Το Τρόοδος είναι η ψηλότερη οροσειρά της Κύπρου με κορυφές που φτάνουν σε ύψος τα 1951 μέτρα. Με τη στενή έννοια Τρόοδος ονομάζεται η περιοχή κοντά στην κορυφή της Χιονίστρας. Εκεί συναντούνται οι τρεις δρόμοι που συνδέουν το βουνό με τη Λευκωσία, τη Λεμεσό και τον Πρόδρομο, απ' όπου και προέρχεται η ονομασία (τρεις οδοί - Τρόοδος).

Ο ορεινός όγκος του Τροόδους καταλαμβάνει το κεντρικό και νοτιοδυτικό μέρος του νησιού με κορυφογραμμή που εκτείνεται σε κατεύθυνση από τα δυτικά-βορειοδυτικά προς τα ανατολικά-νοτιοανατολικά. Η έκτασή του καλύπτει τα 2/3 του νησιού, ενώ αποτελεί το κυρίαρχο μορφολογικό και γεωλογικό γνώρισμα της Κύπρου. Η οροσειρά του Τροόδους φιλοξενεί μεγάλες δασικές εκτάσεις και πλούσια χλωρίδα με σημαντικό αριθμό ενδημικών φυτών. Επίσης παίζει σημαντικό ρόλο στην υδατική οικονομία του νησιού, καθώς από αυτό πηγάζουν οι κυριότεροι ποταμοί, ενώ συμβάλλει ουσιαστικά στον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων. Λόγω του φυσικού περιβάλλοντος, του κλίματος και της πολιτιστικής κληρονομιάς, το Τρόοδος αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης περιηγητών και τόπο αναψυχής.
Φυσική Γεωγραφία

Γεωμορφολογία

Η οροσειρά του Τροόδους παρουσιάζει ποικιλόμορφο ανάγλυφο. Το κεντρικό μέρος χαρακτηρίζεται από ομαλές πλαγιές και αποστρογγυλεμένες κορυφές, ενώ περιμετρικά ακολουθεί πιο τραχύ ανάγλυφο που χαρακτηρίζεται από απότομες πλαγιές και βαθιές κοιλάδες με πυκνό υδρογραφικό δίκτυο. Οι νοτιοδυτικές παρυφές χαρακτηρίζονται από υψώματα με σχετικά επίπεδες επιφάνειες, τα οποία χωρίζονται από βαθιές κοιλάδες [1]. Τα όρια του Τροόδους είναι τα παράλια στα βορειοδυτικά, δυτικά και νότια και η προσχωσιγενής πεδιάδα της Μεσαορίας στα βόρεια και βορειοανατολικά. Οι σημαντικότερες κορυφές του Τροόδους είναι από τα δυτικά προς τα ανατολικά: ο Τρίπυλος (1362μ.), ο Κύκκος (1318μ.), η Χιονίστρα (Όλυμπος) (1951μ.), η Μαδαρή (1613μ.), η Παπούτσα (1554μ.) και τα Κιόνια (1423μ.).

Γεωλογία

Το Τρόοδος δημιουργήθηκε στο βυθό της Τηθύος Θάλασσας κατά το ανώτερο Κρητιδικό (πριν 90 εκ. χρόνια) με ανύψωση του ωκεάνιου πυθμένα στα όρια καταβύθισης της αφρικανικής πλάκας κάτω από την ευρασιατική. Ακολούθησε η ανύψωση και σταδιακή ανάδυση του βουνού μέσα από τη θάλασσα, κυρίως κατά την περίοδο της Αλπικής Ορογένεσης κατά το Ολιγόκαινο και Μειόκαινο. Κυριότερος γεωλογικός σχηματισμός της οροσειράς είναι το οφιολιθικό σύμπλεγμα, ο οποίος αποτελεί κομμάτι του ωκεάνιου φλοιού. Η ανύψωση και η διαφορική διάβρωση έχουν οδηγήσει στην εμφάνιση πλήρους σειράς των πετρωμάτων του μανδύα σε τοπογραφική αναστροφή, με τα πλουτώνια πετρώματα να απαντούνται γύρω από την κορυφή της Χιονίστρας. Ακολουθούν φλεβικά, ηφαιστειακά και χημικά ιζήματα. Το οφιολιθικό σύμπλεγμα του Τροόδους θεωρείται το πιο πλήρες και καλά μελετημένο παγκόσμια [2]. Εκτός από το οφιολιθικό σύμπλεγμα, στο νοτιοδυτικό μέρος του ορεινού όγκου παρατηρείται ένας ιδιαίτερος γεωλογικός σχηματισμός, η Γεωτεκτονική Ζώνη των Μαμωνιών. Αποτελείται από σειρά εκρηξιγενών, ιζηματογενών και σε πολύ μικρότερη αναλογία μεταμορφωμένων πετρωμάτων, ηλικίας από 210 μέχρι 95 εκατομμυρίων ετών. Τα πετρώματα αυτά εκτιμάται ότι είναι εξολοκλήρου αλλόχθονα σε σχέση με τον οφιόλιθο του Τροόδους. Με την επώθησή τους στο οφιολιθικό σύμπλεγμα του Τροόδους δημιούργησαν ένα συνονθύλευμα κατακερματισμένων και διαταραγμένων πετρωμάτων (mélange) [3].

Το οφιολιθικό σύμπλεγμα του Τροόδους κρύβει έναν τεράστιο ορυκτό πλούτο. Πλούσια κοιτάσματα αμιάντου, χρωμίτη, χαλκούχων σιδηροπυριτών, όπως επίσης χρυσού και αργύρου είναι διάσπαρτα στην οροσειρά. Η εκμετάλλευση του χαλκού έπαιξε ιστορικά καθοριστικό ρόλο στην οικονομία και τον πολιτισμό της Κύπρου. Η Κύπρος κατέστη ένα από τα πρώτα κέντρα εντατικής εκμετάλλευσης του χαλκού στην αρχαιότητα, ενώ η λατινική ονομασία του χαλκού (cuprum) προέρχεται από την ονομασία του νησιού (αρχικά aes cuprium - κυπριακός χαλκός και αργότερα cuprum) [4].

Κλίμα

Το Τρόοδος, όπως και ολόκληρη η Κύπρος, χαρακτηρίζονται από κλίμα μεσογειακό με ξηρά και θερμά καλοκαίρια και ψυχρούς και υγρούς χειμώνες. Σημαντική είναι η επίδραση του υψομέτρου, η οποία προκαλεί πτώση της θερμοκρασίας και αύξηση των κατακρημνισμάτων. Στον Πρόδρομο (υψόμετρο 1380 μ.) οι μέσες ημερήσιες θερμοκρασίες κυμαίνονται γύρω στους 22°C τον Ιούλιο και γύρω στους 3°C τον Ιανουάριο. Τα κατακρημνίσματα στις ψηλότερες περιοχές ξεπερνούν τα 1000 χιλιοστά. Σε υψόμετρα άνω των 1000 μ. σημειώνονται χιονοπτώσεις κάθε χειμώνα, ενώ στην κορυφή της Χιονίστρας (1951 μ.) το έδαφος καλύπτεται από χιόνι για 3-4 μήνες το χρόνο. Η ακραία ελάχιστη θερμοκρασία που σημειώθηκε στον Πρόδρομο μεταξύ των ετών 1991 και 2000 ήταν -10,2°C και η ακραία μέγιστη για το ίδιο χρονικό διάστημα ήταν 35,4°C [5].

Χλωρίδα και Βλάστηση

Λακτάριος ο εύγευστος

Λόγω της ποικιλίας στο γεωλογικό υπόθεμα και στις οικολογικές συνθήκες, στο Τρόοδος απαντάται πλούσια χλωρίδα η οποία περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό ενδημικών φυτών. Κυρίαρχο χαρακτηριστικό της βλάστησης είναι οι εκτεταμένες συστάδες της τραχείας πεύκης (Pinus brutia). Σε υψόμετρα πάνω από 600 μ. και κυρίως σε βραχώδεις πλαγιές σχηματίζονται επίσης πυκνοί θαμνώνες (maquis) της ενδημικής λατζιάς (Quercus alnifolia). Άλλα δέντρα και θάμνοι που συναντά κανείς συχνά στο Τρόοδος είναι η αντρουκλιά (Arbutus andrachne), το κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens), η περνιά (Quercus coccifera ssp. calliprinos), η δρυς (Quercus infectoria), το σφεντάμι (Acer obtusifolium), η αγριελιά (Olea europaea var. sylvestris), η μοσφιλιά ή κράταιγος (Crataegus azarolus, C. monogyna), το ρούδι (Rhus coriaria) και η αγριοτριανταφυλλιά (Rosa canina). Στις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους απαντούν συστάδες μαύρης πεύκης (Pinus nigra ssp. pallasiana), οι οποίες συνοδεύονται από ψυχροβιότερα είδη όπως είναι η αγριομηλιά ή σορβιά (Sorbus aria), είδη αοράτου (Juniperus oxycedrus, J. excelsa, J. foetidissima), η ενδημική αγριοτριανταφυλλιά (Rosa chionistrae) και η βερβερίς (Berberis cretica). Κοντά στους ποταμούς και σε υγρές θέσεις σχηματίζονται παρόχθια δάση πλατανιού (Platanus orientalis) και σκλήθρου (Alnus orientalis), ενώ φιλοξενούνται και άλλα είδη απαιτητικά σε υγρασία όπως η μυρσίνη ή μυρτιά (Myrtus communis), η δάφνη (Laurus nobilis) και η αροδάφνη (Nerium oleander). Σε περιορισμένη έκταση γύρω από την κορυφή του Τριπύλου υπάρχουν συστάδες του ενδημικού κέδρου (Cedrus brevifolia), οι οποίες αποτελούν υπολείμματα πολύ πιο εκτεταμένων δασών της αρχαιότητας.

Πανίδα

Κυρίαρχο στοιχείο της πανίδας του Τροόδους είναι το κυπριακό αγρινό (Ovis gmelini ophion), του οποίου περιοχή εξάπλωσης είναι το Δάσος Πάφου. Αποτελεί ενδημικό είδος της Κύπρου και είχε κινδυνεύσει από εξαφάνιση τη δεκαετία του 1930. Έκτοτε έχουν ληφθεί αυστηρά μέτρα για την προστασία του και σήμερα ο πληθυσμός του αριθμεί περίπου 3000 άτομα [6]. Άλλα είδη θηλαστικών που ζουν στην οροσειρά του Τροόδους είναι η αλεπού (Vulpes vulpes), ο Λύκος (Lepus europaeus), ο σκαντζόχοιρος (Erinaceus europaeus), καθώς και αριθμός μικρών τρωκτικών και νυχτερίδων. Από τα ερπετά αξίζει να αναφερθεί η φίνα ή οχιά (Macrovipera lebentina) η οποία φωλιάζει συχνά κάτω από τη σκιά των λατζιών. Επίσης το Τρόοδος φιλοξενεί πλούσια πτηνοπανίδα, από την οποία ξεχωρίζουν ο κλόκκαρος (Corvus corax) και το περδικοσιάχινο (Hieraetus fasciatus), ο σταυρομύτης (Loxia curvirostra), ο δεντροβάτης (Certhia brachydactyla dorotheae), το αηδόνι (Luscinia megarhynchos), και η ενδημική σκαλιφούρτα (Oenathe cypriaca). Σε οριακά επίπεδα έχει φτάσει ο πληθυσμός του γύπα του πυρόχρου (Gyps fulvus), για τον οποίο έχει εκπονηθεί και υλοποιείται σχέδιο προστασίας που περιλαμβάνει επιτήρηση, παρακολούθηση μέσω ραδιοπομπών και τάισμα των πουλιών σε ειδικούς χώρους, ώστε να αποφεύγεται το ενδεχόμενο δηλητηρίασής τους [7].

Διαχείριση και Προστασία Περιβάλλοντος

Στο Τρόοδος υπάρχουν σήμερα τα ακόλουθα κρατικά δάση: Δάσος Τροόδους (110 τετραγωνικά χιλιόμετρα), Δάσος Πάφου (700 τ.χλμ), Δάσος Αδελφοί, Δάσος Μαχαιρά (60,6 τ.χλμ) και Δάσος Λεμεσού. Τα κρατικά δάση βρίσκονται στη δικαιοδοσία του Τμήματος Δασών της Δημοκρατίας. Εντός των ορίων του κρατικού δάσους απαγορεύεται δια νόμου οικιστική ή οποιεσδήποτε άλλες αναπτύξεις, καθώς αυτό προορίζεται αποκλειστικά για εκπλήρωση δασοπονικών σκοπών [8]. Για περαιτέρω προστασία της βιοποικιλότητας έχουν οριστεί τέσσερις Περιοχές Προστασίας της Χλωρίδας και της Πανίδας: Η κορυφή του Τριπύλου (823 εκτάρια) για προστασία των συστάδων του κυπριακού κέδρου και του αγρινού, καθώς και η Μαδαρή (1187,8 εκτάρια), οι Μαύροι Κρεμμοί στο Δάσος Πάφου (2557,6 εκτάρια) και έκταση 220 εκταρίων του Δάσους Τροόδους για προστασία σπάνιων ή απειλούμενων φυτών και των βιοτόπων τους. Επίσης το μεγαλύτερο μέρος του Δάσους Τροόδους (περίπου 90 τ.χλμ.) έχει κηρυχθεί σε εθνικό πάρκο, με κύρια λειτουργία την αναψυχή του κοινού [9]

Ανθρώπινη Γεωγραφία

Περιοχές και Πληθυσμός
Διοικητικά η οροσειρά του Τροόδους χωρίζεται ανάμεσα σε τέσσερις επαρχίες, την επαρχία Λευκωσίας στα βόρεια, την επαρχία Πάφου στα δυτικά, την επαρχία Λεμεσού στα νότια και την επαρχία Λάρνακας στα ανατολικά. Πολυάριθμα χωριά βρίσκονται διάσπαρτα σ' ολόκληρη την οροσειρά, εκτός από το Δάσος Πάφου στα δυτικά, στο οποίο δεν διαμένουν μόνιμοι κάτοικοι. Τα ορεινά χωριά του Τροόδους είναι κυρίως συγκεντρωμένα στις κοιλάδες της Μαραθάσας και της Σολέας στα βόρεια, της περιοχής Πιτσιλιάς στο κέντρο, των Κρασοχωριών της επαρχίας Λεμεσού και Πάφου στα νότια και σε μέρος της περιοχής Ορεινής στα ανατολικά.

Ο πληθυσμός των χωριών του Τροόδους έχει μειωθεί σημαντικά μέσα στον 20ό αιώνα λόγω της αστυφιλίας. Χωριά που αριθμούν πάνω από 1000 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2001 είναι η Κακοπετριά στην κοιλάδα της Σολέας (1198 κάτοικοι), η Κυπερούντα (1497 κάτοικοι) και το Πελέντρι (1185 κάτοικοι) στην περιοχή της Πιτσιλιάς και το Παλαιχώρι στα όρια της Πιτσιλιάς και της Ορεινής (1196 κάτοικοι) [10].

Οικονομία
Η οικονομία της περιοχής βασίζεται μέχρι σήμερα σε μεγάλο βαθμό στη γεωργία. Το κλίμα των ψηλότερων περιοχών ευνοεί την καλλιέργεια φυλλοβόλων οπωροφόρων, όπως είναι οι μηλιές και οι κερασιές που αποτελούν βασικό προϊόν των χωριών της Μαραθάσας και της Πιτσιλιάς. Μεγάλες εκτάσεις χρησιμοποιούνται επίσης για την καλλιέργεια του αμπελιού, ιδιαίτερα στα ημιορεινά χωριά της επαρχίας Λεμεσού, τα οποία είναι γνωστά για την παραγωγή κρασιού.

Συρρίκνωση έχει παρουσιάσει ο τομέας της μεταλλουργίας, καθώς η εξόρυξη αμιάντου και χρωμίου έχουν διακοπεί μέσα στη δεκαετία του 1980, ενώ εξόρυξη χαλκού διεξάγεται μόνο σε περιορισμένη κλίμακα στο μεταλλείο της Σκουριώτισσας, στην κοιλάδα της Σολέας.

Οι υλοτομίες έχουν επίσης πάψει να παίζουν σημαντικό ρόλο στο εισόδημα της περιοχής, καθώς τα δάση της Κύπρου έχουν μικρή παραγωγικότητα εξαιτίας του κλίματος. Τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί βάρος στις λειτουργίες αναψυχής και προστασίας των δασών.

Πολιτιστική Κληρονομιά

Διάσπαρτες σε όλη την περιοχή του Τροόδους βρίσκονται εκκλησίες και μοναστήρια, τα οποία αποτελούν εξαίρετα μνημεία βυζαντινής τέχνης. Χαρακτηριστικές είναι οι εκκλησίες με αμφικλινή ξύλινη στέγη καλυμμένη από επίπεδα αγκιστρωτά κεραμίδια, ρυθμός που επικράτησε στην περιοχή από το 12ο αιώνα. Δέκα ναοί του Τροόδους έχουν ενταχθεί στον κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, κυρίως για τις τοιχογραφίες που καλύπτουν το εσωτερικό τους και οι οποίες αποτελούν εξαίρετα δείγματα βυζαντινής και μεταβυζαντινής μνημειακής ζωγραφικής [11].
Στον κατάλογο έχουν ενταχθεί οι ακόλουθες εκκλησίες:

Εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Στέγης

Εκκλησία της Παναγίας της Ποδίθου στη Γαλάτα

Εκκλησία της Παναγίας του Άρακα στα Λαγουδερά

Εκκλησία του Τροόδους στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO Αρχαγγέλου Μιχαήλ, Πεδουλάς | Παναγίας της Ποδίθου, Γαλάτα | Παναγίας της Φορβιώτισσας (Παναγία της Ασίνου) | Μονή Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή , Καλοπαναγιώτης | Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι, Πλατανιστάσα | Τιμίου Σταυρού, Πελέντρι | Παναγίας του Μουτουλλά | Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Αγία Σωτήρα), Παλαιχώρι | Παναγίας του Άρακος, Λαγουδερά | Αγίου Νικολάου της Στέγης, Κακοπετριά

Αναψυχή και Τουρισμός

Τρόοδος

Χάρη στο κλίμα, το φυσικό περιβάλλον, την ποικιλότητα του τοπίου και την πολιτιστική του κληρονομιά, το Τρόοδος προσφέρει πολυάριθμες ευκαιρίες άθλησης, αναψυχής και τουρισμού. Μέσα στα κρατικά δάση της Κύπρου υπάρχουν 52 σηματοδοτημένα μονοπάτια μελέτης της φύσης με συνολικό μήκος 232,5 χιλιόμετρα [12]. Επιπλέον για την αναψυχή του κοινού λειτουργεί μεγάλος αριθμός οργανωμένων εκδρομικών χώρων. Σ' ό,τι αφορά τα αθλήματα, ιδανικές συνθήκες ορεινής ποδηλασίας προσφέρει το δασικό οδικό δίκτυο, ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται η οργάνωση δικτύου ποδηλατικών διαρομών. Επίσης, κατά τους χειμερινούς μήνες στην περιοχή της Χιονίστρας λειτουργεί χιονοδρομικό κέντρο με πίστες αλπικού σκι και μακράς διαδρομής. Για τη διαμονή των επισκεπτών υπάρχουν ξενοδοχεία και αγροτουριστικά καταλύματα σε χωριά. Αξίζει να αναφερθεί ότι το Τρόοδος έχει καταταχθεί μέσα στους δέκα καλύτερους αναδυόμενους αγροτικούς τουριστικούς προορισμούς της Ευρώπης κατά το Φόρουμ "Άριστοι Ευρωπαϊκοί Προορισμοί" στη Λισαβόνα τον Οκτώβριο του 2007 [13].

Ο καταρράκτης των Καληδονιών

Πηγές

1. ↑ Παναγίδης, Ι. (1997). Η Γεωλογία της Κύπρου, Κεφάλαιο ΙΙ - Γεωμορφολογία. Λευκωσία: Τυπογραφεία Πρίντκο, 9-12.
2. ↑ Γεωλογία της Κύπρου - Τρόοδος. . Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Κυπριακή Δημοκρατία. Ανακτήθηκε 2008-01-13 .
3. ↑ Ξενοφώντος, Κ. (1997). Η Γεωλογία της Κύπρου, Κεφάλαιο ΙΙΙ - Γενική Γεωλογία. Λευκωσία: Τυπογραφεία Πρίντκο, 9-12.
4. ↑ Παναγίδης, Ι. (1997). Η Γεωλογία της Κύπρου, Κεφάλαιο V - Ορυκτός Πλούτος. Λευκωσία: Τυπογραφεία Πρίντκο, 9-12.
5. ↑ Μηνιαία κλιματολογικά στοιχεία 1991-2000 για το Μετεωρολογικό Σταθμό του Προδρόμου. Μετεωρολογική Υπηρεσία, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Κυπριακή Δημοκρατία. Ανακτήθηκε 2008-01-14 .
6. ↑ Πληθυσμιακή κατάσταση του αγρινού στην Κύπρο. . Ταμείο Θήρας Κύπρου. Ανακτήθηκε 2008-01-14 .
7. ↑ Χλωρίδα και Πανίδα της Κύπρου. Τμήμα Δασών, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Κυπριακή Δημοκρατία. Ανακτήθηκε 2008-01-14 .
8. ↑ Κυπριακή Δημοκρατία, ο Περί Δασών Νόμος. Τμήμα Δασών, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Κυπριακή Δημοκρατία. Ανακτήθηκε 2008-01-16 .
9. ↑ Κριτήρια και Δείκτες για Αειφόρο Ανάπτυξη των Κυπριακών Δασών. . Τμήμα Δασών, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Κυπριακή Δημοκρατία. Ανακτήθηκε 2008-01-14 .
10. ↑ Απογραφή πληθυσμού 2001. . Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ανακτήθηκε 2008-01-15 .
11. ↑ Μνημεία της Κύπρου. . Τμήμα Αρχαιοτήτων, Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων, Κυπριακή Δημοκρατία. Ανακτήθηκε 2008-01-15 .
12. ↑ Μονοπάτια Μελέτης της Φύσης. Τμήμα Δασών, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Κυπριακή Δημοκρατία. Ανακτήθηκε 2008-01-15 .
13. ↑ The ten best European rural tourist destinations. Press Room of the European Union. Ανακτήθηκε 2008-01-15 .

Χάρτης Κύπρου