Πλάτανος (Άρτα)

Περιφέρεια : Ηπείρου
Νομός : Άρτας

Ο Πλάτανος ήταν μία από τις συνοικίες της Άρτας κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας.[1]
Προέλευση ονόματος

H συνοικία πήρε το ονομά της από τον μεγάλο πλάτανο που υπήρχε στην αγορά της Άρτας, στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται το ιστορικό καφενείο του Κακκαβά.[2][3]
Συνοικία
Ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στη συνοικία Πλάτανος της Άρτας.

Ο μητροπολίτης Άρτας Σεραφείμ Ξενόπουλος στο «Δοκίμιον Ιστορικόν περί Άρτης & Πρεβέζης» (εκδ.1884) μας πληροφορεί ότι στην Άρτα υπήρχαν 11 ενορίες και 10 θέσεις (συνοικίες). Οι συνοικίες ήταν της Περιβλέπτου, των Ταμπακιάδων (βυρσοδεψών) ή της Δάφνης, Τουρκοπάζαρο, Αγίας Θεοδώρας ή Λούκενας ή Καραπάνου, Μουχούστι, Μονοπώλειο, Πλάτανος, Αλμπαναριά, Ρωμιοπάζαρο, Eβραϊκα και μαζί με τις συνοικίες του Ελιγιασβέη, του Βαγιαζήτ, των Μπέηδων και του Γεφυρόπουλου, η πόλη αριθμούσε συνολικά 14 συνοικίες. Ο Πλάτανος βρίσκονταν σε κεντρικό σημείο της πόλης και συνόρευε με το Ρωμιοπάζαρο, στο ύψος της σημερινής πλατείας Κακκαβά και με τη συνοικία της Αγίας Θεοδώρας.[4]

Στην συνοικία του Πλατάνου υπήρχε ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, ο οποίος ήταν Μετόχι της Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους. Οι ενορίτες της συνοικίας εξυπηρετούντο από τον ιερέα της Αγίας Θεοδώρας μέχρι το 1871, όταν ο Ιωάννης Μπαλτάς ανήγειρε νέο ναό και τον αφιέρωσε στους ισαποστόλους, Άγιο Κωνσταντίνο και Ελένη. Σύμφωνα με τον Σεραφείμ Ξενόπουλο, η ενορία είχε 35 με 40 οικίες και κατά την ανέγερση του ναού, εντοπίστηκαν ίχνη μεγαλοπρεπούς αρχαίου μεγάρου, τα οποία με βάση τις σύγχρονες αρχαιολογικές ανασκαφές, πιθανόν να προέρχονταν από το Μικρό Θέατρο της Αμβρακίας, το οποίο αποκαλύφθηκε το 1976 ακριβώς δίπλα από το ναό.[5][6][7][8]

Η συνοικία υπήρξε θέατρο μαχών κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Σύμφωνα με τον Ιωάννη Μακρυγιάννη, στις 16 Νοεμβρίου 1821, μετά τη μάχη στο Μαράτι, καταστρώθηκε σχέδιο βάση του οποίου 300 Έλληνες με αρχηγούς τους Γεώργιο Καραϊσκάκη, Μάρκο Μπότσαρη, Φωτομάρα, Δράκο, Βέικο, Κουτελίδα και άλλους θα έπιαναν τους Μύλους στο Μουχούστι και θα εξαπέλυαν επίθεση στην πόλη της Άρτας. Η συντονισμένη επίθεση των Ελλήνων είχε ως αποτέλεσμα να εκδιώξουν τους Τούρκους από την Παρηγορίτισσα όπου είχαν οχυρωθεί και την επόμενη ημέρα, μετά από σκληρή μάχη στη συνοικία του Πλάτανου και την αγορά, κατάφεραν να περιορίσουν τους Τούρκους στη συνοικία του Τουρκοπάζαρου.[9] Συγκεκριμένα, οι Τούρκοι με αρχηγό τον δερβεναγά των Τρικάλων, Σούλτζε Κόρτζα, οχυρώθηκαν στην λιθόκτιστη οικία του Πάνου Κομπότη, η οποία βρίσκονταν στη συνοικία του Πλατάνου. Οι Έλληνες με αρχηγό τον Μάρκο Μπότσαρη κατάφεραν να εισβάλουν στην οικία του Κομπότη και να εκδιώξουν τους Τούρκους, οι οποίοι οχυρώθηκαν μέσα στο κάστρο της Άρτας.[10]
Το Μικρό Θέατρο της Αμβρακίας, δίπλα από τον Άγιο Κωνσταντίνο.

Το σπίτι του Πάνου Κομπότη αποτέλεσε και τον χώρο όπου ιδρύθηκε και στεγάστηκε, στις 23 Aπριλίου 1856, το πρώτο Παρθεναγωγείο της Άρτας. Το Παρθεναγωγείο ιδρύθηκε με μέριμνα των ηγουμένων Διονυσίου του Αρταίου και Κωνσταντίου Πλάτωνος και τα έξοδα συντήρησης του σχολείου τα κάλυπτε η Μονή Κάτω Παναγιάς. Το 1857, το Παρθεναγωγείο μεταφέρθηκε σε ένα νέο και ευρύχωρο κτίριο στη συνοικία του Τουρκοπάζαρου και σε αυτό φοιτούσαν περίπου 150 κορίτσια ενώ δίπλα υπήρχε χώρος διδασκαλίας για τα νήπια. Πρώτη δασκάλα υπήρξε η Μαρία Ηρακλείδου από την Αθήνα, η οποία δίδαξε από το 1856 έως το 1861.[11][12][13] Κατα τη διάρκεια της Κατοχής, η οικία του Πάνου Κομπότη αποτέλεσε την έδρα του διοικητή των Ιταλικών δυνάμεων στην πόλη της Άρτας.[14]

Η συνοικία του Πλάτανου ήταν επίσης το μέρος απ' όπου ξεκινούσε η καρναβαλική πομπή κατά τη διάρκεια του εθίμου των Μπαντίδων, το οποίο είχε τις ρίζες του στην εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου, όταν δεσπότης ήταν ο Κάρολος Α΄ Τόκκος. Κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου, οι κάτοικοι για να σατιρίσουν τα γεγονότα της εποχής, έντυναν με γυναικεία φορέματα έναν άντρα, τον Παπούλια, ο οποίος συμβόλιζε τον εύθυμο και γλετζέ άνθρωπο και αυτός ξεκινούσε μαζί με την παρέα του από την συνοικία του Πλάτανου, τραγουδώντας και πειράζοντας τον κόσμο που συναντούσε κατά μήκος του Ρωμιοπάζαρου. Ταυτόχρονα από την πλατεία Μονοπωλείου ξεκινούσε η παρέα των Μπαντίδων, οι οποίοι όταν συναντούσαν τον Παπούλια, του έβγαζαν τα γυναικεία φορέματα και όλοι μαζί τραγουδώντας το δίστιχο «Πάει το μαλακό σ' Παπούλια μ', πάει το μεντζικό σ', το πήραν οι μπαντίδ' Παπούλια μ', το παν στο Μονοπλιό», γύριζαν στο Μονοπλιό και γιόρταζαν το καρναβάλι.[15]
Παραπομπές

Εικόνες της Άρτας:Η εκκλησιαστική ζωγραφική στην περιοχή της Άρτας κατά τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους, Βαρβάρα Ν. Παπαδοπούλου, Αγλαΐα Λ. Τσιάρα, Ιερά Μητρόπολις Άρτης, 2008, σελ.365, ISBN 978-960-98053-0-8
Αποκριάτικη εκδήλωση από τον Μ/Φ Σύλλογο «Σκουφάς», Ηχώ της Άρτας.
Το καφενείο του Κακκαβά, Δώρα Χουλιάρα, Γνώμη Άρτας.
«Η πόλις "Αρτα διαιρείται εις εκκλησιαστικάς ένορίας 11 κα θέσεις δέκα, 1) της Περιλήφτης (Περιβλέπτου), εκ του Χριστιανικού Ναού πρότερον, είτα Μετσιτίου υπάρξαντος τών Μπέιδων, και κειμένου πλησίον της Μητροπόλεως, 2) τών Βυρσοδεψών ή Δάφνης, 3) Τουρκοπάζαρο, 4) άγ. Θεοδώρας ή Λούκενας ή Καραπάνου, 5) Μουχούστον (ξε) (Προάστειον τής Αρτης), εντεύθεν άρχεται ή αγορά ευθύδρομος ένθεν και ένθεν έχουσα εργαστήρια διάφορα, και καταλήγουσα μέχρι της 6 ενορίας του Μονοπωλείου, 7) Πλάτανος, 8) Αλπαναρία, 9) Ρωμαιοπάζαρον, 10) Εβραϊκά εις ταύτας κεντα αι επόμεναι Εκκλησίαι.», Σεραφείμ Ξενόπουλος, Δοκίμιον Ιστορικόν περί Άρτης & Πρεβέζης» (εκδ.1884), σ.139.
Αρχείον των Βυζαντινών μνημείων της Ελλάδος, Αναστάσιος Ορλάνδος, 1935, σ.175.
Ι.Ν. Αγίου Κωνσταντίνου & Ελένης, Ενορία Αγ.Δημητρίου Άρτας.
Μικρό Θέατρο Αμβρακίας, Υπουργείο Πολιτισμού.
Μυρτώ Βέικου, Byzantine Epirus: A Topography of Transformation: Settlements of the Seventh-Twelfth Centuries in Southern Epirus and Aetoloacarnania, Greece (The ... Peoples, Economies and Cultures, 400-1500), Brill Academic Pub (May 2012), p.532.
«Τὴν αὐγὴ τοὺς ρίχτη ὁ ἀθάνατος Γῶγος τῶν Τούρκων εἰς τὶς Πόρτες καὶ τοὺς ἀφάνισε καὶ μπῆκαν ὅλοι εἰς τὴν πολιτεία καὶ πήραμεν κ᾿ ἐκεῖνες τὶς θέσες, καὶ τοὺς ριχτήκαμεν ὅλοι μαζὶ καὶ τοὺς πήραμεν τὴν μισὴ χώρα καὶ περισσότερη. Τοὺς κλείσαμεν εἰς τὴν Ντογάνα, Μαχαλὲ καὶ Κομπότη κι᾿ ὅλο ἐκεῖνο τὸ μέρος. Αὐτεῖνοι βαστούσανε ὅλο τὸ Τουρκοπάζαρον ὡς τὸ Ἀγγλικὸν κονσουλάτο κι᾿ ἀπάνου. Τ᾿ ἄλλα πόστα τοὺς τὰ κυργέψαμεν, ὅλα τὰ μέρη καὶ τοὺς ἀφανίσαμεν», Στρατηγοῦ Μακρυγιάννη, Ἀπομνημονεύματα, Βιβλίον Α´, Κεφάλαιον τρίτον.
Γενική ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Λάμπρος Κουτσονίκας, τομος Β, σ.158.
Σεραφείμ Ξενόπουλος, Δοκίμιον Ιστορικόν περί Άρτης & Πρεβέζης» (εκδ.1884), σ.212.
Η παιδεία επί Τουρκοκρατίας, Τρύφωνος Ευαγγελίδου, σ.170.
Τα μοναστήρια της Ελλάδος, Σπύρος Κοκκίνης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1979, σ.3.
Αφιέρωμα 1821-1871, Δημήτριος Τσάκωνας, σ.367.
Ιστορική αναδρομή στα έθιμα της Άρτας, Ηχώ της Άρτας, 12/2/