Η Οικία Τσωρτς, κτίσμα της οθωμανικής εποχής του ΙΗ' αιώνα, ανήκε στο στρατηγό και ένθερμο φιλέλληνα από την Ιρλανδία σερ Ρίτσαρντ Τσωρτς. Το ιδιότυπο αυτό σπίτι της Αθήνας, που σώζεται από την εποχή της Τουρκοκρατίας στην Πλάκα, οδός Σχολείου 5, ήταν αρχικά ιδιοκτησία του Άγγλου ιστορικού της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, Τζορτζ Φίνλεϊ (George Finlay), όπου κατόπιν εγκαταστάθηκε και έζησε μέχρι τα βαθιά γεράματά του ο Ρίτσαρντ Τσωρτς.

Το σπίτι του Τσωρτς, αρχιστράτηγου των ελληνικών δυνάμεων στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. (DIMSFIKAS)

Το σπίτι δίνει την εντύπωση πύργου με την ιδιόρρυθμη καμινάδα του και τα μικρά παράθυρά του, χαρακτηριστικά γνωρίσματα της οθωμανικής καταγωγής του. Ο "πύργος" του Τσωρτς υπήρξε "καρακόλι", δηλαδή αστυνομικό φυλάκιο των Τούρκων. Επισκευάστηκε μετά την Επανάσταση.

Ο σερ Ρίτσαρντ Τσωρτς (Sir Richard Church, Κορκ Ιρλανδίας 1784 - Αθήνα 1873), μετά την πτώση του Μεσολογγίου, ήρθε στην Αθήνα στις αρχές του 1827 για να βοηθήσει στον ελληνικό αγώνα. Από την Γ' Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνος εκλέχθηκε "αρχιστράτηγος και διευθυντής απασών των κατά ξηράν δυνάμεων της Ελλάδος" και στάλθηκε στο Φάληρο να βοηθήσει τον Καραϊσκάκη. Πήρε μέρος και σε άλλες μάχες.

Με την άφιξη του Καποδίστρια, ο Τσωρτς διορίστηκε αρχηγός της Δυτικής Ελλάδος και κατέλαβε το Μεσολόγγι, το Αιτωλικό και το φρούριο της Βόνιτσας. Μετά την εκλογή του Όθωνα ως βασιλιά της Ελλάδος, διορίσθηκε Σύμβουλος της Επικρατείας και μετά την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου Γερουσιαστής. Το 1864 του απονεμήθηκε από το βασιλιά Γεώργιο Α' ο τιμητικός τίτλος του αρχηγού του Επιτελείου.

Ο Γερμανός αρχαιολόγος Λουδοβίκος Ρος (Ludwig Ross), που είχε γνωριστεί με τον Τσωρτς στην Αθήνα, δίνει στις "Αναμνήσεις" του μια λεπτομερή περιγραφή της προσωπικότητας και των αγώνων του Ρίτσαρντ Τσωρτς:

Ανάμεσα στους Φιλέλληνες στο Ναύπλιο (έτσι έλεγαν τους Ευρωπα'ί'ους που είχαν πάρει μέρος στον ελληνικό αγώνα) ήταν και ο πολύς εξέχων στρατηγός Σερ Ρίτσαρντ Τσωρτς, ένας Ιρλανδός από καταγωγή, που έμοιαζε Γάλλος σε στάση, κομψότητα και φιλοφρονήσεις...Σε μια μάχη στην Αγία Μαύρα (Λευκάδα) πληγώθηκε στο αριστερό μπράτσο, που αχρηστεύθηκε... Αυτά μου τα διηγόταν συχνά ο ίδιος ο Τσωρτς... Πήγε στον πόλεμο της Ανεξαρτησίας, όπου πολλοί 'Ελληνες πολεμικοί ηγέτες, που υπηρέτησαν κάτω απ' τις διαταγές του, τον θυμούνταν με ευχαρίστηση και τον κάλεσαν στην Ελλάδα...Παρέμεινε εξαιτίας των προσωπικών του ευχάριστων ιδιοτήτων, πολύ αγαπητός στους Έλληνες...Κατά την περίοδο του Καποδίστρια, διοικούσε την τελευταία χρονιά του πολέμου την Δυτική Ελλάδα και κατέλαβε το μικρό φρούριο της Βόνιτσας.

Ο Τσωρτς (ο Τσούρτσης, όπως τον αποκαλούσαν οι Έλληνες), όταν έφθασε στην Αθήνα, φιλοξενήθηκε αρχικά στην έπαυλη του Άγγλου ναυάρχου σερ Πάλτνυ Μάλκολμ (Άσυλο Ανιάτων) στην οδό Αγίας Ζώνης στην Κυψέλη και αργότερα εγκαταστάθηκε στο σπίτι του Φίνλεϊ στην Πλάκα, οδός Σχολείου 5. Σήμερα, το σπίτι αυτό του Τσωρτς έχει χαρακτηρισθεί ως "διατηρητέον μνημείον" με την ονομασία "Οικία Τσωρτς", παρόλο που η σωστή προφορά του ονόματος είναι Τσερτς (Church).

Μετά το 1830 περίπου, ο Τσωρτς έζησε στην Αθήνα, όπου και πέθανε στις 8 Μαρτίου 1873. Τάφηκε στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών, όπου υπάρχει μνημείο με την προτομή του.
Πηγές

Λίζα Μιχελή: "Η Αθήνα των Ανωνύμων", Εκδόσεις "Δρώμενα", β' έκδοση, Αθήνα, 1991.
Χρ. Εμ. Αγγελομάτη: " Το Σπίτι του Φίνλαιη", περ. "ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ", τεύχος 222, σελ. 419-421, Αθήνα, 1936.
Λουδοβίκος Ρος: "Αναμνήσεις και Ανακοινώσεις από την Ελλάδα, 1832 - 1833", Εκδόσεις Τολίδη, Αθήνα, 1976.
Μάρω Βουγιούκα - Βασίλη Μεγαρίδη: " Οδωνυμικά: Η Σημασία των Ονομάτων των Οδών της Αθήνας", τόμ. Β', Δήμος Αθηναίων - Πνευματικό Κέντρο, Αθήνα, 1990.
Εγκυκλοπαίδεια "Πάπυρος - Λαρούς - Μπριτάνικα", τόμ. 58, λήμμα "Τσωρτς, Σερ Ρίτσαρντ", Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 1996.

Μνημειώδη κτίρια Αθήνας