Βροντάει ο Όλυμπος, αστράφτει η Γκιώνα
μουγγρίζουν τ' Άγραφα, σείεται η Στεριά
Στ' άρματα, στ' άρματα εμπρός στον αγώνα
Για τη χιλιάκριβη τη λευτεριά

Η Γκιώνα (αρχαίο Ασέληνον όρος) είναι το υψηλότερο βουνό της Στερεάς Ελλάδας (Ρούμελη) αλλά και το υψηλότερο νότια του Ολύμπου και το πέμπτο συνολικά της Ελλάδας με υψηλότερη κορυφή την Πυραμίδα στα 2.510 μέτρα.

Χαρακτηριστικά

Η Γκιώνα, με χαρακτήρα καθαρά αλπικό, βρίσκεται στο κέντρο του νομού Φωκίδας βορειοδυτικά από την κοιλάδα της Άμφισσας,αποτελεί τμήμα της νότιας απόληξης της οροσειράς της Πίνδου και ενώνεται με τον Παρνασσό ανατολικά, με τα Βαρδούσια δυτικά και με την Οίτη στα βόρεια. Είναι ένα βουνό με σπάνια ομορφιά, με αδρό και ξεκάθαρο ανάγλυφο, με βαθιές χαράδρες, ρεματιές και ασβεστολιθικές ορθοπλαγιές (διαθέτει την μεγαλύτερη ορθοπλαγιά των Βαλκανίων, την Πλάκα της Συκιάς) που το κάνουν δύσβατο. Οι πλευρές της προς το Λιδωρίκι είναι κατάφυτες από έλατα και κέδρους. Διαθέτει πολλά λιβάδια που συντηρούν αιγοπρόβατα. Παρότι ο συνδυασμός των λιβαδιών με τις κάθετες ορθοπλαγιές κυρίως στα δυτικά, συνθέτουν ξεχωριστή αισθητική τοπίου και αποτελούν καταφύγιο για την άγρια ζωή, η βόρεια, ανατολική και νότια πλευρά του βουνού υφίστανται μία ανεπανόρθωτη περιβαλλοντική αλλοίωση από μεταλλεία εξόρυξης βωξίτη. Η Γκιώνα φαίνεται να χωρίζεται στα δύο από τη βαθιά χαράδρα της Ρεκάς που εισχωρεί στον κύριο όγκο του βουνού από τα ανατολικά ενώ η ρεματιά του Λάζου διατρέχει το βουνό από βορράν προς νότον, παράλληλα με το Μόρνο, στα δυτικά. Η Γκιώνα, συγκριτικά με τα Βαρδούσια απέναντι της, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί άνυνδρο βουνό. Δεν έχει ποτάμια, οι πηγές είναι σχετικά λίγες και απ' αυτές αρκετές το καλοκαίρι στερεύουν, ειδικά στα ανατολικά και νότια. Στα ψηλότερα σημεία του βουνού δεν υπάρχουν πηγές γιατί όλες εμφανίζονται στο σημείο επαφής του πορώδους ασβεστόλιθου με το αδιάβροχο στρώμα του φλύσχη. Οι τσοπάνηδες εκμεταλλεύονται στο έπακρο τις πηγές και τα ρέματα. Άλλες υψηλές κορυφές της Γκιώνας είναι η Πέρδικα (2.484 μ.), το Τραγονόρος (2.456 μ.), η Πλατυβούνα (2.346 μ.), ο Προφήτης Ηλίας (2.300 μ), το Κάστρο (2.176 μ.), η Βράϊλα (2.179 μ.), το Παλιοβούνι (2.122 μ.), ο Πύργος (2.066 μ.), ο Μπότσικας (1.948 μ.), το Κοκκινάρι (1.908 μ.) και η Λυρίτσα (1.900 μ.).

Πληθυσμός

Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων της περιοχής είναι η κτηνοτροφία, λιγότερο η υλοτομία και η γεωργία καθώς η Γκιώνα έχει σχετικά άγονο έδαφος. Μεταπολεμικά και επί αρκετά χρόνια, ικανός αριθμός κατοίκων βρήκε ενασχόληση στη δραστηριότητα της εξόρυξης του βωξίτη. Παρ' όλα αυτά, οι θέσεις εργασίας στα μεταλλεία σταδιακά μειώνονται. Τελευταία και η κτηνοτροφική παραγωγή παρουσιάζει και αυτή μειωτικές τάσεις. Οι περισσότερες ορεινές καλλιέργειες έχουν προ πολλού εγκαταλειφθεί. Τα χωριά και οι οικισμοί του βουνού έχουν ιδιαίτερα λίγους μόνιμους κατοίκους. Ο αριθμός τους αυξάνεται μόνον κατά τους καλοκαιρινούς μήνες όταν επιστρέφουν αρκετοί γηγενείς για παραθερισμό. Σημαντική μείωση του πληθυσμού της περιοχής παρατηρήθηκε μετά τον πόλεμο και ειδικά τον Εμφύλιο οπότε παρατηρήθηκε μεγάλο μεταναστευτικό κύμα προς το εξωτερικό και την Αθήνα. 0 τουρισμός στην περιοχή ακόμη δεν διαθέτει την απαιτούμενη υποδομή ώστε να υπάρχει σοβαρό οικονομικό αποτέλεσμα. Τελευταία, κάποια μικρά ξενοδοχεία και ξενώνες έχουν κάνει την εμφάνιση τους στη βόρεια και δυτική πλευρά του βουνού που παρουσιάζουν σχετική κίνηση τα Σαββατοκύριακα.

Λαογραφία

Στην αρχαιότητα η Γκιώνα θεωρείτο τμήμα του Παρνασσού και ονομαζόταν Ασέληνον όρος γιατί σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία εκεί ζούσε ένας βοσκός, ο Ενδυμίων, γιος της Πύρρας και του Δευκαλίωνα, όπου πήγαινε η ημίθεα Σελήνη να τον συναντήσει, στις παρυφές του πανύψηλου βουνού, αφήνοντας τον κόσμο χωρίς φεγγάρι. Κατοικείτο από τους Οζολούς Λοκρούς.

Είναι από τα βουνά που τραγουδήθηκαν ιδιαίτερα από την ελληνική δημοτική ποίηση και το κλέφτικο τραγούδι*. Ήταν κέντρο κλεφτών στα χρόνια της τουρκοκρατίας και θέατρο ιστορικών συγκρούσεων κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, στάθηκε τόπος καταστροφής των τουρκικών δυνάμεων το Μάϊο του 1821.

1 Βροντάει ο Όλυμπος, αστράφτει η Γκιώνα
μουγγρίζουν τ' Άγραφα, σείεται η Στεριά
Στ' άρματα, στ' άρματα εμπρός στον αγώνα
Για τη χιλιάκριβη τη λευτεριά

² H Γκιώνα λέει της Λιάκουρας, κι η Λιάκουρα της Γκιώνας
- Bουνό μου, που 'σαι πιο ψηλά και πιο ψηλά αγναντεύεις,
πού να 'ναι, τι να γίνονται, οι κλέφτες Aνδρουτσαίοι;
- Tι να σου πω, βρε Λιάκουρα, τι να σου πω, βουνό μου,
την κλεφτουριά την χαίρονται οι ψωριασμένοι κάμποι

Παραπομπές

1. ↑ Συχνά οι νοτιότερες κορυφές της Γκιώνας (με την υψηλότερη στα 1908 μ.) αναφέρονται ανακριβώς ως Όρη Λιδωρικίου
   
2. ↑ Λιάκουρα ονομάζεται η υψηλότερη κορυφή του Παρνασσού και από αυτή πολλές φορές ολόκληρος ο Παρνασσός αναφέρεται ως Λιάκουρα
   

Φωτογραφίες της Γκιώνας

• Βόρεια όψη της Γκιώνας
  
• Φωτογραφικό πανόραμα Γκιώνας και Βαρδουσίων
  
• http://www.gianniskofinas.com/Vouna/gkiona.htm
  

Βουνά της Ελλάδας