Η Δεκέλεια (αρχαία ελληνικά: Δεκέλεια), (ο δήμος: Δεκελείας, Δήμος Δεκελειών) ήταν αρχαίος οικισμός - πόλη και δήμος της Ιπποθοωντίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας).

Ο Στράβων, αναφερόμενος στον ιστορικό Φιλόχορο και το έργο του «Ατθίς» (ή Ατθίδες ή Ιστορίαι) λέει ότι η Δεκέλεια ήταν μια από τις δώδεκα πόλεις, οι οποίες ιδρύθηκαν στην Αττική από τον μυθικό βασιλιά της Αθήνας, Κέκροπα και αργότερα ο Θησέας την ένωσε με την πόλη της αρχαίας Αθήνας.[1] Στη συνέχεια έγινε ένας από τους δήμους της Αττικής (δήμος Δεκελειών).

Η Δεκέλεια, αναφερόμενη και ως Δεκέλεια Αττικής, σήμερα είναι ευρύτερη περιοχή, η οποία περιλαμβάνει την ομώνυμη συνοικία–οικισμό,[2] καθώς επίσης και την περιοχή του σημερινού Τατοΐου. Η Δεκέλεια υπάγεται στον Δήμο Αχαρνών και στην περιοχή της είναι εγκατεστημένα διάφορα τμήματα της Πολεμικής Αεροπορίας, στην Αεροπορική Βάση Δεκέλειας (ή Αεροδρόμιο Τατοΐου), καθώς επίσης το Μουσείο της Πολεμικής Αεροπορίας και η Σχολή Ικάρων. Επίσης εκεί κοντά βρίσκονται το Ολυμπιακό χωριό και το παλαιό βασιλικό ανάκτορο του Τατοΐου.

Ονομασία

Ο δήμος πήρε το όνομά του, από τον μυθικό επώνυμο ήρωα, Δέκελο.
Τοποθεσία του αρχαίου δήμου
Η Δεκέλεια, η Αθήνα και η Σπάρτη.

Ο δήμος της Δεκελείας, ήταν δήμος των Μεσογείων.[3] Η Δεκέλεια βρισκόταν στις πλαγιές του όρους της Πάρνηθας, στην αρχαία οδό μεταξύ Αθήνας και Ωρωπού. Στην περιοχή της αρχαίας πόλης, βρίσκεται σήμερα η παλαιά θερινή κατοικία της πρώην ελληνικής βασιλικής οικογένειας, γνωστή και ως ανάκτορο του Τατοΐου. Ειδικότερα, το κέντρο του αρχαίου δήμου της Δεκέλειας τοποθετείται στην έκταση όπου βρίσκονταν οι στάβλοι του παλατιού. Από την Δεκέλεια ήταν ορατή η αρχαία Αθήνα και από τα υψηλότερα σημεία του δήμου μπορούσε κάποιος να δει τα πλοία που εισέρχονταν στα λιμάνια του Πειραιά.[4][5] Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη η Δεκέλεια βρισκόταν περίπου 120 στάδια βόρεια των Αθηνών και άλλα τόσα τη χώριζαν από τη Θήβα -ίσως και λίγο παραπάνω, όπως γράφει ο ίδιος.[4] Αυτή η απόσταση σήμερα αντιστοιχεί στα 20-22 χιλιόμετρα. Το Τατόι απέχει από το κέντρο της Αθήνας 15 χιλιόμετρα και άρα η Δεκέλεια απλωνόταν λίγο βορειότερα. Αν και η ακριβής τοποθεσία του δήμου αυτού δεν έχει προσδιορισθεί και δεν έχει ακόμα ταυτιστεί επακριβώς, οι σύγχρονοι μελετητές, όπως ο John S. Traill πιστεύουν, ότι ο δήμος βρίσκεται σε θέση κοντά στο Τατόι,[6] το οποίο υπάγεται στον Δήμο Αχαρνών.

Από τους ερευνητές του 19ου αιώνα ο Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής[7] τοποθετεί τον δήμο στο τότε χωριό Τατόι, ενώ ο Διονύσιος Σουρμελής τον τοποθετεί στην περιοχή της Μαλακάσσας.[8]
Η σημασία της περιοχής

Η Δεκέλεια ήταν σημαντική για την επιβίωση της αρχαίας Αθήνας, επειδή ήταν πάνω στην "εθνική οδό" της εποχής εκείνης και από εκεί περνούσαν σχεδόν όλες οι χερσαίες εισαγωγές προϊόντων από τη Βοιωτία και την Εύβοια. Εντούτοις η κατοχή της από τους Λακεδαιμονίους στον Πελοποννησιακό Πόλεμο δεν υπήρξε απόλυτα καθοριστική από μόνη της στην αρχή, γιατί οι Αθηναίοι συνέχιζαν τις εισαγωγές τροφίμων με τα πλοία τους, από το λιμάνι του Πειραιά. Όταν αργότερα με έδρα τη Δεκέλεια οι Λακεδαιμόνιοι απέκοψαν την Αθήνα και από το Λαύριο, τότε το κόστος για την αθηναϊκή οικονομία ήταν ανυπολόγιστο, επειδή χάθηκε η πρόσβαση στα μεταλλεία αλλά και χιλιάδες δούλοι που δούλευαν εκεί και που δοθείσης της ευκαιρίας διέφυγαν αμέσως.[9] Επίσης χάθηκαν πολλές ατομικές περιουσίες γιατί εκτός από τους Σπαρτιάτες που κατέστρεφαν τις καλλιέργειες, έκαναν καθημερινά επιδρομές και οι Θηβαίοι, που με την κάλυψη των Σπαρτιατών άρπαζαν άλογα, πρόβατα ακόμα και έπιπλα των Αθηναίων. Οι τελευταίοι ζούσαν πια έγκλειστοι στα τείχη της πόλης τους και παρακολουθούσαν ανήμποροι να καταστρέφονται οι περιουσίες τους στην ύπαιθρο. Το αρχηγείο των Σπαρτιατών είχε εγκατασταθεί[10] στο λόφο του Παλαιοκάστρου, εκεί που σήμερα βρίσκονται οι βασιλικοί τάφοι.
Η συμμετοχή του δήμου στην αρχαία Βουλή

Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,[11] ως μέλος της Ιπποθοωντίδας φυλής, συμμετείχε με 4 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη (307/306 – 224/223 π.Χ.) και την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) ο δήμος αντιπροσωπευόταν με 6 βουλευτές στη Βουλή των 600. Κατά την τέταρτη (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου.
Οι κάτοικοι της Δεκέλειας

Ο δημότης της αρχαίας Δεκελείας ονομαζόταν Δεκελεεύς ή Δεκελειεύς.[12] Η θέση του δήμου έδωσε τη δυνατότητα στην πόλη της Αθήνας να ελέγχει τη διαδρομή μέσω της Δεκελείας, από την οποία γινόταν μεγάλο μέρος της άμεσης κίνησης των σιτηρών από την Εύβοια προς την Αθήνα.[9] Ο Μαρδόνιος, κατά τη Δεύτερη περσική εισβολή στην Ελλάδα, όταν αποχώρησε από την Αθήνα, πριν από την Μάχη των Πλαταιών ( 479 π.Χ.), μαζί με τα στρατεύματά του, επέλεξε τη διαδρομή αυτήν και πέρασε μέσα από την Δεκέλεια, υποχωρώντας προς τα βόρεια.[13] Την τοποθεσία της Δεκελείας και τους δημότες της φαίνεται ότι εκτιμούσαν επίσης οι αρχαίοι Σπαρτιάτες. Σύμφωνα με τον μύθο ήταν οι κάτοικοι της Δεκέλειας, ή τουλάχιστον ο βασιλιάς τους Δέκελος, που αποκάλυψαν στους Διόσκουρους την θέση της Ωραίας Ελένης, την οποία είχε απαγάγει ο Θησέας και την είχε κρύψει στις Αφίδνες. Ως ανταμοιβή, η Δεκέλεια και οι κάτοικοί της απολάμβαναν ιδιαίτερα προνόμια από τους αρχαίους Σπαρτιάτες, συμπεριλαμβανομένης της απαλλαγής από όλους τους φόρους, και το σημαντικότερο, την προστασία της γης τους κατά τα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου, όταν οι Σπαρτιάτες είχαν εισβάλει στην Αττική. Η Δεκέλεια, τότε είχε γλιτώσει από πολλές καταστροφές.
Σπαρτιατική φρουρά της Δεκελείας

Το 413 π.Χ., ίσως και με τη συμβουλή του Αλκιβιάδη, ο οποίος βρισκόταν εξόριστος στην Σπάρτη, οι Σπαρτιάτες κατέλαβαν την Δεκέλεια και εγκατέστησαν εκεί μόνιμη φρουρά. Για το γεγονός αυτό η τελική φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου ονομαζόταν δεκελεική φάση ή Δεκελεικός πόλεμος. Η παρουσία της εχθρικής φρουράς υποχρέωσε τους Αθηναίους να μεταφέρουν τα σιτηρά τους μέσω της θάλασσας, με την παράκαμψη από το ακρωτήριο του Σουνίου, με μεγάλη χρηματική δαπάνη, ενώ οι Σπαρτιάτες εμπόδιζαν τους Αθηναίους αγρότες στην καλλιέργεια της γης και παρεμπόδιζαν τους Αθηναίους εργάτες των ορυχείων στα Μεταλλεία του Λαυρίου να προβαίνουν στην εξόρυξη ορυκτών.[9] Οι Σπαρτιάτες προέτρεψαν επίσης τους σκλάβους να επαναστατήσουν ενάντια στους κυρίους τους. Ο Θουκυδίδης λέει ότι 20.000 σκλάβοι διέφυγαν προς την Δεκέλεια. Το 411 π.Χ. κατέλαβαν την εξουσία οι ολιγαρχικοί, με την ανάδειξη της λεγόμενης «Βουλής των Τετρακοσίων» και την εγκαθίδρυση ολιγαρχικού κράτους, υπό τον έλεγχο της σπαρτιατικής φρουράς, που τους είχε ενισχύσει. Όταν η ολιγαρχία ανατράπηκε, πολλά από τα σημαίνοντα πρόσωπα αυτής, όπως ο Πείσανδρος, ο Χαρικλής και ο Αλεξικλής κατέφυγαν στη Δεκέλεια. Η σπαρτιατική φρουρά παρέμεινε μέχρι το τέλος του πολέμου, δηλαδή ως το 404 π.Χ., όταν και πάλι την εξουσία στην Αθήνα ανέλαβε ένα επίσης ολιγαρχικό σύστημα, αυτό των Τριάκοντα Τυράννων.
Προσωπικότητες από την Δεκέλεια

Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τον δήμο της Δεκελείας, όπως ο επιστάτης της αρχαίας Βουλής Γλαύκιππος ο Δεκελεεύς, ο διαιτητής Δίφιλος ο Δεκελεεύς κ.α.[14] Από τους πλέον γνωστούς, οι οποίοι είχαν κάποιου είδους σχέση με το δήμο ή την περιοχή του ήταν επίσης οι:

Σωφάνης, γεννήθηκε τον έκτο αιώνα π.Χ., (είχε ενταχθεί στον δήμο).

Δείτε επίσης

Αρχαία Αθήνα
Ιπποθοωντίδα φυλή
Τατόι

Παραπομπές - σημειώσεις

Στράβων, «Γεωγραφικά», Θ', 1.20: [...] "Κέκροπα πρῶτον εἰς δώδεκα πόλεις συνοικίσαι τὸ πλῆθος, ὧν ὀνόματα Κεκροπία Τετράπολις Ἐπακρία Δεκέλεια Ἐλευσὶς Ἄφιδνα (λέγουσι δὲ καὶ πληθυντικῶς Ἀφίδνας) Θόρικος Βραυρὼν Κύθηρος Σφηττὸς Κηφισιά * * * πάλιν δ᾽ ὕστερον εἰς μίαν πόλιν συναγαγεῖν λέγεται τὴν νῦν τὰς δώδεκα Θησεύς". [...]
[...] "Δεκέλεια: Οικισμός ενσωματωμένος στον δήμο Αχαρνών του νομού Αττικής. Η Δ. ονομάζεται και Τατόι. Η ονομασία Δ. αναφέρεται και σε περιοχή της Αττικής κατά την αρχαιότητα, η οποία βρισκόταν στις νοτιοανατολικές πλαγιές της Πάρνηθας. Ήταν μία από τις 12 πόλεις της αρχαίας Αττικής που ίδρυσε ο Κέκροπας και αργότερα αποτέλεσε δήμο της Ιπποθοωντίδας φυλής. Η αρχαία Δ. απείχε περίπου 20 στάδια από την Αθήνα και, σύμφωνα με τις νεότερες αρχαιολογικές έρευνες, ταυτίζεται με το σημερινό κτήμα Τατοΐου. Στην περιοχή αυτή ανακαλύφθηκαν επιτύμβιες επιγραφές, μεταξύ των οποίων και το σημαντικό ψήφισμα των Δημοτιωναδών, καθώς επίσης και ερείπια του τείχους που είχαν ανεγείρει οι Λακεδαιμόνιοι το 413 π.Χ., όταν κατέλαβαν τη Δ. Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, στον δρόμο που συνέδεε την Αθήνα με τη Δ. βρισκόταν και ο τάφος του μεγάλου τραγικού ποιητή Σοφοκλή". [...], Δεκέλεια.
[...] "Decelea: (Δεκέλεια; Dekéleia). Attic Mesogeia deme of the Hippothonti phyles; four bouleutai. Part of the Attic Dodecapolis (Str. 9,1,20). In the former royal palace gardens of Tatoï (Thuc. 7,19,2) 120 stadiums north of Athens and south of the pass which, to the south-east of the Katsimidi, leads to Oropus and Tanagra (Thuc. 7,28,1; Hdt. 9,15). In 413 BC, the Spartans fortified D. (Thuc. 7,19,2; [1. 15 fig. 7; 3. 56f.; 4. 141f.]; hence the name of the ‘Decelean War’); they occupied D. until 404 BC". [...], Lohmann, Hans (Bochum), Decelea
Θουκυδίδης, «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου», Βιβλίο Ζ΄, 19: [..] "[19.1] τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου ἦρος εὐθὺς ἀρχομένου πρωίτατα δὴ οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσέβαλον• ἡγεῖτο δὲ Ἆγις ὁ Ἀρχιδάμου Λακεδαιμονίων βασιλεύς. καὶ πρῶτον μὲν τῆς χώρας τὰ περὶ τὸ πεδίον ἐδῄωσαν, ἔπειτα Δεκέλειαν ἐτείχιζον, κατὰ πόλεις διελόμενοι τὸ ἔργον. [19.2] ἀπέχει δὲ ἡ Δεκέλεια σταδίους μάλιστα τῆς τῶν Ἀθηναίων πόλεως εἴκοσι καὶ ἑκατόν, παραπλήσιον δὲ καὶ οὐ πολλῷ πλέον καὶ ἀπὸ τῆς Βοιωτίας. ἐπὶ δὲ τῷ πεδίῳ καὶ τῆς χώρας τοῖς κρατίστοις ἐς τὸ κακουργεῖν ᾠκοδομεῖτο τὸ τεῖχος, ἐπιφανὲς μέχρι τῆς τῶν Ἀθηναίων πόλεως".
Ξενοφών, «Ελληνικά», Βιβλίο Α΄, κεφάλαιο I, 35: [...] "Ἆγις δὲ ἐκ τῆς Δεκελείας ἰδὼν πλοῖα πολλὰ σίτου εἰς Πειραιᾶ καταθέοντα, οὐδὲν ὄφελος ἔφη εἶναι τοὺς μετ' αὐτοῦ πολὺν ἤδη χρόνον Ἀθηναίους εἴργειν τῆς γῆς, εἰ μή τις σχήσοι καὶ ὅθεν ὁ κατὰ θάλατταν σῖτος φοιτᾷ". [...]
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 137.
Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, "Τα Ελληνικά, ήτοι περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική και στατιστική της αρχαίας και νέας Ελλάδος. Συνταχθείσα υπό Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, εις τρεις τόμους. Ων ο Α' διαλαμβάνει την Στερεάν, Ανατολικήν και Δυτικήν Ελλάδα, ο Β' την Πελοπόννησον και ο Γ' τας νήσους τας τε ελευθέρας και μη, και τον πίνακα, και εκδοθείσα υπό Κωνσταντίνου Αντωνιάδου."... τόμοι 1-3, Εκ του τυπογραφείου Κ. Αντωνιάδου. Εν Αθήναις 1853-1854, Ta Hellenkika: etoi perigraphe, geographike, historike, archaiologike, kai statistike tes archaias kai neas Hellados, Iakobos R. Rankabes, Ek tou typ. K. Antoniadou, 1853, Τόμος 1, σελ. 234-235: [...] "Δεκέλεια, δήμος φυλής Ιπποθοοντίδος, εις των προ του Θησέως δώδεκα αρχαίων, και κώμη επί της οδού της προς τον Ωρωπόν, απέχουσα 120 στάδια της πόλεως Αθηνών, και τοσούτον επίσης των ορίων της Βοιωτίας (5 = Θουκυδ. β. 7. κ. 19.). Προ της μάχης των Πλαταιών ο Μαρδόνιος μετα του Στρατεύματος αυτού δια της Δεκελείας μετέβη εκ της Αττικής εις την Βοιωτίαν (6 = ηροδοτ. β. 9. κ. 15.). Κατά δε το 19 έτος του Πελοποννησιακού πολέμου οι Λακεδαιμόνιοι υπό τον Άγιν ωχύρωσαν, κατά προτροπήν του Αλκιβιάδου, την Δεκέλειαν, και το οχύρωμα κατεσκευάσθη επί του πεδίου καθ' ο η χώρα ην μάλλον εκτεθειμένη εις τας επιδρομάς των πολεμίων• ην δε σύνοπτον μέχρι της πόλεως των Αθηναίων (7 = Θουκυδ. β. 6. κ. 93. και β. 7, κ. 18.19.), και είχον αυτό οι Λακεδαιμόνιοι ορμητήριον κατά τον από της Δεκελείας Δεκελικον ονομασθέντα πόλεμον (8 = Στραβ. β. 9. σ. 396.). Οι Λακεδαιμόνιοι προτερον κατά το τέλος εκάστου θέρους εβιάζοντο να αποσύρωνται της Αττικής, αλλά γενόμενοι κύριοι του όχυρώματος τούτου, συνεκεντρώθησαν ασφαλώς εν αυτώ, και διαμένοντες και διαχειμάζοντες, εδύναντο απ' αυτού να φθείρωσι πολύ μέρος της χώρας, και προυξένησαν του λοιπού πλείονα βλάβην εις τους Αθηναίους ή καθ' άπαντα τον προλαβόντα χρόνον του πολέμου, διότι η εξ Ευβοίας συνήθως δια του Ωρωπού μετακομιζομένη συγκομιδή κατέστη δυσχερής, ο γεωργός δέν εδύνατο πλέον να συλλέγη εν ασφαλεία τους καρπούς αυτού, αι εργασίαι των μεταλλείων διεταράχθησαν, οι δούλοι αγεληδόν απεδίδρασκον, και αι Αθήναι εκ των συνεχών εκδρομών της φρουράς της Δεκελείας ήσαν εις ακατάπαυστον στάσιν πολιορκίας• διο και κατέστη η Δεκέλεια τοσούτον λόγου αξία ως προς τα τότε πράγματα, ώστε ο από τούδε πόλεμος ωνομάσθη Δεκελικός (1 = Θουκυδ. β. 6. κ. 91.). Η άλωσις της Δεκελείας υπό των Λακεδαιμονίων εγένετο προς τους Αθηναίους αρχή σειράς αλληλοδιαδόχου χρηματικών αποριών και δυστυχημάτων στρατιωτικών ά επέφερον μετά οκτώ έτη την άλωσιν των Αθηνών εν αις εισήλθεν η φρουρά της Δεκελείας. Οι δημόται Δεκελείς. - Το χωρίον Τατόι κείται παρά την θέσιν της Δεκελείας (2 = Ληκ. Δημ.)". [...]
Διονύσιος Σουρμελής, "Αττικά: ή περί δήμων Αττικής εν οις και περί τινων μερών του Άστεως". Υπό Διονύσιου Σουρμελή. Έκδοσις πρώτη. Τύποις Αλεξάνδρου Κ. Γκαρπολά, Εν Αθήναις 1854 και "Attika hē peri dēmōn Attikēs en hois kai peri tinōn merōn asteōs", Dionysios Surmelēs, Gkarpola, 1854, σελ. 18-19: [...] "Δεκέλεια, ο δημότης Δεκελεύς• εκλήθη από του ήρωος Δεκέλου, ή Δεκελέως, ζήσαντος κατά τους ηρωϊκούς χρόνους. Απέχει δε των Αθηνών σταδίους εκατόν είκοσι κατά τον Θουκυδίδην, ωσαύτως και από Βοιωτίας πλήρεις σταδίους 120 (β.ζ. κ. ιθ'). Η πόλις αύτη υπήρξεν ονομαστή εν τω πελοποννησιακώ πολέμω δια την άλωσίν της υπό των Λακεδαιμονίων, και διότι εχρημάτισεν ορμητήριον αυτών κατά των Αθηναίων• ωνομάσθη δε ο απ' αυτής πόλεμος Δεκελειακός. Και η πόλις αυτη απώλεσε το όνομά της εκ της απαιδευσίας και βαρβαρότητος, μάλιστα δε από των Σταυροφόρων Φράγκων, Σικελών, Γάλλων, Ιταλών, των την Αττικήν κρατησάντων από του έτους 1203 μέχρι του 1456. Οι εντόπιοι εις την διαφθοράν της γλώσσης επρόφερον Δεκέλλαν την Δεκέλειαν• οι ειρημένοι Φράγκοι δεν ηδύναντο ειμή να την προφέρωσι de cella, όπερ σημαίνει ταμείον, αποθήκην τροφίμων, το καθ' ημάς κελλάρι• το de cella είνε συνώνυμον τω de cassa• το δε de μόριον ή άρθρον φέρει σημασίαν τιμής και προνομίου. Κατ' αυτούς τους χρόνους ο τόπος της Δεκελείας ήτον έρημος και ακατοίκητος, ως μέχρι σήμερον. Οι Φράγκοι διαβαίνοντες από Χαλκίδος δια της Δεκελείας εις Αθήνας (διότι κατείχον συγχρόνως και την Εύβοιαν) και μην ευρίσκοντες ουδεμίαν ανάπαυσιν, ουδέ καν τρόφιμόν τι εις την κατ' αυτούς de cella ή de cassa, εκάλεσαν αυτήν, και δικαίως, mala cella, mala cassa• και έκτοτε μέχρι σήμερον καλείται υπό των χωρικών Μαλακάσσα. Διϊσχυρίζομαι δε ότι η σημερινή Μαλακάσσα είνε η Δεκέλεια, πρώτον ότι η απόστασίς της απ' Αθηνών είνε κατά το μέτρον του Θουκυδίδου, δεύτερον ότι κείται πλησίον της παλαιάς οδού της φερούσης από Ωρωπού εις Αθήνας• και η θέσις αύτη είνε οχυροτέρα των πέριξ έτερων θέσεων. Ότι η Δεκέλεια έκειτο παρά την οδόν του Ωρωπού, βεβαιοί τούτο ο Θουκυδίδης εν οις λέγει• «η των επιτηδείων παρακομιδή εκ της Ευβοίας πρότερον, εκ του Ωρωπού κατά γην δια της Δεκελείας Θάσσον ούσα, περί το Σούνιον κατά θάλασσαν πολυτελής εγίγνετο» (β. ς'. κ. κή). Το δε όρος της Δεκελειας καλείται νυν υπό τινων μεν Μπελέτζι, υπό τινων Ντελέτζι, ήτοι κατά μετάθεσιν στοιχείου Δεκέλι, ό έστι Δεκέλεια. Το ορος τούτο έχει ύψος ουκ ολίγον, και εξ αυτού φαίνονται αι Αθήναι και ο Πειραιεύς". [...]
Θουκυδίδης, «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου», Βιβλίο Ζ΄, 27-28: [...] " [27.5] τῆς τε γὰρ χώρας ἁπάσης ἐστέρηντο, καὶ ἀνδραπόδων πλέον ἢ δύο μυριάδες ηὐτομολήκεσαν, καὶ τούτων τὸ πολὺ μέρος χειροτέχναι, πρόβατά τε πάντα ἀπωλώλει καὶ ὑποζύγια• ἵπποι τε, ὁσημέραι ἐξελαυνόντων τῶν ἱππέων πρός τε τὴν Δεκέλειαν καταδρομὰς ποιουμένων καὶ κατὰ τὴν χώραν φυλασσόντων, οἱ μὲν ἀπεχωλοῦντο ἐν γῇ ἀποκρότῳ τε καὶ ξυνεχῶς ταλαιπωροῦντες, οἱ δ' ἐτιτρώσκοντο. [28] [28.1] ἥ τε τῶν ἐπιτηδείων παρακομιδὴ ἐκ τῆς Εὐβοίας, πρότερον ἐκ τοῦ Ὠρωποῦ κατὰ γῆν διὰ τῆς Δεκελείας θάσσων οὖσα, περὶ Σούνιον κατὰ θάλασσαν πολυτελὴς ἐγίγνετο• τῶν τε πάντων ὁμοίως ἐπακτῶν ἐδεῖτο ἡ πόλις, καὶ ἀντὶ τοῦ πόλις εἶναι φρούριον κατέστη. [28.2] πρὸς γὰρ τῇ ἐπάλξει τὴν μὲν ἡμέραν κατὰ διαδοχὴν οἱ Ἀθηναῖοι φυλάσσοντες, τὴν δὲ νύκτα καὶ ξύμπαντες πλὴν τῶν ἱππέων, οἱ μὲν ἐφ' ὅπλοις † ποιούμενοι †, οἱ δ' ἐπὶ τοῦ τείχους, καὶ θέρους καὶ χειμῶνος ἐταλαιπωροῦντο". [...]
James R. McCredie, "Fortified military camps in Attica", σελ. 58.
Δεκελ Attica (IG I-III), στην ιστοσελίδα: epigraphy.packhum.org
Στέφανος Βυζάντιος, "Εθνικά", ("Stephani Byzantii Ἐθνικων quæ supersunt." Gr. Edidit Anton Westermann, Λειψία 1839), [...] "Δεκέλεια, δήμος της Ιπποθοωντίδος φυλής, από Δεκέλου του ηγησαμένου τοις Διοσκούροις εις Αφίδνας, ως Ηρόδοτος εννάτω. (c.73). ο δημότης Δεκελειεύς. το τοπικον Δεκελειάθεν' τα γάρ από οξυτόνων εις α ή εις η γιγνόμενα δια του ηθεν ή αθεν προπερισπάται. παρά δε Καλλιμάχω Δεκελειόθεν. Δεκελειάζε, Δεκελειάσι". [...], σελ. 100.
Ηρόδοτος, «Ἱστορίαι» Βιβλίο Θ', «Καλλιόπη», 15: [...] "μετὰ δὲ ταῦτα Μαρδονίῳ ἦλθε ἀγγελίη ὡς ἁλέες εἴησαν οἱ Ἕλληνες ἐν τῷ Ἰσθμῷ. οὕτω δὴ ὀπίσω ἐπορεύετο διὰ Δεκελέης• οἱ γὰρ βοιωτάρχαι μετεπέμψαντο τοὺς προσχώρους τῶν Ἀσωπίων, οὗτοι δὲ αὐτῷ τὴν ὁδὸν ἡγέοντο ἐς Σφενδαλέας, ἐνθεῦτεν δὲ ἐς Τάναγραν•" [...]

Δημότες της Δεκελείας. Αναζήτηση με τη λέξη-κλειδί στον τόπο (Place): DEKELEEUS (στα κεφαλαία αγγλικά), στις ιστοσελίδες: empressattica.com και atheniansproject.com του Προγράμματος «Αθηναίοι» = Athenians Project

Πηγές – βιβλιογραφία

Πρωτογενείς πηγές

Ηρόδοτος, «Ἱστορίαι» Βιβλίο Θ', «Καλλιόπη», 15.
Θουκυδίδης, «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου», Βιβλίο Ζ΄, 19, Βιβλίο Ζ΄, 27-28.
Ξενοφών, «Ελληνικά», Βιβλίο Α΄, κεφάλαιο I, 35.
Στράβων, «Γεωγραφικά», Θ', 1.20.
Ελληνικές επιγραφές - IG Δεκελ Attica (IG I-III).

Δευτερογενείς πηγές

Decelea, στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com,
Ουίλλιαμ Σμιθ, Το συγκεκριμένο λήμμα περιλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα: Smith, William, επιμ. (1854–1857). «Attica – 51 (Deceleia)». Dictionary of Greek and Roman Geography. London: John Murray. Attica – 51 (Deceleia)
John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council,“Attica”. Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, ISBN 978-0-87661-514-0
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 137.
Peter Siewert, "Die Trittyen Attikas und die Heeresreform des Kleisthenes", C.H. Beck, München 1982, ISBN 3406080634, ISBN 9783406080630
James R. McCredie, "Fortified military camps in Attica", Hesperia Supplement XI, 1966.
John V. A. Fine, "The Ancient Greeks: A Critical History", Harvard University Press, 1983.
Malcolm F. McGregor, "The Athenians and their Empire", Vancouver, University of British Columbia Press, 1987.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

«Dekeleia» (στα αγγλικά) www.ancientworlds.net
Jona Lendering, "Decelea", στην ιστοσελίδα: www.livius.org.
Δήμος Αχαρνών, στην ιστοσελίδα: www.acharnes.gr του Δήμου Αχαρνών.
Traill, J.. «Places: 579907 (Dekeleia)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2017.
Dekeleia, Tatoi, στις ιστοσελίδες: http://imperium.ahlfeldt.se & http://dare.ht.lu.se, Ψηφιακός Άτλας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ("Digital Atlas of the Roman Empire", Johan Ahlfeldt, Department of Archaeology and Ancient History, Lund University, Sweden), Πανεπιστήμιο Λουντ, Λουντ, Σουηδία, πρόγραμμα: Pelagios.
Dekeleia, στην ιστοσελίδα: ASCSA Digital Collections και http://ascsa.edu.gr/ της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.
Dekeleia, Lexicon of Greek Personal Names (LGPN).
Dekeleia, Attic Inscriptions Online.