.
Ο Γρηγόριος Βαϊνάς (επίσης αναφέρεται ως Βαενάς ή Βαγενάς γνωστός και ως καπετάν Αγραφιώτης, Ασπρόγεια Φλώρινας, 1868 - 19 Δεκεμβρίου 1970) ήταν οπλαρχηγός του Μακεδονικού Αγώνα. Αποκαλούνταν Γκάρτσος από τους βουλγαρόφιλους, Αετός από τους συναγωνιστές του και Μαύρος Διάβολος από τους Οθωμανούς[1].
Προσωπική ζωή
Πάνω από αριστερά: Εμμανουήλ Δημήτριος, Αργύριος Κόλκας, Ευθύμιος Καούδης. Δεύτερη σειρά από αριστερά: Δήμος Ευαγγέλου, Βασίλειος Νικολαΐδης, Πασχάλης Μηλιόπουλος, Τούρκος. Κάτω αριστερά: Γιάννης Γρομπανόπουλος, Μιχάλης Τύπου, Γρηγόρης Βαϊνάς, και ο Χρήστος Παναγιωτίδης.
Γεννήθηκε το 1868 στα Στρέμπενο (σήμερα Ασπρόγεια) της Φλώρινας. Ο παππούς του, Ιωάννης Βαϊνάς, ήταν αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 με το σώμα του Ιωάννη Μακρυγιάννη,[2] και ήταν κατασκευαστής βαρελιών, απ' όπου πήρε και το επώνυμό του. Κατάγονταν από τις Κερασιές Κέδρων Αγράφων.[3] Η μικρή αδερφή του παππού του και δεύτερή του θεία, Ευγενία Βαϊνά, είχε σκοτωθεί στο χορό του Ζαλόγγου.[4].
Ο παππούς του εγκαταστάθηκε στα Ασπρόγεια, ένα μικρό χωριό στην Δυτική Μακεδονία, όταν δολοφόνησε έναν Οθωμανού Μπέη για την τιμή της άλλης του αδελφής, για να αποφύγει την σύλληψή του.[5] Επειδή ήταν καταζητούμενος και είχε πολλές συμπλοκές με τους Οθωμανούς της περιοχής, συνελήφθη αρκετές φορές. Σε μία από αυτές, κατάφεραν να τον τυφλώσουν.[6]
Ο παππούς του Ιωάννης Βαϊνάς, είχε τρία αγόρια, τον Γεώργιο, τον Κωνσταντίνο και τον Νικόλαο.[7] Ο Γεώργιος, που ήταν ο πατέρας του Γρηγόριου Βαϊνά, είχε παντρευτεί την Γερακινή Κύρκου, κόρη του Δημήτριου Κύρκου που ήταν συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου.[8] Ο Γρηγόριος είχε ένα μεγαλύτερο αδελφό, τον Ιωάννη, που είχε το ψευδώνυμο Γραικός και μια αδελφή, την Μαρία, η οποία ήταν παντρεμένη σε κοντινό χωριό της περιοχής, το Λέχοβο.[9] Στα Ασπρόγεια, ο Γρηγόριος Βαϊνάς έμαθε τα στοιχειώδη γράμματα στο κρυφό σχολειό που λειτουργούσε τότε στην οικία του, ο Κωνσταντίνος Εμμανουήλ (1839 - 1904).[10] Όταν μεγάλωσε, νυμφεύτηκε την 19χρονη Γεωργία Γρομπανοπούλου (ή Κρομπάνα), κόρη του Δημήτριου Γκότση Γρομπανόπουλου και της Αικατερίνης, το γένος Βολιώτου,[11], με την οποία απέκτησε πέντε παιδιά, το Μιχαήλ, τον Τρύφωνα, τον Ευάγγελο, τον Παντελή και την Ευγενία.[12]. Γιος του ήταν ο αγωνιστής και πολιτικός του ΚΚΕ, Παντελής Βαϊνάς.
Γρηγόριος Βαϊνάς
Ένοπλη Δράση και η Μακεδονική Επανάσταση του 1896
Από την ηλικία των 15 χρονών, συμμετείχε στις πρώτες συμπλοκές με τους Οθωμανούς, ενώ κατά τη Μακεδονική επανάσταση του 1896, έλαβε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις κατά των Οθωμανών και των Βουλγάρων, με το σώμα του καπετάν Κώττα Χρήστου.[13] Το 1899, εντάχθηκε στο σώμα του συγχωριανού του Ευάγγελου Νάτση και το 1901 ανέλαβε ταμίας του σώματος.[14] Την άνοιξη του 1903, συνελήφθη από τους Οθωμανούς και φυλακίστηκε. Απέδρασε λίγο αργότερα και προσέφυγε μαζί με τον συγχωριανό του Χρήστο Παναγιωτίδη, στην Αθήνα, για να επιστρέψει στις αρχές Μαΐου, του ίδιου χρόνου, με το Λεχοβίτη Κοσμά Μπέλλιο.[15] Το Μάιο του 1903, διακρίθηκε στη μάχη του σώματος του Ευάγγελου Νάτση Γεωργίου με τον κομιτατζή Πάντο Σίσκο, στο γεφύρι της Καΐτσενης, κοντά στη Νεγόβανη (σήμερα Φλάμπουρο).[16][17] Σύντομα αναδείχθηκε σε υπαρχηγό και απέκτησε την συμπάθεια πολλών στο σώμα του. Το καλοκαίρι το 1903, για να αποφύγει έριδες με την ανάδειξή του στον αγώνα, αποφάσισε να το εγκαταλείψει και να ενταχθεί στο σώμα του καπετάν Κώττα.[18].
Μακεδονικός Αγώνας
Μετά τη δολοφονία του Ευάγγελου Νάτση Γεωργίου, ανέλαβε την αρχηγία του σώματός του. Το 1904, συνεργάστηκε με τον Παύλο Μελά. Το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, συνεργάστηκε επίσης με τους Νικόλαο Πύρζα, Αλέξανδρο Καραλίβανο, Σωτήριο Βισβίκη και Ι. Πούλακα σε μάχες στα Καστανοχώρια εναντίον του σώματος του κομιτατζή Κωνστάντωφ.[19] Αργότερα, μετέβη εκ νέου στην Αθήνα μαζί με τον Νικόλαο Πύρζα, απ' όπου επέστρεψε το Μάρτιο του 1905. Συμμετείχε στην Επιχείρηση της Ζαγορίτσανης, συνεργαζόμενος με τον Κωνσταντίνο Γούτα.[20] Ως αρχηγός σώματος, έδρασε στην περιοχή του νομού Φλώρινας, συνεργαζόμενος με τον Στέφανο Δούκα (Μάλλιο), τον Κωνσταντίνο Γούτα από το Μεσολούρι Γρεβενών, και τον Γεώργιο Τσόντο. Στις 17 Απριλίου του 1905, το σώμα των Στρεμπενιωτών του Γρηγόρη Βαϊνά, μαζί με τους αγωνιστές Καλομενόπουλο, Ρέμπελο (Χρ. Τσολακόπουλο) και Πόγγα, συγκρούστηκαν στην Μπελκαμένη (σήμερα Δροσοπηγή) με σώμα Οθωμανών. Στη μάχη κατάφερε να σώσει τον Ρέμπελο.[21] Στα τέλη Απριλίου, ο Γρηγόριος Βαϊνάς με τον Ρέμπελο και τους Σαρακατσαναίους κτηνοτρόφους Φαρμακαίους, έδωσαν μάχη στα Καλύβια Παπαδιάς του νομού Πέλλας εναντίον του σώματος του Τάνε Κλιάντσεφ, όπου σκοτώθηκαν 18 κομιτατζήδες.[22] Το Μάιο του ιδίου χρόνου, μαζί με τον Ανδρέα Παναγιωτόπουλο, τον Γ. Δικώνυμο Μακρή και τον Δήμο Ευαγγέλου έδωσαν τρίωρη μάχη με κομιτατζήδες στο Ζελενίτσι (σήμερα Σκλήθρο), μάχη που σταμάτησε πρόωρα λόγω της έλευσης οθωμανικού λόχου.[23] Στις 31 Ιανουαρίου του 1906, ο Γρηγόριος Βαϊνάς μαζί με τον Λ. Τσιώρη, τον Κουτσιούκη και τον Τραϊανό Μπραγιάννη, έδωσαν πολύωρη και πολύνεκρη μάχη με τον οθωμανικό στρατό στο Λέχοβο, όπου και συνελήφθησαν. Μεταφέρθηκαν στις φυλακές Μοναστηρίου, όπου ο Γρηγόριος Βαϊνάς καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη, αλλά κατάφερε να δραπετεύσει λίγο αργότερα.[24] Στις 29 Μαΐου του 1906, συμμετείχε μαζί με τους Παύλο Γύπαρη, Γ. Βολάνη, Γ. Κανελλόπουλο, Αν. Δικώνυμο και Ε. Κοροπούλη, στη σημαντική Μάχη του Στρεμπένου, κατά των οθωμανικών τμημάτων.[25] Στη μάχη είχαν παραταχθεί 3.000 Οθωμανοί στρατιώτες και 300 Έλληνες αντάρτες. Κατά τη διάρκεια της μάχης, ήρθε για ενίσχυση και ο Ανδρέας Παναγιωτόπουλος με αγωνιστές από την Κλεισούρα.[26] Μετά τη μάχη, συνελήφθη αργότερα σε συμπλοκή στο Λέχοβο, φυλακίστηκε στις φυλακές Μοναστηρίου, μαζί με τον Στέφανο Νάτση, τον Χρήστο Παναγιωτίδη και τον Δήμο Ευαγγέλου, αλλά αποφυλακίστηκε λόγω της χορήγησης γενικής αμνηστίας που ακολούθησε την επανάσταση των Νεοτούρκων το 1908.[27].
Συνολικά φυλακίστηκε τρεις φορές και δραπέτευσε τις δύο. Την πρώτη φορά διέφυγε από ένα τζάκι ενώ τη δεύτερη διέφυγε κατά την προσαγωγή του.[28] Στην τελευταία φυλάκισή του προσπάθησαν να τον δηλητηριάσουν Βούλγαροι, αλλά επειδή ο Γρηγόρης Βαϊνάς ήξερε βουλγάρικα, έμαθε το σχέδιό τους και γλύτωσε.[29]
Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους
Μετά την ένωση της Μακεδονίας με την Ελλάδα, εργάστηκε ως χτίστης και διατέλεσε νομάρχης Φλώρινας για σύντομο διάστημα, μετά από παρότρυνση της Ναταλίας Μελά.[30] Του δόθηκε αγροτεμάχιο από το Ελληνικό Κράτος και στρατιωτική σύνταξη με τον βαθμό του λοχαγού, όπως δίνονταν τότε στους Μακεδονομάχους. Του είχαν προτείνει να πάρει αναπηρική σύνταξη αλλά αρνήθηκε.[31].
Ο αδελφός τον Ιωάννης, ο αποκαλούμενος Γραίκος, κατά την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου το 1915 , κατά την προετοιμασία του μαζί με άλλους συγχωριανούς του για την επιστράτευση που είχε κηρυχθεί ενόψει του πολέμου, δηλητηριάστηκε από την κατανάλωση χαλασμένης μυζήθρας που ήταν ωριμασμένη σε μη γανωμένο σκεύος, πράξη σχεδιασμένη από εναπομείναντες Βούλγαρους κομιτατζήδες.[32] Το 1930, χάρη στην επιμονή του, στήθηκε από το Γ΄ Σώμα Στρατού μνημείο με προτομή του Ευάγγελου Νάτση Γεωργίου και επιτύμβια στήλη όπου αναφέρονται 13 από τους 25 σκοτωμένους Κρητικούς της Μάχης του Στρέμπενου.[33] Την δεκαετία του 1930 μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες, για να επιστρέψει μετά από 6 χρόνια.[34] Το 1943, οι Γερμανοί έκαψαν τα σπίτια του χωριού του μαζί με το δικό του. Την επισκεύασε, αλλά μετά λίγο καιρό, την ξανάκαψαν οι Βούλγαροι κατακτητές.[35] Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ελληνική Πολιτεία, ως αναγνώριση της προσφοράς του, του πρότεινε να δεχθεί ως αποζημίωση οικόπεδο στην Αθήνα αλλά αρνήθηκε.[36]>
Ο θάνατός του
Πέθανε στις 19 Δεκεμβρίου 1970. Η κηδεία του έγινε δημοσία δαπάνη, όπου αποδόθηκαν στρατιωτικές τιμές.[37]
Αναφορές
Π. Οικονόμου, "Καπετάν Γρηγόρης Βαγενάς ή Αγραφιώτης", Μακεδονική ζωή, τεύχος 57, 1971, σσ. 37-39
Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος (επιστημονική επιμέλεια), Αφανείς, γηγενείς Μακεδονομάχοι, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2008, σ. 164
Σταυρούλα Βαϊνά Αρβανιτάκη (2004). Ο καπετάν Γρηγόριος Βαϊνάς, Μακεδονικός Αγώνας, Ήθη και έθιμα της Μακεδονίας. Αθήνα: Μέδουσα – Σέλας Εκδοτική. σελ. ). ISBN 960-8338-14-X.
Παραπομπές
↑ Σταυρούλα Βαϊνά Αρβανιτάκη (2004). Ο καπετάν Γρηγόριος Βαϊνάς, Μακεδονικός Αγώνας, Ήθη και έθιμα της Μακεδονίας. Αθήνα: Μέδουσα – Σέλας Εκδοτική. σελ. 28, 84, 145 ). ISBN 960-8338-14-X.
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 168
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 22, 44
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 166
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 167
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 38
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 166
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 44
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 140
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 167
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 31, 32, 44, 167
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 166, 170
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 167, 170
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 14, 141
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 14, 15
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 15
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 170
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 15, 168
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 16, 17
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 17
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 18
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 18
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 18, 46
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 19
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 49, 50
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 50
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 19, 45
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 13, 45
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 173
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 38, 175
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 175
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 59, 137
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 52
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σσ. 25, 38
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 175
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 175
↑ Βαϊνά Αρβανιτάκη, 2004, σελ. 177
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Ιστολόγιο Επίκουρος, Αναμνήσεις ενός ντόπιου, [Άρθρο Ευάγγελου Μίχου, δισέγγονου του Γρηγόρη Βαϊνά], 07/04/2008.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
