Χτισμένο σε πλαγιά, το χωριό έχει θεά προς την ανατολή την κορυφογραμμή των Βαρδουσίων, ενώ τη δύση οριοθετεί το Ξεροβούνι.

Ιστορία

Το χωριό που συνδέεται με το θρύλο της Μαρίας της Πενταγιώτισσας, ιδρύθηκε το 16ο αιώνα. Η ονομασία ίσως πρόηλθε από τους πέντε προστάτες αγίους του ή από τους πέντε δρόμους που ξεκινούν ακτινωτά από την Πενταγιού προς τα γύρω χωριά, ενώ κατά το μελετητή Ιωάννη Παπαγεωργίου, πήρε το όνομά του από τους πέντε αδερφούς (πέντε γιους) Καμπεραίους που πρωτοεγκαταστάθηκαν στο χωριό.

Κατά τον ιστορικό Δημήτρη Σταμέλο, στο σύγγραμμά του "Η Δωρίδα στην Τουρκοκρατία", το όνομα των Πενταγιών προήλθε από την επιτόπιο θανάτωση κατά τους διωγμούς Διοκλητιανού και Μαξιμιλιανού το 288 μ.Χ. πέντε νεαρών ατόμων, του Ευστρατίου, του Αυξεντίου, του Ευγενίου, του Μαρδαρίου και του Ορέστη λόγω των χριστιανικών τους πεποιθήσεων, οι οποίοι μετά την επικράτηση του χριστιανισμού ανακυρήχθηκαν Άγιοι. Προφανώς το χωριό ελέγετο αρχικώς "Πεντάγιοι" και αργότερα κατά παραφορά Πενταγιοί. Με την αυτή ονομασία ελέγετο για ένα διάστημα 30 ετών και το Γαλαξίδι κατά το τέλος του 17ου αιώνα.

Όταν το 1826, μετά την έξοδο του Μεσολογγίου, μία ομάδα αγωνιστών κατέφυγε στους Πενταγιούς, ο Μουσταφάμπεης με δύο χιλιάδες Τούρκους χτύπησε το χωριό. Έλληνες αγωνιστές με επικεφαλής τους Ράγκο και Τσόγκα τους καταδίωξαν προς τον ποταμό Κόκκινο όπου και νικήθηκαν από τον οπλαρχηγό Σκαλτσοδήμο στον ρύακα του Κόκκινου ποταμού, στην τοποθεσία που αποκαλείται μέχρι σήμερα "Τουρκόρεμα".
Το χωριό σήμερα

Κύρια ασχολία των κατοίκων η γεωργία και η κτηνοτροφία. Η πλούσια πανίδα της περιοχής έχει καταστήσει τους Πενταγιούς κέντρο συγκέντρωσης κυνηγών και ορειβατών. Σήμερα υπάρχουν δύο παραδοσιακοί ξενώνες που λειτουργούν όλο το χρόνο.
Αξιοθέατα

Η πλακόστρωτη πλατεία του χωριού, με έναν πλάτανο να δεσπόζει στη μέση.
Η εκκλησία των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, με το ξυλόγλυπτο τέμπλο, δίπλα στην πλατεία.
Το παλιό Μοναστήρι του ΑγίουΠαντελεήμονα, δύο χιλιόμετρα από τους Πενταγιούς, που λειτουργεί τουλάχιστον από το 1416.
Η "μεγάλη βρύση", χώρος αναψυχής στο "κάτω χωριό" με πέντε πηγές κρυστάλλινου νερού και παιδική χαρά.
Η "βρύση του Μαστρογιάννη" και τα "Τσωραίικα Πλατάνια", όπου λειτουργούσε παλιά η "πάνω πλατεία" του χωριού.
Τα ορειβατικά μονοπάτια που οδηγούν στα πολυάριθμα εξωκλήσια.
Το παραδοσιακό πανηγύρι στην πλατεία του χωριού, στις 26 και 27 Ιουλίου, στη γιορτή του Αγίου Παντελεήμονα.
Το "ρουμελιώτικο αντάμωμα" που διοργανώνεται από το Δήμο Βαρδουσίων. Ένα ολοήμερο παραδοσιακό ρουμελιώτικο γλέντι, κάθε καλοκαίρι το Σάββατο μετά τον Δεκαπενταύγουστο.
Αρχοντικά Μαρίας Πενταγιώτισσας και Δημήτρη Τουρκάκη (Παπαγεωργίου)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Βαρδουσίων
Φωτογραφίες της Πενταγιούς
Τουριστικές πληροφορίες για την Πενταγιού

Παραπομπές

Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996, σελ. 270, τομ. 27.
Απογραφή Πληθυσμού-Κατοικιών 2011