.
Κωνσταντής Λαχανάς
Ο Καπετάν Κωνσταντής Λαχανάς υπήρξε ένας από τους πρωτεργάτες της Σαμιακής εξέγερσης ενάντια στον τουρκικό ζυγό και από τους σημαντικότερους στρατιωτικούς αρχηγούς της επανάστασης του 1821.
Τα πρώτα χρόνια
Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Κωνσταντίνος Φώκος και γεννήθηκε στο Άνω Βαθύ της Σάμου το 1769. Γονείς του ήταν ο Γεώργιος Φώκος και η Κυριακή Γιακουμή. Από μικρή ηλικία υιοθετήθηκε από τον θείο του Γιακουμή που ήταν άκληρος. Το «Λαχανάς» ήταν παρατσούκλι, αλλά επικράτησε του πραγματικού επωνύμου. Ο Κωνσταντής Λαχανάς από μικρή ηλικία, όπως και πολλοί άλλοι Σαμιώτες, ασχολήθηκε με τη θάλασσα και έγινε πλοίαρχος (από όπου και προέρχεται η προσφώνηση καπετάν - καπετάνιος), ταξιδεύοντας αρχικά κοντά στην γενέτειρα του, στα παράλια της Μικράς Ασίας. Αργότερα τα ταξίδια του έφτασαν μέχρι τη Συρία, τη Βόρειο Αφρική, τον Εύξεινο Πόντο και την Ιταλία.
Προεπαναστατική Δράση
Το 1798 βρέθηκε στην Αίγυπτο και κατετάγη εθελοντικά στην Ελληνική Λεγεώνα του Ναπολέοντα και με τον βαθμό του Λοχαγού. ¨Ελαβε μέρος στις μάχες που δόθηκαν εκεί από τα γαλλικά στρατεύματα και διακρίθηκε στη ναυμαχία του Αμπουκίρ (1798). Μετά την Αίγυπτο, ο Κωνσταντής Λαχανάς γύρισε στη Σάμο και ασχολήθηκε με τα κοινά της γενέτειρας του. Στις αρχές του 19ου αι. στην ελληνορθόδοξη κοινότητα της Σάμου ανταγωνίζονταν δύο παρατάξεις: οι προοδευτικοί Καρμανιόλοι και οι συντηρητικοί Καλλικάντζαροι. Κεντρικό σημείο αντιπαράθεσης ήταν ο έλεγχος των τοπικών κοινοτικών θεσμών και η εισαγωγή νεωτερικών διαδικασιών. Ο Κωνσταντής Λαχανάς συντάχθηκε στο πλευρό των Καρμανιόλων. Στα 1805, καταδιωγμένος από τους Καλλικάτζαρους, πήγε και κατατάχτηκε στο αρματολίκι του Νικοτσάρα, που δρούσε στην Μακεδονία. Στην μάχη στην περιοχή της γέφυρας του Στρυμώνα, ο Λαχανάς με τόλμη έσωσε την ομάδα από τον κλοιό χιλιάδων Τούρκων και έγινε θρύλος. Ο Νικοτσάρας αναγνωρίζοντας την ανδρεία του Λαχανά τον έκανε πρωτοπαλίκαρό του. Μετά τον θάνατο του Νικοτσάρα το 1807, ο τότε διοικητής της Θεσσαλονίκης Μπεκίρ Πασάς που υπήρξε παλιότερα βοεβόδας Σάμου, τον διόρισε κυβερνήτη του εκεί σταθμεύοντος αυτοκρατορικού πάρωνος (μπρίκι). Μετά την απόλυση του Μπεκίρ Πασά, παραιτήθηκε και επέστρεψε στη Σάμο, ασχολούμενος με το αρχικό του επάγγελμα κυβερνώντας το ιδιόκτητο πλοίο του «Πυθαγόρας», καθώς εντωμεταξύ οι Καρμανιόλοι είχαν κατορθώσει να επικρατήσουν στα κοινά (1810 – 1812) με ηγέτη τον Λυκούργο Λογοθέτη. Το 1812, όταν οι Καλικάντζαροι επικράτησαν ξανά στην Σάμο, ο Κωνσταντής Λαχανάς καταδιώχθηκε και διέφυγε από το νησί για να σωθεί.
Επαναστατική Δράση
Τον Φεβρουάριο του 1819, ο Κωνσταντής Λαχανάς μυήθηκε από τον Γεράσιμο Σβορώνο στη Φιλική Εταιρεία. Όταν κηρύχτηκε η επανάσταση του 1821, ο Καπετάν Κωνσταντής υπήρξε ο πρώτος που στις 18 Απριλίου 1821 κήρυξε την επανάσταση στην Σάμο υψώνοντας τη σημαία της επανάστασης (μια σημαία γαλάζια με σταυρό άσπρο στη μέση και γύρω του τις λέξεις «ελευθερία ή θάνατος») στη θέση Πηγαδάκι του Άνω Βαθέως, χτυπώντας τις καμπάνες και καλώντας όλους τους Σάμιους να αγωνισθούν υπέρ της απελευθέρωσης της πατρίδας. Στα τέλη του Απριλίου 1821, έφτασε στη Σάμο και ο Λυκούργος Λογοθέτης, ο οποίος κήρυξε την ανεξαρτησία της Σάμου και ανέλαβε τη γενική αρχηγία του αγώνα στο νησί θέτοντας σε εφαρμογή το τοπικό πολίτευμα, τον «Στρατοπολιτικό οργανισμό της νήσου Σάμου». Ο Λυκούργος Λογοθέτης οργάνωσε την άμυνα του νησιού συγκροτώντας τέσσερις χιλιαρχίες, διορίζοντας χιλίαρχο τον Κωνσταντή Λαχανά σε μία από αυτές. Υπό την ιδιότητά του αυτή υπεράσπισε το νησί και στις τρεις μεγάλες επιθέσεις που επιχείρησε ο τουρκικός στόλος το 1821, 1824, 1826 εναντίον της Σάμου. Τον Ιούλιο του 1821 ο Λαχανάς εξασφάλισε την άμυνα των ανατολικών παραλίων και του λιμανιού του Βαθιού. Μετά την απόκρουση των Τούρκων επικεφαλής μικρού σώματος έβγαλε από τα βυθισμένα στη θάλασσα εχθρικά πλοία 33 τηλεβόλα, τα οποία μετέφερε στη Σάμο για την ενίσχυση της άμυνάς της. Στη συνέχεια εκστράτευσε με άλλους 300 Σαμιώτες στη Μικρά Ασία όπου μετά από μάχες, λαφυραγώγησε τα τουρκικά παράλια απομακρύνοντας έτσι το ενδεχόμενο τουρκικής επίθεσης κατά της Σάμου. Το 1822 έλαβε μέρος στην εκστρατεία της Χίου. Μετά την αποτυχία αυτής της εκστρατείας και την καταστροφή της Χίου, ξέσπασε εκ νέου διαμάχη μεταξύ των δύο παρατάξεων, ενώ ο Λυκούργος Λογοθέτης καταδικάστηκε από το στρατοδικείο της Κεντρικής Διοίκησης για την αποτυχία της εκστρατείας. Στο αλληλοφάγωμα αυτό των Σαμίων βοήθησε πολύ και η Κεντρική Διοίκηση της επαναστατημένης Ελλάδας, που ενεργώντας άστοχα, διόρισε Έπαρχο στη Σάμο κάποιο ξένο τον Κυριάκο Μόραλη. Ο Μόραλης συνέλαβε τον Λαχανά κατά προτροπή των πολιτικών του αντιπάλων και τον φυλάκισε το 1822, αλλά κατόρθωσε να δραπετεύσει και να σωθεί. Ευτυχώς αποσταλμένοι της Κεντρικής Διοίκησης, στο τέλος του 1822, αποκατάστησαν, τον αθωωμένο από το στρατοδικείο Λυκούργο, υπακούοντας στη θέληση των Σαμίων. Το 1823 ανενόχλητοι οι Σαμιώτες διόρθωσαν πρώτα τα προχώματά τους και τον Μάρτιο του 1823 ο Λαχανάς επικεφαλής 600 ανδρών εκστράτευσε πολλές φορές κατά της Μικράς Ασίας λεηλατώντας τα παράλια από τη περιοχή του Τσαγίου μέχρι την Αλικαρνασσό. Δυστυχώς το 1823, μια δεύτερη άστοχη ενέργεια της Κεντρικής Διοίκησης χειροτέρεψε την κατάσταση. Σύμφωνα με το Νόμο "περί Επάρχων", που ψήφησε η Β. Εθνική Συνέλευση στο Άστρος, δεν επιτρεπόταν στο Λογοθέτη, επειδή ήταν ντόπιος, να αρχηγεύσει τη Σάμο. Στη θέση του διορίστηκε ο Ψαριανός Χατζηαντρέας Αργύρης. Το 1824 ο Λυκούργος Λογοθέτης επανήλθε στην εξουσία μετά από την απαίτηση των Σαμίων . Οι αντίπαλοι του, εξόριστοι Καλλικάτζαροι, ενεργώντας προδοτικά έστειλαν έναν Πελοποννήσιο οπλαρχηγό τον Νικόλαο Τσάκωνα με εβδομήντα άνδρες, κρυφά στη Σάμο με σκοπό με το σκοπό να καταλύσουν την αρχή του Λογοθέτη και να τον εξοντώσουν. Στις αψιμαχίες που ακολούθησαν, σκοτώθηκαν μερικοί από τους άνδρες του Κωνσταντή Λαχανά, ενώ πολιόρκησαν το σπίτι του στο Άνω Βαθύ και το κατέστρεψαν. Ο ίδιος με την οικογένεια του κατάφερε να διαφύγει και να αποκρούσει με επιτυχία την επιδρομή εξοντώνοντας όλους τους επιδρομείς. Στην μεγάλη εκστρατεία του Τουρκοαιγυπτιακού στόλου κατά της Σάμου το 1824, ο Κωνσταντής Λαχανάς είχε διορισθεί από την Γενική Συνέλευση «Γενικός Καπετάνιος του εν Σάμω Ελληνικού Στρατού». Υπεράσπισε την γενέτειρα του, οχυρώνοντας τις περιοχές Μεσοκάμπου – Μολαϊμπραήμ ( Ποσειδώνιο ), από όπου κανονιοβολούσε με επιτυχία τον τουρκικό στόλο που πολιορκούσε στενά τη Σάμο. Το 1825 επιχείρησε νέα επιδρομή κατά της Μικράς Ασίας. Την ίδια γενναιότητα έδειξε και το 1826 κατά εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Σάμου. Το 1828, όταν στη Σάμο έφτασε ο Ιωάννης Κωλέτης ως Έκτακτος Επίτροπος Ανατολικών Σποράδων και καθ’ όλη τη διάρκεια της καποδιστριακής περιόδου, ο Κωνσταντής Λαχανάς διετέλεσε αρχηγός της Εκτελεστική Δυνάμεως. Το 1830, όταν υπογράφηκε το Πρωτόκολλο του Λονδίνου με το οποίο αναγνωρίστηκε επίσημα στο ελληνικό κράτος, η Σάμος δεν συμπεριλήφθηκε σ’ αυτό. Ο Λυκούργος Λογοθέτης επέστρεψε τότε στη Σάμο και τέθηκε επικεφαλής της δεύτερης φάσης της επανάστασης στη Σάμου, που είναι γνωστή ως «Σαμιακή Πολιτεία» (1830-1834). Στη τετραετία αυτή, διορίστηκε ξανά στρατιωτικός αρχηγός της Πολιτείας Σάμου. Στο διάστημα αυτό οι Σαμιώτες επεδίωκαν την ένωση τους με την ελεύθερη Ελλάδα.
Εξορία και θάνατος
Ο αγώνας για ένωση με την Ελλάδα δεν είχε αίσιο τέλος και στη Σάμο επιβλήθηκε το ηγεμονικό καθεστώς το 1834, υπαγόμενο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η Ηγεμονία δείχνοντας τη μικροψυχία της, καταδίκασε σε ισόβια εξορία τους πρωτεργάτες του ξεσηκωμού : Λογοθέτη Λυκούργο, Καπετάν - Σταμάτη, Κωνσταντή Λαχανά, Αρχιερέα Κύριλλο, ποιητή Κλεάνθη, γραμματικό Λεκάτη, υποχιλίαρχο Αγγελίνα και 63 άλλους. Τους ακλούθησαν και οι πιο φιλελεύθεροι Σαμιώτες που αυτοεξορίστηκαν από τη Σάμο.. Ο Κωνσταντής Λαχανάς και η οικογένειά του το καλοκαίρι του 1834 μετέβηκαν στην ελεύθερη Ελλάδα. Αρχικά από το Καρλόβασι μετέβησαν στη Μύκονο και από εκεί στο Ναύπλιο με τελικό προορισμό στην Χαλκίδα, όπου τους παραχωρήθηκε μια περιοχή για να εγκατασταθούν. Η ελληνική κυβέρνηση αναγνωρίζοντας τους αγώνες του Κωνσταντή Λαχανά τον τίμησε με το βαθμό του Ταγματάρχη της Εθνοφυλακής (Βασιλικό Διάταγμα 20/1834) και του απενεμήθησαν ο Αργυρός Σταυρός του Αγώνος και ο Χρυσός Σταυρός των Ιπποτών του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρος. Με τον θάνατο του στις 19 Δεκεμβρίου 1842, η ελληνική κυβέρνηση τον κήδεψε δημοσία δαπάνη. και η γενέτειρα του, το Βαθύ της Σάμου, τιμώντας τον, τοποθέτησε στη θέση Πηγαδάκι την προτομή του. Παράλληλα το χωριό του Κιλκίς Λαχανάς, έλαβε το όνομα του. Ο γιος του Γεώργιος Λαχανάς, στην κατοχή του οποίου περιήλθαν τα άρματα του πατέρα του, το σπαθί του Νικοτσάρα και άλλα πολεμικά κειμήλια, τα παρέδωσε στην Ελληνική Κυβέρνηση και εκτίθενται στο Εθνικό Πολεμικό Μουσείο.
Πηγές
Επαμεινώνδας Σταματιάδης, Σαμιακά, Ιστορία της Σάμους Β’ έκδοση, 1965, Εκδόσεις Ι Ζαφείρη, Ι. Σοφούλης Ο.Ε.
http://web.archive.org/web/20120213201104/http://www.geetha.mil.gr/media/1istoriko_25martiou/6-adouloti-samos.pdf
http://kapodistrias1821.blogspot.gr/2009/03/blog-post.html
http://hellas.teipir.gr/Thesis/Samos/greek/istoria.html
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
