.
Με το όρο αμφορέας εννοείται ένα αγγείο με οβάλ σώμα με κάθετη λαβή αμφίπλευρα. Χρησιμοποιείτο για την αποθήκευση οίνου και ενίοτε ελαίου. Το όνομα αμφορεύς προέρχεται από τo επίρρημα αμφί και το ρήμα φέρειν. Οι αμφορείς επινοήθηκαν στην αρχαία Ελλάδα και υιοθετήθηκαν από τους Ρωμαίους ως κύρια μέσα μεταφοράς και αποθήκευσης κρασιού, λαδιού ελαιόκαρπου, δημητριακών, ψαριών κ.α. Χρησιμοποιήθηκαν σε όλη τη Μεσόγειο και τις επαρχίες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας περίπου έως τον 16o αιώνα.
Τυπολογία
Το συγκεκριμένο αγγείο παρουσιάζεται σε αρκετούς τύπους. Οι αμφορείς ταξινομούνται σε αμφορείς με λαιμό (καθαρό περίγραμμα λαιμού) και κωδωνόσχημους (συνεχές προφίλ από τα χείλη έως τη βάση). Οι αμφορείς με λαιμό κατηγοριοποιούνται σε αμφορείς Nola, Παναθηναϊκούς, Νικοσθένειους από την κεραμεική Bucchero και οξυπύθμενους με εξόγκωμα αντί για βάση στο κατώτατο σημείο. Διαχρονικά αγγεία οι αμφορείς παράγονταν από τις απαρχές της μελανόμορφης τεχνικής έως το τέλος της ερυθρόμορφης τεχνικής, ενώ η κατασκευή τους διακρίνεται για τη λεπτότητά της σε ύστερες περιόδους. Ο Αμφορέας με λαιμό διαθέτει οβάλ σώμα, διακριτό λαιμό με παχύ στόμιο, δύο κάθετες λαβές και βαρύ στήριγμα Ορισμένοι γεωμετρικοί αμφορείς φέρουν σιγμοειδή διακόσμηση αμφίπλευρα του λαιμού. Εκείνοι που είναι ζωγραφισμένοι με την αμαυρόχρωμη τεχνική φέρουν συνήθως ανθέμια σε σχήμα λωτού στο λαιμό, αντί για σιγμοειδή διακόσμηση (SOS) και κάποια σκηνή στο σώμα. Ο Τυρρηνικός αμφορέας, ένας άλλος τύπος που κατασκευάστηκε στα μέσα του 6ου αι. π.Χ., είναι υψηλόκορμος ενώ οι αμφορείς του Εξηκία και άλλων εργαστηρίων είναι πλατύσωμοι. Οι μεταγενέστεροι αμφορείς διακρίνονται για την ενδιάμεση, ισορροπημένη αισθητικά κατασκευή τους.
Στα πρώιμα χρόνια της ερυθρόμορφης τεχνικής, ωστόσο, ο αμφορέας με λαιμό δεν ήταν και τόσο δημοφιλής απ’ ό,τι φαίνεται. Ο αμφορέας τύπου Νόλα, μια παραλλαγή του αμφορέα με λαιμό, προτιμήθηκε στο πρώτο μισό του 5ου π.Χ. αιώνα, για να αντικατασταθεί στο δεύτερο μισό από τον αμφορέα με λαιμό και πλεκτές λαβές. Οι διαστάσεις των αμφορέων ποικίλουν από 25 έως και 60 εκ. σε ύστερες περιόδους εφαρμογής της ερυθρόμορφης τεχνικής.
Είδη
Τα βασικότερα είδη τα οποία απαντώνται στην τυπολογία των αμφορέων της κλασικής περιόδου είναι τα παρακάτω:
Αμφορέας τύπου Νόλα
Ο αμφορέας Νόλα φέρει διακριτό λαιμό, λαβές και σταθερό, βαρύ στήριγμα. Το όνομά του προέρχεται από τον αρχαιολογικό τόπο στον οποίο βρέθηκαν πολλοι αμφορείς του είδους του.
Το σχήμα εισήγαγαν εργαστήρια των αρχών του 5ου αι. π.Χ., πιθανώς του ζωγράφου του Βερολίνου, και τα ακολούθησαν αρκετοί κεραμείς, αν και εξαφανίστηκε στο δεύτερο μισό του 5ου π.Χ. αιώνα. Η σκηνή που διακοσμεί το αγγείο βρίσκεται στο σώμα, ενώ στο κατώτατο σημείο του αγγείου απαντώνται μαίανδροι. Η συνήθης απαντώμενη διάσταση είναι περίπου τα 30 εκ. ύψος.
Οξυπύθμενος αμφορέας
Διακρίνεται για το κυκλικό του σώμα, το βαρύ στόμιο, τις κυλινδρικές σε τομή λαβές και ένα μικρό εξόγκωμα αντί βάσης. Πιθανώς εδραζόταν σε ειδικό στήριγμα. Ζωγραφιζόταν είτε με την ερυθρόμορφη ή την μελανόμορφη τεχνική, αν και η παραγωγή του περιορίζεται στο πρώτο μισό του 5ου αι. π.Χ. Οι διαστάσεις τους έφθαναν τα 50-60 εκ. ύψος.
Παναθηναϊκός αμφορέας
Κύριο λήμμα: Αμφορέας των Παναθηναίων
Ο Παναθηναϊκός αμφορέας διακρίνεται για το πλατύ σώμα του τον διακριτό λαιμό με το βαρύ στόμιο, για τις κυλινδρικές λαβές στην τόμη τους και μικρό του στήριγμα. Χρησιμοποιείτο ως βραβείο στους αγώνες των Παναθηναίων που διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια και περιείχε λάδι από τις ελιές της Ακαδημίας.
Η κεντρική σκηνή κατανέμεται και στις δύο πλευρές του σώματος του αγγείου. Στη μία απεικονίζεται η Αθηνά αναμεσα σε στήλες και στην άλλη το αγώνισμα στο οποίο νίκησε ο τροπαιούχος. Από τον 4ο αι. καταγραφόταν στη δεξιά στήλη το όνομα του επώνυμου άρχοντα Υπάρχουν και άλλες εικόνες στη θεματογραφία, των παναθηναϊκών αμφορέων αλλά δεν χρησιμοποιούνταν για τους αγώνες. Το είδος προτιμήθηκε ιδιαίτερα στο πρώτο ήμισυ του 5ου αι. π.Χ. Το ύψος του έφθανε τα 60 εκ. και σε ύστερες περιόδους ακόμη και τα 80 εκ.
Νικοσθένειος Αμφορέας
Ο Νικοσθένειος αμφορέας Ωοειδές σώμα με ψηλό λαιμό, μια ευρεία λαβή από κάθε πλευρά και πλατειά βάση. Εισήχθη από τον Νικοσθένη περίπου το 530 π.Χ. Ζωγραφιζόταν είτε με την ερυθρόμορφη ή την μελανόμορφη τεχνική, αλλά εξαφανίστηκε στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. Μικρότερος σε μέγεθος, η διάστασή του ως προς το ύψος δεν υπερέβαινε τα 30 εκ. περίπου.
Πλατύσωμος αμφορέας (belly)
Ο Πλατύσωμος αμφορέας διακρίνεται για το οβάλ σώμα με συνεχές προφίλ από τα χείλη έως το πόδι και τις δύο λαβές. Ταξινομείται στον τύπο A όταν έχει επίπεδες λαβές, στον τύπο B όταν έχει κυλινδρικές λαβές και στον τύπο Γ όταν έχει στρογγυλεμένο χείλος και κυλινδρικές λαβές. Ο τύπος Β είναι ο παλαιότερος, εμφανίστηκε στο πρώτο μισό του έκτου αιώνα, και ο τύπος Γ προτιμήθηκε από τους ζωγράφους των ερυθρόμορφων. Η διακοσμητική σκηνή αποτυπωνόταν στο σώμα και μια ακτινωτή διάταξη κοσμούσε το κατώτατο τμήμα του σώματος. Φύλλα κισσού διακοσμούσαν τη λαβή του τύπου Α, ενώ ανθέμια σε σχήμα λωτού προτιμούνταν από τους ζωγράφους της μελανόμορφης τεχνικής ως κορνίζωμα της κεντρικής εικόνας. Ορισμένοι ζωγράφοι που χρησιμοποιούσαν την ερυθρόμορφη τεχνική, ζωγράφιζαν μόνο μαιανδρικές διατάξεις για τη γραμμή της βάσης.
Αμφορέας μεταφοράς
Μεγάλος αμφορέας που χρησιμοποιήθηκε κυρίως για μεταφορά κρασιού. Είναι οξυπύθμενος και αρκετά ψηλός. Ο λόγος για τον οποίο χρησιμοποιήθηκε το παρόν σχήμα είναι πιθανώς η ευκολία αποθήκευσής του σε σχέση με τους αμφορείς που διαθέτουν μεγάλη βάση. Το αγγείο τοποθετείτο σε βάση θαμμένη στο έδαφος και το σχήμα του διέφερε από περιοχή σε περιοχή, γεγονός που μας βοηθά να προσδιορίσουμε και τον τόπο κατασκευής του. Στους ύστερους χρόνους αναγνωρίστηκαν αμφορείς μεταφοράς με σφραγίδα στις λαβές, στην οποία καταγραφόταν το έτος συγκομιδής. Το ύψος του συγκεκριμένου τύπου αγγείου φθάνει τα 70 εκ.
Δικτυακοί τόποι
Bulletin amphorologique
Τύποι αμφορέων σύμφωνα με τον Dressel
The amphoras project
Hellenica World - Scientific Library
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
