.
Περιφέρεια : Νότιο Αιγαίο
Νομός : Κυκλάδων
-- Δήμος Εξωμβούργου --
Βώλακας ή Βώλαξ ή Βωλάξ[1], είναι χωριό της Τήνου. Σε χειρόγραφο του καθολικού επισκόπου αναφέρεται ως Vulacus[1].
Μεσαιωνικό καθολικό χωριό με περίπου 33 μόνιμους κατοίκους (απογραφή του 2001). Χτισμένο σε υψόμετρο 284 μέτρα, σε ένα μικρό οροπέδιο στη μέση της Τήνου, περιτριγυριζόμενο από πέτρες και τεράστιους σφαιρικούς γρανιτένιους βράχους ηφαιστειογενούς προέλευσης. Μικρό γραφικό χωριό, με πολλά από τα σπίτια του να είναι χτισμένα πάνω στους σφαιρικούς αυτούς βράχους, σε τοπίο που σαγηνεύει με την ιδιομορφία του. Πάντα ήταν, και είναι ακόμη, το χωριό της καλαθοπλεκτικής από την οποία και ζει.
Έχει ένα μικρό λαογραφικό μουσείο που λειτουργεί από το Πάσχα μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου και ένα καλαίσθητο υπαίθριο πέτρινο θέατρο, 400 θέσεων, όπου το καλοκαίρι γίνονται διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Τη περίοδο του Πάσχα, αναρριχητές απ' όλο τον κόσμο μαζεύονται για να κάνουν bouldering στα βράχια[2]. Το χωριό διαθέτει και δύο εστιατόρια, όπου οι τουρίστες μετά από μια βόλτα μέσα στη φύση του χωριού μπορούν να ξεκουραστούν και τρώγοντας βωλακίτικο κατσικάκι ή πίνοντας ρακή, να ανακτήσουν τις δυνάμεις τους. Τέλος, αποχαιρετώντας το χωριό, έχουν τη δυνατότητα να αγοράσουν κάποιο ενθύμιο από ένα μαγαζάκι τουριστικών ειδών ή καλάθια και πανέρια από τους καλαθοπλέκτες του χωριού.
Κι αν πάλι θέλουν να ξαναπάνε, δεν έχουν παρά να διαλέξουν τα δύο πανηγύρια. Την Πέμπτη του Πάσχα, στην «Παναγία Καλαμάν», γιορτάζεται η «μαράντα» με σουβλιστά αρνιά, άφθονο κρασί και μουσική, και στις 8 Σεπτεμβρίου που γιορτάζει το χωριό τη γέννηση της Θεοτόκου.
Από πανηγύρι του χωριού στη δεκαετία του '50.
Ιστορικά στοιχεία
Το πότε κτίστηκε είναι αδύνατον να προσδιοριστεί, ωστόσο πρέπει να είναι από τα παλαιότερα του νησιού. [3] Δεν αποκλείεται η περιοχή να κατοικήθηκε πάνω από 2.000 χρόνια προ Χριστού, επειδή μέσα στα βράχια βρέθηκαν δύο κομάτια οψιδιανού αυτής της περιόδου. Πάντως, η πρώτη επίσημη καταγραφή του χωριού Βωλάξ, προέρχεται από τα επίσημα κρατικά έγγραφα της βενετικής διοίκησης του 1618 (ASVe, Duca Di Candia, Busta 92) και βρίσκονται στην Ιταλία. Ενώ, το παλαιότερο επίσημο έγγραφο στον ελληνικό χώρο βρίσκεται στον Κατάλογο Πρωτόγερων στην ποιμαντορική επίσκεψη του επισκόπου Νικόλαου Ρήγου στις 13 Φεβρουαρίου 1642. Τον Νοέμβριο/Δεκέμβριο του 1700 (Κώδιξ 4 ΑΚΤ) υπήρχαν 58 οικισμοί στην Τήνο και ένας από αυτούς ήταν η Βωλάξ. Στο Relation d' un voyage du Levant (J. Pitton De Tournefort, Παρίσι, 1717), ο Βώλακας καταγράφεται στα κυριώτερα χωριά της Τήνου.
Το επίσημο βιβλίο-αρχείο του χωριού, Libro Maestro Della Chiesa Parrocchiale Di Vulacus βρίσκεται φυλαγμένο στα αρχεία της Καθολικής Αρχιεπισκοπής στην Ξινάρα, και «επιβίωσε» χάρη στην αγαθή τύχη και την επιστημονική φροντίδα του π. Μάρκου Φώσκολου. Χωρίζεται σε οκτώ μέρη. Τα κυριώτερα είναι η καταγραφή των εκκλησιών (ενορία, ξωκλήσια, κοιμητήριο) του χωριού (Obblighi de Messe, e Lampadi delle Chiesolle appartenenti alla Chiesa Parrocchiale di Vulacus), οι θάνατοι (Libro dei Morti) και οι βαπτίσεις από το 1824 (Libro de' Battesimi).
Ονομασία
Το όνομά του το χωριό το οφείλει στους μεγάλους γρανιτένιους βράχους που το περιβάλλουν και είναι κομμάτι του ίδιου του χώρου: από τον τόπο με τα βράχια στους βολάκους, όπου προφέρονταν στους βολάκ'ς στην ντοπιολαλιά, έγινε η περιοχή με τα βράχια η Βολάκ'ς, και κατέληξε σιγά σιγά (στο χωριό) το Βολάξ [4]. Η λέξη Βουλάκ(ου)ς είναι ηχητικά η πιο κοντινή και αποδόθηκε στα λατινικά σαν Vulacus, και αργότερα στα ελληνικά σαν Βώλακας.
Η ακριβής ονομασία είναι ένα σχετικό ζήτημα. Παρά την ίδια ρίζα (Vola-), η κατάληξη άλλαξε αρκετές φορές, και τα διάφορα έγγραφα δεν αποσαφηνίζουν την κατάσταση. Οι επίσημες αναφορές του χωριού είχαν γίνει με λατινική απόδοση και από διαφορετικούς ανθρώπους που ήταν και οι υπεύθυνοι τήρησης των βιβλίων. Αν δε, στα επίσημα έγγραφα προσθέσουμε κι άλλα ιδιωτικά (προικοσύμφωνα, διαθήκες, πιστοποιητικά προίκας, αγορές γης ή άλλου οικονομικού χαρακτήρα) μπερδευόμαστε ακόμη πιο πολύ για την σωστή γραφή του ονόματος του χωριού. Τα ιδιωτικά έγγραφα ήταν γραμμένα από αυτόν που ήξερε τα περισσότερα γράμματα και ας μη ξεχνάμε, ακόμη, ότι η ορθογραφία ήταν κάτι δυσεύρετο για εκείνα τα χρόνια. Τέλος, όσον αφορά το που τονίζονται οι ονομασίες, αυτό πρέπει να το εικάσουμε, αφού η λατινική γραφή δεν έχει τόνους...
Ενδεικτικά, λοιπόν, αναφέρουμε δώδεκα παραλλαγές του ονόματος σε διάφορα έγγραφα: Volacus (1642), Volacos (30.11.1784), Volacco (8.1876), Volaco (9.1.1883), Volax (26.3.1886), Vulax (1890), Βολάξη (10.7.1922), Βόλακος (30.9.1942) κλπ. Για πρώτη φορά σε έγγραφο ενοριακής σημασίας, εμφανίζεται –μόλις το 1936– το όνομα Βώλαξ. Η καθυστέρηση βέβαια εξηγείται, γιατί συνήθως οι επίσκοποι έγραφαν μέχρι και την δεκαετία του '30 τα επίσημα έγγραφα στα λατινικά. Όμως, ως Βωλάξ (με τον τόνο στη λήγουσα), εμφανίζεται σε χάρτη (που χάραξε ο Ν. Σταυλάς, και η εκτύπωση έγινε στο Αθηναϊκό Λιθογραφείο Α. Κοντογόνη) πολύ πιο πριν, το 1892. Η παλαιότερη καταγραφή του χωριού που έχει βρεθεί σε χάρτη (στο βιβλίο του Marcaky Zallony, Voyage à Tine, l' une des îles de l' Archipel de la Grèce και σε χάραξη του J.D. Barbié du Bocage) εμφανίζεται ως Vollakos (1809) [5]. Σε άλλον πάλι χάρτη που εκτυπώθηκε στο Παρίσι (J.B. Bory de Saint Vincent) γράφεται ως Bollakos (1838) [6]. Απίθανο μπέρδεμα... Πάντως, οι κάτοικοι προφέρουν το χωριό (η) Βωλάξ.
Ένα άλλο ερώτημα που εμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του '90 ήταν ορθογραφικό και αφορούσε την χρήση του «ο» ή του «ω» στην ονομασία του χωριού. Αρκετές απόψεις υπάρχουν περί της ορθής ετυμολογικά γραφής. Πάντως, η παλαιότερη χρονικά λέξη «βώλαξ» μας έρχεται από τον Ησύχιο [7] και είναι με «ω». Και η ελληνική γλώσσα γράφεται με την λεγόμενη Ιστορική Ορθογραφία ακόμη και αν σε ορισμένες περιπτώσεις δεν συμπίπτει με την Ετυμολογική.
Απογραφές
Από το 1470 –που είναι και η πρώτη γνωστή μαρτυρία που μας πληροφορεί για τον πληθυσμό– έως το 1746 έχουμε συγκεντρωτικά στοιχεία του νησιού και όχι για κάθε χωριό ξεχωριστά. Από το 1756, όμως, υπάρχουν αναλυτικά στοιχεία για το έμψυχο δυναμικό του κάθε χωριού. Οι απογραφές των κατοίκων της Βωλάξ προέρχονται από τρεις πηγές: Από τα αρχεία των ενοριών της Καθολικής Αρχιεπισκοπής για τα πρώτα χρόνια (*), από τις απογραφές της καθέδρας του ίδιου του χωριού με τρεις κύριες εγγραφές (***), και φυσικά, από τις επίσημες απογραφές πληθυσμού του Ελληνικού Κράτους (**) από το 1879 μέχρι σήμερα.
Σχεδόν ποτέ μια απογραφή, από αυτές που αναφερόμαστε, δεν πρέπει να λαμβάνεται ως«απολύτως αντικειμενική». Ακόμα και οι τελευταίες γενικές απογραφές που διενήργησε η Ελληνική Πολιτεία με αντικειμενικά κριτήρια και μηχανογράφηση, δεν πρέπει να θεωρείται αντικειμενική. Είναι γνωστό ότι αλλοιώθηκαν τα δεδομένα με τη μεταφορά ετεροδημοτών από τα αστικά κέντρα προς την ύπαιθρο, για οικονομικούς και διοικητικούς λόγους, που ενδιέφεραν τις μικρές κοινότητες. Έτσι, αρχές της δεκαετίας του '90 φαίνεται να διπλασιάζεται το χωριό...
Πόσο μάλλον θα μπορούσαμε να αμφιβάλουμε για τα αποτελέσματα παλαιοτέρων απογραφών που δεν έγιναν με αντικειμενικά ή επιστημονικά κριτήρια: Έτσι, καταγράφονται κάτοικοι που έφυγαν από το χωριό (συνήθως για την Κωνσταντινούπολη αφού υπήρχε «ανοιχτή επικοινωνία» με τακτικό δρομολόγιο πλοίου) και, συνεπώς, η πεποίθηση ότι θα παλινοστήσουν. Ή, πάλι, λόγω της υψηλής παιδικής θνησιμότητας της εποχής, κατέγραφαν μόνο τους ενήλικες ως ενεργό πληθυσμό, και αυτοί ήταν όσοι είχαν συμπληρώσει το όγδοο έτος της ηλικίας τους. Έτσι, παιδιά μέχρι εφτά χρονών δεν αναφέρονται σαν κάτοικοι... Ενώ, φαίνεται να υπάρχουν απογραφές με άθροισμα περισσοτέρων κοινοτήτων μαζί, γι αυτό και σε μικρό χρονικό διάστημα υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις. Συνεπώς, τα δεδομένα που έχουμε πρέπει να θεωρηθούν περισσότερο ως ενδεικτικά και αντιπροσωπευτικά παρά ως απόλυτα.
Συνάθροιση χωρικών σε πανηγύρι του χωριού στα μέσα της δεκαετίας του '50
Πληθυσμιακή Εξέλιξη χωριού Βωλάξ
| Χρονολογία | Πληθυσμός | άλλα στοιχεία |
|---|---|---|
| 1756* | 100 κάτοικοι | - |
| 1772* | 89 κάτοικοι | - |
| 1783* | 112 κάτοικοι | - |
| 1793* | 99 κάτοικοι | - |
| 1835* | 143 κάτοικοι | - |
| 1840* | 137 κάτοικοι | - |
| 1850* | 89 κάτοικοι | - |
| 1861*** | 134 κάτοικοι | 6.08.1861 |
| 1876* | 83 κάτοικοι | - |
| 1879** | 102 κάτοικοι | αναφέρεται συχνά ως «απογραφή του 1884» |
| 1889** | 87 κάτοικοι | - |
| 1896** | 82 κάτοικοι | - |
| 1907** | 72 κάτοικοι | - |
| 1911*** | 71 κάτοικοι | 18.08.1911 |
| 1920** | 71 κάτοικοι | - |
| 1928** | 84 κάτοικοι | - |
| 1932*** | 69 κάτοικοι | 6.08.1932 |
| 1940** | 66 κάτοικοι | - |
| 1951** | 80 κάτοικοι | - |
| 1961** | 57 κάτοικοι | - |
| 1971** | 23 κάτοικοι | - |
| 1981** | 23 κάτοικοι | - |
| 1991** | 43 κάτοικοι | - |
| 2001** | 33 κάτοικοι | - |
Τοπωνύμια
«Άγραφα μνημεία» λέγεται ότι είναι τα τοπωνύμια μιας περιοχής. Οι ντόπιοι για να μπορέσουν να γίνουν ακριβείς στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν τι τους ανήκει, που βρίσκονται ή σε ποιο μέρος συμβαίνει κάτι, τα χρησιμοποιούσαν μεταξύ τους. Σχεδόν όλα –εκτός ίσως από τις εκκλησίες– δεν απαντούνται σε κανέναν χάρτη. Είναι τα ονόματα περιοχών (Εδαφονυμικά (Λειβάδι, Καυκάρα), Ανθρωπονυμικά (Σαββαγιάννη, Του Βουράκη Τ' Αλώνι), Υδρωνυμικά (Βάνα, Πρώτη Πηγή) για τις οποίες μπορούν να συνεννοηθούν μόνον οι κάτοικοι της περιοχής, και συνήθως οι πιο μεγάλοι. Αυτά αποτελούν τον χάρτη από το δικό τους σύμπαν...
Χωράφια, υψώματα και σπηλιές, μεγάλες πέτρες και βράχια, στράτες, περάσματα και χαντάκια φτάσανε σε μας με «ονόματα» μέσα από την βοή της ίδιας της ιστορίας. Διασώζονται από πολύ παλιά, και ευτυχώς κάποια έχουν μπει στη ζωή και την κουλτούρα των ανθρώπων της περιοχής. Παρ' όλα αυτά όμως, με την πάροδο του χρόνου δείχνουν να χάνονται και να αλλοιώνονται.
Και βεβαίως, η κάθε οικογένεια γνώριζε και κάποια που δεν τα γνώριζε η άλλη, αφού αφορούσαν οικογενειακά χωράφια, μερικές φορές πολύ μικρά για να έχουν «αξία» στο υπόλοιπο χωριό. Πολλά πάλι χάθηκαν, επειδή περάσαν σε άλλες οικογένειες (αγορά γης), ή γιατί διαφοροποιήθηκαν τα δεδομένα που δημιουργούσαν την ονομασία (βράχοι που έσπασαν για να γίνουν πέτρινοι τοίχοι, δέντρα που έπεσαν από τα χρόνια κλπ). Άλλα πάλι χωράφια που βρισκόντουσαν σε σχετική απόσταση από το χωριό δεν αναζητήθηκαν από τους κληρονόμους τους γιατί έχουν απαξιωθεί σήμερα. Ευτυχώς, όμως, το χωριό επειδή είναι μικρό δεν έχει απεριόριστο αριθμό τοπωνυμίων. Έτσι τα περισσότερα από αυτά, όσο γρήγορα κι αν τρέχει ο σημερινός κόσμος, μένουν και αντιστέκονται.
Θα προσπαθήσουμε μια καταγραφή (κατ' αλφαβητική σειρά) στα τοπωνύμια γύρω και μέσα στο χωριό Βωλάξ. 'Οσα γράμματα βρίσκονται μέσα σε παρενθέσεις δεν προφέρονται στη τοπική γλώσσα -υπονοούνται: [το] Αλωνάκι, [το] Αλών(ι), [το] Άπλωμα (τοποθεσία που βαφτίστηκε έτσι από τα τότε παιδιά, στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '80, και έχει επικρατήσει μέχρι σήμερα), [η] Αποκωλιασμέν(η), [το] Β(ου)νό, [η] Βάνα, [η] Βάρδα, [τα] Βρυσάκια, [οι] Γαρουφαλιές/Γαρουφωλιές, [η] Γκαγκέλη (σε παλαιότερα έγγραφα εμφανιζόταν ως Γκατζέλη), [η] Γ(ου)λίκα, [η] Γρίζα ή Ζαρανί, [τα] Δεντρά (το παλαιότερο γραπτό τοπωνύμιο. Εμφανίζεται ως Δεντριά από τα τέλη του 1600), [η] Καμμένη Πλάκα, [το] Καμπί, [το] Καράβι (τοποθεσία που βαφτίστηκε έτσι στον μεσοπόλεμο από τον ήχο των νερών που έτρεχαν), [η] Καυκάρα, [η] Κορακοφωλιά, [το] Κο(υ)ρνάρ(ι) ή Κορνάρ(ου), [η] Κουκ, [η] Κουλαρού/Κωλαρού, [η] Κυδωνιά, [;] Λα(γ)ούδ(η) (τουλάχιστον από το 1899), [το] Λαμπίρ, [το] Λειβάδ(ι), [τα] Μάγια, [ο] Μεγάλος Γκρεμ(ν)ός, [ο] Μπισνάδος/Μπιζνάδος, [το] Μπουρό/Μπωρό, [του] Νικόλα (πρόκειται για δύο διαφορετικά χωράφια με το ίδιο όνομα. Το ένα από τα δύο αναφέρεται και ως Αλώνι), [η] Παραγγεριά, [το] Πατητήρ(ι), [η] Παχιανάμμος, [τα] Περάματα, [ο] Πέτασος, [;] Πετρακάκη, [ο] Πετριάδος, [το] Πηγάδι ή [η] Πηγή, [η] Πρώτη Πηγή, [η] Σαββαγιάν(νη), [η] Σαββαγιάν(νη) Τ(η)ς Μπίλιας –διαφορετικό μέρος, [;] Σαμπερλίκ, [η] Σκεπανή, [το] (Τ)ζεράν(ι), Του Βουράκη Τ' Αλών(ι) (Πλάκα), [η] Τράχ(η), [η] Φ( )τιά, [τα] Φαράγγια, [η] Χο(υ)ντρή.
Ακολούθως, υπάρχουν και τα ομώνυμα σημεία: Άγια Βενεράντα (τουλ. από το 1700), Αγία Μαρίνα (τουλ. από το 1700), Άγιος Μάρκος (1926), Εκκλησία, Θέατρο (1996), Καλαμάν (τουλάχιστον από το 1758), Μουσείο (1995), Παπαδικό (1910), Πίσω Πλατεία, Πλατεία (1994).
Μέσα, όμως, από πωλητήρια και διαθήκες, υπάρχουν και κάποια που δεν έφτασαν ως τις μέρες μας και έτσι δεν γνωρίζουμε την ακριβή τους θέση: (η) Αλωνίστρα (σε έγγραφο του 1755), (οι) Ασκέλες ( επίσης το 1755), (το) Άσπρο Βουνί (1755), (ο) Βριάδος (1755), (οι) Γαϊλουφωλιές (έχει άραγε σχέση με τις Γαρουφαλιές;), [το] Γλυφό Πηγάδι, [;] Καγιάνου, [τα] Καλά Ξυνά/Καλαξινά (1755), [η] Κορακιά (1755), [οι] Κυρκομίδες, [;] Μυ(ν)δρινού, [τα] Παπαδικά, [η] Σουπάνη (1755).
Παραπομπές
1. ↑ 1,0 1,1 Βωλάξ ή Βολάξ;
2. ↑ [K. Oelze & H. Röker, Tinos-Bloc, 2008]
3. ↑ Βάλυ Βαϊμάκη, Ανεξερεύνητη Τήνος, 2005.
4. ↑ Χάρης Μ. Κουτελάκης, Τήνος-Αρχαία και χριστιανική, 2001
5. ↑ Τόμος 2, σελ. 4-45, Επιστολή 8
6. ↑ Γεννάδειος Βιβλιοθήκη Α17-19
7. ↑ Απόσπασμα Περί Γης, βώλαξ, βώλοι...
| Δημοτική Ενότητα Εξωμβούργου |
|---|
| Τοπική Κοινότητα Αγάπης |
| Αγάπη Τήνου, η |
| Σκλαβοχώρι Τήνου, το |
| Τοπική Κοινότητα Καλλονής |
| Αετοφωλέα Τήνου, η |
| Καλλονή Τήνου, η |
| Κάτω Κλείσμα Τήνου, το |
| Τοπική Κοινότητα Κάμπου |
| Άγιος Ρωμανός Τήνου, ο |
| Βουρνή Τήνου, η |
| Κάμπος Τήνου, ο |
| Λουτρά Τήνου, τα |
| Ξινάρα Τήνου, η |
| Σμαρδάκι Τήνου, το |
| Ταραμπάδος Τήνου, ο |
| Φσίνος Τήνου, ο |
| Τοπική Κοινότητα Καρδιανής |
| Καρδιανή Τήνου, η |
| Όρμος Καρδιανής Τήνου, ο |
| Τοπική Κοινότητα Κτικάδου |
| Άγιος Μάρκος Τήνου, ο - Τσιαμπιά Τήνου, τα |
| Κιόνια Τήνου, τα |
| Κτικάδος Τήνου, ο |
| Σπεράδος Τήνου, ο |
| Τριπόταμος Τήνου, ο |
| Χατζιράδος Τήνου, ο |
| Τοπική Κοινότητα Κώμης |
| Δρακονήσιο Τήνου, το (νησίδα) |
| Κολυμπήθρα Τήνου, η |
| Κρόκος Τήνου, ο |
| Κώμη Τήνου, η |
| Περάστρα Τήνου, η |
| Σκαλάδος Τήνου, ο |
| Τοπική Κοινότητα Στενής |
| Κέχρος Τήνου, ο |
| Λιβάδα Τήνου, η |
| Μέση Τήνου, η |
| Μυρσίνη Τήνου, η |
| Ποταμιά Τήνου, η |
| Στενή Τήνου, η |
| Τζάδος Τήνου, ο |
| Τοπική Κοινότητα Υστερνίων |
| Όρμος Υστερνίων Τήνου, ο |
| Υστέρνια Τήνου, τα |
| Τοπική Κοινότητα Φαλατάδου |
| Βώλαξ Τήνου, ο |
| Κουμάρος Τήνου, ο |
| Φαλατάδος Τήνου, ο |
|
Νομός Κυκλάδων : Δήμος, Κοινότητα Ερμουπόλεως | Αμοργού | Άνδρου | Άνω Σύρου | Δρυμαλίας | Εξωμβούργου | Θήρας | Ιητών | Κέας | Κορθίου | Κύθνου | Μήλου | Μυκόνου | Νάξου | Πάρου | Ποσειδωνίας | Σερίφου | Σίφνου | Τήνου | Υδρούσας Ανάφης | Αντιπάρου | Δονούσης | Ηρακλείας | Κιμώλου | Κουφονησίων | Οίας | Πανόρμου | Σικίνου | Σχοινούσσης | Φολεγάνδρου | Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης: Διοικητική διαίρεση νομού Κυκλάδων |
Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος
Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω
|
Χώρες της Ευρώπης Άγιος Μαρίνος | Αζερμπαϊτζάν1 | Αλβανία | Ανδόρρα | Αρμενία2 | Αυστρία | Βατικανό | Βέλγιο | Βοσνία και Ερζεγοβίνη | Βουλγαρία | Γαλλία | Γερμανία | Γεωργία2 | Δανία | Δημοκρατία της Ιρλανδίας | Ελβετία | Ελλάδα | Εσθονία | Ηνωμένο Βασίλειο | Ισλανδία | Ισπανία | Ιταλία | Κροατία | Κύπρος2 | Λεττονία | Λευκορωσία | Λιθουανία | Λιχτενστάιν | Λουξεμβούργο | Μάλτα | Μαυροβούνιο | Μολδαβία | Μονακό | Νορβηγία | Ολλανδία | Ουγγαρία | Ουκρανία | ΠΓΔΜ | Πολωνία | Πορτογαλία | Ρουμανία | Ρωσία1 | Σερβία | Σλοβακία | Σλοβενία | Σουηδία | Τουρκία1 | Τσεχία | Φινλανδία Κτήσεις: Ακρωτήρι3 | Δεκέλεια3 | Νήσοι Φερόες | Γιβραλτάρ | Γκέρνσεϋ | Τζέρσεϋ | Νήσος Μαν 1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία. |
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
