Στην οδό Κυδαθηναίων αριθ. 27, που στα χρόνια της Τουρκοκρατίας λεγόταν «Ρούγα του Αλίκοκκου», κι απέναντι από την εκκλησία της Μεταμορφώσεως (Σωτείρα του Κωττάκη) κτίστηκε το 1842 και σώζεται μέχρι σήμερα το Αρχοντικό Παπαρρηγόπουλου, ένα από τα πιο ιστορικά κτίρια της οθωνικής Αθήνας.

Το Αρχοντικό Παπαρρηγόπουλου στην Πλάκα, οδός Κυδαθηναίων (*)

Ο Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος

Ο Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος (Νάξος 1780 - Αθήνα 1874) καταγόταν από τη Νάξο. Είχε σπουδάσει νομικά στη Μόσχα και ιατρική στη Ρώμη. Ως διπλωμάτης και με την ιδιότητα του προξενικού υπαλλήλου της Ρωσίας στην Ελλάδα, εγκαταστάθηκε το 1843 στην Αθήνα και προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στον Απελευθερωτικό Αγώνα.

Ο Παπαρρηγόπουλος μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το Μάιο του 1820 και στάλθηκε από τους πρόκριτους της Πελοποννήσου στη Μόσχα, όπου συναντήθηκε με τον Ιωάννη Καποδίστρια και τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, προκειμένου να συντονίσουν τη δράση τους και να εξασφαλίσουν την υποστήριξη της ορθόδοξης Ρωσίας στον αγώνα των Ελλήνων. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός τον εκτιμούσε ιδιαίτερα για τα πνευματικά του προσόντα. Υπηρέτησε ως γενικός πρόξενος της Ρωσίας μέχρι το 1862. Αργότερα έγινε και σύμβουλος της Επικρατείας.
Αρχιτεκτονική και διάσημοι ένοικοι

Το Αρχοντικό Παπαρρηγόπουλου, όπως κι άλλα αρχοντόσπιτα που κτίζονταν τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα στην Αθήνα (π.χ. το αρχοντικό του Λασσάνη, αγωνιστή του '21, στους Αέρηδες), είναι μεγάλα σπίτια με ωραίες αναλογίες και ρυθμικά τοποθετημένα ανοίγματα, λιθόκτιστα, με δύο ή τρεις ορόφους, με τις κύριες όψεις τους βασικά επίπεδες, χωρίς εξωτερικά διακοσμητικά στοιχεία. Τα κουφώματα είναι του παλαιού αθηναϊκού τύπου, με περσιδωτά εξώφυλλα, ενώ οι εξώστες στηρίζονται σε απλής μορφής μαρμάρινα φουρούσια. Στο μπαλκόνι με σιδεριά από χυτοσίδηρο υπάρχει η χρονολογία ανέγερσής του κτιρίου, 1842.

Στο Αρχοντικό Παπαρρηγόπουλου διέμεινε ο Όθων κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 1834. Στο ίδιο κτίριο κατοίκησε στα χρόνια του Όθωνα και ο Γαβριήλ Κατακάζης , διπλωμάτης της Ρωσίας ελληνικής καταγωγής, ο οποίος διορίσθηκε το 1833 πρεσβευτής της Ρωσίας στην Αθήνα, θέση που διατήρησε ως τα τέλος του 1843. Το σπίτι του στην Αθήνα υπήρξε κέντρο πολιτικών συναντήσεων, ανέπτυξε φιλικές σχέσεις με σημαίνοντες Έλληνες και βοήθησε στο κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843 με σκοπό την αντικατάσταση του Όθωνα. Πέθανε στη Ρωσία το 1868.

Ο Ρώσος Βλαδίμηρος Δαβίδοβ, αρχιτέκτονας και μέλος της Ακαδημίας Τεχνών της Αγίας Πετρούπολης, στο έργο του «Οδοιπορικαί Σημειώσεις», που αφορά τη διαμονή του στην Αθήνα το 1835, περιγράφει τις εντυπώσεις του από τις επισκέψεις του στο μέγαρο αυτό της ρωσικής πρεσβείας:

«Η ευρύχωρος οικία εν ή διαμένει ο πρεσβευτής ημών κέκτηται ωραίαν θέαν προς τον ναόν του Ολυμπίου Διός, προς τον αποξηραθέντα σχεδόν ποταμόν Ιλισσόν και προς τον Υμηττόν».
Το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο

Τα Χριστούγεννα του 1843, όταν ο Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος εγκαταστάθηκε στην Αθήνας ως γενικός πρόξενος της Ρωσίας, η Αθήνα πανηγύριζε τη μεταφορά της πρωτεύουσας του Ελληνικού Βασιλείου από το Ναύπλιο στο "κλεινόν άστυ". Τα Χριστούγεννα αυτά ήταν που μεταφυτεύθηκε για πρώτη φορά στην Αθήνα το ξενικό έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου.

Η πρώτη ελληνική οικογένεια που έστησε στο σπίτι της δέντρο, στολισμένο με κεράκια και αγιοβασιλιάτικα στολίδια, που τα είχαν φέρει από τη Ρωσία, ήταν στο αρχοντικό σπίτι του Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου στην Πλάκα. Πολυταξιδεμένος, όπως ήταν, ο Παπαρρηγόπουλος είχε συνηθίσει το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου και το εστόλισε στο μεγαλοπρεπές σπίτι του στην παλιά αθηνα'ι'κή συνοικία της Πλάκας, γεγονός που προκάλεσε ευχάριστη έκπληξη στους Αθηναίους.

'Ενας από τους πολλούς καλεσμένους τη νύχτα της παραμονής των Χριστουγέννων του 1843 ήταν και ο στρατηγός Μακρυγιάννης. 'Οταν ο Μακρυγιάννης ανέβηκε τη σκάλα του αρχοντόσπιτου, ο Παπαρρηγόπουλος τον οδήγησε στη μεγάλη αίθουσα, όπου έλαμπε κατάφωτο και στολισμένο ένα έλατο πάνω από δύο μέτρα. Ο Μακρυγιάννης κούνησε το κεφάλι του και είπε "Ωραίο είναι κυρ-Γιάννη. Και του χρόνου να είμαστε καλά. Αλλά τα δέντρα μου εγώ δεν τ' αφήνω να φυτρώσουν μέσα στην κάμαρα! Μόνο τ' άρματά μου φυτρώνουν εκεί".
Η Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου

Στο Αρχοντικό Παπαρρηγόπουλου κατοίκησε η Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου (*)

Το Αρχοντικό Παπαρρηγόπουλου υπήρξε κατοικία και της Καλλιόπης Παπαλεξοπούλου (Πάτρα 1819 - Ναύπλιο 1898), κόρης του Ανδρέα Καλαμογδάρτη, προεστού της Πάτρας και συζύγου του βουλευτή Σπύρου Παπαλεξόπουλου, που τον παντρεύτηκε στο Ναύπλιο το 1835. Η Παπαλεξοπούλου προσέφερε αξιόλογες υπηρεσίες κατά τη δύσκολη εποχή μετά την πτώση του Μεσολογγίου. Επί Όθωνος, κράτησε αντιπολιτευτική στάση και το σπίτι της εξελίχθηκε σε αντιδυναστικό κέντρο. Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής της, ζούσε στο Ναύπλιο. Ο Δήμος Αθηναίων έχει τοποθετήσει εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα στην πρόσοψη του αρχοντικού, ως αναγνώριση των αγώνων της για τη δημοκρατία.
Σεφέρης και Κωνσταντίνος Τσάτσος

Κοντά στο Αρχοντικό Παπαρρηγόπουλου, επί της οδού Κυδαθηναίων αριθ. 9, υπάρχει και η "Οικία Σεφεριάδη", όπου έζησαν ο Στυλιανός Σεφεριάδης, καθηγητής του Διεθνούς Δικαίου, ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης, η ποιήτρια Ιωάννα Τσάτσου, κόρη του καθηγητή και αδελφή του ποιητή, και ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας και καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου, ο οποίος παντρεύτηκε την Ιωάννα Τσάτσου, το γένος Σεφεριάδη. Ο Κ. Τσάτσος έζησε για χρόνια πολλά στο σπίτι της οδού Κυδαθηναίων.
Πηγές

Βλαδίμηρος Δαβίδοβ: "Οδοιπορικαί Σημειώσεις γραφείσαι κατά την εν ταις Ιονίοις νήσοις, τη Ελλάδι, Μικρά Ασία και Τουρκία κατά το 1835 διαμονή μου", Αττικόν Ημερολόγιον του έτους 1879 υπό Ειρηναίου Ασωπίου, έτος ΙΓ', Αθήναι, 1878.
Γιάννη Καιροφύλα: "Η Αθήνα και οι Αθηναίοι", τόμ. 1ος, γ' έκδοση, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα, 1983.
Εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, περ. ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ, "Αθήνα: Παρθενώνας * Πλάκα * Βυζαντινά Μνημεία * Ομόνοια" (αφιέρωμα).
Εγκυκλοπαίδεια "Πάπυρος - Λαρούς - Μπριτάνικα", λήμματα "Παπαρρηγόπουλος, Ιωάννης" & "Παπαλεξοπούλου, Καλλιόπη" (τόμ. 48) και λήμμα "Κατακάζυ" (τόμ. 32), Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 1996.
Εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Α.Σ.Σ. "Το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Αθήνα", 1965 (Από τις "Εικόνες", Δεκέμβριος 1956).