.

Ελλάδα

Περιφέρεια : Κεντρική Μακεδονία
Νομός : Θεσσαλονίκης

Νομός Θεσσαλονίκης

-- Δήμος Χαλάστρας --

Το Ανατολικό είναι κωμόπολη της Θεσσαλονίκης. Ανήκει διοικητικά στον δήμο Δέλτα. Έχει μόνιμο πληθυσμό 2.589 κατοίκους (2011)[1].

Το Ανατολικό βρίσκεται στην ανατολική όχθη του ποταμού Αξιού και απέχει 25 χιλιόμετρα από την Θεσσαλονίκη. Επί Τουρκοκρατίας, ονομάζονταν Βαλμάδα, εκ των κατοίκων του που ονομάζονταν Βαλμάδες, δηλαδή εκτροφείς αλόγων[2].

Ονομασία χωριού

Βαλμάδα: Η Βαλμάδα έρχεται πριν από το 1800 , χωρίς να εντοπίζεται η προέλευση του ονόματος. «Βαλμάς» είναι ο τόπος όπου συναντά ο ποταμός την θάλασσα και πιο συγκεκριμένα, στα τούρκικα «μπαλμάς» είναι ο έμπορος των αλόγων.

Koυνάρι: όνομα του χωριού που χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των Ελληνοβουλγαρικών ανταγωνισμών στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, με την προέλευσή του να χάνεται στα βάθη των χρόνων. Σλάβικη θεωρείται η ρίζα του, αφού μοιάζει με τη λέξη «κόν(ι)» που στα ντόπια σημαίνει άλογο.

Ανατολικό: Είναι το όνομα που επιλέχθηκε για ν’ αντικαταστήσει την Βαλμάδα, το οποίο κυριαρχεί μέχρι και σήμερα. Προτάθηκε στη δεκαετία του 1950 ώστε να επιλεγεί από το δημοτικό συμβούλιο. Ο θρύλος περιγράφει την επαφή του ίδιου με έναν τούρκικο χάρτη, που αναφέρει την περιοχή με το όνομα «Γκιουλντουλάρ» που σημαίνει Ανατολή όπως την είδε ο Μουράτ Β το 1430.
Ιστορία
Το Ανατολικό επί Τουρκοκρατίας

Συμπεριλαμβανόταν στους λίγους οικισμούς που είχαν αυτονομία. Ανήκε στο ‘’Βακούφι’’ του Γαζή Εβρενός. Οι περισσότεροι οικισμοί μέχρι την απελευθέρωση του 1912 ήταν τσιφλίκια όπου τα σημαντικότερα βρισκόταν ανατολικά της Βαλμάδας. Αυτά ήταν το Τσαλίκοβο, η Λάμπρα, το Μαχμώτοβο και η Κουλουπάντσα. Οι οικισμοί αυτοί το 1880 και το 1906 καταστράφηκαν από μεγάλες πλημμύρες με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθούν από τους κατοίκους, οι οποίοι μετακόμισαν στη Βαλμάδα.

Η Βαλμάδα βρισκόταν βόρεια του (τωρινού) Ανατολικού κάπου κοντά στον ποταμό Αξιό (στη θέση Αμπελάκια). Οι κάτοικοί της ονομαζόταν "Βαλμάδες" που σημαίνει οι άνθρωποι που εκτρέφουν άλογα. Τα άλογα των ‘’βαλμάδων’’ θεωρούνταν τα καλύτερα της περιοχής, λέγεται μάλιστα πως οι Τούρκοι αξιωματούχοι αγόραζαν τα άλογά τους από εκεί. Αυτή η συναλλαγή ωφελούσε τους ‘’βαλμάδες’’ γιατί έτσι κέρδιζαν την ανοχή των Τούρκων και εξοικονομούσαν τα απαραίτητα αγαθά για την επιβίωσή τους. Η καλή φήμη τους δημιουργούσε προβλήματα γιατί πολλοί Τούρκοι ζωοκλέφτες τους επιτίθονταν και έκλεβαν τα άλογα. Σύμφωνα με την παράδοση, το τελικό δόθηκε από Τούρκους κακοποιούς τους ‘’Μπαζιμπουζούκους’’ οι οποίοι κατέστρεψαν το χωριό. Η καταστροφή ανάγκασε τους ‘’βαλμάδες’’ να μετακινηθούν στην τωρινή τοποθεσία που ονομαζόταν ‘’Γκιούντουλαρ’’ δηλαδή ‘’ανατολή ηλίου’’.

Οι παλιοί λένε ότι ονομάστηκε έτσι γιατί, τα στρατεύματα των Τούρκων θα έκαναν επίθεση στην Θεσσαλονίκη κατά την ανατολή του ηλίου έχοντας τις βάσεις τους στο σημερινό χωριό.
Ο Βουλγαρικός Ζυγός

Η Βαλμάδα από το 1870 βρέθηκε στο στόχαστρο του βουλγαρικού επεκτατισμού όπως βέβαια και ολόκληρη η Μακεδονία. Οι κατακτητές πίστευαν πως το σλαβικό γλωσσικό ιδίωμα που αποκτήθηκε για να καλύψει τις ανάγκες των ‘’βαλμάδων’’, θα ήταν ισχυρότερο από τη ελληνική ψυχή και την ελληνική εθνική συνείδηση τους. (Τότε δόθηκε και μια άλλη ονομασία στο χωριό το « Κονάρε» απο την λέξη «κόνι» που στα ελληνικά σημαίνει άλογο). Έτσι οι Βούλγαροι βρέθηκαν αντιμέτωποι με τους σλαβόφωνους «Γραικομάνους» (φανατισμένοι έλληνες που μιλούσαν την σλάβικη γλώσσα), που με αυτοθυσία αντιστάθηκαν στον βουλγαρικό ζυγό για την ελευθερία ολόκληρης της Μακεδονίας.

Οι υποσχέσεις, πως αυτός ο πόλεμος γινόταν για την ανεξαρτησία της Μακεδονίας από τους Τούρκους και τα αγαθά που πρόσφεραν στους Βαλμαδιώτες δεν κατάφεραν να τους μεταπείσουν και να σταματήσουν την αντίσταση.
Βαλκανικοί πόλεμοι - Απελευθέρωση

Στις 20 Οκτωβρίου του 1912 ο ελληνικός στρατός με επικεφαλή το Βασιλιά Κωνσταντίνο έφτασα στην περιοχή. Η πρώτη Μεραρχία βρισκόταν στο «Τσοχαλάρ» (Παρθένιο), η έβδομη στο «Καγιαλί» (Βραχιά) και η τρίτη στο

«Κίρτζιλαρ» (Άδενδρο). Οι Τούρκοι είχα καταστρέψει την ξύλινη γέφυρα του Αξιού και οι πλημμύρες των ημερών εκείνων έκαναν αδύνατο το πέρασμα του ελληνικού στρατού. Τελικά, με τη βοήθεια των κατοίκων της περιοχής κατασκευάστηκαν πλωτές γέφυρες και έτσι ο ελληνικός στρατός συνέχισε την προέλαση προς τη Θεσσαλονίκη. Θριαμβευτικά και πανηγυρικά απελευθερώθηκε και το Ανατολικό που έδωσε όλη τη δύναμή της, για να βοηθήσει τον ελληνικό στρατό. Λέγεται ότι και ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος θαύμασε και πήρε άλογα από το Ανατολικό. Από εκεί ξκίνησαν οι Τούρκοι για να καταλάβουν την Θεσσαλονική και οι Έλληνες για την απελευθέρωσή της.
Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος

Η Ελλάδα παρά τις διαφωνίες του γερμαόφιλου Βασιλιά Κωνσταντίνου με πρωθυπουργό τον εθνικό ηγέτη Ελευθέριο Βενιζέλο, πολεμά στο πλευρό των συμμάχων(Αντάντ=συνεννόηση), δηλαδή της Αγγλίας-Γαλλίας-Ρωσίας-Ιταλίας-Βελγίου-Σερβίας και Μαυροβουνίου, εναντίον των κεντικών αυτοκατοριών Γερμανίας-Αυστροουγγαρίας.

Το σημαντικότερο γεγονός για την περιοχή ήταν η αμυντική γραμμή που δημιουργήθηκε το 1915 από χιλιάδες στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων. Τμήμα της αμυντικής γραμμής(που έφτανε ως την λίμνη του Λαγκαδά), διερχόταν από την Λάπρα, την Κουλουπάντσα, την Βαλμάδα, το Τοψίν(Γέφυρα) κ.ά.
Η Βαλμάδα του Μεσοπολέμου

Με τον νόμο 1051 του 1917(περί συστάσεως και διοικήσεως δήμων και κοινοτήτων) περιλαμβάνεται ανάμεσα στις πρώτες κοινότητες που συστάθηκαν στην περιοχή και η κοινότοτα Βαλμάδας με έδρα και μοναδικό οικισμό τη Βαλμάδα.

Το 1918 στην κοινότητα Βαλμάδας υπάχθηκε και ο οικισμός ΚαγιαλίΒραχιά). Το 1935, η Βραχιά αποσπάστηκε από την κοινότητα Βαλμάδας και προσαρτήθηκε στην κοινότητα Αδένδρου. Αυτή η διοικητική μεταβολή οφείλεται τόσο στην εκτροπή της κοίτης του Αξιού, που από το 1934 διέρχεται μεταξύ Βαλμάδας και Βραχιάς, όσο και στην μικρή απόσταση που χώριζε την Βραχιά με το Άδενδρο.

Μετά την εκτροπή της κοίτης του Αξιού καταστευάστηκε στο ύψος της Βαλμάδας γέφυρα, η οποία διευκόλυνε την επικοινωνία μεταξύ Βαλμάδας και Βραχιάς.

Σίγουρα το σημαντικότερο γεγονός της περιόδου του Μεσοπολέμου (1920-1940) για την περιοχή είναι τα αποξηραντικά και αντιπλημμυρικά έργα καθώς και η εκτροπή του Αξιού.
Η Βαλμάδα στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο'
Κατοχή και Εθνική Αντίσταση

Τις εισβολές των Δυνάμεων του ΄Αξονα βίωσε και η Βαλμάδα. Στα χρόνια της κατοχής από τους Γερμανούς, οι Βαλμαδιώτες όπως και όλοι οι Έλληνες, πέρασαν πολύ δύσκολα. Ευτυχώς που δεν είχαν τα προβλήματα των πόλεων και μπορούσαν να εξασφαλίσουν την επιβίωση τους. Οι Γερμανοί συχνά επίσκεπτονταν για να εφοδιαστούν με τη χρήση βίας. Η Βαλμάδα δεν μπορούσε να μην συμμετάσχει στον αγώνα που έδινε όλη η Ελλάδα κατά της γερμανικής κατοχής. Οι κάτοικοι δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να βοηθήσουν χρηματικά τον αγώνα αυτό, αλλά μπορούσαν να εφοδιάζουν με τρόφιμα και άλλα αγαθά τα οποία καλλιεργούσαν οι ίδιοι.

Οι Βαλμαδιώτες συμμετείχαν ενεργά στην Εθνική Αντίσταση. Με πολλά τεχνάσματα κατάφερναν να τροφοδοτούν τους οργανωμένους αντιστασιακούς αλλά και να τους κρύβουν στα σπίτια τους.

Κορυφαίο γεγονός ήταν αυτό της 29ης Αυγούστου του 1944. Οι συνεργάτες των Γερμανών ταγματασφαλίτες συνέλαβαν όλους τους νέους του χωριού.

Δύο από αυτούς, εκτελέσθηκαν με βάρβαρο τρόπο στην τοποθεσία «Αλώνια». Μετά το 1981, που επιτέλους αναγνωρίσθηκε η Εθνική Αντίσταση των Ελλήνων, χτίστηκε στο σημεί που εκτελέσθηκαν, μνημείο προς τιμήν τους.
Η Βαλμάδα μετά τον πόλεμο

Μετά το 1950, νέα έργα αλλάζουν το οικονομικό τοπίο της περιοχής. Τα αρδευτικά έργα δίνουν ώθηση για νέες καλλιέργειες. Οι Βαλμαδιώτες συμμετέχουν ενεργά στα μεγάλα έργα.
Οικονομία

Οι οικονομικά αυτάρκεις κατατάσσονταν στην κατηγορία των νοικοκύρηδων ενώ όσοι εργάζονταν για λογαριασμό των πρώτων ονομαζόντουσαν υπάλληλοι. Οι μικρές στρεμματικές εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης αδυνατούσαν να στηρίξουν από μόνες τους το οικογενειακό ταμείο. H οικονομία του χωριού στηρίχτηκε για πολλά χρόνια στην κτηνοτροφία. Σήμερα, εκτός από το βιομηχανικό τομέα, είναι ανεπτυγμένη η αγροτική δραστηριότητα και έχει ελαττωθεί σημαντικά η κτηνοτροφία.
Γεωγραφικά γνωρίσματα

Λίγα χιλιόμετρα έξω από το Ανατολικό περνάει ο ποταμός Αξιός . Ο Αξιός ή Βαρδάρης είναι ο μεγαλύτερος ποταμός που διασχίζει τη Μακεδονία, με μήκος 380 km, από τα οποία μόνο τα 76 είναι σε ελληνικό έδαϕος, μέσα στο οποίο περιλαμβάνεται και το Ανατολικό. Αποτέλεσε βασική αιτία για την επιλογή δημιουργίας οικισμών και στη συνέχεια χωριού στην περιοχή γύρω από τον Αξιό. Οι λόγοι της απόϕασης αυτής ήταν η σημαντική συμβολή του ποταμού στην καθημερινότητα των κατοίκων, στην αλιεία, την κτηνοτροϕία και την αγροτική ζωή. Το γεγονός πως το ποτάμι διέσχιζε το χωριό συνοδεύτηκε με αρκετά αρνητικά γεγονότα, τα οποία οδήγησαν τους κατοίκους στην αλλαγή της κοίτης του. Κάποια από τα γεγονότα αυτά ήταν οι συνεχείς πλημμύρες και ο ϕόβος απόϕραξης του λιμανιού της Θεσσαλονίκης από τις ύλες του Αξιού.

Αξίζει να σημειωθεί η ύπαρξη της γέϕυρας, η οποία βοηθούσε σημαντικά τους κατοίκους του χωριού στην επικοινωνία με κοντινά χωριά και ειδικά τους αγρότες, στους οποίους πρόσϕερε εύκολη πρόσβαση στις αγροτικές τους εκτάσεις. Η γέϕυρα κτίστηκε πριν το 1940 και παρά τις αντίξοες συνθήκες μπόρεσε να διατηρηθεί μέχρι το 2003. Στην κατάρρευση της συνέβαλαν οι πολλές και συχνές βροχές, οι οποίες μαζί με την ορμή του νερού μετέϕεραν και μεγάλη ποσότητα ύλης, ικανή τα γκρεμίσει τα θεμέλια της γέϕυρας.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο Αξιός ανήκει στο Εθνικό Πάρκο Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα.
Παράδοση

Πολιτιστικός:Ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος Νεολαίας Ανατολικού ιδρύθηκε το 1978 από μια ομάδα νέων ανθρώπων που τους ένωνε η αγάπη για την Ελληνική παράδοση και τον πολιτισμό. http://www.psavalmada.gr/[3]

Μετά από μερικά χρόνια λειτουργίας ο σύλλογος αλλάζει μορφή και καταστατικό και μετονομάζεται σε Πολιτιστικός Σύλλογος Ανατολικού ‘’ΒΑΛΜΑΔΑ’’

Βασικός στόχος του συλλόγου ήταν η διάδοση της πολιτιστικής μας κληρονομίας και των θεμελιωδών ηθών και εθίμων, που διατηρούνται ζωντανά μέχρι και σήμερα, μέσα από τις πλούσιες και ποικίλες εκδηλώσεις, γιορτές, διαλέξεις, εκθέσεις ζωγραφικής κ.α.

Αρχικά στο σύλλογο υπήρχαν μόνο χορευτικά τμήματα, αργότερα όμως χάρη στην επιμονή και το μεράκι των μελών του δημιουργήθηκαν και άλλα τμήματα όπως: φιλαρμονικής, ζωγραφικής, ταε-κβο-ντο, θεάτρου και παραδοσιακής ορχήστρας.

Κάθε μέλος του συλλόγου έχει το δικαίωμα να εκφράζεται ελεύθερα αλλά συγχρόνως δίνεται μεγάλη έμφαση στην συλλογική δουλειά, στην συνεργασία και την ομαδικότητα όλων των μελών η οποία είναι απαραίτητη για την επίτευξη των στόχων του συλλόγου.

Ένας ακόμα στόχος του συλλόγου είναι, να γίνει στέκι νέων όπου θα τους δίνεται η δυνατότητα να παίζουν παιχνίδια, να διαβάζουν βιβλία και να ανταλλάσουν ιδέες και απόψεις. Με αυτό τον τρόπο πιστεύουμε πως ο σύλλογος συμβάλει σημαντικά στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των νέων του χωριού.
Έθιμα

Λάζαρο: Στο Λάζαρο, μικρά κορίτσια (Λαζαρίνες) βγαίνουν για να τραγουδήσουν, φέροντας στο κεφάλι στέφανα γάμου ή πλεγμένων λουλουδιών και κρατώντας ένα καλάθι για τις προσφορές (αυγά ή χρήματα) των κατοίκων. Εισέρχονται στις αυλές των σπιτιών, τοποθετούν τα χέρια στη μέση σχηματίζοντας έναν κύκλο και τραγουδούν. Το εν λόγω έθιμο, υποδηλώνει την ανθρώπινη μετουσίωση της νίκης επί του θανάτου.

Ντούνταλ: Είναι ένα κουρελοντυμένο ανθρώπινο ομοίωμα από χόρτα. Την ίδια ονομασία έχει και το τελετουργικό της ημέρας. Στόχος του παραπάνω εθίμου είναι η επίκληση της βροχής για την καρποφορία αλλά και την αναγέννηση της γης.

Κόλντε: Την παραμονή των Χριστουγέννων, το άκουσμα της λέξης «κόλντε κόλντε» προμηνύει την έναρξη των κάλαντων και προετοιμάζει τους κατοίκους ώστε να προσφέρουν φρούτα και καρπούς.

Προστάβα: Την Κυριακή της Αποκριάς η οικογένεια συγκεντρώνονται στο πατρικό, «δίνουν και παίρνουν συγχώρεση» αρχίζοντας, με σεβασμό, από τους πρεσβύτερους, χειροφιλώντας τους (προστάβα).

Ραγκοτσάρηδες: Παγανιστικό έθιμο στο οποίο ομάδες μασκαρεμένων με προβιές και αυτοσχέδιες μάσκες που θυμίζουν μορφές ζώων, περιφέρονται στα σπίτια, τραγουδούν και μαζεύουν φιλοδωρήματα. Το έθιμο πήρε το όνομά του στα Ρωμαϊκά χρόνια όπου αποκαλούνταν rogatores (ζητιάνους).

Λάμκα: Το αποκριάτικο παιχνίδι του παππού ή πρεσβύτερου με τα παιδιά της οικογένειας. Η συμμετοχή ήταν ανοιχτή για όσους αισθάνονταν παιδιά, ενώ κάποιες οικογένειες το επαναλάμβαναν και την Καθαρά Δευτέρα. Ένα γλύκισμα συνήθως λουκούμι, παστέλι ή κάποιο βραστό αυγό, δενόταν με κλωστή και αιωρούνταν από το χέρι του παππού. Αυτός το κατεύθυνε εναλλάξ προς σε κάθε συμμετέχοντα στο δρώμενο. Τα παιδιά περίμεναν με ανοιχτό το στόμα και προσπαθούσαν να το γευτούν.

Φανούρια: Είναι ένα τριήμερο πανηγύρι στην παραμονή του οποίου οι νοικοκυρές του χωριού ετοιμάζουν φανουρόπιτες με σκοπό να τις ευλογήσουν στην εκκλησία. Ανήμερα της γιορτής του Αγίου Φανουρίου, γίνεται περιφορά της εικόνας με τελικό προορισμό το χώρο διεξαγωγής του πανηγυριού.
Εκκλησίες

Το 1804 χτίστηκε ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου.

Ο ιερός ναός Αγίου Νικολάου είναι μια εκκλησία πολύ παλιά, που με τα χρόνια γκρεμίστηκε και οι άνθρωποι την ξαναέχτισαν το 1946. Το 1877 Η Βαλμάδα είχε ένα ναό και δυο ιερείς. Στο τσαλίκοβο , από το έτος 1858 άρχισε να λειτουργεί ο ναός Αγίου Δημητρίου.

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου χτίστηκε εκεί που είναι τώρα για τον εξής λόγο: Μια φορά κάτι χωριανοί βρήκαν το εικόνισμα του Αγίου Γεωργίου και σκέφτηκαν να το μεταφέρουν στο παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου. Τα μεσάνυχτα όμως μια δύναμη πήγε στον βαρκάρη και του είπε: «Σήκω να με πας κάπου». Ο βαρκάρης σηκώθηκε και δεν είδε κανέναν παρά μόνο ένα κεράκι να καίει μπροστά στη βάρκα. Τότε του είπε μια φωνή: «Άκολούθησέ με και θα σε πάω εκεί που θέλω εγώ». Μετά, μόλις φτάνανε στο σημείο που είναι ο Άγιος Γεώργιος κατέβηκε το κεράκι από τη βάρκα και χάθηκε. Το πρωί ο βαρκάρης πήγε στην κοινότητα και είπε τα γεγονότα που συνέβησαν τα μεσάνυχτα και πράγματι οι χωριανοί πήγαν και έψαξαν το εικόνισμα του Αγίου Γεωργίου.

Μια άλλη εκκλησία είναι του Αγίου Στυλιανού. Είναι μια μικρή εκκλησία σαν ξωκλήσι. Βρίσκεται έξω απ’ το χωριό και δεν λειτουργεί πια. Από έξω η πόρτα είναι ξύλινη και τα παράθυρα είναι ανοιχτά με αποτέλεσμα την προσέλευση διαφόρων πτηνών. Η ατμόσφαιρα φαντάζει ήρεμη , σκοτεινή και μαγική.

Προφήτης Ηλίας, το παρεκκλήσι του χωριού: Aφορμή για την δημιουργία του παρεκκλησιού είναι ένας θρύλος με ένα ποιμένα που περιπλανώμενος στους αγρούς βρήκε μια εικόνα του Προφήτη Ηλία.Το 1967 σε εκείνο το μέρος χτίστηκε η εκκλησία και γιορτάζεται στις 20 Ιουλίου.

Παραπομπές

Ελληνική Στατιστική Αρχή, Απογραφή 2011, Μόνιμος πληθυσμός
Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο Ανατολικού, Η ιστορία
«Πολιτιστικός Σύλλογος Ανατολικού Θεσσαλονίκης». www.psavalmada.gr. Ανακτήθηκε στις 2015-12-16.
Τ.δ. Ανατολικού -- το Ανατολικόν [ 2.539 ]

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ
Δημοτική Κοινότητα Ανατολικού
Ανατολικό, το
Δημοτική Κοινότητα Χαλάστρας
Χαλάστρα, η

Νομός Θεσσαλονίκης : Δήμος

Για πλήρη κατάλογο των πόλεων και οικισμών του νομού, δείτε επίσης : Διοικητική διαίρεση νομού Θεσσαλονίκης

Γεωγραφία της Ελλάδας

Γεωγραφία της Ελλάδας : Αλφαβητικός κατάλογος

Α - Β - Γ - Δ - Ε - Ζ - Η - Θ - Ι - Κ - Λ - Μ -
Ν - Ξ - Ο - Π - Ρ - Σ - Τ - Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Χώρες της Ευρώπης

1. Κράτος μερικώς σε ασιατικό έδαφος. 2. Γεωγραφικά ανήκει στην Ασία, αλλά θεωρείται ευρωπαϊκό κράτος για ιστορικούς και πολιτισμικούς λόγους. 3. Βρετανικό έδαφος μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Κόσμος

Αλφαβητικός κατάλογος

Hellenica World - Scientific Library

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License

Ανατολικό Θεσσαλονίκης

.