Θεολόγος Θάσου

Περιφέρεια : Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης
Νομός : Καβάλας

-- Δήμος Θάσου --

Ο Θεολόγος είναι ορεινός οικισμός της Θάσου. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ο πληθυσμός του ανέρχεται στους 636 μόνιμους κατοίκους[1]. Η δημοτική κοινότητα Θεολόγου, που περιλαμβάνει και τους οικισμούς Αλυκή, Αστρίς, Κοίνυρα (νησίδα), Κοίνυρα, Λιβάδι, Μονή Αρχαγγέλου, Παραλία Αστρίδος, Ποτός, Σκίδια και Ψιλή Άμμος, είχε το 2021 1.548 κατοίκους, από 1.762 το 2011.

Γεωγραφία

Ο οικισμός είναι κτισμένος στο νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού, σε υψόμετρο 240 μέτρων[2]. Απέχει 50 χιλιόμετρα από τον Λιμένα Θάσου και 10 χλμ από τον Ποτό[3]. Πρόκειται για ένα ανακηρυγμένο παραδοσιακό οικισμό που διατηρεί τον ιστορικό του χαρακτήρα.

Ιστορία

Η πρώτη μνεία στην περιοχή γίνεται κατά το 1287, όταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ανδρόνικος Β' αναφέρει την ύπαρξη μονής αφιερωμένης στον Ευαγγελιστή και Θεολόγο Ιωάννη[4], από την οποία έλαβε την ονομασία του ο Θεολόγος. Ο οικισμός πρέπει να διαμορφώθηκε τους επόμενους αιώνες αν ληφθεί υπόψη πως ο Ιταλός περιηγητής Κυριάκος της Αγκώνας που επισκέφτηκε τη Θάσο κατά το 1444 - 1445 δεν κάνει μνεία στην ύπαρξη του Θεολόγου. Σε θέσεις κοντά στον σύγχρονο Θεολόγο έχουν ανευρεθεί απομεινάρια παλιών οικισμών[5].
Άποψη του οικισμού το 1957.

Λίγα χρόνια πριν η μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, κοντά στον Θεολόγο δημιουργήθηκαν οι προσφυγικοί οικισμοί Άνω και Κάτω Πολίτες[6]. Κατά την διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας, στον Θεολόγο εγκαταστάθηκαν στα τέλη του 15ου και τις αρχές του 16ου αιώνα Τούρκοι έποικοι[4]. Ο Θεολόγος φέρεται εκείνη την εποχή άρρηκτα συνδεδεμένος με τα μετόχια των αγιορείτικων μονών του Δοχειαρίου, του Διονυσίου και του Παντοκράτορος[6]. Παράλληλα, σύμφωνα με οθωμανική απογραφή του 1519 ο Θεολόγος ήταν ο πολυπληθέστερος οικισμός του νησιού με 230 οικίες[7], ενώ λίγα χρόνια αργότερα, σύμφωνα με οθωμανικό κατάστιχο το 1550, στον Θεολόγο ζούσαν 262 οικογένειες[8].

Ο οικισμός παρουσιάζει αλματώδη αύξηση του πληθυσμού του σε οθωμανικό κατάστιχο του 1569/1570, σύμφωνα με το οποίο διέθετε εντός των ορίων του 619 σπίτια[8]. Οι πειρατικές επιδρομές των επόμενων ετών επηρέασαν τον Θεολόγο, ο οποίος στην απογραφή του 1601 είχε απολέσει 19 σπίτια, ενώ το 1626/1627 διέθετε μόλις 258 οικίες[9].

Στις 30 Μαρτίου του 1813 παραχωρήθηκε μαζί με την υπόλοιπη Θάσο στον Μωχάμετ Αλή της Αιγύπτου με την Οθωμανική Αυτοκρατορία να διατηρεί τα κυριαρχικά της δικαιώματα επί του νησιού[5]. Λίγα χρόνια αργότερα οι κάτοικοί του θα συμμετάσχουν ενεργά στην ελληνική επανάσταση του 1821[2][4], χωρίς όμως να πετύχουν την απελευθέρωση. Το 1828 ο Θεολόγος αναφέρεται από τον Αυστριακό διπλωμάτη Άντον Πρόκες φον Όστεν ως ένας από του κύριους οικισμούς της Θάσου[10]. Το 1831, η απογραφή που διενεργήθηκε βρήκε στο χωριό 230 εστίες[10].

Ο Θεολόγος άκμασε επί αιγυπτιοκρατίας, απέκτησε σχετική αυτονομία και αποτέλεσε πρωτεύουσα ολόκληρου του νησιού μέχρι περίπου το 1840[2][4]. Μετά τις αποτυχημένες ελληνικές εξεγέρσεις του 1878 κατέφυγαν στον Θεολόγο ελληνικές οικογένειες από την Ήπειρο και τη Μακεδονία[11].

Στις αρχές του 1902 πραγματοποιήθηκε διαδήλωση εναντίον του περιορισμού των προνομίων που απολάμβαναν οι κάτοικοι, η οποία κατεστάλη βίαια από την αιγυπτιακή διοίκηση με αποτέλεσμα τον θάνατο δύο διαδηλωτών[2]. Μέσα στο ίδιο έτος η Θάσος πέρασε εκ νέου στον απόλυτο έλεγχο των Οθωμανών[5] και σύμφωνα με απογραφή που πραγματοποιήθηκε ο Θεολόγος ήταν ο μεγαλύτερος οικισμός της Θάσου με 2450 κατοίκους[11]. Ο Θεολόγος απελευθερώθηκε μαζί με την υπόλοιπη Θάσο την 18η Οκτωβρίου του 1912[4]. Το 1979 ανακηρύχτηκε διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός[4].

Διοικητικά, μετά την απελευθέρωση του 1912 υπήχθη στην επαρχία Θάσου του νομού Καβάλας, ενώ από το 1997 υπάγεται στον δήμο Θάσου[2]. Αποτελεί έδρα της δημοτικής κοινότητας Θεολόγου[1].

Θεολόγος Θάσου (*)

Αξιοθέατα - πολιτισμός

Τοιχογραφία από τον ναό της Παναγίας.

Στον Θεολόγο υπάρχουν αρκετές εκκλησίες κατά τη μεταβυζαντινή αλλά και την πιο πρόσφατη χρονική περίοδο: από αυτές ξεχωρίζουν η εκκλησία της Παναγίας ή Παναγούδας κοντά στο ρέμα της Αγίας Βασιλικής η οποία χτίστηκε το 1633 και ανακατασκευάστηκε γύρω στο 1780, ο Άγιος Δημήτριος (κτίσμα του 1803), η Αγία Παρασκευή (χτίστηκε το 1843, πιθανότατα στη θέση παλιότερου ομώνυμου ναού), ο ναός της Γέννησης του Τιμίου Προδρόμου νοτιοανατολικά του χωριού και ο Άγιος Γεώργιος (αμφότεροι κτίσματα του 1844) κ.ά[12].

Άλλα αξιοθέατα του Θεολόγου είναι οι καταρράκτες της Κεφαλόγουρνας και τα παλιά ασβεστοκάμινα. Σημαντική εκδήλωση του Θεολόγου αποτελεί το δρώμενο της αναπαράστασης του θιασίτικου γάμου,[4] κατά το οποίο ο γαμπρός πηγαίνει στο σπίτι της νύφης με τον κουμπάρο, φορτώνουν τη νύφη και όλα της τα προικιά πάνω σε ζώα και καταλήγουν στην εκκλησία της Παναγίας ή Παναγούδας, όπου γίνεται το γαμήλιο γλέντι.[13]
Αθλητισμός
Σήμα της Δόξας Θεολόγου - Ποτού

Στο παρελθόν ο Θεολόγος είχε έναν αθλητικό σύλλογο που ονομαζόταν «Αυγερινός», ο οποίος δραστηριοποιούνταν στο άθλημα του ποδοσφαίρου. Το 1979 ιδρύθηκε ο αθλητικός σύλλογος «Δόξα» Θεολόγου - Ποτού. Η ποδοσφαιρική ομάδα ανδρών της Δόξας εδρεύει στον Ποτό και αγωνίζεται στις τοπικές κατηγορίες της Ένωσης Ποδοσφαιρικών Σωματείων Καβάλας (ΕΠΣΚ). Διεξάγει τα εντός έδρας παιχνίδια της στο γήπεδο Ποτού.
Προσωπικότητες

Χατζηγιώργης Μεταξάς[2] (18ος - 19ος), τοπικός πρόκριτος της Θάσου και αρχηγός των ντόπιων επαναστατών κατά την επανάσταση του 1821.
Νικόλαος Λαμπίρης[14] (19ος - 20ός), μακεδονομάχος που έδρασε ως πράκτορας στην περιοχή της λίμνης των Γιαννιτσών.
Κώστας Τσίμας[15] (1936 - 2005), πρώτος διοικητής της ΕΥΠ.

Απογραφές πληθυσμού
Απογραφή 1902 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011
Πληθυσμός 2450[11] 1792[2] 1996[2] 1916[2] 1927[2] 1132[2] 918[2] 1124[2] 731[16] 636[1]

Εικόνες

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (*).

Δρόμος του οικισμού με την προτομή του Χατζηγιώργη Μεταξά (*).
Παραδοσιακή ενδυμασία η οποία χρησιμοποιείται στην αναπαράσταση του "Παραδοσιακού Θασίτικου γάμου"
Σχεδιάγραμμα της νότιας Θάσου.

Παραπομπές

«Θεολόγος (ο) Δήμου Θάσου Δημοτική Κοινότητα Θεολόγου. Καβάλα – Μακεδονία». dhmos.gr. Δήμοι, πόλεις και χωριά Ελλάδας. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Απριλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2017.
Μιχαήλ Σταματελάτος, Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου, Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδας, ΤΑ ΝΕΑ, 2012, Α΄ τόμος, σελ. 255.
«Θεολόγος, Χωριά Θάσος». thassos-view.com. Thassos View. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Απριλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2017.
«Θεολόγος». go-thassos.gr. Go ΘΑΣΟΣ. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Ιανουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2017.
Σαπφώ Αγγελούδη - Ζαρκάδα, Η αρχιτεκτονική των μεταβυζαντινών εκκλησιών της Θάσου. Ιστορική, κοινωνική και κατασκευαστική προσέγγιση Αρχειοθετήθηκε 2020-09-30 στο Wayback Machine., Διδακτορική Διατριβή, ΑΠΘ, 2011, σελ. 51 - 52.
Αγγελούδη - Ζαρκάδα, 2011, σελ. 56.
Αγγελούδη - Ζαρκάδα, 2011, σελ. 57.
Αγγελούδη - Ζαρκάδα, 2011, σελ. 60.
Αγγελούδη - Ζαρκάδα, 2011, σελ. 61 - 62.
Αγγελούδη - Ζαρκάδα, 2011, σελ. 66.
Αγγελούδη - Ζαρκάδα, 2011, σελ. 67 - 68.
Αγγελούδη - Ζαρκάδα, 2011, σελ. 353 - 356, 365 - 368, 437 - 439, 443 - 446.
«Θασίτικος γάμος». mythotopia.eu. Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2023.
Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος (επιστημονική επιμέλεια), Αφανείς γηγενείς Μακεδονομάχοι, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2008, σελ. 66.
«Βιογραφικό σημείωμα». tsimas.gr. Κώστας Τσίμας. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Φεβρουαρίου 2005. Ανακτήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2017.CS1 maint: Unfit url (link)
«Απογραφές πληθυσμού 2001 και 1991». statistics.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιουνίου 2006. Ανακτήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2017.

Δημοτική Κοινότητα Θεολόγου
Αλυκή, η
Αστρίς, η
Θεολόγος, ο
Θυμωνιά, η
Κοίνυρα, η (νησίς)
Κοίνυρα, τα
Λιβάδι, το
Μονή Αρχαγγέλου, η
Παράδεισος, ο
Παραλία Αστρίδος, η
Ποτός, ο
Ρωσογκρεμός, ο
Σκίδια, τα
Ψιλή Αμμος, η

---

Θεολόγος Ευβοίας
Θεολόγος Θάσου
Θεολόγος Λασιθίου
Θεολόγος Ρόδου
Θεολόγος Φθιώτιδας