.
Οι Κεφαλάδες ήταν Βυζαντινοί άρχοντες (arcondes Grex). Παλαιοβυζαντινή φεουδαλική αριστοκρατία.
Το προσωνύμιο αυτό δεν αποτελούσε αρχικά οικογενειακό όνομα, αλλά ήταν διακριτικό ευγενείας/τίτλος αριστοκρατίας. Οι Κεφαλάδες κατάφεραν να διατηρήσουν τα προνόμια, τη γη και τους δουλοπάροικούς τους κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας ως ιππότες, στις περιοχές των ενετικών κτήσεων ως ευγενείς εγγεγραμμένοι μάλιστα και στο Libro d'Oro, την Χρυσή Βίβλο, και κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας ως προεστοί. Στις μέρες μας το όνομα χρησιμοποιείται ως επίθετο για τους απογόνους τους.
Κοινωνική τάξη
Βυζάντιο
Στο βυζαντινό στρατό πρώτοι στην σειρά ήταν οι αξιωματικοί, που καλούνταν άρχοντες, κοινώς "κεφαλάδες" και μάλιστα «άρχοντες από σπαθίου» για να διαχωρίζονται από τους πολιτικούς υπαλλήλους της βυζαντινής αυτοκρατορίας που καλούνταν κι αυτοί άρχοντες.Συνεπώς πρόκειται για αξιωματικούς αριστοκρατικής καταγωγής. Από εκείνη την εποχή προέρχονται και οι πρώτες πληροφορίες για τον Κωνσταντίνο Κεφαλά, λόγιο και κληρικό, πρωτόπαππα του παλατιού της Κωνσταντινούπολης και συγγραφέα της Παλατινής Ανθολογίας, καθώς και εκείνες για τον Λέοντα Κεφαλά, στρατηγό επί Αλεξίου Α΄ Κομνηνού.
Το γεγονός πως επρόκειτο για βυζαντινούς τοπικούς χωροδέσποτες που κατείχαν,ανά τους αιώνες, μεγάλες εκτάσεις γης(φέουδα) μαρτυρεί το γεγονός πως ακόμα και σήμερα το όνομα απαντάται ως τοπωνύμιο διάσπαρτο σε ολόκληρη την Ελλάδα. Το τοπωνύμιο στον ελλαδικό χώρο προέρχεται από τους πρώτους Κεφαλάδες, που στάλθηκαν το 1182 από τον Αλέξιο Κομνηνό ως ηγέτες των βυζαντινών αποίκων .
Φραγκοκρατία-Ενετοκρατία
Στο Χρονικόν του Μορέως αναφέρονται σαν προύχοντες που αναγνωρίστηκαν από τους Φράγκους Πρίγκηπες ως ιππότες και διατρήρησαν τη γη και τα προνόμια τους. Στις περιοχές των Ενετικών κτήσεων εγγράφονται πάντα στους καταλόγους των ευγενών. Από την περίοδο αυτή ξεκινά η βαρωνία των Κεφαλάδων.(π.χ. ...ἐζήτησε ὁ μισὶρ Ντζεφρὲς βουλὴν τῶν κεφαλάδων...τοὺς κεφαλᾶδες κι ἀρχηγοὺς τοῦ Φράγκικου φουσσάτου, καὶ εἶπεν οὕτως πρὸς αὐτούς, ..... Κράζει καὶ λέγει τῶν Φραγκῶν, ὁλῶν τῶν κεφαλάδων, ...Εκεί ηύραν τόν πρίγκιπα μετά τούς κεφαλάδες ενώ εκράτει παρλαμά διά υπόθεσες όπου είχεν.)[1][2]
Στο εγκυκλοπαιδικό λεξικό του Ελευθερουδάκη αναφέρεται, επίσης, ότι έτσι αποκαλούνταν επί Φραγκοκρατίας στην Πελοπόννησο οι Έλληνες ευπατρίδες και τιμαριούχοι, οι οποίοι, "κατόπιν ιδίων συμφωνιών, αναγνωρίσαντες την κυριαρχίαν των Φράγκων, διετήρησαν μεν τα παλαιά αυτών προνόμια, τους δουλοπαροίκους και τα κτήματα αυτών, έλαβον δε παρά των Φράγκων κατακτητών διάφορα νέα προνόμια, ανηγορεύθησαν και αυτοί ιππόται (βαρώνοι) και είχον το δικαίωμα να μετέχωσι των συνελεύσεων του πριγκιπάτου της Αχαΐας". Οι Κεφαλάδες στη φραγκοκρατούμενη Πελοπόννησο αποτελούσαν ξεχωριστή αριστοκρατική τάξη. Επίσης την ίδια περίοδο, στην ενετοκρατούμενη Κεφαλλονιά οι Κεφαλάδες κατατάσσονται ανάμεσα στους ευγενείς της νήσου.
Τουρκοκρατία
Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα οι Κεφαλάδες έπαιξαν τον ρόλο των προεστών εξαιτίας της παλαιάς βυζαντινής τους καταγωγής και σε ορισμένες περιπτώσεις συνεργάστηκαν σε διοικητικό επίπεδο με την Υψηλή Πύλη. Κατά την περίοδο της επανάστασης, οι πιο εύποροι εξ αυτών βοήθησαν στον απελευθερωτικό αγώνα και έπειτα ευεργέτησαν το νεοϊδρυθέν ελληνικό κράτος.Ο τίτλος της βαρωνίας τους αν και δεν ακυρώθηκε, εντούτοις δεν αναγνωρίστηκε επίσημα από την μοναρχία του Όθωνα και την αυλή του.
Οίκος Κεφαλά
Το προσωνύμιο "Κεφαλάς" αναφέρεται στις πηγές και ως όνομα εξέχουσας οικογένειας στην Κεφαλλονιά, η οποία κατέφυγε εκεί από την Ήπειρο περί το 1500 . Μεταξύ 1593-1604 η οικογένεια Κεφαλά εγγράφεται στην Χρυσή Βίβλο των ευγενών του νησιού όπου υπάρχει ο οικογενειακός θυρεός της. Γενάρχης της οικογένειας στην Κεφαλλονιά αναφέρεται ο Χριστόφορος ή Χριστόδουλος Κακούρης, επονομαζόμενος Κεφαλάς, ο οποίος έλαβε τιμάρια από τους Ενετούς στην περιοχή του Λογγού, ενώ τα δυο άλλα αδέρφια κατέφυγαν στην Κρήτη και στη Θεσσαλία. Επίσης στο Libro d'Oro των Παξών αναφέρεται πως η οικογένεια Τράνακα ή Κεφαλά, από τις παλαιότερες των Παξών, είναι ηπειρωτικής καταγωγής (στον συμβολαιογράφο Βερονίκη, βιβλίο 3, σελ. 26, αναφέρεται: Τράνακας ή Κεφαλάς από Σούλι και Μοσχόπολη). Επίσης το όνομα άπαντάται και στην Πάρο ήδη από τον δέκατο έβδομο αι., ως οικογένεια μεγαλοκτηματιών Παλαιοβυζαντινής προέλευσης,στα χωριά Μάρμαρα και Μάρπησσα, ενώ στο Μουσείο Όθωνα της Νάουσας υπάρχει και ο θυρεός τους. Οι κύριοι αρχοντικοί κλάδοι της παλαιοβυζαντινής οικογένειας Κεφαλά από τον 12ο αι. στην Ελλάδα είναι αυτοί της Κεφαλλονιάς , της Κρήτης και της Θεσσαλίας.
Με την ίδρυση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και την ένωση με τα Επτάνησα αργότερα, το όνομα "Κεφαλάς" διατηρήθηκε απλά ως επίθετο για τους απογόνους των αριστοκρατικών αυτών οικογενειών, αφού σύμφωνα με το άρθρο 3§3 του ελληνικού συντάγματος: "Είς πολίτας Έλληνας τίτλοι ευγενείας ή διακρίσεως ούτε απονέμονται, ούτε αναγνωρίζονται".
Θυρεός-Οικόσημο
Το παλαιότερο καταγεγραμμένο οικόσημο του οίκου Κεφαλά.
Το οικόσημο του οίκου Κεφαλά από τη συλλογή του Ε. Ραγκαβή.
Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές της εραλδικής επιστήμης το οικόσημο των Κεφαλάδων συνήθως φέρει κεφαλή ανδρός (εμπρόσθια ή πλάγια) μετά σημαιών πέριξ (περιγραφικό σύμβολο κεφαλής-σύμβολο ηγεμονίας & ισχύος) ή λέοντα (σύμβολο ανδρείας & μεγαλοθυμίας), ενώ υπάρχουν και αναφορές για το ψάρι κέφαλο. Στο άνω τμήμα βλέπουμε είτε τον δικέφαλο (σύμβολο της βυζαντινής τους καταγωγής) ή στέμμα με πέντε εξοχές(σύμβολο της βαρωνίας τους επί Φραγκοκρατίας) είτε και τα δύο μαζί. Από τις μελέτες της Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρείας Ελλάδος (Ε.Γ.Ε.Ε.) γνωρίζουμε επίσης πως το αρχαιότερο οικόσημο του οίκου Κεφαλά, αναπαριστά θυρεόν με προτομή κεφαλής ανδρός σε προφίλ (ομιλούν, φανερό ή περιγραφικό οικόσημο/Κεφαλάς-κεφαλή που συμβολίζει το μυαλό, τον αρχηγό). Το κόκκινο χρώμα συμβολίζει το αίμα και είναι σύμβολο ανδρείας. Το μπλε χρώμα, συμβολίζει την αγνότητα και είναι σύμβολο ήθους. Το οικόσημο αυτό απαντάται στους οίκους μελών της Κεφαλονιάς, Κέρκυρας,Πάρου, Ζακύνθου, Κρήτης, Ηπείρου, Θεσσαλίας και Αθηνών από τον 15ο αι.και μετά.
Σημαντική πηγή αποτελεί το έργο του Ραγκαβή που καταγράφει τα οικόσημα των αριστοκρατικών οικογενειών της Κεφαλλονίας , βασισμένο στην Χρυσή Βίβλο της νήσου, που καταστράφηκε με την έλευση των Γάλλων δημοκρατικών το 1797, και ανάμεσα τους συναντάται το όνομα CH E FA L A/ Κεφαλά και το οικόσημο τους. Επίσης, το όνομα των Κεφαλάδων απαντάται στους καταλόγους της αριστοκρατίας των Βαλκανίων, της Ρωσίας και της Σικελίας ως KEFALA/ CEPHALA /KEPHALA/ CHEFALA/ΚΕΦΑΛΑΣ.
Εξέχοντα Μέλη
Χρύσανθος Κεφαλάς,(18ος αι.)
Οι Κεφαλάδες διακρίθηκαν και στη νεότερη εκκλησιαστική, πολιτική και πνευματική σκηνή του τόπου.[3]
Κωνσταντίνος Κεφαλάς (τέλη 9ου-αρχές 10ουαι. μ.Χ.) ήταν Βυζαντινός λόγιος και κληρικός.
Λέων Κεφαλάς (9ος αι.) στρατηγός και κυβερνήτης της Θεσσαλίας.
Δαυίδ Κεφαλάς,(αρχές ιζ' αι.)επίσκοπος Πολυφέγγου Πελοποννήσου
Χρύσανθος Κεφαλάς, (1736-1818), κληρικός και διδάσκαλος, γεννήθηκε και έζησε στην Κεφαλλονιά
Καπετάν Νικόλας Κεφαλάς, (1770-1850) θαλασσοπόρος, χαρτογράφος και συγγραφέας
Δημήτριος Κεφαλάς βαρώνος, νομομαθής και πολιτικός, γερουσιαστής (1800)
Παναγής Κεφαλάς, ποιητής, συνέθεσε σονέτα και ελεγεία
Θεοχάρης Ολύμπιος βαρώνος, προεστός της Θεσσαλίας κατά την Αγώνα του 1821, ιδρυτής της Γερμανικής Λεγεώνας και στρατηγός. Κατά την ιδρυτική συνέλευση του Αρείου Πάγου στα Σάλωνα υπήρξε εκπρόσωπος διά αντιπροσώπου της Θεσσαλίας.
Αντώνιος Κεφαλάς βαρώνος, συνέταξε το υπόμνημα υπέρ της Ένωσης των Επτανήσων προς τον Βρετανό πρωθυπουργό Γουίλιαμ Γκλάντστοουν.
Ροδάνθη Κεφαλά βαρώνη χήρα του Νικολάου,(1792-1874), λόγια & φιλάνθρωπος αρχόντισσα εκ Θεσσαλίας.
Ιωάννης Κεφαλάς βαρώνος, εξ Ηπείρου, καραβοκύρης αγωνιστής και ευεργέτης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους
Βάιος Κεφαλάς βαρώνος, (τέλη ιθ΄ αι.΄) προύχοντας εκ Θεσσαλίας
Αναστάσιος Κεφαλάς, μετέπειτα Άγιος Νεκτάριος(1849-1920)λαοφιλής ιεράρχης και παιδαγωγός
Θεόφιλος Κεφαλάς - Χατζημιχαήλ, (1870-1934) λαϊκός ζωγράφος
Αθανάσιος Κεφαλάς, (1899-1930) μετεωρολόγος και συγγραφέας της "Περί διανομής της βροχής"
Γεώργιος Κεφαλάς, (γεν. 1887) καθηγητής Οδοντιατρικής Σχολής Αθηνών και συγγραφέας
Παραπομπές
↑ Ὁ βασιλεὺς γὰρ τῶν Ρωμαίων, Ἀλέξης ὁ Βατάτζης,ιδὼν τὸ πλῆθος τῶν Φραγκῶν, συμβίβασιν ἐποῖκεν,ὅρκον, συνθήκας ἔποικεν μετὰ τοὺς κεφαλᾶδες[...]" Χρονικόν του Μορέως, "Οι Σταυροφόροι εις Κωνσταντινούπολιν και Μικράν Ασίαν"
↑ [...]Κράζει καὶ λέγει τῶν Φραγκῶν, ὁλῶν τῶν κεφαλάδων[...] Χρονικόν του Μορέως, "Οι Σταυροφόροι εις Βενετίαν και Ζάραν"
↑ Εγκυκλοπαιδικό λεξικό Ελευθερουδάκης
Πηγές
Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, 1961, Τόμος Ζ', σελ. 559-560
Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν-Ελευθερουδάκης, Αθήναι 1929
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς, 1963, Αθήνα, Τόμος Η΄, σελ. 449
Χρονικόν του Μορέως
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους
Κεφαλάς Αλέξανδρος"Κεφαλάδες", ιστορική έρευνα δημοσιευμένη στο Scribd
Ιωάνν.Τυπάλδου-Λασκαράτου - Π.Δ.Καγκελάρη: "Οι Κεφαλονίτες Σπουδαστές του Πανεπιστημίου της Πάδοβας και τα Οικόσημα τους από τον Ανέκδοτο Κώδικα 482 του Archivio Antico", ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ - Εταιρεία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών (Ε.Κ.Ι.Ε.) Τόμος 2, Αργοστόλι 1977
Ι.Τυπάλδου-Λασκαράτου - Ν.Οικονόμου - Μ.Μπλέτα - Π.Δ.Καγκελάρη: "Τα Οικόσημα του Ανέκδοτου Κώδικα 482 του Archivio Antico della Università di Padova", Δελτίο Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρείας Ελλάδος (Ε.Γ.Ε.Ε.) Τόμος 6, Αθήνα 1986
Τα Χρονικά του Μορέως-Συμβολαί εις την Φραγκοβυζαντινήν Ιστορίαν και Φιλολογίαν, Αδαμάντιου Ι. Αδαμάντιου, Εκδόσεις Πελεκάνος
Σπύρος Γασπαρινάτος: "Η Βενετοκρατία στα νησιά του Ιονίου Πελάγους"
Eugène Rizo Rangabè: "Livre d'Or de la Noblesse Ionienne"
Εξωτερικοί Σύνδεσμοι
Παναγιώτης Δ. Καγκελάρης - Μελέτες: Οικόσημα Κεφαλονιτών Σπουδαστών
Παναγιώτης Δ. Καγκελάρης - Μελέτες: Οικόσημα Ελλήνων Σπουδαστών
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
