Το 1793, ο Γαλανός αναχώρησε για την πόλη του Βαναράζι6. Στο Μπεναρές σύμβουλος και μέντοράς του ήταν ο Μανσί (διοικητής) του βασιλέα Σιτάλ Πρασάντ Σινχ7. Με τη βοήθεια και καθοδήγησή του σύντομα έγινε γνώστης της «γλώσσας των θεών», όπως αποκαλούντο τα Σανσκριτικά. Δάσκαλός του υπήρξε ο Κανταρντάσα του Καζί, της πόλης των Μπραχμάνων, τον οποίο ο Γαλανός αναφέρει σε μια σύντομη σημείωση, στο χειρόγραφό της μετάφρασης της Μπαγκαβάντ Γκίτα και ο Σίβα Ράμα, τον οποίο αναφέρει στη διαθήκη του.

Ξεχωριστός ανάμεσα στους λίγους ξένους που συνδέονταν με τον Γαλανό ήταν ο Ρώσος Πιότρ Φεντέροφ (Peter Federoff). Ο επίσκοπος Χέμπερ γράφει για αυτόν: «Υπάρχει επίσης κάποιος Ρώσος που ζει πολύ με τον Έλληνα». Ο Φεντέροφ πέθανε στο Μπεναρές και τον τάφο του έφτιαξε ο Γαλανός. Η επιγραφή στην ταφόπετρα αναφέρει: «SACRED ΤΟ ΤΗΕ MEMORY ΟΡ PETER FEDEROFF Native of Russia Who died in the prime of Life οn the 4th Jan.Y. 1825», και ακολουθεί στα Ελληνικά, «Ο ΞΕΝΟΣ Δ. ΓΑΛΑΝΟΣ ΤΩ ΞΕΝΩ ΠΕΤΡΩ ΤΩ ΡΩΣΣΩ».

Ο χαρακτήρας, η συμπεριφορά και διάφορα περιστατικά από τη ζωή του Γαλανού στο Μπεναρές καταγράφονται στο Αφηγήσεις ενός ταξιδιού στις άνω επαρχίες, του επίσκοπου Χέμπερ, γραμμένο το 1824. Γράφει για τον Γαλανό, χωρίς να αναφέρει το όνομά του: Ανάμεσά τους (δηλ. τους Ευρωπαίους που ζουν στα Βαρανάζι) υπάρχει και ένας Έλληνας, καλά εκπαιδευμένος με καλούς τρόπους που ζει εδώ πολλά χρόνια, με δικούς του πόρους και μελετά τα Σανσκριτικά. Άκουσα πολλά για αυτόν στο Αλλαχαμπάντ, για το μυστήριο του χαρακτήρα και της κατάστασής του. Είναι πολύ καλός γνώστης της αρχαίας γλώσσας της χώρας του και μιλά καλά τα Αγγλικά, τα Γαλλικά και τα Ιταλικά. Οι τρόποι του είναι τρόποι ευγενούς και επικοινωνεί ελάχιστα με τους Άγγλους, ενώ αντίθετα φαίνεται να γνωρίζει καλά τις πριγκιπικές οικογένειες των Ινδουϊστών. Η κυβέρνηση τον αντιμετώπιζε στην αρχή με καχυποψία, αλλά δεν υπήρξε κάτι μεμπτό στη συμπεριφορά του που να επιβεβαιώνει τις υποψίες τους. Είναι τόσο λίγοι οι Ευρωπαίοι που μένουν στην Ινδία, ώστε φαίνεται παράξενο το γεγονός ότι επιλέγει να μείνει κανείς εδώ με τη θέλησή του, μόνο και μόνο από την αγάπη του για τη σανσκριτική λογοτεχνία, όταν μάλιστα δε φαίνεται να παράγει κάποιο έργο επί του θέματος8.

Αργότερα κάποιοι από τους συμπατριώτες του αναρωτούνταν αν είχε γίνει Ινδουϊστής, γιατί φορούσε ινδικά ενδύματα, είχε φίλους Μπραχμάνους και έδειχνε παθιασμένο ενδιαφέρον για τη σανκριτική γλώσσα και λογοτεχνία. Επιπρόσθετα υπάρχει μια περίεργη σημείωση στο βιογραφικό τμήμα του Ινδικών Μεταφράσεων Πρόδρομος9, που αναφέρει ότι ο Γαλανός έγινε Μπραχμάνος και τιμάτο ως λόγιος και άγιος από τους Ινδούς και τους Ευρωπαίους. Η δήλωση πως έγινε Μπραχμάνος πιθανώς δεν είναι αληθής, γιατί γίνεται κανείς Μπραχμάνος μόνον από γέννησης.

Η πλαστογραφία του Κεφαλά

Ο Νικόλας Κεφαλάς, έλληνας καπετάνιος από τη Ζάκυνθο, που επισκέφθηκε τον Γαλανό στο Βαναράζι (προφέρεται και Βαναράσι), πίστευε ότι ο λόγος για τον οποίο ο σοφός Αθηναίος μελέτησε και υιοθέτησε τα μπραχμανικά έθιμα ήταν η προσπάθεια κατανόησης του ευγενικού και ηθικού τρόπου ζωής των Μπραχμάνων. Αναφέρει, επίσης, ότι παρόλα αυτά ο Γαλανός παρέμεινε Χριστιανός και υποδεικνύει το γεγονός ότι οι Ινδουϊστές δεν αποδέχονται τους αποστάτες. Η ευκολία όμως με την οποία κινείτο ο συγκεκριμένος ξένος στην ινδική κοινωνία, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένδειξη ότι το όραμά του καθοριζόταν πέρα από συγκεκριμένα ιδεολογικο-θρησκευτικά όρια.

Ο Κεφαλάς κέρδισε την εμπιστοσύνη του Γαλανού που του ενεχείρισε χειρόγραφα των μεταφράσεών του, για να παραδοθούν στις ελληνικές αρχές της Πελοποννήσου. Ο Κεφαλάς όμως παρέδωσε το σανσκριτικό κείμενο στη Βιβλιοθήκη του Βατικανού και επιχείρησε το 1825 την πρώτη του ευρωπαϊκή μετάφραση, συνδυάζοντας την ελληνική μετάφραση με μια δική του Ιταλική με το όνομά του. Στην εισαγωγή ο Kεφαλάς αυτοπαρουσιάζεται ως γενναίος ταξιδευτής ο οποίος, στα μακρινά του ταξίδια, συναντήθηκε με Μπραχμάνους, από τους οποίους έλαβε σανσκριτικά κείμενα μεγάλης αξίας. Στη διαδικασία της πλαστογραφίας δεν ξεχνά μάλιστα να αναφέρει τη 'βοήθεια' που του παρείχε ο Γαλανός:

Βρέθηκα σε αυτή την πόλη να συζητώ με τους σοφότερους και επιφανέστερους. Ανάμεσά τους συνάντησα έναν διάσημο Μπραχμάνο, τον Γκατζανούνγκ, ο οποίος μου παρουσίασε ένα μικρό βιβλίο με τίτλο Sommaria di sentenze morali del filosofo indiano Sanakea. O Σανακία είναι πλέον σεβαστός μεταξύ των Ινδών και ορισμένοι θεωρούν ότι έζησε στην εποχή της δυναστείας Ράμα-Πριτάρα περίπου το 2641 π.Χ. Το βιβλίο ήταν γραμμένο στην ιερή σανσκριτική διάλεκτο. ...Αλλά για καλή μου τύχη συνάντησα τον αθηναίο φιλόσοφο Δημήτριο Γαλανό, που ζούσε στην Ινδία επί 35 χρόνια. Γνώριζε πολύ καλά τις επιστήμες και την ινδική λογοτεχνία. Εκτός από τα Ελληνικά, τα Λατινικά και άλλες ευρωπαϊκές και ανατολικές γλώσσες, επίσης γνώριζε πολύ καλά τη σανσκριτική διάλεκτο και τα μυστήρια των Ινδών. Τον τιμούσαν οι Μπραχμάνοι και οι ταξιδιώτες όχι μόνο για τη σοφία αλλά και για το ηθικό του ανάστημα. Του ζήτησα να με βοηθήσει στη μετάφραση του έργου στη μητρική μας γλώσσα και ως καλός πατριώτης εκείνος (ο Γαλανός) συγκατατέθηκε, αφού ο Σανακία δεν ήταν ακόμη γνωστός σε οποιαδήποτε ευρωπαϊκή γλώσσα10.

Ο Κεφαλάς έκδωσε ένα ακόμη βιβλίο για την Ινδία με το μακρύ τίτλο «Περιγραφή της αρχαίας πόλης του Μπεναρές, του αρχαίου ινδικού πολυθεϊσμού, των λατρειών και των εθίμων αυτών των λαών γραμμένο από τον καπετάνιο Νικολό Κεφαλά, Έλληνα από τη Ζάκυνθο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στο έτος 1824, έκδοση του ιδίου και εικονογραφημένο με σχεδίασμα γεωγραφικού χάρτη της Ινδίας από τον ίδιο»11. Σε αυτό το βιβλίο ο συγγραφέας μιλά και πάλι ευνοϊκά για τον Γαλανό:

Στην έρευνα που έκανα στο Μπεναρές για την ινδική θρησκεία με βοήθησε ο φιλόσοφος Δ. Γαλανός… Αξιοσέβαστος και ικανός άνθρωπος, ο οποίος, ακολουθώντας τα βήματα του Πυθαγόρα και του Πλάτωνα, μυήθηκε σε όλα τα ινδικά μυστήρια και ο οποίος μια μέρα θα πλουτίσει την Ευρώπη με τη βαθιά γνώση και τις ανακαλύψεις του.

Η απάτη του Κεφαλά που έκανε τυχαία γνωστό το σανσκριτικό κείμενο στην Ευρώπη, αποκαλύφθηκε λίγα χρόνια αργότερα, όταν τα χειρόγραφα του Γαλανού έφθασαν στην Ελλάδα. Στο χειρόγραφο αρ. 1855, της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος υπάρχει μια επιστολή που αναφέρει τα εξής: «Ο Δ. Γαλανός ο Αθηναίος μέσω του αξιότιμου καπετάνιου Νικόλαου Κεφαλά αποστέλλει τούτο το πρωτότυπο σανσκριτικό κείμενο και τη μετάφρασή του για να παραδοθεί στις ελληνικές αρχές της Πελοποννήσου. Ινδία Δεκέμβριος 182312».

Νόστος

Ο Γαλανός κρατούσε τακτική επικοινωνία με τους συγγενείς του στην Ελλάδα και μάθαινε τα νέα της ελληνικής επανάστασης από αγγλικές εφημερίδες. Πιθανώς επισκέφθηκε τους φίλους του στην Καλκούτα και τη Ντάκα τη χρονιά που ξέσπασε η επανάσταση, όπως φαίνεται από την επιγραφή που χαράχτηκε κατ’ εντολή του ίδιου σε τάφο έλληνα φίλου του. Στην τελευταία επιστολή του προς τον ανηψιό του Παντολέοντα, (14 Δεκ. 1832) ρωτά με μεγάλη αγωνία για την κατάσταση της χώρας και της οικογένειάς του:

Και για τη γη των πατέρων μου: γράψε μου σε ποια κατάσταση βρίσκεται η χώρα; Είναι ευτυχής από τότε που απελευθερώθηκε ή ήταν ευτυχέστερη υπό τον ζυγό; Κοινοποίησέ μου τα ονόματα των ηγετών και των πολιτικών των Αθηναίων. Γράψε μου για το σπίτι του πατέρα σου, πόσους αδελφούς και αδελφές έχεις, ποιο είναι το όνομα της μητέρας σας και ποιανού κόρη είναι. Γράψε μου πώς είναι η οικογένεια της αδελφής μου και από ποια ασθένεια πέθανε ο Παναγής. Γράψε μου, αν γνωρίζεις, αν ο Παναγής έδωσε 1300 ρουπίες στην Εταιρεία Καλών Τεχνών. Σου έδωσε 500 ρουπίες ή όχι;13

Σε μια άλλη επιστολή (Δεκ 1829) που έστειλε στον ανηψιό του Παντολέοντα, ο Γαλανός παραθέτει τον Ισοκράτη και τους σοφούς Ινδούς, προκειμένου να υποδείξει ότι εκείνοι που επιθυμούν να αποκτήσουν σοφία και ευημερία, χρειάζεται να περάσουν από πολλές δυσκολίες, να αποχωριστούν τα σπίτια και τους συγγενείς τους και να ταξιδέψουν σε ξένες χώρες:

Εάν είσαι λογικός και άνθρωπος με πλατειά αντίληψη, τότε έλα σε μένα. Αν είσαι παράλογος, στενόμυαλος, λιγόψυχος και έχει μυαλό σκλάβου, μείνε εκεί. Μείνε βάρβαρος, λαδέμπορος ή οινοπώλης, πούλα ρύζι και φασόλια. Εφόσον φέρεις το όνομα του πατέρα μου, αυτού του μεγάλου και καλού άνδρα, και καθώς ήκουσα πως είσαι οξύνους, θέλω να έρθεις εδώ σε μένα. Έγραψα στους πατέρες του όρους Σινά για σένα, αν αποφασίσεις να έλθεις. Πάρε μαζί σου ό,τι βιβλία, λεξικά και γραμματικές έχεις. Αν δεν έλθεις εσύ, θα έλθει κάποιος άλλος και θα γίνει κληρονόμος της γνώσης και της περιουσίας μου ... Αλλά, παρόλο που βλέπεις ότι είναι δυνατά όλα αυτά τα καλά πράγματα, εσύ δε θέλεις να υποβληθείς σε λίγη δοκιμασία, αλλά είσαι και οκνηρός σαν να σε έσπρωξε στο λήθαργο κάποιο μαγικό φίλτρο. Αφυπνίσου άνθρωπε και γνώθι σεαυτόν. Γίνε Προμηθέας και όχι Επιμηθέας.

Εκφράζει την αγάπη του προς εκείνους που εκπαιδεύονται: «Όστις μανθάνει, και παιδεύεται, εκείνον έγω αγαπώ». Στην ίδια επιστολή, εκφράζει τη λαχτάρα, τον νόστο για επιστροφή στην Ελλάδα μαζί με τον ανηψιό του, μετά από την ολοκλήρωση των μελετών του στην Ινδία, «. .και τότε θα σε τιμούν και θα σε υμνούν [στην Ελλάδα] και θα σου δείχνουν το θαυμασμό τους».

Ο Παντολέων τελικά αποφάσισε να ταξιδέψει στην Ινδία και έφθασε στη Βεγγάλη στα τέλη του 1832. Ωστόσο, αντί να του υποδείξει να πάει αμέσως στο Bαναράζι, ο Γαλανός το έστειλε να μελετήσει Ελληνικά με τον πατέρα Ανανία στην Καλκούτα. Στην ίδια επιστολή, που ήταν πιθανώς η τελευταία της ζωής του, ο Γαλανός εξέφρασε έναν βαθύ σεβασμό για τους παλαιούς φίλους του στην Καλκούτα: «… όλο το σεβασμό που δείχνεις σε μένα, τόσο να δείξεις και περισσότερο ακόμα στον πολύ καλό φίλο μου Κωνσταντίνο Πανταζή, γιατί είναι το alter ego μου» και «. ..πήγαινε στην κατοικία του άλλου φίλου μου του Μανολάκη Αθανασίου να τον χαιρετήσεις και να του φιλήσεις το δεξί χέρι». Ο Γαλανός όμως δε συνάντησε ποτέ τον ανηψιό του.

Ο θάνατος

Ασθένησε και πέθανε στις 3 Μαΐου του 1833, (είκοσι ημέρες πριν από την άφιξη του Παντολέοντα στο Βαρανάζι). Η Επιθεώρηση Ασιατικών Μελετών ανακοίνωσε στις 3 Μαΐου: Απεβίωσε στο Μπεναρές ο κος Δημήτριος Γαλανός στην ηλικία των 74. Ήταν ελληνικής καταγωγής, και αφιερώθηκε επί πολλά έτη με μοναδική επιμέλεια στη μελέτη της ιερής γλώσσας και της λογοτεχνίας των Ινδουϊστών. Άφησε πίσω του πολυάριθμες μεταφράσεις από τη Σανσκριτική στην ελληνική γλώσσα.14

Ο θάνατος του Γαλανού καταγράφθηκε στα επισκοπικά αρχεία του Μπεναρές (1833), που κατέληξαν εν τέλει στην Επισκοπή του Αλλαχαμπάντ και στα αρχεία ενταφιασμών (1833) της Αρχιδιακονίας και επισκοπής της Καλκούτας, καθώς επίσης και στον πρώτο Κώδικα (1792-1914) της ελληνικής εκκλησίας στην Καλκούτα. Δεν καταγράφθηκε η αιτία θανάτου. Ο Σουλτζ υποθέτει ότι πιθανώς έπεσε θύμα της χολέρας η οποία, σύμφωνα με το Ενθυμήσεις της Βόρειας Ινδίας (Λονδίνο, 1848), γραμμένο από τον Αιδεσ. Γουΐλιαμ Μπάυερς (William Buyers), μάστιζε την πόλη του Βαναράζι εκείνη την περίοδο και έγινε η αιτία χιλιάδων θανάτων. Θάφτηκε στο χριστιανικό κοιμητήριο της πόλης που τον φιλοξένησε για το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του. Στην επιτύμβια πλάκα χαράχθηκε η παρακάτω επιγραφή:

ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΔΗΜΗΤΡΙOΥ ΓΑΛΑΝΟΥ ΤΟΥ ΑΘΗΝΑIOΥ (ακολουθούμενη από δύο γραμμές στα Φαρσί)

Το νόημα των Φαρσί (επίσημης γλώσσας εκείνη την εποχή) γραμμών που συντέθηκαν από τον Μανσί Σιτάλ Σινχ, (σοφό μπραχμάνο, φίλο και δάσκαλο του Γαλανού) είναι λίγο πολύ η ίδια με την ελληνική μετάφρασή τους, που καταγράφεται στο Ινδικών Μεταφράσεων Πρόδρομος:

Βαβαί εκατοντάκις! Ότ' ο Δημήτριoς Γαλανός Απήλθεν εκ του κόσμου τούτου εις τας αιωνίους μονάς. Μετά κλαυθμού και οδυρμού το οίμοι! είπον έξω φρενών. Απήλθε φευ! ο Πλάτων του Αιώνος

Το έργο

Ο Δημήτριος Γαλανός πέραν της καταγραφής των ινδικών ηθών, μετέφρασε πολλά κείμενα από τα Σανσκριτικά. Έγραψε το μεγάλο Σανσκριτο-Αγγλο-Ελληνικό λεξικό, Λεξικό της Περσικής - Σανσκριτικής και Ελληνικής και επίσης Σανσκριτικό Ονομαστικό Λεξικό της ινδικής μυθολογίας. Το γλωσσολογικό του έργο διακρίνεται για τη βαθιά κλασική παιδεία, τη φιλοκαλία και επιμέλεια αυτού του ασυνήθιστου έλληνα λόγιου που αναζήτησε και ασπάστηκε τα διδάγματα της ινδουιστικής φιλοσοφίας, όπως φαίνεται από τα παραπάνω, χωρίς όμως να απαρνηθεί τη χριστιανική του πίστη. Στις φωτοτυπημένες σελίδες του λεξικού του είναι εντυπωσιακή η καλλιγραφία της σανσκριτικής γραφής αλλά και το πλήθος των συνώνυμων λέξεων στα Eλληνικά και στα Aγγλικά που χρησιμοποιεί για να ερμηνεύσει τη Σανσκριτική γλώσσα.

Παρόλο που δεν τα κατάφερε να επιστρέψει στην πατρίδα του, ο Γαλανός πρόφθασε όμως να κληροδοτήσει όλο το συγγραφικό του έργο και τα λεξικά του στην Ακαδημία Αθηνών, μαζί με μια σημαντική χρηματική δωρεά για την ίδρυση του νέου πανεπιστημίου. Το κληροδότημα πέρασε στη νεοσύστατη Εθνική Βιβλιοθήκη και το έργο του εκδόθηκε από υπαλλήλους της Βιβλιοθήκης που δε γνώριζαν Σανσκριτικά.

Σχεδόν 170 χρόνια από τον θάνατό του επανεκδόθηκε το λεξικό του συγκεντρωμένο σε ένα τόμο. Ένα έργο που χρήζει πιθανώς ιδιαίτερης προσοχής, ίσως οφειλή μας σε έναν παράξενο έλληνα διανοητή που έζησε μακριά από τον τόπο του και γεφύρωσε την ινδική φιλοσοφία με την ελλληνική και κατ’ επέκταση ευρωπαϊκή διανόηση.

Οι παρατηρήσεις του, ιδιαίτερα σε επιστολές προς φίλους του παρουσιάζουν ένα ιδιάζον χαρακτηριστικό. Για παράδειγμα προς τον πατέρα Γρηγόριο της Σίφνου, ιερέα που υπηρέτησε στην ελληνική εκκλησία της Ντάκα επί πέντε χρόνια έγραψε: «Προσεύχομαι στον Πατέρα Ωκεανό, τον Ποσειδώνα και τον ινδικό θεό Βαρούνα να είσαι καλοτάξιδος στην επιστροφή σου15». Τούτη η τριπλή αναφορά παρουσιάζει μια σαφή τάση συγκρητισμού, που δικαιολογείται από την πολυετή μελέτη του στα σανσκριτικά κείμενα αλλά και από μια βαθειά γνώση της ελληνικής μυθολογίας.