Λαζαρέτο Κέρκυρας

Περιφέρεια : Ιόνια νησιά
Νομός : Κέρκυρας

- Δήμος Κερκυραίων --

Η νησίδα Λαζαρέτο (παλαιότερα γνωστή και ως Άγιος Δημήτριος) είναι ακατοίκητη και βρίσκεται απέναντι από την περιοχή Κοντόκαλι-Γουβιών της Κέρκυρας. Απέχει 2,5 ναυτικά μίλια από την ακτή και έχει έκταση 70,82 στρέμματα.

Για το όνομά της υπάρχουν δύο απόψεις. Κατά την πρώτη, σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία τα οποία βρίσκονται στα ιστορικά αρχεία της Κέρκυρας, οφείλεται στο γεγονός ότι στη νησίδα υπήρχε κτισμένη εκκλησία η οποία ήταν αφιερωμένη στην Παναγία της Ναζαρέτ (La Nazaret, όπως ονομαζόταν στα Λατινικά). Από το Λα Ναζαρέτ προήλθε η παραφθορά Λαζαρέτο, που είναι το σημερινό όνομα της νησίδας. Τα ερείπια της εκκλησίας υπάρχουν ακόμα εκεί. Η δεύτερη άποψη θέλει το όνομα να προέρχεται από λοιμοκαθαρτήριο (lazaretto, λαζαρέττο) που υπήρχε στο νησί.

Στη διάρκεια της Ενετικής κτήσης του νησιού, στις αρχές του 16ου αιώνα κατασκευάστηκε ένα μοναστήρι και αργότερα ένα λεπροκομείο.

Το 1798, κατά τη διάρκεια της Γαλλικής κατοχής, τέθηκε υπό την κατοχή του ρωσοτουρκικού στόλου και χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτικό νοσοκομείο. Στη διάρκεια της Βρετανικής κατοχής, το 1814, το λεπροκομείο λειτούργησε ξανά, αφού ανακαινίστηκε. Από την Ένωση των Επτανήσων με την υπόλοιπη Ελλάδα το 1864 και μετά το λεπροκομείο χρησιμοποιήθηκε περιστασιακά.[1]

Στη διάρκεια του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου οι ιταλικές δυνάμεις κατοχής ίδρυσαν στη νησίδα στρατόπεδο συγκέντρωσης για τους αιχμάλωτους της Εθνικής Αντίστασης.[2] Σήμερα σώζονται το διώροφο κτίριο που χρησιμοποιήθηκε ως αρχηγείο των Ιταλικών δυνάμεων, μία μικρή εκκλησία και ο τοίχος όπου εκτελούσαν τους καταδικασμένους σε θάνατο.[1] [2]

Μετά την Απελευθέρωση και κατά την περίοδο 1946 με 1954, το Λαζαρέτο χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εκτέλεσης θανατοποινιτών έγκλειστων στις Φυλακές Κέρκυρας. Καταδικασθέντες με την εσχάτη των ποινών πολιτικοί κρατούμενοι, βασικά Κομμουνιστές, καθώς και ορισμένοι ποινικοί, τυφεκίσθησαν από αποσπάσματα της τότε Σχολής Εφέδρων Αξιωματικών Πεζικού Κέρκυρας και τοποθετήθηκαν σε ανώνυμους τάφους. Ο εξακριβωμένος ληξιαρχικά αριθμός εκτελεσμένων πολιτικών κρατούμενων μεταξύ 1947 και 1949 ανέρχεται σε 111, όλοι άνδρες, με μέσο όρο ηλικίας κάτω των 30 ετών και το 80% από 19 έως 34.[3] Συγγενείς θυμάτων πάντως κάνουν λόγο για περίπου 200,[4] όντες αρκετοί όσοι καταδικάζονταν με αποφάσεις Εκτάκτων Στρατοδικείων.[5] Πρώτος κατεγραμμένος το διάστημα αυτό είναι ο 23χρονος Πολύβιος Κολοβός το Μάιο του 1947, ενώ μέχρι το Μάιο του 1948 θανατώθηκαν ακόμη 66 (τουλάχιστον). Έχουν εξακριβωθεί 13 εκτελέσεις (μία ή δύο το μήνα), σχεδόν πάντα ομαδικές με αφετηρία 6 Κρητικών και αποκορύφωμα τους 15 στη δεύτερη του Μαρτίου. Δύο απεργίες πείνας των φυλακισμένων της Κέρκυρας, φέρονται αιτία για τη δραστική μείωση του αριθμού θυμάτων σε 7 κατά το επόμενο 8μηνο. Η επιμήκυνση, όμως, της διάρκειας του Εμφυλίου, οι προσωρινές αποτυχίες του Εθνικού Στρατού από τον ΔΣΕ και το ζήτημα της αποστολής παιδιών εκτός Ελλάδας εκ μέρους της Κυβέρνησης του Βουνού, πιθανότατα επέφεραν από το Φεβρουάριο του 1949 τη νέα κλιμάκωση του ρυθμού εκτελέσεων. Σε 7 μήνες διενεργήθηκαν εξακριβωμένα 13, συχνότερες αλλά σίγουρα λιγότερο μαζικές (ή και ατομικές) από εκείνες του 1948, γεγονός που ίσως σχετίζεται με μία τρίτη και μεγαλύτερη απεργία πείνας. Ούτε πάντως αυτή, ούτε τα αναμενόμενα έκβαση και πέρας των εχθροπραξιών, απέτρεψαν σε ένα σύνολο (τουλάχιστον) 37 θανάτων του δεύτερου "κύματος", οι 13 να σημειωθούν κατά το τελευταίο 40ήμερο — οι δε 9 έπειτα και την υποχώρηση του ΔΣΕ από το ελληνικό έδαφος και άρα την ουσιαστική λήξη του πολέμου περί τις 29 με 30 Αυγούστου. Ο πολιτικός κρατούμενος Θεοφάνης Γιάννου, 35 χρονών, αναφέρεται ως το 111ο θύμα της εμφυλιακής περιόδου στη νησίδα, κατόπιν ατομικού τυφεκισμού στις 29 Σεπτεμβρίου 1949. Μία 5ετία αργότερα, ακολούθησε ένας ακόμη καταδικασμένος για παράβαση του Αναγκαστικού Νόμου 375, ο Ιωάννης Μαριώλης (27) στις 16 Νοεμβρίου 1954. Μέχρι και σήμερα είναι ορατός ο τοίχος των εκτελέσεων, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον εναπομείναντα σωζόμενο της ερειπωμένης πλέον εκκλησίας Παναγία της Ναζαρέτ.

Κατανομή της εκτέλεσης των 111 εξακριβωμένων κρατούμενων στο Λαζαρέτο ανά μήνα του Εμφυλίου (από τη θέσπιση του Γ' Ψηφίσματος, Ιούνιος 1946). Πηγή: [6]

Το 1978 και σε εκπλήρωση της ευχής/υπόσχεσης "λίγα λουλούδια -όποιος από μας ζήσει- να φέρει στους τάφους μας", 38 συγγενείς και πρώην συγκρατούμενοι θυμάτων επισκέφθηκαν για πρώτη φορά το Λαζαρέτο.[5] Το 1983 συνέστησαν το ομώνυμο σωματείο μνήμης, με ενέργειες του οποίου κατέστη δυνατή για το χώρο η προστασία του ιστορικού χαρακτήρα και φυσικού του περιβάλλοντος, εν τέλει δε η ανακήρυξη σε ιστορικά διατηρητέος. Επιτεύχθηκε η μεταφορά των αρμοδιοτήτων επί της νησίδας από την Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού ΕΟΤ στο Δήμο Κερκυραίων, η ματαίωση εγκατάστασης μονάδων πετρελαιοδεξαμενών και βιολογικού καθαρισμού σε αυτή και η διευθέτηση των τόπων εκτέλεσης και ταφής. Το 1992 χαρακτηρίστηκε ως ιστορικός χώρος υπό ειδική κρατική προστασία, όντας μνημείο αφενός ιατρικής ιστορίας, αφετέρου Εθνικής Αντίστασης αλλά και Εθνικής Συμφιλίωσης.[7]

Σήμερα η νησίδα αποτελεί τόπο μνήμης των εκτελεσμένων πολιτικών κρατούμενων, στον οποίο διάφορες οργανώσεις πραγματοποιούν μνημόσυνο και προσκύνημα, ενώ υπεύθυνες για τη διαχείρισή του παραμένουν οι δημοτικές αρχές της ακριτικής πρωτεύουσας. Από κοινού αυτές με το σωματείο, τελούν κατά το δεύτερο 15θήμερο του Οκτωβρίου, πιθανότερο χρονικό σημείο αναστολής των εκτελέσεων (17 του μηνός η επίσημη λήξη του Εμφυλίου, 1949), την ετήσια εκδήλωση τιμής και σεβασμού προς τα θύματα.
Παραπομπές

Corfu honored with a new museum
Το Λαζαρέτο, μνημείο εθνικής συμφιλίωσης και ιστορικής μνήμης, Στάθης Κουσουνής, εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 18.01.2003
Κατάσταση εκτελεσθέντων (αναρτημένη 07.10.2010), ιστότοπος σωματείου ΛΑΖΑΡΕΤΟ
Η Ιστορία του νησιού Λαζαρέτο (τρίτη παράγραφος από τέλος), Γιώργος Ζούμπος, ιστότοπος σωματείου ΛΑΖΑΡΕΤΟ
Εντυπώσεις από την πρώτη επίσκεψη, ιστότοπος σωματείου ΛΑΖΑΡΕΤΟ
συλλογικό έργο, Φυλακές Κέρκυρας-Λαζαρέτο 1947-1949 • «γειά σας αδέλφια», Μαρτυρίες, έκδοση σωματείου ΛΑΖΑΡΕΤΟ, Αθήνα 1996, ISBN 960-8582-10-5, σελ. 60

Απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού (τέλος ψηφιακής σελίδας), ανάρτηση ΦΕΚ 324/14.05.1992 στον ιστότοπο του σωματείου ΛΑΖΑΡΕΤΟ

Πηγές

ιστότοπος, Σωματείο ΛΑΖΑΡΕΤΟ Συγγενών και Φίλων Εκτελεσμένων Πολιτικών Κρατουμένων Φυλακών Κέρκυρας Περιόδου 1946-49.
Συλλογικό έργο, Φυλακές Κέρκυρας-Λαζαρέτο 1947-1949 • «γειά σας αδέλφια», Μαρτυρίες, έκδ. σωματείου ΛΑΖΑΡΕΤΟ, Αθήνα 1996, ISBN 960-8582-10-5
"Λαζαρέτο", Σπύρος Ανδρεάδης στο Τόποι εκτελέσεων, ένθετο Ε/Ιστορικά εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 08.042004, σελ. 40-43.

Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Lazaretto Island (Corfu) της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες).