Ο Εμμανουήλ ή Αναγνώστης Σκαλίδης (1818-1901) ήταν Έλληνας οπλαρχηγός και πολιτικός που συνέδεσε στενά το όνομά του με την ιστορία των κρητικών επαναστάσεων από το 1841 μέχρι και το 1898[1]. Μετά την ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας εξελέγη βουλευτής και τοποθετήθηκε τιμητικά πρώτος πρόεδρος της κρητικής βουλής. Απεβίωσε πλήρης ημερών το 1901 στην Αθήνα.
Βιογραφία
Πρώιμη Δράση
Ο Εμμανουήλ Σκαλίδης γεννήθηκε το 1818 στα Περιβόλια Κισσάμου (σύμφωνα με άλλη εκδοχή γεννήθηκε στα Κύθηρα όπου είχε καταφύγει η οικογένειά του μετά την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης[2]) και το 1841 συμμετείχε ως απλός μαχητής στην κρητική επανάσταση εκείνου του έτους. Μάλιστα, διακρίθηκε για την ανδρεία που έδειξε σε μάχη που διεξήχθη στο Πρόβαρμα Αποκορώνου[3]. Αργότερα έλαβε μέρος και στην επανάσταση του 1858, αυτή τη φορά με την ιδιότητα του καπετάνιου της επαρχίας Κισσάμου[4], έπειτα από εκλογή του στο Έλος Ινναχωρίου[5]. Μετά την αποτυχία της εξέγερσης, στην οποία ο ίδιος είχε σημαντικό ρόλο[2], βρήκε καταφύγιο στο ελληνικό βασίλειο.
Επανάσταση του 1866
Το 1866 επανήλθε στην Κρήτη για να λάβει μέρος στο νέο επαναστατικό κίνημα[4][6] ως ένας από τους ηγέτες των επαναστατών της περιοχής του Κισσάμου[7][8]. Στις 12 Οκτωβρίου 1866, συμμετείχε στη μάχη του Βαφέ Αποκορώνου όπου οι επαναστάτες ηττήθηκαν[9] και τον Νοέμβριο του ίδιου έτους στην αποτυχημένη πολιορκία του Καστελίου Κισσάμου Χανίων. Μάλιστα, αργότερα κατηγορήθηκε από τον Χρ. Βυζάντιο για ολιγωρία κατά τη διάρκεια της πολιορκίας[10] ωστόσο από την άλλη πλευρά, όλοι οι οπλαρχηγοί που συμμετείχαν στην πολιορκία είχαν και οι ίδιοι παράπονα για τη στάση του Βυζαντίου[11]. Κατά τα τέλη Δεκεμβρίου του 1866, ο Σκαλίδης και οι άνδρες του ενεπλάκησαν σε αψιμαχία με τουρκικές δυνάμεις στη θέση Παλαιόκαστρο, στα νότια του νομού Χανίων μεταξύ Σούγιας και Κουστογέρακου[12] και στις 13 Ιανουαρίου του 1867, συμμετείχε μαζί με τους Κριάρη, Γιάνναρη και Ζυμβρακάκη σε επιτυχημένη αιφνιδιαστική επιχείρηση κατά τουρκικών δυνάμεων στην Αγία Ρουμέλη Χανίων[13]. Παράλληλα, τον Ιούνιο του ίδιου έτους συμμετείχε σε μάχη στην περιοχή του Καστελίου[14].
Ύστερη δράση
Μετά την καταστολή της επανάστασης, ο Σκαλίδης κατέφυγε εκ νέου στην Ελλάδα. Στα τέλη Δεκεμβρίου 1877, κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου και με την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να διαφαίνεται, ο ίδιος όπως και άλλοι εξόριστοι οπλαρχηγοί επέστρεψαν στην Κρήτη και ηγήθηκαν νέας επανάστασης[15][16]. Κατά τη διάρκεια των μαχών, ο Σκαλίδης είχε το αρχηγείο του στην Κουνουπίτσα Χανίων[17]. Τελικά, ο ίδιος αιχμαλωτίστηκε και μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου παρέμεινε κρατούμενος για ένα χρόνο, προτού απελευθερωθεί ύστερα από πιέσεις ξένων πρεσβειών[18][19].
Αργότερα, παρά το προχωρημένο της ηλικίας του, ήταν ένας από τους πρωτεργάτες της επανάστασης του 1895-1898, συμμετέχοντας ενεργά και στις πολεμικές επιχειρήσεις: συγκεκριμένα, έλαβε μέρος στις μάχες Βουκολίων-Δρομόνερου (15 Ιουνίου 1896[20]) και Ρουμάτων, στην εκπόρθηση των Βουκολιών, στην παράδοση της Κανδάνου, στην ύψωση της ελληνικής σημαίας στο Κολυμβάρι και στις συγκρούσεις στο μέτωπο του Καστελίου[21].
Το 1898, με την δημιουργία της Κρητικής Πολιτείας, ο Σκαλίδης κατήλθε στον πολιτικό στίβο επιτυγχάνοντας να εκλεγεί βουλευτής Κισσάμου, όντας πρώτος ανάμεσα σε 18 υποψήφιους. Παράλληλα, αναδείχτηκε τιμής ένεκεν ως πρώτος πρόεδρος του Κρητικού Κοινοβουλίου[21][22].
Θάνατος
Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Σκαλίδης ζούσε στην Αθήνα και συγκεκριμένα στην οδό Σαχτούρη στο Ψυρρή. Από το κράτος, είχε παραχωρηθεί στον Σκαλίδη μεγάλη έκταση στα Πετράλωνα την οποία στη διαθήκη του παραχώρησε στο δήμο Αθηναίων[19]. Στα τέλη Νοεμβρίου του 1901, η κατάσταση της υγείας του επιδεινώθηκε εξαιτίας ημιπληγίας. Απεβίωσε την 30ή Νοεμβρίου του 1901, έπειτα από νοσηλεία οκτώ ημερών.
Η κηδεία του πραγματοποιήθηκε δημοσία δαπάνη στην Αθήνα παρουσία πλήθους κόσμου. Στον νεκρό αποδόθηκαν τιμές υποστράτηγου ενώ στο φέρετρό του τοποθετήθηκαν τα όπλα του και η σημαία της επανάστασης του 1866[5][23][24].
Υστεροφημία
Στη γενέτειρα του Αναγνώστη Σκαλίδη, τα Περιβόλια Κισσάμου του νομού Χανίων, λειτουργούν μουσείο καθώς και πολιτιστικός σύλλογος που φέρουν το όνομα του οπλαρχηγού[25]. Στο ίδιο χωριό[26] και στην πόλη των Χανίων[19] υπάρχουν ανδριάντες προς τιμήν του ενώ το όνομά του έχει δοθεί σε διάφορες οδούς τόσο στην Αθήνα όσο και στην Κρήτη. Προσωπικά του αντικείμενα βρίσκονται στην κυριότητα του Ιστορικού Αρχείου Χανίων[19].
Παραπομπές
Κωνσταντίνου Φ. Σκόκου, Εθνικόν Ημερολόγιον. Χρονογραφικόν, Φιλολογικόν και γελοιογραφικόν του έτους 1903, τόμος δέκατος όγδοος, Εν Αθήναις, εκ του τυπογραφείου των καταστημάτων Ανέστη Κωνσταντινίδου,1903, σελ. 113.
Γιάννης Γριντάκης, Σφάζετε...Σφάζουμε. Η Κρητική Επανάσταση του 1858, Ελληνικά Γράμματα, 2007, σελ. 182.
Κωνσταντίνου Φ. Σκόκου, 1903, σελ. 113 - 114.
Εφημερίδα Εμπρός, 1 Δεκεμβρίου 1901, σελ. 1.
Εφημερίδα Το Άστυ, 1 Δεκεμβρίου 1901, σελ. 1.
Περιοδικό Νέα Εστία, 1 Νοεμβρίου 1966, τ. 944, σελ. 1559.
Αναγνώστου Ντούνη, Οι αγώνες της Κρήτης, ποιήματα εκδιδόμενα υπό Κωνστ. Δουνάκη, Εν Χανίοις, 1910, σελ. 41.
Σύμφωνα με τις νεκρολογίες που δημοσιεύθηκαν, την επόμενη του θανάτου του, στις εφημερίδες Εμπρός και Άστυ ο Σκαλίδης αναφέρεται ως γενικός αρχηγός της περιοχής του Κισσάμου. Από την άλλη, ο Παρθένιος Περίδης, στα απομνημονεύματά του, αναφέρει τον Σκαλίδη ως αρχηγό του ΒΔ και ΝΔ Κισσάμου (Ιωάννου Π. Λιονή, Απομνημονεύματα Παρθενίου Περίδου. Η Κρητική Επανάστασις του 1866 -, Εν Αθήναις 1900, σελ. 158.), ενώ και ο ίδιος ο Σκαλίδης, σε έγγραφο της 20ης Δεκεμβρίου 1866 προς την επαναστατική επιτροπή Αθηνών, υπογράφει ως οπλαρχηγός Κισσάμου από κοινού με άλλα τρία άτομα (Ένθετο εφημερίδας Πατρίς, Η μεγάλη κρητική επανάσταση 1866 - 1869, πρώτο μέρος, σελ. 94.)
Ιωάννου Π. Λιονή, Απομνημονεύματα Παρθενίου Περίδου. Η Κρητική Επανάστασις του 1866, Εν Αθήναις 1900, σελ. 107 - 110.
Ένθετο εφημερίδας Πατρίς, Η μεγάλη κρητική επανάσταση 1866 - 1869, πρώτο μέρος, σελ. 80 - 81.
Ιωάννου Π. Λιονή, 1900, σελ. 126 - 130.
Ιωάννου Π. Λιονή, 1900, σελ. 143.
Ιωάννου Π. Λιονή, 1900, σελ. 146 - 147.
Ένθετο εφημερίδας Πατρίς, Η μεγάλη κρητική επανάσταση 1866 - 1869, δεύτερο μέρος, σελ. 128.
Ιστορικά σημειώματα : Η επανάσταση του 1878 στην Κρήτη και η Σύμβαση της Χαλέπας
Θεοχάρη Δετοράκη, Ιστορία της Κρήτης, Αθήνα 1986, σελ. 382.
Γιάννη Κορδάτου, Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, τόμος ΧΙΙ, εκδόσεις 20ός αιών, σελ. 367.
Κωνσταντίνου Φ. Σκόκου, 1903, σελ. 114.
Εγκυκλοπαίδεια Κρήτη. Το Αφιέρωμα, Εκδόσεις Αρσινόη, χ.χ. , τόμος 9ος, σελ. 171.
Μανούσου Ρ. Κούνδουρου, Ημερολόγιον - Ιστορικαί και διπλωματικαί αποκαλύψεις, Η απελευθερωτική επανάστασις της Κρήτης και η αρμοστεία αυτής, Εν Αθήναις, 1921, σελ. 121 - 122.
Κωνσταντίνου Φ. Σκόκου, 1903, σελ. 115.
Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Ηλίου», τόμος Κ', σελ 332.
Εφημερίδα Ακρόπολις, 1 Δεκεμβρίου 1901.
Εφημερίδα Εστία, 1 Δεκεμβρίου 1901.
Χανιώτικα Νέα: Το Μουσείο του οπλαρχηγού Αναγνώστη Σκαλίδη.
Κρήτη - Πόλεις και χωριά: Μνημεία πεσόντων ηρώων και προτομές στην Κρήτη.
Βιβλιογραφία
Γιάννης Γριντάκης, Σφάζετε...Σφάζουμε - Η Κρητική Επανάσταση του 1858, Ελληνικά Γράμματα, 2007.
Γιάννη Κορδάτου, Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, τόμος ΧΙΙ, εκδόσεις 20ός αιών.
Μανούσου Ρ. Κούνδουρου, Ημερολόγιον - Ιστορικαί και διπλωματικαί αποκαλύψεις, Η απελευθερωτική επανάστασις της Κρήτης και η αρμοστεία αυτής, Εν Αθήναις, 1921.
Ιωάννου Π. Λιονή, Απομνημονεύματα Παρθενίου Περίδου - Η Κρητική Επανάστασις του 1866 -, Εν Αθήναις 1900,
Αναγνώστου Ντούνη, Οι αγώνες της Κρήτης, ποιήματα εκδιδόμενα υπό Κωνστ. Δουνάκη, Εν Χανίοις, 1910.
Κωνσταντίνου Φ. Σκόκου, Εθνικόν Ημερολόγιον - Χρονογραφικόν, Φιλολογικόν και γελοιογραφικόν - του έτους 1903, τόμος δέκατος όγδοος, Εν Αθήναις, εκ του τυπογραφείου των καταστημάτων Ανέστη Κωνσταντινίδου,1903.
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
