Παρηγορήτισσα Άρτας , copyright © Χαράλαμπος Γκούβας https://www.facebook.com/people/Harry-Gouvas/100020340752017/

Παρηγορήτισσα Άρτας

Γενικά

Η "αρχόντισσα" της Άρτας βρίσκεται στη δυτική πλαγιά του λόφου Περάνθης. θεμελιώθηκε το 1285 από τον Νικηφόρο Α Κομνηνό Δούκα. Κτίσθηκε σε 2 φάσεις:

αρχικά, άρχισε να κατασκευάζεται μικρότερος ναός από τον Δεσπότη Μιχαήλ Β και τη σύζυγό του Θεοδώρα, άγνωστου σχήματος, του οποίου την τύχη δεν γνωρίζουμε.

ο γιος του Μιχαήλ και η σύζυγός του Άννα Παλαιολογίνα Καντακουζηνή, άλλαξαν τα σχέδια και δημιούργησαν το σημερινό μνημείο, προσπαθώντας να φτιάξουν έναν ναό αντάξιο μιας πρωτεύουσας σε αίγλη.

Παρηγορήτισσα Άρτας

Στο προαύλιο

Από την μεγάλη σταυροπηγιακή μονή σήμερα σώζονται:

Ο ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου

Η επιμελημένης τοιχοδομής Τράπεζα της μονής

16 κελιά χτισμένα ακανόνιστα με λίθους από κτίρια της αρχαίας Αμβρακίας.

Στην ΝΔ πλευρά του μνημείου, ανασκάφηκε παλαιότερος ναΐσκος καθώς και οι συλημένοι κιβωτιόσχημοι τάφοι του.

Το εξωτερικό του ναού

Οι εξωτερικές διαστάσεις του ναού είναι πραγματικά εντυπωσιακές: Μήκος Δ. πλευράς 22,10μ, μήκος πλάγιων πλευρών 20,27μ, ύψος 20,28μ, εξωτερική διάμετρος τρούλου 7,58μ, ύψος τρούλου 3,50 μ. Στην τοιχοδόμηση διακρίνονται 3 ζώνες:

Η πιο χαμηλή είναι ακανόνιστα χτισμένη και αδιακόσμητη, γιατί καλυπτόταν από στοά μέχρι το 1865 όπως μαρτυρούν οι 12 παραστάδες που σώζονται.

Οι άλλες δύο ζώνες είναι κτισμένες κατά το ισόδομο πλινθοπερίβλητο σύστημα.

Τα δίλοβα παράθυρα με τους κιονίσκους και η κεραμική διακόσμηση δίνει στο μνημείο όψη Ιταλικού Αναγεννησιακού Μεγάρου. Εντυπωσιακή είναι η οροφή με τους 5 πλίνθινους τρούλους και τον ουρανίσκο στο μπροστά μέρος της στέγης, που στηρίζεται σε 8 μαρμάρινους κιονίσκους και δίνει την αίσθηση ότι αιωρείται. Κεραμοπλαστική διακόσμηση;

στα πάνω παράθυρα υπάρχει ζωφόρος, που απαρτίζεται από πλακάκια από λευκό λίθο και ψημένο πηλό που συνδέονται διαγώνια,

στις κόγχες της ανατολικής πλευράς εντυπωσιάζει η πλουσιότατη κεραμοπλαστική διακόσμηση (μαίανδροι, ζωφόροι με ρόμβους, τυφλές αψίδες κ.α.)

Το εσωτερικό του ναού

Οι πολλές φθορές συντέλεσαν στο να χάσει ο ναός μεγάλο μέρος της εσωτερικής του αίγλης και της λαμπρότητάς του. Ο νάρθηκας καλύπτεται από τέσσερα σταυροθόλια και από μια ασπίδα στην μέση. Επικοινωνεί με τον ναό και τα παρεκκλήσια με 5 θύρες. Τα δύο παρεκκλήσια στεγάζονται με σταυροθόλια και φέρουν κεραμοπλαστική διακόσμηση στους τοίχους, που τα ξεχωρίζει από τον υπόλοιπο ναό. Αυτό συνηγορεί με την άποψη ότι προϋπήρχε ναός μικρότερων διαστάσεως στην θέση αυτή, οι τοίχοι των παρεκκλησιών πρέπει να αποτελούσαν τις εξωτερικές πλευρές του ναού αυτού. Πάνω από τα παρεκκλήσια και τον νάρθηκα υπάρχει γυναικωνίτης, που καλύπτεται στις γωνίες από τους 4 τρούλους, ενώ στο υπόλοιπο μέρος με ασπίδες και σταυροθόλια. Ο γυναικωνίτης επικοινωνεί με τον υπόλοιπο ναό με 3 μεγάλα δίλοβα παράθυρα.

Σύστημα στήριξης του κεντρικού τρούλου

Το σύστημα στήριγμα του κεντρικού τρούλου της Παρηγορήτισσας είναι πραγματικά πρωτότυπος και τολμηρότατος, εντυπωσιάζει τον επισκέπτη και κάνει τον ναό μοναδικό στον κόσμο. Το σχέδιο είναι το εξής:

Σε κάθε γωνία του κεντρικού τετράγωνου χώρου τοποθέτησε από ένα ζευγάρι παραστάδες.

Πάνω σε αυτές τις παραστάδες τοποθέτησε οριζόντιους προβόλους μπηγμένους στους πλάγιους τοίχους, που αφήνουν ελεύθερο τον χώρο.

Στις νέες αυτές προβολές τοποθετήθηκε δεύτερος όροφος κιόνων.

Πάνω στους κίονες στήριξαν καμάρες.

Τέλος πάνω στις κάμαρες κτίσθηκε ο τρούλος .

Το σύστημα αυτό, λοιπόν, μας δίνει ένα πυραμοειδές σχήμα, που αφήνει ελεύθερο χώρο για φωτισμό και επιπλέον επιτρέπει στον επισκέπτη να βλέπει τον τρούλο από την κεντρική είσοδο. Τα κιονόκρανα φαίνεται να είναι παρμένα από διάφορα κτίρια της Αμβρακίας, ακόμα και της αρχαίας Νικόπολης. Κάποιοι από τους κίονες, λόγω του μεγάλου βάρους που σήκωναν έσπασαν και έπεσαν. Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, όταν ο Φαϊκ πασάς κατέλαβε την Άρτα προσπάθησε να αποσπάσει από τα μνημεία της Άρτας διάφορα γλυπτά για να στολίσει το τζαμί του. Ανάμεσα στα άλλα θέλησε να αφαιρέσει και κάποιους από τους κίονες στήριξης του τρούλου. Καθώς όμως προσπαθούσαν να τις πάρουν, οι πρόβολοι έσπασαν και σκότωσαν όλους τους ανθρώπους του πασά, μετά από αυτό δεν ξαναπροσπάθησε ποτέ κάτι ανάλογο ο Φαϊκ.

Γλυπτός και γραπτός διάκοσμος

Εκτός από τα κιονόκρανα γραπτή διακόσμηση έχουμε και στις εσωτερικές αψίδες του τρούλου:

Το βόρειο αψίδωμα έχει ως θέμα την Γέννηση του Χριστού και γύρω-γύρω στέκουν άγιοι, προφήτες, ποιμένες, μάγοι και ευαγγελιστές.

Στο δυτικό αψίδωμα βλέπουμε την μορφή του Αμνού του Θεού του Αίροντος την αμαρτία του κόσμου. Εκατέρωθεν υπάρχουν μορφές ζώων που συμβολίζουν τους ευαγγελιστές και τους προφήτες.

Η διακόσμηση αυτή προέρχεται από θέματα της δύσης και κατά πάσα πιθανότητα κατασκευάστηκαν από Ιταλούς καλλιτέχνες. Η γραπτή διακόσμηση των τοίχων πρέπει να έγινε σε τρία στρώματα:

το 1ο στρώμα πραγματοποιήθηκε από τον μοναχό Ανανία και σώζονται στην κόγχη του ιερού,

το 2ο χρονολογείται το 17ο αι. και ανήκει στην κρητική παράδοση,

στο 3ο στρώμα ανήκει η εικόνα του Άγιου Ιωάννη και η διακόσμηση του νάρθηκα, χρονολογείται τον 18ο αι. και φαίνεται μέτριας ποιότητας.

Στο τέμπλο υπάρχουν και 3 φορητές εικόνες του 18ου αι.. Η πιο σημαντική είναι η θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς της Παρηγορήτισσας.

Τα ψηφιδωτα του τρούλου

Παρόλες τις φθορές σώζονται αρκετά καλά τα βυζαντινά ψηφιδωτά του τρούλου, των λοχιών και της ανατολικής κάμαρας στην βάση του τρούλου. Ιδιαίτερη αίσθηση προκαλεί η εικόνα του παντοκράτορα που δεσπόζει στο τρούλο. Οι διαστάσεις του είναι τεράστιες: διάμετρος φωτοστέφανου 3.23μ., πλάτος κεφαλής 2,22μ., διάμετρος ματιού 0,80μ. Λόγω του ύψους όμως, δημιουργούνται οφθαλμαπάτες και οι μεγάλες διαστάσεις φαίνονται φυσιολογικές. Για την κατασκευή των ψηφιδωτών χρησιμοποιήθηκαν ψηφίδες από πέτρα και μάρμαρο, καθώς και κατασκευασμένες από πηλό και υελόμαζα, αλλά και άλλες επενδυμένες με φύλλα χρυσού και αργύρου.

Παράδοση

Ο ναός και το όνομα της Παρηγορήτισσας τυλίγεται από έναν εξαιρετικά όμορφο λαϊκό θρύλο: Ο πρωτομάστορας που έκτιζε το ναό ήταν φημισμένος και γι' αυτό περιζήτητος τεχνίτης. Κατά το κτίσιμο του ναού, λοιπόν, χρειάστηκε να λείψει μακριά για πολύ καιρό, καθώς τον είχαν καλέσει για να βγάλει τα σχέδια κάποιας άλλης εκκλησίας, και άφησε στο πόδι του τον βοηθό του. Εκείνος πανέξυπνος, άλλαξε τα σχέδια και η εκκλησία έγινε πολύ ασύγκριτα ωραιότερη από ότι είχε αρχικά σχεδιαστεί. Όταν ο πρωτομάστορας γύρισε είδε το αποτέλεσμα, έσκασε από την ζήλια του. Για να τιμωρήσει τον βοηθό του για την πρωτοβουλία που πήρε, τον κάλεσε στην στέγη για να του δείξει κάποιο λάθος του και τον έσπρωξε από εκεί. Καθώς έπεφτε ο κάλφας όμως πιάστηκε από τον πρωτομάστορα και τον παρέσυρε και εκείνον στην πτώση. Ο λαός πιστεύει ότι τα κουφάρια και των δύο απολιθώθηκαν και σώζονται στο πίσω μέρος της εκκλησίας δύο κοκκινωπές πέτρες. Η Παναγία φανερώθηκε στην μάνα του κάλφα για να την παρηγορήσει για τον άδικο χαμό του γιου της. Έτσι πήρε και ο ναός το όνομά του.

Παρηγορήτισσα , το μεγαλείο της Βυζαντινής Άρτας.

Νομός Άρτας: Δήμος, Κοινότητα Αρταίων | Αγνάντων | Αθαμανίας | Αμβρακικού | Αράχθου | Βλαχέρνας | Γεωργίου Καραϊσκάκη | Ηράκλειας | Κομποτίου | Ξηροβουνίου | Πέτα | Τετραφυλίας | Φιλοθέης Θεοδωριάνων | Κομμένου | Μελισσουργών Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης : Διοικητική διαίρεση νομού Άρτας.