γειτονικά κτίρια, υποχωρεί από την οικοδομική γραμμή δημιουργώντας μία μακρόστενη αυλή ως μεταβατικό χώρο και διασπά τη συνεχή παράθεση των όψεων των γειτονικών κτιρίων. Ο αρχιτέκτων σχεδιάζει μια κλειστή στοά η οποία χρησιμεύει και σαν υπόστεγο γυμναστικής. Πρόκειται για μία εξαιρετικά ευρηματική λύση αν αναλογιστούμε το μέγεθος και το σχήμα του οικοπέδου.
Κατοικίες
Η χαρακτηριστικότερη πολυκατοικία του Παναγιωτάκου ήταν η αποκαλούμενη μπλε πολυκατοικία στα Εξάρχεια επί των οδών Αραχώβης και Θεμιστοκλεόυς (1932-1933). Στην πολυκατοικία αυτή συμμετείχε ο ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς χρωματίζοντας το κτίριο με βαθειά μπλε και ζεστές σιέννες. Μάλιστα, αυτή ήταν η πρώτη σύγχρονη χρωματική παρέμβαση σε αθηναϊκό κτίριο. Ο αρχιτέκτονας σχεδιάζει τα πάντα μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια: κουφώματα, κιγκλιδώματα, εντοιχισμένα έπιπλα και άλλες κατασκευαστικές λεπτομέρειες. Το κτίριο αυτό αποτελεί το πιο ενδιαφέρον μορφολογικό πείραμα της ελληνικής μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Η μπλε πολυκατοικία περιέχει 16 τύπους διαμερισμάτων και χώρους κοινόχρηστης εξυπηρέτησης με σκοπό την άνετη συλλογική ζωή. Στο δώμα, είναι εντυπωσιακό, ότι έχει κατασκευαστεί εντευκτήριο 500 τετραγωνικών μέτρων και πισίνα. Ογκοπλαστικά, οι όψεις χαρακτηρίζονται από την εναλλαγή έρκερ και εξωστών (εξοχές-εσοχές) σε συνδυασμό με τα συνεχή και συμπαγή στηθαία. Στην όψη, επίσης, ακολουθείται το τρίπτυχο βάση-κορμός-επίστεψη.
Αρχιτεκτονικές μελέτες
Διδακτήριο Λάρισας, Μάρτιος 1924
Γυμνασιο Αλμυρού, Μάρτιος 1924
Γυμνάσιο Μελιγαλά, Ιούλιος 1924
Διδακτήριο Νεοχωρίου Μεσολογγίου, Ιούνιος 1924
Αρχιτεκτονικό έργο
Πρόγραμμα σχολικών κτιρίων (1930-35)
Εξατάξιο Δημοτικό επί της οδου Αλωπεκής, Σεπτέμβριος 1930-Ιούλιος 1931
Δημοτικά σχολεία επί των οδών Λιοσίων και Μιχ. Βόδα, 1931
Οκτατάξιο Γυμνάσιο Σπάρτης, 1931-34
Διδακτήρια Πατρών, 1931
Γυμνάσιο Σάμου, 1932-33
Διδακτήρια επί της οδού Σαρανταπόρου στα Πατήσια, 1932-34
Γυμνάσιο Αμαλιάδος, Ιούλιος 1932
Δημοτικό σχολείο Γούβας, οδός Φιλολάου, 1933
Οκτατάξιο Γυμνάσιο Πειραιά, Δεξαμενή
Γυμνάσιο Θηλέων Βόλου
Διδακτήριο Κορίνθου Κροκίδειο
Εξατάξιο Διδακτήριο Μυτιλήνης
Δημοτικό στην πλ.Ωρολογίου, Άρτα
Γυμνάσιο Κρέσταινων
Ελεύθερο αρχιτεκτονικό έργο
Συγκρότημα του Ναού της Ευαγγελιστρίας στην Τήνο, 1931
Πολυκατοικία Αντωνόπουλου επί των οδών Αραχώβης και Θεμιστοκλέους (“Μπλε Πολυκατοικία”), Εξάρχεια, 1932-33
Ξενοδοχείο Πάνθεον, Λουτρά Αιδηψού, 1932-33
Αρχαιολογικό Μουσείο Πατρών, 1933
Οικία Σπουργίτη στο Φιλοπάππου, 1933
Πολυκατοικία Χ.Λιανού επί των οδών Σωκράτους και Σατωμβριάνδου, 1935-37
Κινηματογράφος επί του οικοπέδου των κ.κ. Αφων Πεσματζόγλου, Πανεπιστημίου 40, 1939
Εξοχική κατοικία Σωτηρίου, Πόρτο Ράφτη
Εργασία στο Δήμο Αθηναίων
Διαμόρφωση της πλατείας μεταξύ των οδών Αδμητού και Αγορακρίτου, 1948
Διαμόρφωση της πλατείας της οδ.Πάφου, Φεβρουάριος 1957
Διαμόρφωση της πλατείας της οδ. Κασουμούλη και Ζύγουρα (κυνοσάργους), 1955-57
Διαμόρφωση της πλατείας Κολωνακίου, 1957-59
Διαμόρφωση της πλατείας επί των οδών Δεινοκράτους, Ξενοκράτους και Αριστοδήμου, Κολωνάκι, Ιούλιος 1958
Διαμόρφωση της πλατείας Στέγης Πατρίδος, Λυκαβητός
Διαμόρφωση της πλατείας Δεξαμενής
Βιβλιογραφία
Αρχείο Κ. Παναγιωτάκου, Μουσείο Μπενάκη, Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής
Γ. Κατσούγκρης, Ο αρχιτέκτων Κυριάκος Παναγιωτάκος, Διάλεξη 2002/59, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, βιβλιοθήκη Δοξιάδη
Ν. Χολέβας: Η αρχιτεκτονική του Μεσοπολέμου στα Βαλκάνια, εκδ. Φιλλιπότη, Αθήνα 1994
Γ. Λάββας: 19ος- 20ος αιώνας, Σύντομη Ιστορία της αρχιτεκτονικής, University studio press
Π. Καραντινός: Τα νέα σχολικά κτίρια, εκδόσεις ΤΕΕ, αθήνα 1938
Α. Γιακουμακάτος: Ο ευρωπαϊκός ρασιοναλισμός και η Ελλάδα του Μεσοπολέμου, Αρχιτ. Θέματα 16/1982
Α. Γιακουμακάτος: Η σχολική αρχιτεκτονική και η εμπειρία του μοντέρνου στην Ελλάδα του μεσοπολέμου, θέματα χώρου και τεχνών 18/1987
Δ. Φιλιππίδης: Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, εκδ. Οίκος Μέλισσα, Αθήνα 1984
Μ. Μαρμαράς: Η αστική πολυκατοικία της μεσοπολεμικής Αθήνας, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ
Ε. Φέσσα-Εμμανουήλ, Μ. Μαρμαράς: 12 Έλληνες Αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου, πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
