.

Ελλάδα

Περιφέρεια : Κρήτης
Νομός : Ηρακλείου

Νομός Ηρακλείου Δήμος Ζαρού

-- Δήμος Ζαρού --

Γαλίφα Πεδιάδος - ζωή διά των αιώνων

Είναι χωριό στα κεντροδυτικά της επαρχίας Πεδιάδος που υπάγεται στο νέο (“καποδιστριακό”) Δήμο Επισκοπής. Παλαιότερα ήταν αυτοτελής Κοινότητα επί ογδόντα χρόνια περίπου και πιο παλιά ένα από τα εικοσιτέσσερα χωριά του δήμου Επισκοπής (της λεγόμενης «Κοστέρας», δηλαδή «Εικοσιτετράδας») από το 1880.

Ο πληθυσμός είναι σήμερα περίπου 150 μόνιμοι κάτοικοι και άλλοι 300 έχουν μόνιμη κατοικία σε πόλεις, κυρίως Ηράκλειο και Αθήνα, ενώ συνολικά οι καταγόμενοι από τη Γαλίφα τουλάχιστο κατά τον ένα γονέα ή παππού εν ζωή φτάνουν τους 900 ανθρώπους. Η απογραφή 2001 έδειξε 247 κατοίκους.

Οι Κάτοικοι

Οι Γαλιφιανοί χαρακτηρίζονται ειρηνικοί, εργατικοί, κοινωνικοί, χαμηλών τόνων άνθρωποι. Διατηρούν ένα ήπιο χαρακτήρα και λύνουν τις διαφορές τους χωρίς βία. Η «Γειτονιά» λειτουργεί ακόμη ενωτικά και επικοινωνιακά. Στο καφενείο κάθουνται όλοι κυκλικά-μια παρέα. Παρά κάποιες αντιδικίες και διαχωρισμούς κατά κόμματα κοντά σε κάθε εκλογή, η κοινωνική σχέση δεν διαρρηγνύεται. Πάντα είναι καθολική η συμμετοχή-συμπαράσταση σε χαρές, σε αρρώστιες, σε λύπες και σε δυσκολίες. Μέχρι τώρα δεν έχομε κομματικά καφενεία και όλοι συνευρίσκονται έστω και με αντιθέσεις προσωπικές-ιδεολογικές. Στα Πανηγύρια και τα γλένδια είναι ικανοποιητική η συμμετοχή, ιδίως σε Γάμους - Βαφτίσεις. Χαρακτηριστικό – παλιότερα - αποτελούσαν τα πολλά "ψυχικά" = δωρεάν προσφορά εργασίας στο θέρος, στο τρύγος, στο λιομάζωμα, στο χτίσιμο του σπιθιού, κλπ. Γενικά αποκαλούνταν "η αγία Γαλίφα" .

Το Χωριό - το περιβάλλον

Είναι χτισμένο στο πλάτωμα της κορυφής ενός λόφου συνεχόμενου των ανατολικών υψωμάτων "Άρμενο" και "Κεφαλόπουλο". Περιβάλλεται ακόμη κυκλικά από την "Πέρα Χαλέπα" και τη "Βίγλα" στο βορρά, την "Κεφάλα" στ' ανατολικά, τον "Κάστελλο", τη "Σεϊρα", το "Σγούρο", το "Σωρό (του Παντελή)" και το "Τουπάκι" στο Νότο ενώ στα δυτικά – μόνο - έχει θέα την Επισκοπή και το δεσπόζοντα Άη Μηνά με το καμπαναριό του. Αντίστοιχα τα "κουτούτα" τση Γαλίφας συνορεύουνε με τα αντίστοιχα της Γάλυπε, του Βοριτσίου, του Χαρασσού, του Σμαρίου, των Αποστόλων, της Ι. Μονής Αγκαράθου, της Επισκοπής και τω Σκοπέλω.

Ανάμεσα στο λόφο του Χωριού και τα βορεινά υψώματα περνά το βορεινό ρυάκι στο οποίο συγκλίνουνε και τα ρυάκια των ανατολικών υψωμάτων και της ενδιάμεσης κοιλάδας. Αντίστοιχα ανάμεσα στο λόφο του Χωριού και τα νοτικά υψώματα περνά το νοτικό ρυάκι που ξεκινά από τον κάμπο του Σμαριού και ενισχύεται από τους χειμάρους του "Κερατόλακου", του "Σγούρου" και τον "Τούρκο" . Τα δυο ρυάκια συγλίνουν στην "καμάρα" και αφού παραλάβουν το "Φαράγγι" συνεχίζουν στο ("γαλιφιανόν") ποταμό που προχωρεί και σμίγει με "του Κατσοπρίνη" το ρυακι και τέλος χύνεται στο Κρητικό Πέλαγος στα ανατολικά του οικισμού Γούρνες Πεδιάδος.

Η ομορφιά της Φύσης

Το τοπίο στη Γαλίφα κυριαρχείται από τα γυμνά βουνά που την περιβάλλουν. Αυτά όμως μας αποζημιώνουν με πολλούς τρόπους

· Με την ήρεμη ομορφιά των ανθισμένων θάμνων όλο το Μαρταπρίλη. Φασκομηλιές, θύμοι και ασπαλάθοι ομορφαίνουν όλη την περιοχή και σκορπούν αρώματα στο χώρο.

· Από τις κορυφογραμμές τους φαίνεται η θάλλασσα και τα τουριστικά μέρη στα βόρεια και πολλά χωριά στα δυτικά, μέχρι και η πόλη του Ηρακλείου.

· Με την «ελαιο-αναδάσωση», την ανάπτυξη ελαιώνων στα εύφορα μέρη των βουνών

· Με τα ενδιαφέροντα σημεία τους, όπως «το φαράγγι τσ’ Αγιάς Παρασκής» και το «το Φαράγγι» αλλά και η ωραία ποτάμια διαδρομή Γαλίφα – Σκόπελα, ή οι εγκαταλειπόμενες διαδρομές Γαλίφα – Σμάρι και Γαλίφα – Γάλυπε.

Το Χωριό – ο οικισμός

Το χωριό διατρέχεται από ένα κεντρικό δρόμο στη νότια-κεντρική πλευρά, το λεγόμενο «λειβάδι», από το δρόμο «τση πέρα γειτονιάς» και τη «μεσοχωριά». Μικρές πλατείες έχει μπροστά στα μαγαζά, δηλαδή τα καφενεία και καφεπαντοπωλεία και παρακάτω μπροστά στο κοινοτικό κατάστημα. Τα παλαιά σπίθια με παρόμοια αρχιτεκτονική, μονόσπιτα, καμαρόχτιστα, ονταλίδικα, με την κάμερα ή τον οντά για τον ύπνο, με το τζερτζεμίνι για τα πιθαροβάρελα, το μουτουπάκι με το τζάκι ως κουζίνα κι από πάνω τη λοτζέτα για να ξεραίνουνε τα κιοφτέργια ή τον ξυνόχοντρο ή τα καρύδια και τ' αμύγδαλα και να παίρνουνε τον αέραν τως το καλοκαίρι, και τέλος με την αυλή, όπου υπάρχει, με τα λουλούδια και τη δροσεράδα στον ασκιανό (ίσκιο).

Σημάδια του πολιτισμού

Η Γαλίφα κατοικείται από τα Μινωικά χρόνια, όπως δείχνουν ανεπίσημα ευρήματα μέσα στο χωριό και τα κοντινά ιερά κορυφής κλπ στο Σμάρι, Επισκοπή, στον Άη Λιά κλπ. Να και τα υπάρχοντα σημάδια του Πολιτισμού των κατοίκων της.

1. Αγγεία σε διάφορες εκσκαφές και Κατασκευές από πηλό, χώρων μάλλον έκθλιψης σταφυλιών ή ελαιοκάρπου στ' "αλετρουργειό".

2. Το "πατητήρι" στην ομώνυμη περιοχή, κοινόχρηστο. Τώρα είναι βάση του ναού Σταυρωμένος.

3. Ναοί της

· Β' Βυζαντινής περιόδου της Κρήτης: Αγιά Παρασκή - Άγιος Παντελεήμονας, ναός μοναστηριακός με τοιχογραφίες επαρχιώτη ζωγράφου μέσων 13ου αιώνα

· της Ενετοκρατίας: "Χριστός" - Μεταμόρφωσης του Κυρίου με λιγες σωζόμενες τοιχογραφίες στο θόλο, Άη Δημήτρης ναός μοναστηριακός, Αγιά Μαρίνα και ο Άγιος Νικήτας μέσα στο χωριό - βορεινά, Αγιά Τριάδα (βρίσκεται στα όρια Γαλίφας, ανήκει στην Ι.Μονή Αγκαράθου, το πανηγύρι γίνεται στη Γαλίφα)

· Τουρκοκρατίας: ο ενοριακός Ναός Μιχαήλ Αρχαγγέλου με ένδειξη αποπεράτωσης το 1852 (κατεδαφίστηκε το 1968) αλλά ήταν ο τρίτος Ναός στην ίδια θέση αφού βρέθηκαν ΔΥΟ στήλες- άγιες Τράπεζες - κάτω από τη άγια Τράπεζα που κατεδαφίστηκε

· Σύγχρονοι ναοί: ο νεόδμητος ενοριακός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου (1966-1975), κοιμητηριακός ο Άγιος Νικόλαος (εγκαίνια το 1935:), εξωκλήσια η Παναγία (εγκαίνια το 1955) και ο Σταυρωμένος (ιδιωτικός, προπολεμικά μέχρι 1 μ. οι τοίχοι, αποπεράτωση το 1985; εγκαίνια δεν έχουν γίνει)

4. Ερείπια μοναστηριών "τα κελλιά" στον Άη Δημήτρη και στην Αγιάν Παρασκή

5. Ταφικά μνημεία:

· το μνήμα από πελεκητή πέτρα πίσω από το ιερό του Μιχαήλ Αρχαγγέλου (επισκοπικό; βασιλικό / πριγκηπικό /φεουδαρχικό; )

· Τα μνήματα σε όλο τον αύλειο χώρο του ίδιου ενοριακού Ναού - επωνύμως το μνήμα του παπά-Μικιού (Γεωργίου ιερέως, Ρουσάκη ή Παπαδάκη)

· Τα μνήματα μπροστά στο - μοναστηριακό - ναό του Αγιού Δημητρίου

6. Τα κοινοτικά πηγάδια: το "μέσα πηγάι" ή "κονάκι" – σκεπαστό, σωζόμενο άθικτο, τ' "απόξω", που έχει σκεπαστεί, και το «κάτω πηγάι», που έδωσε νερό στο πρώτο υδραγωγείο το 1962.

7. Η "Καμάρα" στον ποταμό (νοτικό ρυάκι), 1900

8. Το Σκολειό, κτίριο του 1903, ανακαινισμένο το 1998.

9. Η "λίμνη", κοινοτική δεξαμενή ομβρίων (δεκαετία του 1930)

10. Οι τρείς «φάμπρικες», δηλαδή τα λιοτριβειά του χωριού, που σήμερα δεν υπάρχουν.

11. Τα «πατητήργια», μέσα στο σπίτι ή στην αυλή και τ’ αλώνια κοντά στην κορυφογραμή του λόφου του χωριού

12. Σπίθια παραδοσιακά με παρόμοια αρχιτεκτονική, μονόσπιτα, καμαρόχτιστα, ονταλίδικα, με την κάμερα ή τον οντά, με το τζερτζεμίνι, το μουτουπάκι με το τζάκι κι από πάνω τη λοτζέτα. Αυλές περίκλειστες ή ανοιχτές και σώχωρα συμπληρώνουνε το ζωτικό χώρο κατοικίας.

13. Το ευπρεπέστατο Κοιμητήριο, όπου κάθε οικογένεια φιλότιμα ανεγείρει μνήμα προς τιμήν των κεκοιμημένων της.

Σύγχρονης κατασκευής μάρτυρες πολιτισμού μπορούμε να θεωρήσωμε

14. Το Σύγχρονο κοινοτικό κατάστημα, που κοσμεί την σχεικά μεγαλύτερη πλατεία του χωριού

15. Την –απλή- συνεταιριστική αποθήκη, για τις ανάγκες της γεωργικής παραγωγής.

16. Τα καινούργια σπίθια

17. Τους νεόδμητους Ναούς Μιχαήλ Αρχαγγέλου και Σταυρωμένο (βλ. παραπάνω)

18. Τους δρόμους, μέσα στο χωριό, επαρχιακό και αγροτικούς

19. Τα δίκτυα ύδρευσης, άρδευσης, αποχέτευσης, ηλεκτροδότησης, τηλεφωνίας

Ζωή στο Χωριό μας

Η σύγχρονη ζωή χαρακτηρίζεται από την ηρεμία των εργασίμων ημερών, όπου οι παραμένοντες κάτοικοι εργάζονται σε αγροτικές ή κτηνοτροφικές δουλειές την ημέρα, περνούν λίγη ώρα στο καφενείο το βράδυ όπου η φιλική συζήτηση και πότε – πότε τα εύστοχα πειράγματα ανανεώνουν τους δεσμούς και ξεκουράζουν τη σκέψη, ενώ οι γυναίκες παρακολουθούν κυρίως τηλεόραση στο σπίτι όσο δεν ασχολούνται με το μαγείρεμα και το σπίτι.

Αντίθετα τα Σαββατοκύριακα και στις εορτές συρρέουν πολλοί συν γυναιξί και τέκνοις. Το χωριό γεμίζει ζωή αλλά γίνουνται και οι αγροτικές δουλειές της εποχής.

Αυτές τις μέρες πολλές δραστηριότητες «πολιτιστικές» βρίσκουν ευκαιρία να πραγματοποιηθούν: Καρναβάλι, κάλαντα, γλέντια, κλπ

Παραδοσιακά, το μεγαλύτερο γλέντι στη Γαλίφα γινόταν τσ΄ Αγιάς Τριάδας – το βράδυ της Δευτέρας του Αγίου Πνεύματος. Τότε, αποσπέρας, πηγαίνανε πολλοί με τα – στολισμένα χτήματα – στην εκκλησία στη μέση του βουνού μεταξύ χωριού και Μοναστηριού της Αγκαράθου, διανυκτερεύανε και το πρωί συμμετείχαν στη λειτουργία και επί τόπου στο γλέντι Επίσης και τ’ Αρχαγγέλου – 8 Νοεμβρίου. Γλέντια ακόμη γίνονταν Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Φώτα, Αποκρές, Πάσχα. Ενώ το καλοκαίρι υπήρχε συμμετοχή στο πανηγύρι κάθε γειτονικού χωργιού.

Ιστορικά

Η Γαλίφα αναφέρεται στην ενετική απογραφή του Καστροφύλακα το 1538 και σε όλες τις μεταγενέστερες Ενετοκρατίας, Τουρκοκρατίας και σύγχρονες. Όλο το 19ο αιώνα και μέχρι τέλους της Τουρκοκρατίας είχε μόνο χριστιανικές οικογένειες.

Δεν αναφέρουν συγκεκριμένα στοιχεία οι ερευνητές αλλά είναι αυταπόδεικτον ότι οι Γαλιφιανοί ακολουθήσανε πάντα τη μοίρα του λαού της Κρήτης. Τα δε παραπάνω σημάδια αποκαλύπτουν και την πίστη και τις δραστηριότητες του χωριού στα τελευταία 1000 χρόνια. Η δε παράδοση - ανάμνηση για το Σαρακηνό που εμφανίζεται στα δώματα υποδηλώνει την τρομερή Αραβοκρατία - Σαρακηνοκρατία που έκλεισε πριν 1000 χρόνια.

Η Σφαγή τση Γαλίφας

Σε όλες τς επαναστάσεις του περασμένου 19ου αιώνα το χωριό μας ασφαλώς θα έχει δώσει πολλές θυσίες. Στην Επανάσταση του 1897 και σύμφωνα με έγγραφο των οπλαρχηγών ανατολικής Κρήτης και του Αρχηγού Αντωνίου Τρυφίτσου η μεγάλη σφαγή εγίνηκε στο χωριό μας ξημερώματα τη 17η του Μάη του 1897. Οι εγκληματίες ήσανε τουρκεμένοι Κρήτες από Μεσσαρίτικα χωριά. Όπως έχομε ακούσει, όσοι προλάβανε εκατεβήκανε στην Αγιάν Παρασκή. Οι χωριανοί μας που σκοτωθήκανε είναι

· Οι σκοποί στην Πέρα Χαλέπα (η βάρδια: περίπου πέντε άντρες)

· Ο παπα-Μικιός (Γεώργιος (;) Παπαδάκης ή Ρουσάκης) Το μνήμα του θυμούμαστε μπροστά στην κύρια είσοδο του παλιού Μιχαήλ Αρχαγγέλου. Αξίζει ασφαλώς την ιδιαίτερη τιμή του Ιερο-Μάρτυρα μέσα στην εκκλησία.

· Δώδεκα γέροι, γερόντισσες και παιδιά

Δηλαδή δεκαοχτώ άνθρωποι περίπου

Εθνικοί Αγώνες στον εικοστό αιώνα

Στον τρέχοντα και λήγοντα αιώνα οι χωριανοί μας συμμετείχαν πάντοτε στην πρόσκληση της Πατρίδας, π.χ. οι γεννηθέντες το 1890 υπηρετήσανε 10 χρόνια στον Ελληνικό Στρατό που διεξήγαγε δύο βαλκανικούς πολέμους, τον α΄ παγκόσμιο πόλεμο, την επανάσταση της Εθνικής Άμυνας και τη Μικρασιατική εκστρατεία. Θα πρέπει λοιπόν όλων των μετασχόντων τα ονόματα να βρίσκονται στη μνήμη μας. Εξαιρετικά δε εκείνων που θυσιάστηκαν.

Μικρά Ασία

Εχαθήκανε πέντε (οι αδελφοί Δημήτρης, Ηρακλής και Μιλτιάδης Γεωργίου Κτενιαδάκης, Γιάννης Εμμαν. Μανιουδάκης, Νικόλαος (;) Στειακάκης)

Ελληνοϊταλικός πόλεμος στην Αλβανία, Ελληνογερμανικός, Εθνική Αντίσταση, Εμφύλιος.

Οι μετασχόντες είναι πολλοί - οι γεννηθέντες 1906 - 1919. Εχαθήκανε ο Γιάννης του Χτενιαδομιχάλη και ο γιος του Μανόλη Σπανάκη (από τον Άγιο Γεώργιο Λασιθίου). Ειδικότερα

Πόλεμος ελληνοϊταλικός και ελληνογερμανικός Το χωριό συνεισέφερε στον πόλεμο 1940-1941 είκοσι στρατιώτες εκ των οποίων οι απώλειες ήσαν ένας νεκρός (Ιωάννης Κτενιαδάκης του Μιχαήλ και της Σοφίας) και πολλοί παθόντες μόνιμες παθήσεις από κρυοπαγήματα.

Μετά την κατάληψη της ηπειρωτικής Ελλάδας εγκλωβίστηκαν εκεί όλοι για το υπόλοιπο 1941 και το 1942, οπότε σιγά-σιγά κατέβηκαν στην Κρήτη και στο χωριό.

Κατοχή

Στη Μάχη της Κρήτης συμμετείχαν από το χωριό οι γυμναζόμενοι στρατιώτες (γεννηθέντες το 1919-1920). Στο χωριό βρήκαν καταφύγιο τις μέρες της Μάχης και το επόμενο διάστημα οι κάτοικοι των βορειότερων χωριών που είναι κοντά στην παραλία-πεδίο της Μάχης και πολλοί κάτοικοι της πόλης του Ηρακλείου που είχαν δεσμούς με τη Γαλίφα. Στην Κατοχή το χωριό υποστήριξε ενεργά την Εθνική Αντίσταση με άνδρες, εφόδια και διακίνηση πληροφοριών.

1. Αφαίμαξη εργατικού δυναμικού

Αμέσως μετά τη Μάχη της Κρήτης, οι κατακτητές αγγάρευσαν σε διάφορες δουλειές και σε διάφορες περιόδους περίπου 10 άνδρες από το χωριό μας. Στη συνέχεια απαίτησαν ένα σταθερό αριθμό εργατών (με μεροκάματο, το οποίο τάχιστα απαξιώθηκε λόγω του ιλιγγιώδους πληθωρισμού) για τα έργα στο αεροδρόμιο Ηρακλείου. Ο αριθμός αυτός ορίστηκε στους 40, κατά ατυχή δήλωση του τότε προέδρου κοινότητας. Με αποτέλεσμα να αποστερήσει πλήρως το χωριό από αντρικά χέρια για τις αγροτικές εργασίες, με δεδομένο και τον εγκλωβισμό στην ηπειρωτική Ελλάδα των υπηρετούντων στο Βορειοηπειρωτικό και Μακεδονικό μέτωπο στρατιωτών και – τέλος - των αγγαρειών. Η συνέπειες, προφανώς, ήσαν να περιοριστεί η καλλιέργεια δημητριακών, αμπελιού, ελιάς, που στερούνταν επιπλέον τα όποια γεωργικά εφόδια (αγκουανό, απείρι), και να φέρει τη στέρηση και την πείνα στα φτωχά νοικοκυριά.

2. Διαρπαγές Γερμανών Στρατιωτών και Συνεργατών τους

Σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής τόσο ο Γερμανικός Στρατός, όποτε πέρασε από το χωριό, όσο και οι ελάχιστοι ντόπιοι συνεργάτες τους, συστηματικά αρπάζανε με την απειλή των όπλων, λάδι από τα πιθάρια και καρπό από τσι γούβες όσων είχανε, καθώς και από ό,τι παρήγαγε ο κήπος του νοικοκυριού. Παρόμοια τύχη είχανε όλα σχεδόν τα οικόσιτα ζώα των χωριανών ενώ τα κοπάδια ήσαν κυρίως στόχος για εφοδιασμό των ανταρτικών σωμάτων της αντίστασης. Εκτιμάται ότι στη διάρκεια της κατοχής χάθηκε από τις διαρπαγές των Γερμανών και Συνεργατών τους το 90% των οικοσίτων ζώων (~ 400 κεφάλια, πρόβατα, αίγες, αγελάδες-που απασχολούντανε κυρίως για έλξη σε γεωργικές δουλειές) και το 60% της όποιας παραγωγής σε λάδι, δημητριακά και κρασί.

3. Ασθένειες

Λόγω των γενικότερων συνθηκών η περίθαλψη χειροτέρεψε σε ολόκληρη την Κατοχή με συνέπεια πολύ περισσότερους θανάτους από ασθένειες που ίσως σε άλλη περίοδο να μην είχαν τα μοιραία αποτελέσματα. Τέτοιοι θάνατοι εκτιμάται ότι συνέβησαν περίπου 15 σε ανθρώπους παιδικής ή νεαράς ηλικίας.

Συμπέρασμα

Η Γαλίφα Πεδιάδος εξ αιτίας της Γερμανικής ναζιστικής Κατοχής δεν είχε άμεσες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές με εκτελέσεις, εξορίες, φυλακίσεις, κλπ. Υπέστη όμως καταστροφή στην παραγωγή των προς το ζην αναγκαίων και συνακόλουθα τη στέρηση και την πείνα μέσω της αφαίμαξης του εργατικού δυναμικού σε εργασίες των κατακτητών και μέσω της διαρπαγής των γεωργικών προϊόντων και του ζωικού κεφαλαίου υπό των ίδιων και των συνεργατών τους.

Σημ.: Το 1940 η Γαλίφα ήταν Κοινότητα μαζί με τον οικισμό Γάλυπε Πεδιάδος

ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΟΥ ΕΠΡΟΣΦΕΡΑΝ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ Η ΕΞΕΧΩΡΙΣΑΝ

Στην κατηγορία αυτή μπορεί κανείς να εντάξει ή να αποκλείσει πρόσωπα σύμφωνα με την προσωπική - πάντα υποκειμενική - εκτίμηση. Μια πρόταση για πρόσωπα που αναπαύονται εν Κυρίω και που δεν πρέπει να ξεχνούμε ως άτομα και ως Χωριό, (η σειρά είναι ιστορική κατά χρονολογία κοιμήσεως περίπου):

1. Παλαιότεροι

· μοναχός Μητροφάνης

· μοναχός Παιγνιωτάκης

· Ο παπά-Σγουράφος (Γεώργιος Ρουσάκης ή Ζωγραφίδης, πατέρας του Μητροπολίτη Τίτου)

· ιερεύς Ευμένιος

· Ο Μανιός (Εμμανουήλ Νικ. Μανιουδάκης) Δήμαρχος του τέως Δήμου Επισκοπής

· Ο Τίτος Ζωγραφίδης, ο Επίσκοπος Πέτρας και μετά Μητροπολίτης Κρήτης , μορφή μεγάλης εκκλησιαστικής και εθνικής δράσεως.

· Ο Αρχιμ. Κύριλλος Ρουσάκης Ηγούμενος της Ι. Μ. Αγκαράθου

· Ο υποστράτηγος επ' ανδραγαθία Μιχαήλ Βασιλάκης

· Ο Δάσκαλος Γεώργιος Εμμ. Γραφανάκης: ο πρώτος δάσκαλος, από το 1899 μέχρι το 1949, και ιδρυτής του Δημοτικού Σχολείου Γαλίφας.

2. Από τους νεώτερους

· Ο Κωνσταντίνος Νικ. Μανιουδάκης

· Ο δάσκαλος (Γεώργιος Θεοδ. Γρινάκης) από το 1963 μέχρι το 1973

· Ο Γραμματικός Κωνσταντίνος Μανούσου Βιτσαξάκης

· Ο Αριστείδης Κων. Πλουμής

· Ο Διονύσης Ελευθ. Ρουσσάκης

Νομός Ηρακλείου : Δήμος

Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης Διοικητική διαίρεση νομού Ηρακλείου.

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης

1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License

Γαλίφα Ηρακλείου

.