Η Ιερά Μονή Παναγίας Βαρνάκοβας, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, είναι μοναστήρι που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο του νομού Φωκίδας, στο Δήμο Ευπαλίου και απέχει περίπου 20 χλμ από την Ναύπακτο. Ιδρύθηκε το 1077 από τον Όσιο Αρσένιο τον Βαρνακοβίτη, και είναι γνωστό ευρέως με το όνομα Βαρνάκοβα ή Βερνίκοβα, όνομα σλαβικής πιθανόν προέλευσης. Το μοναστήρι αυτό, που είναι και το 5ο αρχαιότερο στην Ελλάδα, υποστηρίχθηκε από τους Κομνηνούς, καθώς και από τους Παλαιολόγους, ενώ μετά την ανατίναξη και μερική καταστροφή του από τους Τούρκους το 1826, ο Ιωάννης Καποδίστριας, το 1831 το ανακαίνισε.

Η Βαρνάκοβα βρίσκεται σε υψόμετρο 800 μ., ανάμεσα σε πυκνό δρυόδασος, με πλουσιότατη θέα προς ορεινή Ναυπακτία και Δωρίδα.


Ιστορία

Το 1077, επί Μιχαήλ Ζ' Δούκα (ή Παραπινάκη), ιδρύεται η Μονή από τον Όσιο Αρσένιο τον Βαρνακοβίτη, μοναχό καταγόμενο από την Καρυά Δωρίδας. Επί Αλεξίου Α' Κομνηνού, θα ολοκληρωθεί η κατασκευή του μοναστικού συγκροτήματος, ενώ ιδρύεται δεύτερος ναός το 1148. Εντωμεταξύ η Μονή κατέχει αρκετά μετόχια στην γύρω περιοχή, με μερικά από αυτά να προέρχονται από αφιερώσεις των Κομνηνών, γεγονός που μαρτυρεί την ακτινοβολία της Μονής εκείνη την περίοδο. Στις αρχές, εξάλλου, του 13ου αιώνα, ζούσαν στη Βαρνάκοβα 96 ιερομόναχοι και διάκονοι και παράλληλα η περιουσία της ήταν μεγάλη, ανάλογη του κύρους της.

Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, το 1204, το Μοναστήρι τέθηκε υπό το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Γραπτές μαρτυρίες για την εξέλιξη της Μονής, κατά την περίοδο των πρώτων χρόνων υποδούλωσης του Βυζαντίου στους Τούρκους, δεν υπάρχουν, αλλά φαίνεται ότι παρέμεινε στο Δεσποτάτο, όσο αυτό υπήρχε.

Η παράδοση θέλει τη Μονή να πυρπολείται κατά τα τέλη του 15ου αιώνα και να γνωρίζει παρακμή. Η Βαρνάκοβα, πάντως, επανέρχεται στην Ιστορία, όταν ηγούμενός της αναλαμβάνει ο Όσιος Δαβίδ, δηλαδή το 1520, και μάλιστα γνωρίζει σημαντική ακμή, ενώ εκεί λειτουργεί και κρυφό σχολείο.

Ακολουθεί έπειτα δύσκολη περίοδος, καθώς οι Τούρκοι κλέβουν την περιουσία του Μοναστηριού και ακολουθεί λεηλάτησή του στα πλαίσια διενέξεων Τούρκων και Βένετων (1687 - 1699). Σε μία περίοδο διαδοχικών εχθροπραξιών, η Βαρνάκοβα κατορθώνει να συντηρείται χάρη αφ' ενός στη χρήση διπλωματίας του τότε ηγουμένου Ιακώβου, αφ' ετέρου στις καλές σχέσεις της με τους Βένετους, οι οποίοι κατείχαν ακόμη τη Ναύπακτο, κοντά στην οποία ανήκαν τα περισσότερα κτήματά της.

Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, η Μονή υπήρξε κρυσφήγετο - ορμητήριο πολλών κλεφταρματολών της γύρω περιοχής (λ.χ. Δήμος Σκάλτσας ή Σκαλτσοδήμος, Κωνσταντάρας ή Ζαχαριάς, Καλύβας κ.ά.), ενώ δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις όπου ήρθε σε ένοπλη αντιπαράθεση με τους Τούρκους λόγω της φύλαξης κυνηγημένων Ελλήνων οπλαρχηγών.

Κατά το έκτο έτος της επανάστασης (1826), λίγες εβδομάδες μετά την Άλωση του Μεσολογγίου, δύναμη 4.000 Τούρκων του Κιουταχή, προελαύνοντας προς τα ανατολικά, πολιορκεί την Βαρνάκοβα. Ηγούμενος είναι τότε ο Κοσμάς Θεοχάρης. Μαζί με τους μοναχούς, μέσα στο μοναστήρι βρίσκονται αρκετοί οπλαρχηγοί της περιοχής και όχι μόνο (π.χ. Κίτσος Τζαβέλλας). Η πολιορκία κρατάει ημέρες, ωστόσο οι Τούρκοι αδυνατούν να καταλάβουν το μοναστήρι. Ύστερα από επανειλημμένες προσπάθειες εκπόρθησης ή αναρρίχησής του, αποφασίζουν μυστικά να σκάψουν υπόγεια, κάτω από τη Μονή, με σκοπό να την ανατινάξουν. Το μυστικό τους προδίδεται στους μοναχούς από έναν αλβανό, και στις 26 Μαΐου, αποφασίζεται έξοδος, η οποία και πραγματοποιείται, με απώλεια δύο μοναχών. Η Βαρνάκοβα, έπειτα, ανατινάζεται, για να ξαναχτιστεί μετά από πέντε χρόνια, με επιχορήγηση του Ι. Καποδίστρια.

Με την σύσταση του νεοελληνικού κράτους, λειτουργεί ξανά, χωρίς να έχει την ίδια περιουσία, ούτε την ίδια έκταση, όπως άλλοτε. Στο δέυτερο μισό της δεκαετίας του '80, η Μονή θα ερημωθεί, αλλά από το 1992 κι έπειτα θα επαναλειτουργήσει από γυναίκες μοναχές, με επικεφαλή την ηγουμένη Θεοδοσία Ανδρικοπούλου.




Αρχιτεκτονική

Εξωτερικές Συνδέσεις

• Η Ιερά Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου Βαρνάκοβας
  
• Το Μοναστήρι της Παναγιάς Βαρνάκοβας