.
Αγωνιστής και ήρωας του απελευθερωτικού Αγώνα της Κύπρου (1955-1959).
Κυριάκος Μάτσης «Ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα αλλά περί αρετής»
Ο Κυριάκος Μάτσης γεννήθηκε στο Παλαιχώρι της επαρχίας Λευκωσίας στις 23.1.1926. Μετά την αποφοίτησή του από το δημοτικό σχολείο του χωριού, πηγαίνει στο Γυμνάσιο της Αμμοχώστου, όπου διακρίνεται για την πνευματική και εθνική του δράση. Φοίτησε στη Γεωπονική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου ανέπτυξε μεγάλη δράση και χάρη στα ρητορικά του προσόντα διακήρυττε τις απόψεις του για την Κύπρο. Ο Γεώργιος Παπανδρέου, τον αποκαλεί «αηδόνι της Κύπρου», όταν τον ακούει να μιλά με πάθος για το Κυπριακό σε κάποια φοιτητική εκδήλωση. Το 1956, παρόλο που ήταν ήδη ενταγμένος στον Αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. ιδρύει την Εθνική Φοιτητική Ένωση Κυπρίων Θεσσαλονίκης (Ε.Φ.Ε.Κ.) δείχνοντας την προσπάθεια να προωθήσει τον αγώνα για την ένωση του νησιού με την Ελλάδα σε ολόκληρο τον Ελληνισμό.
Την 1η Απριλίου 1955 αρχίζει ο Εθνικό-απελευθερωτικός Αγώνας της ΕΟΚΑ. Γράφει ο Γεώργιος Γρίβας Διγενής στα απομνημονεύματά του:
«Ο Μάτσης εκ των πρώτων κατετάγη εις την Οργάνωσιν. Στρατιώτης του καθήκοντος, αγνός και τίμιος, υπόδειγμα, εις τους υφισταμένους του εμψυχωτής, εισήλθεν εις τον αγώνα με την φλόγα της αυτοθυσίας και την δίψαν να επιτελέσει έργον μεγάλο».
Με την κατηγορία ότι ανήκει στην ΕΟΚΑ, ο Κυριάκος Μάτσης συλλαμβάνεται από τους Άγγλους αποικιοκράτες στις 9 Ιανουαρίου 1956 και τον αποστέλλουν στα ανακριτήρια της Ομορφίτας. Ο Μάτσης αρνείται να δώσει οποιαδήποτε πληροφορία όσον αφορά την οργάνωση. Τέτοια αξιοπρέπεια και πίστη στον αγώνα δεν την περίμεναν οι στυγνοί ανακριτές. Γι’ αυτό θα τον απομονώσουν και θα υποστεί τα φρικτότερα των βασανιστηρίων: Χτυπήματα, αϋπνία, ηλεκτροσόκ, αδιάλειπτες και επί εικοσιτετραώρου βάσεως ανακρίσεις. Σε καμία όμως περίπτωση η ψυχή του δεν λυγίζει.
Ο Στρατάρχης Χάρντινγκ επιχειρεί να τον εξαγοράσει για να καταδώσει τον Διγενή, με το μυθικό για την εποχή εκείνη ποσό του μισού εκατομμυρίου λιρών. Ο Κυριάκος Μάτσης, όμως, δίνει μάθημα αγωνιστικής αρετής στους βασανιστές του και είχε το θάρρος να βροντοφωνάξει κατάμουτρα στον σκληρό αποικιοκράτη Χάρντινγκ, κτυπώντας τη γροθιά του στο τραπέζι:
«Εξοχότατε, ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα, αλλά περί αρετής. Λυπούμαι, διότι με έχετε προσβάλει με την πρότασή σας».
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1956, ο Κυριάκος Μάτσης δραπετεύει και διορίζεται Τομεάρχης της επαρχίας Κερύνειας. Στις 19 Νοεμβρίου του 1958 ο Μάτσης, ύστερα από προδοσία, βρισκόταν στο καταφύγιό του, περικυκλωμένος από Άγγλους στρατιώτες. Τελευταία πράξη, της αέναης πάλης του Κυριάκου Μάτση ήταν όταν μέσα από το κρησφύγετό του στο Δίκωμο, βροντοφώναξε στη μία και τριάντα το μεσημέρι της 19ης Νοεμβρίου 1958:
«Όχι. Δεν παραδίδομαι. Αν θα βγω, θα βγω πυροβολώντας».
Ήταν έτοιμος για τον θάνατο. Τον είχε προβλέψει στα γράμματά του, τον είχε αναλύσει στους φιλοσοφικούς στοχασμούς του, τον είχε με σιγουριά καταγράψει στο ημερολόγιό του, τον είχε τραγουδήσει. Είχε υπογραμμίσει στο βιβλίο «Σιδηρά Διαθήκη» του Δημητρακοπούλου:
«Έκλεξε όσον ημπορής τον τρόπον του θανάτου σου, ένας ωραίος θάνατος είναι συνήθως η ευγενεστέρα πράξις της ζωής!».
Τρία πράγματα σκέφτηκε να κάνει: να κάψει τα έγγραφα της ΕΟΚΑ, να διώξει τους δύο συντρόφους του και να γεμίσει το όπλο του. Οι Άγγλοι αν και πολύ περισσότεροι φοβήθηκαν και προτίμησαν τη σιγουριά της ρίψης χειροβομβίδων. Ο Μάτσης εκείτετο διαμελισμένος από την έκρηξη της χειροβομβίδας στο μικρό του κρησφύγετο, αλλά η ψυχή του είχε βρει τη θέση της στο πάνθεον των ηρώων.
Έντεκα μήνες πριν από το πέρασμα τού Μάτση στην αθανασία, σε επιστολή προς τους γονείς του, φανερώνει το πώς θα αντιμετώπιζε το τελευταίο προσκλητήριο της πατρίδος:
«Πιστεύουμε ότι κάθε θυσία μας δεν πηγαίνει άδικα και εσείς να είστε περήφανοι για μας. Αν ο καλός Θεός μας επιφυλάσση την λαμπράν τύχη να δώσωμεν την ζωήν μας για την πατρίδα, τότε η χαρά σας πρέπει να είναι απέραντη. Δεν ξέρω αν μπορεί να ονειρευτεί ένας άνθρωπος καλύτερη τύχη από αυτήν. Και δεν μπορώ να σκεφθώ γονείς που να είναι πιο περήφανοι παρά για τα παιδιά τους που έπεσαν για την πατρίδα».
Ο Μάτσης υπήρξε λαμπρός επαναστάτης και πιστός στο σκοπό του Αγώνα που διεξήγαγε, την Απελευθέρωση-Αυτοδιάθεση και ένωση της Κύπρου με την υπόλοιπη Ελλάδα. Πολλοί είναι αυτοί που καταχραστήκανε το όνομά του. Ο θάνατός του δείχνει ότι θυσιάστηκε μόνον δια την Ελλάδαν και την Ένωσιν κι όχι για να χρησιμοποιεί κανείς σήμερα το όνομά του σε μεγαλόστομες διακηρύξεις.
«Να γιατί δεν νοιάζομαι αν τη γη αυτή τη ζουν Τούρκοι, Έλληνες, Εβραίοι… Εκείνο που έχει αξία είναι να τη ζουν αυτοί που την ποτίζουν με τον ιδρώτα τους και να περπατούν πάνω της ελεύθεροι, διαφεντευτώ της, κυρίαρχοί της».
Αυτή η φράση αποτυπώνει χαρακτηριστικά το πώς ήθελε να δει ο αγωνιστής του ΕΟΚΑ, Κυριάκος Μάτσης την Κύπρο. Ελεύθερη για τους ανθρώπους που ζούσαν πάνω της.
