Περιφέρεια : Κεντρική Μακεδονία
Νομός : Χαλκιδικής

Η Ιερισσός , με 3.046 κατοίκους το 2001, βρίσκεται στο τρίτο πόδι της Χαλκιδικής και απέχει μόλις 100 χλμ. απο τη Θεσσαλονίκη. Αποτελεί μια όμορφη και σύγχρονα δομημένη παραλιακή κωμόπολη, με πλούσια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά. Αποτελεί το διοικητικό κέντρο του νέου δήμου Σταγείρων-Ακάνθου. Παρά το γεγονός ότι η Άκανθος φημιζόταν για το κρασί της, οι νεότεροι Ιερισσιώτες ασχολούνται με την αλιεία, τη ναυπηγική, το εμπόριο, την κατασκευή έργων στο Άγιο Όρος και τον τουρισμό. Χαρακτηρίζονται μάλιστα σαν σπουδαίοι καραβομαραγκοί, συνεχίζοντας ένα παμπάλαιο επάγγελμα που περνάει ατόφιο και γνήσιο από γενιά σε γενιά. Τα καρνάγια Ιερισσού είναι από τα παλιότερα στην Ελλάδα,με μεγάλους καραβομαραγκούς,δάσκαλος της παραδοσιακής ναυπηγικής τέχνης θεωρείται ο Παπαστεριανός Σ. Δημήτριος,ο οποίος δεν βρίσκεται εν ζωή,είχε κατασκευάσει σκαριά για όλες τις θάλασσες της Ευρώπης αλλά και για συστήματα ναυτοπροσκόπων με πιό ξακουστή μια 8κουπη βάρκα ονόματι Αιγέας. Στο κέντρο της κωμόπολης πρόσφατα άρχισε να κατασκευάζεται το Κέντρο Αγιορείτικης Κληρονομιάς που φιλοδοξεί να φιλοξενεί, προς τέρψη των επισκεπτών του (και κυρίως των γυναικών που αδυνατούν να παραβιάσουν το άβατον), αντικείμενα θρησκευτικής λατρείας ανεκτίμητης αξίας, που σήμερα φυλάσσονται επιμελώς από τους πατέρες της μοναστικής πολιτείας. Το 1932 η Ιερισσός ισοπεδώθηκε από σεισμό. Οι περισσότεροι επισκέπτονται σήμερα την Ιερισσό είτε για να μεταβούν από εδώ στο Άγιο Όρος είτε για τις αμμουδιές της.

Αρχαία Άκανθος

Η αρχαία Άκανθος βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά της Ακτής, της ανατολικής χερσονήσου της Χαλκιδικής, στη θέση της σημερινής Ιερισσού. Ο Θουκυδίδης αναφέρει την Άκανθο, ενώ ο Πλούταρχος ως μεικτή αποικία Ανδρίων και Χακλιδέων, που ιδρύθηκε στην «Ακτή του Δράκοντος», στη θέση προϋπάρχοντος πολιτισμού. Σύμφωνα με τον Ευσέβιο και τα αρχαιολογικά δεδομένα πιθανή χρονολογία ίδρυσής της είναι το 655 π.Χ. Οι οικονομικοί πόροι της προέρχονταν από τον ορυκτό και δασικό της πλούτο αλλά και τα γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα που διακινούταν από το αξιόλογο λιμάνι της.

Η πρώιμη ιστορία δεν είναι γνωστή. Την ανάπτυξή της στην αρχαϊκή περίοδο αντανακλά η μεγάλη κυκλοφορία των νομισμάτων της, που αρχίζει γύρω στο 530 π.Χ. με έμβλημα το ταυροκτόνο λιοντάρι. Είναι γνωστοί τουλάχιστον 92 τύποι. Το πρώτο ιστορικό στοιχείο, ήδη από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ., τη συσχετίζουν με τους περσικούς πολέμους. Ως ελεύθερη πόλη η Άκανθος αρχικά ήταν μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας και αργότερα της Σπαρτιατικής. Στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., σε περίοδο μεγάλης ακμής, αντιτάχθηκε και δεν προσχώρησε ποτέ στη Χαλκιδική Συμμαχία. Το 348 π.Χ. κατακτήθηκε από τους Μακεδόνες χωρίς να καταστραφεί. Αργότερα ενσωματώθηκε στην περιοχή της Ουρανούπολης, η νέα πόλη που ιδρύθηκε στον ισθμό, ανάμεσα στο Στρυμονικό και στο Σιγγιτικό κόλπο, από τον Αλέξαρχο, τον αδελφό του Κασσάνδρου. Σύμφωνα με τον Λίβιο γύρω στο 200 π.Χ. η Άκανθος πολιορκήθηκε από τους Ρωμαίους, που αξιοποίησαν, όπως φαίνεται, τις φυσικές πηγές πλούτου και το λιμάνι της. Η ζωή της Ακάνθου συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια των βυζαντινών μέχρι τα νεότερα χρόνια.

Η αρχαία πόλη εκτείνεται σε γραφική λοφοσειρά, 600 μέτρα περίπου νοτιοανατολικά από τον οικισμό της Ιερισσού, όπου διατηρούνται λείψανα των τειχών, ένα εντυπωσιακό τμήμα της ακρόπολης, διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη και οικοδομικά απομεινάρια ελληνιστικών χρόνων. Στον ίδιο αρχαιολογικό χώρο σώζονται μία ερειπωμένη βυζαντινή εκκλησία και δύο μεταβυζαντινές. Η Άκανθος δεν έχει ανασκαφεί ακόμη συστηματικά αντίθετα με τη νεκρόπολη, που η έρευνά της άρχισε ήδη από το 1973. Ιδιαίτερα εκτεταμένος ο χώρος του νεκροταφείου κατέχει το παράλιο τμήμα της Ιερισσού και αριθμεί μέχρι σήμερα περισσότερους από 600 τάφους.

Χρησιμοποιήθηκε μια μεγάλη χρονική περίοδο, από την αρχαϊκή εποχή μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια, και στη συνέχεια, ίσως με κάποιες διακοπές, μέχρι το 17ο αι. π.Χ. Οι τάφοι εκτείνονται σε δύο ή τρία τουλάχιστον επάλληλα στρώματα, είτε σε μικρό βάθος, στο στρώμα του χώματος, είτε σε μεγαλύτερο, στην άμμο. Η διάταξη των τάφων είναι συνήθως παράλληλη στη γραμμή του αιγιαλού. Ο προσανατολισμός των νεκρών είναι, στις περισσότερες περιπτώσεις, από νοτιοανατολικά (κρανίο νεκρών- στόμιο αγγείων) προς βορειοδυτικά. Στην Άκανθο ενήλικες και παιδιά θάβονται στον ίδιο χώρο σύμφωνα με τα γνωστά ταφικά έθιμα της αρχαιότητας, στα οποία κυριαρχεί ο ενταφιασμός. Χρησιμοποιούνται διάφορα είδη τάφων, όπως ορθογώνιοι λάκκοι είτε απλοί είτε επενδεδυμένοι με πηλό ή πήλινες λάρνακες, συνήθως ακόσμητες, μερικές φορές όμως με ανάγλυφη η ζωγραφική διακόσμηση, κιβωτιόσχημοι τάφοι, κεραμοσκεπείς και εγχυτρισμοί, δηλαδή ταφές μέσα σε πίθους ή μικρότερα αγγεία- αμφορείς, υδρίες, στάμνοι, που αποτελούν και το μεγαλύτερο ποσοστό βρεφικών ή παιδικών ταφών.

Τα κτερίσματα, που συνήθως είναι τοποθετημένα μέσα στους τάφους δίπλα ή επάνω στους νεκρούς, είναι πολυάριθμα και ποικίλα ανάμεσα τους υπερτερούν τα πήλινα αγγεία, είτε για τροφή στερεή ή υγρή. Πολλές φορές τα κτερίσματα που συνοδεύουν τους νεκρούς αποτελούσαν και τα προσωπικά τους αντικείμενα ή σχετίζονταν με τα επαγγέλματα και τις προσωπικές τους ασχολίες, όπως κοσμήματα, περόνες, πόρπες, καθρέφτες, στλεγγίδες, βελόνες, αγκίστρια, κλαδευτήρια, μαχαίρια. Όπλα αποκαλύπτονται σπάνια. Πολύ συχνά, στις γυναικείες και στις παιδικές ιδιαίτερα ταφές, υπάρχουν πήλινα ειδώλια, που απεικονίζουν χθόνιες θεότητες, διάφορες γυναικείες ή ανδρικές μορφές, ηθοποιούς, ερωτιδείς, ζώα. Τα ευρήματα παρουσιάζουν πλατιά τυπολογία και προέλευση. Αντιπροσωπεύονται διάσημα εμπορικά κέντρα του αρχαίου κόσμου και διάφορα εργαστήρια, ενώ είναι αισθητή η παράλληλη ανάπτυξη και της τοπικής παραγωγής. Συγγενικά ταφικά έθιμα, παρόμοιοι τύποι ταφών και ευρήματα απαντούν σε πολλά άλλα νεκροταφεία των αρχαίων πόλεων της Μακεδονίας και της Θράκης και φανερώνουν επιδράσεις, επαφές και εμπορικές συναλλαγές τόσο με την ελληνόφωνη Ανατολή όσο και με γνωστά κέντρα του νησιώτικου χώρου, την Εύβοια, την Αθήνα, την Κόρινθο και τη Βοιωτία.

Ακάνθιοι

Οι Ακάνθιοι συμμάχησαν αρχικά με τους Πέρσες, μετά με τους Αθηναίους και κατόπιν με τους Σπαρτιάτες.

Το 199 π.Χ. την πόλη λεηλάτησαν οι Ρωμαίοι, οι οποίοι την μοίρασαν σε λεγεωνάριους. Κάποια εποχή οι Ρωμαίοι ήταν οι μόνοι κάτοικοι της περιοχής, οι οποίοι την ονόμασαν Ericius, δηλαδή Ερισσός και αργότερα έγινε Ιερισσός.

Η αρχαία Άκανθος απλωνόταν στους λόφους σε μία έκταση περίπου 560 στρεμμάτων. Τα λείψανα, που είναι ορατά σήμερα, είναι ίχνη από την οχύρωση της πόλης και τα σπίτια. Στο κέντρο του οικισμού ανασκάφηκε ένα δημόσιο κτίριο με δύο πηγάδια με μαρμάρινα στόμια.

Οι ανασκαφές στην περιοχή ξεκίνησαν πριν από 25 περίπου χρόνια στο νεκροταφείο της Ακάνθου, ακριβώς πάνω στο οποίο είναι χτισμένη η σημερινή Ιερισσός. Έχουν ερευνηθεί περισσότεροι από 9.000 ελληνιστικοί και κλασσικοί τάφοι και τα περισσότερα ευρήματα βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πολυγύρου.

Το μαύρο αλώνι

Πρόκειται για τοποθεσία στην Ιερισσό όπου το 1821 κατά την επανάσταση στην Χαλκιδική οι Τούρκοι κατά διαταγή του Σιντίκ Γιουσούφ Μπέη έσφαξαν 400 Ιερισσιώτες. Με ύπουλο τρόπο υποσχέθηκε γενική αμνηστία σ΄ όλους όσους θα παραδινόταν. Αφού παραδόθηκαν 400 που πίστεψαν στα λόγια του, τους ανάγκασε με την απειλή των όπλων να χορεύουν. Σε κάθε στροφή του χορού τα σπαθιά των Τούρκων έσφαζαν και από έναν χορευτή. Έκτοτε για να τιμηθεί εκείνη η θυσία, κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα του Πάσχα, στον χώρο αυτό τελείται τρισάγιο και στην συνέχεια στήνεται χορός στον οποίο συμμετέχουν εκατοντάδες Ιερισσιώτες και επισκέπτες. Ο χορός λέγεται καγκελευτός και αναπαριστά την σφαγή. Είναι αργόσυρτος, πάνω στα συρτά και διστακτικά βήματα των καταδικασμένων σε θάνατο.Το τραγούδι είναι γεμάτο υπονοούμενα για την πολυπόθητη λευτεριά, καθώς για πολλά χρόνια μετά, το έθιμο γινόταν με την παρουσία των τούρκων και τα πράγματα δεν μπορούσαν να ειπωθούν ανοιχτά.Στο τελευταίο κομμάτι του τραγουδιού οι δύο πρώτοι, ενώνουν τα χέρια τους δημιουργώντας μια αψίδα αναπαριστώντας τα τεντωμένα σπαθιά των Τούρκων. Απ' αυτή την υποτυπώδη αψίδα περνούν όλοι οι χορευτές δύο φορές, ενώ τα βήματα του χορού συνεχίζονται καθώς και το τραγούδι, που κάθε στροφή του τραγουδιέται εναλλάξ μια από τους άντρες και μια από τις γυναίκες.

Η επίσημη σελίδα της ΕΡΤ για το μαύρο αλώνι αναφέρει: Το σημαντικότερο πασχαλινό έθιμο στην Ιερισσό είναι "Του Μαύρου Νιου Τ' Αλώνι". Γιορτάζεται την Τρίτη ημέρα του Πάσχα, στην ομώνυμη τοποθεσία πάνω στους λόφους. Μετά την επιμνημόσυνη δέηση και την εκφώνηση του πανηγυρικού της ημέρας, οι γεροντότεροι αρχίζουν τον χορό. Σιγά-σιγά πιάνονται όλοι οι κάτοικοι και όλοι μαζί τραγουδούν και χορεύουν όλα τα Πασχαλινά τραγούδια και τελειώνουν με τον "ΚΑΓΚΕΛΕΥΤΟ" χορό, που είναι η αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, κατά την επανάσταση του 1821. Ο χορός περνά κάτω από δάφνινη αψίδα όπου υπάρχουν όπου υπάρχουν δύο παλικάρια με υψωμένα σπαθιά. Ο χορός στη μέση περίπου του τραγουδιού διπλώνεται στα δύο με τους χορευτές να περνούν ο ένας απέναντι από τον άλλο για τον τελευταίο χαιρετισμό.

Κατά την διάρκεια της γιορτής μοιράζονται σε όλους, καφές που βράζει σε μεγάλο καζάνι "ζωγραφίτικος", τσουρέκια και αυγά. Ο χορός επαναλαμβάνεται το απόγευμα στην κεντρική πλατεία του χωριού.

Πώς ξεκίνησε αυτό το Έθιμο

Όταν, σύμφωνα με την παράδοση, το 1821 επαναστάτησαν οι Έλληνες της Χαλκιδικής, οι Τούρκοι γρήγορα κυριάρχησαν, και οι πρόκριτοι, φοβισμένοι για αντίποινα, έφυγαν στα βουνά. Ήρθε τότε το Πάσχα (1845), κι η μικρή πολιτεία, η Ιερισσός, φαινόταν έρημη χωρίς τους Ρωμιούς. Οι Τούρκοι τους αναζήτησαν και τους μήνυσαν να κατέβουν από τα βουνά και δεν θα τους πείραζαν. Την Τρίτη λοιπόν του Πάσχα φάνηκαν όλοι. Όταν έφτασαν στα πρώτα αλώνια, οι Τούρκοι "κράτησαν την υπόσχεσή τους, και δεν τους πείραξαν, τους έβαλαν όμως να περάσουν κάτω από αψίδα που σχημάτιζαν δυο στρατιώτες με τα σπαθιά τους, για να τους δείξουν πώς υποτάσσονται. Περνούσαν οι Έλληνες... ώσπου σε μια στιγμή ένα παλικάρι ντράπηκε για την ταπείνωση... μπροστά μάλιστα στα μάτια της καλής του, άρπαξε τα σπαθιά και τα πέταξε. Φυσικά, τον έσφαξαν οι Τούρκοι επί τόπου.

Από τότε λοιπόν στην Ιερισσό, κάθε Τρίτη του Πάσχα, στις 11 το πρωί, και ποτέ άλλοτε, βγαίνουνε στου "Μαύρου Νιου τ' αλώνι" και χορεύουν τον "καγκελευτό" χορό για μνημόσυνο. Έτσι μάλιστα με τον ίδιον τρόπο, σηκώνοντας τα χέρια σαν αψίδα ψηλά, ώστε να περνούν οι άλλοι από κάτω.

Η ζωή στο δήμο

Ο Δήμος Σταγίρων-Ακάνθου βρίσκεται στην Βόρεια Χαλκιδική, στην προ του Άθω περιοχή και έχει πληθυσμό 8781 κατοίκων, σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Ο πραγματικός πληθυσμός του ξεπερνάει τις 10.000 κατοίκους. Η έκταση του Δήμου ανέρχεται στα 253.373 στρέμματα. Η ονομασία του προήλθε από τα αρχαία Στάγιρα και την αρχαία Άκανθο, πόλεις που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην περιοχή και γενικότερα στην Χαλκιδική από την αρχαιότητα. Η απόστασή του από την Θεσσαλονίκη είναι μόλις 90 χιλιόμετρα και αποτελεί την φυσική είσοδο για την μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους. Αποτελείται από οκτώ (8) τοπικά Διαμερίσματα, της Αμμουλιανής (564 κάτοικοι), της Ιερισσού (3.118 κάτοικοι), των Νέων Ρόδων (1156 κάτοικοι), της Ολυμπιάδας (649 κάτοικοι), της Ουρανούπολης (960 κάτοικοι), των Σταγίρων (372 κάτοικοι), της Στρατονίκης (788 κάτοικοι) και του Στρατωνίου (1174 κάτοικοι). Έδρα του Δήμου είναι η Ιερισσός, όπου και βρίσκονται συγκεντρωμένες όλες οι υπηρεσίες που εδρεύουν στον Δήμο. Λειτουργούν πολυδύναμο Ιατρικό Κέντρο και ιατρείο, ΚΕΠ, αστυνομικό τμήμα, λιμεναρχείο, Πυροσβεστική, 2 νηπιαγωγεία και ισάριθμα Δημοτικά Σχολεία, ένα Γυμνάσιο και ένα Γενικό Λύκειο (Αριστοτέλειο).

Οι κάτοικοι της Ιερισσού, της Στρατονίκης και των Σταγίρων είναι ντόπιοι,οι κάτοικοι του Στρατωνίου είναι απο τα Μπάλλια της Μ.Ασίας και μεταλλωρύχοι από όλη την Ελλάδα, ενώ οι κάτοικοι της Αμμουλιανής, της Ουρανούπολης και των Νέων Ρόδων είναι πρόσφυγες από την Μικρά Ασία.

Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων είναι ο τουρισμός, η αλιεία, τα μεταλλεία, η γεωργία, η υλοτομία και οι υπηρεσίες. Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η φυσική ιδιομορφία του Δήμου, που ξεκινάει από ορεινές και δασώδεις περιοχές, για να καταλήξει σε ανοιχτές θάλασσες και καθαρές αμμουδιές, ενώ παράλληλα το νησάκι της Αμμουλιανής είναι το μοναδικό στην ευρύτερη περιοχή.

Η κύρια οικονομική δραστηριότητα του Δήμου Σταγίρων-Ακάνθου είναι ο τουρισμός. Σημαντική θέση έχουν επίσης η αλιεία, τα μεταλλεία, το εμπόριο, η γεωργία, η κτηνοτροφία και η υλοτομία. Στην Γεωργία, η κατανομή των καλλιεργήσιμων εκτάσεων έχει ως εξής: Αροτραίες καλλιέργειες 60,5%, Λαχανοκομία 0,8%, Δενδρώδεις καλλιέργειες 35,5%, Αμπελουργία 0,1%, Αγραναπαύσεις 2,5%. Οι επικρατέστερες καλλιέργειες στην περιοχή του Δήμου είναι η ελαιοκαλλιέργεια και η καλλιέργεια σκληρού σιταριού.

Η κτηνοτροφία αποτελεί το 18% του ακαθάριστου προϊόντος του πρωτογενούς τομέα. Κυριαρχεί η ποιμενική αιγοτροφία και προβατοτροφία ενώ υπάρχει και οργανωμένη αγελαδοτροφία. Σημαντική είναι και η παραγωγή μελιού.

Παρόλο που τα δάση καλύπτουν το 50% της έκτασης του Δήμου η συμμετοχή της δασικής παραγωγής στην Ακαθάριστη Αξία Παραγωγής είναι μόνο 5%.

Το υπέδαφος είναι πλούσιο σε ορυκτά και μεταλλεύματα στην περιοχή των Μαντεμοχωρίων με οικονομικό ενδιαφέρον και μεγάλη μεταλλευτική παράδοση αιώνων.

Οι δραστηριότητες του δευτερογενή τομέα περιλαμβάνουν τρεις επιμέρους ενότητες:

α) τη μεταποίηση γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, β) τη μεταποίηση των λοιπών προϊόντων πέρα των γεωργικών και κτηνοτροφικών, γ) τις παραδοσιακές και βιοτεχνικές του χώρου των κατασκευών.

Στο Δήμο υπάρχουν καρνάγια παραδοσιακής ναυπηγικής τέχνης, μικρές μονάδες παραγωγής ξυλανθράκων, επίπλων και κουφωμάτων, σιδηροκατασκευών, αλουμινοκατασκευών, παραγωγής σκυροδέματος, ασβεστίου και ταπητουργίας, παραγωγής τσίπουρου, ζαχαροπλαστεία, αρτοποιεία, μεταλλευτικές επιχειρήσεις κ.α. Στον Τουριστικό τομέα υπάρχουν αρκετές Ξενοδοχειακές μονάδες μικρής και μεσαίας δυναμικότητας, αρκετά ενοικιαζόμενα δωμάτια και εστιατόρια.

Ναοί

Η Ιερισσός ανήκει στην Αρχιερατική Περιφέρεια Ιερισσού και Ουρανουπόλεως. Αυτή υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Ιερισσού, Αρδαμερίου και Αγίου Όρους. Κύριοι ναοί είναι το Γενέσιο της Θεοτόκου και ο Άγιος Νικόλαος.

Τ.δ. Ιερισσού

Με 3.118 κατοίκους το 2001, το τοπικό Διαμέρισμα Ιερισσού περιλαμβάνει τους οικισμούς:

*

Νομός Χαλκιδικής : Δήμος Πολυγύρου | Ανθεμούντα | Αρναίας | Ζερβοχωρίων | Καλλικράτειας | Κασσάνδρας | Μουδανιών | Ορμυλίας | Παλλήνης | Παναγίας | Σιθωνίας | Σταγίρων-Ακάνθου | Τορώνης | Τριγλίας Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης Διοικητική διαίρεση νομού Χαλκιδικής