Το Μετόχι Καλογρέζας είναι Μονή που ίδρυσε η Αγία Φιλοθέη των Αθηνών (1522-1589 μ.Χ.).[1][2][3][4] Είναι το μοναδικό Βυζαντινό μοναστικό κτηριακό σύνολο που σώζεται στην περιοχή των Αθηνών.[5]

Θέση

Το «Μετόχι» βρίσκεται στο δεξί χέρι του κατερχόμενου από το Χαλάνδρι προς Νέα Ιωνία, στη Λεωφόρο Καποδιστρίου, πίσω από τον αριθμό 54 (Βενζίνη BP). Μεταλλικές πινακίδες που έχει τοποθετήσει το Υπουργείο Πολιτισμού μπροστά και κοντά στο «Μετόχι» αναγράφουν «Μονή Αγίας Φιλοθέης».

Πινακίδα του υπουργείου πολιτισμού στο Μετόχι Καλογρέζας

Το «Μετόχι Καλογρέζας» βρίσκεται στη συνοικία Αγία Φιλοθέη Αμαρουσίου. Η θέση του πιστοποιείται και από τους χάρτες Αττικής του Kaupert , του έτους 1883, που εμφανίζουν το τετράγωνο σχήμα του περιτοιχισμένου μοναστηριού με τη μοναδική ονομασία του «Καλογρέζα».[6]

Χάρτης του 1883 του Kaupert με την «Καλογρέζα».
Προς αποφυγή παρερμηνείας, η σημερινή συνοικία της Νέας Ιωνίας «Καλογρέζα» ιδρύθηκε μεταγενέστερα, μετά το 1920, δύο χιλιόμετρα βορειοδυτικά από το «Μετόχι Καλογρέζας».[3]
Η συνοικία Αγία Φιλοθέη Αμαρουσίου στην οποία βρίσκεται το «Μετόχι Καλογρέζας» πήρε το όνομά της από το ιστορικό Μνημείο «Μετόχι Καλογρέζας», που είχε ιδρύσει η Αγία Φιλοθέη των Αθηνών.[7]
Διοικητικά το μοναστήρι «Μετόχι Καλογρέζας» και η συνοικία στο οποίο βρίσκεται, η Αγία Φιλοθέη Αμαρουσίου υπάγονται στο Δήμο Αμαρουσίου. Εκκλησιαστικά υπάγονται στη Μητρόπολη Κηφισίας-Αμαρουσίου & Ωρωπού.

Ιστορία - Περιγραφή

Το «Μετόχι» ήταν παράρτημα του Κεντρικού Μοναστηριού που είχε ιδρύσει η Αγία Φιλοθέη στην Αθήνα (Μονή Αγίου Ανδρέα).[3][4]

Το μοναστήρι «Μετόχι Καλογρέζας» δεν σώζεται ανέπαφο. Σώζεται όμως η εκκλησία του, ή το «Καθολικό», όπως ονομάζεται η εκκλησία σε κάθε μοναστήρι. Η εκκλησία αυτή τιμάται στα Εισόδια της Θεοτόκου[1] και εορτάζει στις 21 Νοεμβρίου κάθε χρόνο. Επίσης σώζεται μέρος του περιτοιχίσματος, η Αυλόθυρα του Περιτοιχίσματος και μερικά κελιά. Όλα είναι υπό κατάρρευση.
Περιτοίχισμα της μονής «Μετόχι Καλογρέζας» υπό κατάρρευση.

Περιγραφή της Μονής «Μετόχι Καλογρέζας»: «Είναι Μετόχιον, περιτοιχισμένον. Τετραγωνικώς γειτνιάζεται εκ της ιδίας Μονής. Εντός του Μετοχίου καλογρέζας Εις Ναός με δώσεκα κελλία. Ποσά κατά στρέμματα 2. Τα τρία κελλία θολωτά, τα δε τέσσερα σκεπασμένα εις κακήν κατάστασιν.» (από την απογραφή του 1837 της Βασιλικής Διοικήσεως του Όθωνα)[8]
O Κιουταχής στην επιδρομή που έκανε το 1826 στην Αττική (πολιορκία Αθηνών) κατέστρεψε ένα κομμάτι της μονής «Μετόχι Καλογρέζας».[9]

Ο χώρος της μονής είναι υπό ιδιοκτησιακό καθεστώς, και ο Δήμος Αμαρουσίου έχει κηρύξει απαλλοτρίωση. [10]
Η εκκλησία της μονής «Μετόχι Καλογρέζας» δεν είναι υπό ιδιοκτησιακό καθεστώς. Ανήκει στον Δήμο Αμαρουσίου.[11]
Η εκκλησία της μονής «Μετόχι Καλογρέζας» είναι κηρυγμένο αρχαιολογικό Μνημείο.[12]

Η εκκλησία της μονής Μετόχι Καλογρέζας

Ο επισκέπτης μπορεί να εισέλθει στο χώρο της μονής, που δεν είναι περιφραγμένος. Ο χώρος στον περίβολο της μικρής εκκλησίας παρουσιάζει μια απόλυτα γαλήνια όψη, σε αντίθεση με το γύρω αστικό περιβάλλον.
Άποψη του χώρου της μονής «Μετόχι Καλογρέζας»

Στο εσωτερικό της εκκλησίας η θολωτή σκεπή, οι αψιδωτές κάμαρες στους τοίχους και οι παλιές αγιογραφίες μεταφέρουν τον επισκέπτη σε ένα λατρευτικό περιβάλλον από τους περασμένους αιώνες.
Αγιογραφίες από το εσωτερικό της μονής «Μετόχι Καλογρέζας»

Η Αγία Φιλοθέη στα μοναστήρια της περιέθαλπε γέρους και φτωχούς, ακόμα και Τούρκους, έτρεφε και μόρφωνε και προστάτευε φτωχές κοπέλες του λαού, νοσήλευε αρρώστους και φιλοξενούσε άπορους και ξένους.[13][14]

Η Αγία Φιλοθέη αφού τραυματίστηκε θανάσιμα από τους Τούρκους τη νύχτα της 2 προς 3 Οκτωβρίου του έτους 1588 σε ένα άλλο μοναστηράκι που είχε ιδρύσει στα Πατήσια, μεταφέρθηκε στην Καλογρέζα[1][2][3][4] όπου και εκοιμήθη την 19η Φεβρουαρίου 1589.[1][2][3][4]
Η Αγία Φιλοθέη ετάφη στην Καλογρέζα.[1][2] Ο Φώτης Κόντογλου με το χαρακτηριστικό ύφος του το περιγράφει ως εξής: "Το άγιο σκήνωμά της θέφτηκε στο μοναστηράκι της Καλογρέζας κι' απο κει έγινε η ανακομιδή των λειψάνων".[15] Το σώμα Της, που βρέθηκε τότε, και παραμένει άφθαρτο, μεταφέρθηκε στην Αθήνα.[2] Τώρα βρίσκεται σε λάρνακα στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών.
Από το «Μετόχι Καλογρέζας» ξεκινά υπόγεια σήραγγα διαφυγής (δίοδος) που καταλήγει στο διπλανό Δήμο «Φιλοθέης - Ψυχικού». Καταλήγει στη σημερινή «Κρύπτη Φιλοθέης» όπου αναγέρθηκε τον 20ό αιώνα Ναός στο όνομα της Αγίας.[16]
Το αποτέλεσμα μίας επιφανειακής ανασκαφής

Σε μια επιφανειακή πρόχειρη εκσκαφή μέσα στο μοναστήρι «Μετόχι Καλογρέζας» βρέθηκε ένα γλυπτό επίκρανο από λευκό μάρμαρο, μεταβυζαντινών χρόνων. Αυτό καταγράφηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και παραδόθηκε στο Λαογραφικό Μουσείο του Δήμου Αμαρουσίου[17], όπου μπορεί να το δει ο επισκέπτης.
Ανακάλυψη επίκρανου στη μονή «Μετόχι Καλογρέζας» κατά την εκσκαφή του 1994
Επίκρανα στις βάσεις τοξωτής κατασκευής σε παλιό Αθηναϊκό αρχοντικό στην οδό Αδριανού 96 στην Πλάκα, που εικάζεται ότι ήταν το πατρικό σπίτι της Αγίας Φιλοθέης.

Από το επίκρανο αυτό μπορεί να εξαχθούν συμπεράσματα για την ομορφιά που είχαν τα διάφορα κτίσματα μέσα στο μοναστήρι στην ακμή του. (16ος αιώνας).
Ιστορικό, θρησκευτικό, πολιτιστικό μνημείο

Αβίαστα προκύπτει το συμπέρασμα ότι το μοναστήρι «Μετόχι Καλογρέζας», το μοναδικό Βυζαντινό μοναστικό κτηριακό σύνολο που σώζεται στην περιοχή των Αθηνών[5], είναι ένα από τα μεγαλύτερα Ιστορικά, Θρησκευτικά και Πολιτιστικά Μνημεία της Αθήνας.
Παραπομπές

↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Δημητρίου Καμπούρογλου, Ακαδημαϊκού «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ-ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ. Περίοδος πρώτη»1458-1887, Τόμος β. Κεφ: Η Λατρεία εν τοις χωρίοις των Αθηνών» Εκδ. Οίκος Γ. Παπαδημητρίου 1889. (Βιβλιοθήκη Βουλής)
↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Ιωάννου Γενναδίου «Ο ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΜΠΕΝΙΖΕΛΩΝ ΚΑΙ Η ΑΓΙΑ ΦΙΛΟΘΕΗ» Εν Αθήναις, τύποις Στυλιανού Γαληνάκη, 1929, σελίδα 34 (Γεννάδιος Βιβλιοθήκη Αθηνών).
↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Παύλου Δρανδάκη Τόμος 13ος, άρθρο «Καλογρέζα».
↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη - 1929 Τόμος 7ος, άρθρο «Καλογρέζα».
↑ 5,0 5,1 Πράξη 31/29-9-1993 του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου: Περιγραφή του «Μετοχίου Καλογρέζας» από την 1η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Αθηνών.
↑ «Karten von Attika B.I.V» του J.A. Kaupert, Βερολίνο 1883, φύλλο «KEPHISIA».
↑ Απόφαση 573/2002 του Δημοτικού Συμβουλίου Αμαρουσίου.
↑ Απογραφή του Μετοχίου Καλογρέζας της 17ης Μαίου 1837: Γενικά Αρχεία του Κράτους, Φάκελος 14 (Μοναστηριακά).
↑ Επιστολή με αρ. πρωτ.11 της 14ης Ιανουαρίου 1838 του Δημάρχου Αμαρουσίου Σ. Χαϊμαντά προς την Βασιλικήν Διοίκησιν Αττικής : Γενικά Αρχεία του Κράτους, Φάκελος 14 (Μοναστηριακά).
↑ Απόφαση 73/2007 του Δημοτικού Συμβουλίου Αμαρουσίου.
↑ Απόσπασμα Κτηματολογικού Διαγράμματος με Κωδικό Αριθμό Εθνικού Κτηματολογίου «ΚΑΕΚ» 050142856002 .
↑ Υπουργική Απόφαση «Περί κηρύξεως ιστορικού διατηρητέου μνημείου» Αριθ.47173)2894/10 0κτωβρίου 1959 (ΦΕΚ 384 Τεύχος Β΄7 Νοεμβρίου 1959).
↑ Ακολουθία της Οσίας Μητρός Ημών Φιλοθέης της εξ Αθηνών σελ.16 & 18 Έκδοσις Δημητρίου Καπετανάκη, Βενετία 1775.
↑ Φιλοθέη Μπενιζέλου η Αθηναία , σελ.78. Εκδ. Οργαν. ΠΑΠΥΡΟΣ Αθήνα 2006. ISBN 960-8322-27-8
↑ Φώτης Κόντογλου, Γίγαντες Ταπεινοί, Εκδόσεις Ακρίτας, σελ. 175. ISBN 960-7006-71-2
↑ Ευαγγελίας Κ. Φραγκάκη «Η ΟΣΙΑ ΦΙΛΟΘΕΗ» Αθήνα 1952, σελίδα 8.
↑ Απόφαση της Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού με Αριθ. Πρωτ. ΥΠΠΟ /ΑΡΧ/Β2/Φ21-01/781/6 της 13-2-1995, και έγγραφο της 1ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων προς τη Γραμματεία του Τοπικού Συμβουλίου Μνημείων Στερεάς Ελλάδος αρ.πρωτ.2638/21-7-1994.